Adolf Hitler (* 20 d'avrigl 1889 a Braunau agl En Austria - † 30 d'avrigl 1945 a Berlin entras suicidi) era a partir da 1921 schef da partida da la NSDAP, a partir da 1933 chancelier da l'imperi ed a partir dal 1934 sco "manader (Führer) e chancelier da l'imperi" el medem temp schef da la regenza e schef da stadi dal imperi tudestg.

Adolf Hitler

El ha stabilì en Germania la dictatura naziunalsocialistica "il terz imperi" (das dritte Reich), ha scumandà tut las partidas d'opposiziun e persequità adversaris politics. Hitler ha chaschunà la segunda guerra mundiala ed ha pratitgà la privaziun dals dretgs ed il mazzament dals gidieus europeics sco era dad autras gruppas religiusas, etnicas e socialas. Sco consequenza da sia politica èn morts en l'Europa tranter 30 e 35 milliuns carstgauns, tranter quels ca. 6 milliuns gidieus. La Germania e l'Europa èn vegnidas destruidas per gronda part e separadas en in territori communistic (en l'ost da la Germania) ed in territori chapitalistic (en il vest da la Germania).

Biografia modifitgar

Quasi tut las biografias da Hitler inditgeschan l'enorma discrepanza tranter l'emprima e la segunda part da sia vita. Enfin ses 30avel onn da naschientscha era el in' existenza disditga, mesirà vida las aspectativas burgaisas da ses temp. Senza scolaziun militara, senza lioms da num, suenter la guerra mundiala era sco schuldà senza perspectivas ed oravant tut senza qualitads remartgablas che pudessan declerar plausiblamain sia carriera sequenta. Malgrà tut quest s'auza el en paucs onns al chancelier german e pli tard al regent dictatoric sur grondas parts da l'Europa. Hitler ha manifestà in effect destructiv sco mo paucs avant ni suenter el. La dumonda davart la discrepanza tutga il problem central che sa tschenta en connex cun la persuna istorica Adolf Hitler. Co ha in uman cun talas qualitads ed ina tala previta pudì avair in tal effect?

Ils emprims onns modifitgar

Or da sia provegnientscha e sia vita avant la politica ha Hitler adina fatg in secret. "Els n'astgan betg savair", ha el ditg 1930 sur da ses adversaris politics, "da nua che jau deriv e da tge famiglia che jau sun".(Citat tenor Krockow). Döllersheim e Strones, las vischnancas da naschientscha da ses geniturs, ha el laschà evacuar e destruir il 1938 gist suenter l'attatga da l'Austria sin la Germania, per stabilir in plaz d'exercizi per truppas (Allensteig). Krockow, Kershaw ed auters biografs da Hitler supponan ch'ils motivs èn da tschertgar en la derivanza nunsclerida e probablamain incestuusa dad Adolf Hitler.

Derivanza modifitgar

 
Alois Hitler, il bab d'Adolf Hitler

La famiglia da Hitler derivava dal quartier da guaud da l'Austria bassa al cunfin cun la Boemia. La moda da scriver variava anc en il 19. tschientaner tranter 'Hüttler', Hiedler e Hitler. Il dictatur posteriur è naschì en la citad da cunfin Braunau agl En en l'Austria auta sco quart da ses uffants dal duanier Alois Hitler e da sia terza dunna - ina nezza tras maridaglia - Klara naschida Pölzl. Da lur ses uffants cuntanschan mo Adolf e sia sora Paula la vegliadetgna da creschids. Alois Hitler aveva latiers anc in figl ordvart la maridaglia (Alois junior) ed ina figlia (Angela) da sia secunda dunna. En il cudesch "Mein Kampf" descriva Hitler il bab sco sever ed autoritar, per part er vilentà e violent.

Igl è dentant dispitaivel schebain l'educaziun da Hitler è stada pli severa che usità da quel temp. Cumprovas mancan dentant. Alois Hitler, il bab dad Adolf Hitler, è naschi ordvart la maridaglia da la fantschella da purs Anna Maria Schicklgruber. Pir cun 40 onns e suenter la mort da sia mamma e da ses supponì bab Johann Georg Hiedler, in lavurant da mulin, ha Alois Hitler surpiglià il num Hitler. Ses aug Nepomuk ha dà tar in notar l'engirament che Johann Georg, pli tard il consort dad Anna Maria, saja il bab dad Alois. Quel sez dentant ha mai acceptà ses figliaster Alois sco ses figl. Hitler na saveva pia betg cun ultima segirtad tgi che ses tat era. Questa relaziun è evidentamain vegnida brisanta per il propagandist dad ina ideologia rassista, cura ch'el è vegni pli e pli enconuschent a l'entschatta dals onns 1920. Adversaris politics da Hitler han adina puspè empruvà da cumprovar ch'il manader da la NSDAP antisemita ed extremamain naziunalista haja sez perdavants gidieus ni tschecs. Tenor pli novas enconuschientschas è quai pauc probabel, ma per Hitler in bun motiv per zuppar sia derivanza.

Uffanza modifitgar

Pervi da sia professiun ha Alois Hitler midà savens chasa cun sia famiglia. Da Braunau a Passau, pli tard a Lambach ed a Leonding sper Linz. En las diversas scolas popularas era Hitler in bun scolar, a la scola reala a Linz disdescha el dentant cumplettamain. Gia l'emprim onn da scola (1900/1901) sto el repeter e ses scolasts al attribuischan mancanza da motivaziun d'emprender. Hitler ha pli tard preschentà quel temp sco ina sort "chauma d'emprender" encunter il bab che al vuleva manar ad ina carriera da funcziunari. Hitler perencunter vuleva daventar dissegnader d'art. Quest' interpretaziun è uschenavant vaira, damai che Hitler aveva sia entira vita gì l'impressiun dad esser in artist sconuschì, ch'el sviava lavur regulada e ch'egocentrissem era ina da sias pli fermas caracteristicas. Encunter questa "chauma d'emprender" stat dentant la mort dal bab da Hitler ils 3 da schaner 1903 cun 65 onn. Il squitsch da l'educaziun aveva pia laschà suenter per il giuven da tredesch onns. Las prestaziuns en scola n'eran denant betg sa meglieradas. Hitler banduna pia la scola cun 16 onns, senza terminaziun. Dapli ch'ina savida superfiziala da diversas funtaunas elegidas senza distincziun ha Hitler mai acquistà.

Ils onns a Vienna e Minca modifitgar

A partir dal 1905 pudeva Hitler viver grazia a sia renta da mez-orfen e cun sustegniment da sia mamma ina existenza bohème nunliada. Suenter ch'el è vegni refusà da l'academia d'art a Vienna 1907 e 1908 pervia da mancanza da talent, ha el betg pli mussà sforzs per retschaiver in' occupaziun u almain emprender ina professiun. Ils 21 da december mora sia mamma da cancer dal sain. Sco divers dals raquints commovents sugereschan, viveva Hitler a l'entschatta detg bain da sia renta d'orfen. Ses gudogn, engrondì cun la vendita da maletgs e cartas, surpassava quel dad in scolast primar giuven. L'onn 1909, cun 20 onns, va Hitler a Vienna. La vegn el en contact cun las scrittiras pseudoscientificas e neoreligiusas da l'ideolog da rassas ed antisemit Jörg Lanz von Liebfels. Era las polemicas antisemitas da politichers sco il manader da la "alldeutsche Bewegung" Georg Ritter von Schönerer ed il burgamester da Vienna dr. Karl Lueger ha el percepì. Sia imaginaziun d'ina rassa signurila arica predominanta ha el probablamain sviluppà en quest temp, ses idols èn dentant restads nunnumnads. Pli ferm che per politica è Hitler s'occupà tenor ses ami August Kubizek cun operas, en spezial cun quellas da Richard Wagner.

Suenter la segunda refusada entras la suprastanza da l'academia d'art Andreas Walder e Raphael de Rose, haveva Hitler pli e pli problems finanzials. 1909 sa tschenta el en l'asil per persunas senza tetg ed a l'entschatta da 1910 en il "Männerheim". Sco pictur da las bellezzas da Vienna gudogna el modestamain. Cunquai ch'el sez era plitost schenà, ha ses cunabitant Reinhold Hanisch surprendì la vendita. Suenter ch'el aveva il sentiment dad esser vegni engianà da Hanisch, surdat el la vendita da ses maletgs ad in cunabitant gidieu. Perquai èsi dispitaivel schebain l'antisemitissem da Hitler era gia accentuà uschè ferm da quel temp, sco che Hitler fa crair en ses cudesch "Mein Kampf". Reinhold Hanisch, che ha pli tard scrit in cudesch dals giuvens onns da Hitler, è vegni mazzà ca. 30 onns pli tard en il champ da concentraziun Buchenwald. Suenter che Hitler ha survegnì paja ord l'ierta da ses bab 1913, ha el fatg midada da Vienna a Minca. En "Mein Kampf" scriva el pli tard ch'el haja gì desideri per ina citad germana. A Minca scuvra el sia fascinaziun per l'architectura e legia las scrittiras da l'autur rassistic Houston Stewart Chamberlain. La midada aveva era l'intent da guntgir il servetsch militar. Sch'igl è vair che sia moda da pensar naziunal-tudestga e sia antipatia per il stadi multipopular da l'Austria e l'Ungaria ha giugà ina rolla, sche fiss la midada stada in'emprima decisiun politica vesaivla da Hitler. Che Hitler na leva betg en emprima lingia gungtir il servetsch militar sa mussa 1914: cura che l'emprima guerra mundiala cumenza, s'annunzia Hitler immediat sco voluntari.

En l'emprima guerra mundiala modifitgar

Sco appuntà dal 16. regiment d'infantaria da reserva bajuvar "List" passenta Hitler quasi l'entira guerra mundiala a la front dal vest sco annunziader. El entra ils 16 d'avust 1914 en l'armada e vegn undrà il december da quel onn cun la crusch da fier da segunda classa. En la Frantscha dal nord vegn Hitler blessà l'onn 1916 ad ina chomma. Pir l'entschatta da mars 1917 vegn Hitler puspè a la front. 1918 vegn el undrà cun la crusch da fier d'emprima classa. Hitler valeva sco schuldà correct che era dentant plitost malvis tar ses collegas pervia da sia tenuta nuncritica envers ils uffiziers. "Stimar il superiur, cuntradir a nagin, sa suttametter cun egls serrads" uschia ha el sez numnà sia tenuta en quel temp dal process da putschists 1924. Sia rolla dad outsider vegn confermada entras la constataziun dad in camarat da regiment che il prim biograf contemporan da Hitler Konrad Heiden citescha: "Nus tuts sdiavlavan e pensavan ch'i saja insupportabel dad avair in corv alv tranter nus". Ils 15 d'october 1918, pia curt avant la fin da la guerra, vegn Hitler ospitalisà en il lazaret da la citad prepomaraniana Pasewalk suenter ina attatga da gas. La tschorvadad temporana, per la quala el è vegnì tgirà, ha el pli tard manà enavos sin ina blessura dals egls durant quest' attatga da gas. Perscrutaziuns pli novas che sa basan sin datas dal lazaret permettan dentant er la conclusiun, che la tschorvadad era ina reacziun da schoc tardiva ed isterica sin la terrada da la Germania. En mintga cas è Hitler vegnì tgirà dad in medi militaric per psiciatria che l'ha classifitgà sco psicopat che saja dal tuttafatg nunadattà per qualitads da manader. Sumegliant s'exprimì è era il cumandant dal regiment che vegn cità da Heiden cun ils pleds: "Quest istericher na numn jau mai sco sutuffizier!". I n'era pia betg mo la naziunalitad austriaca ch'era responsabla che Hitler na mai cuntanschì dapli ch'in rang d'in appuntà, malgrà sias blessuras, sias cruschs da fier d'omaduas classas ed autras undradas. Tuttina numna Sebastian Haffner l'experientscha da Hitler a la front sia unica "aventura da scolaziun", cunquai ch'el ha pli tard en sia vita tuttina chapì insatge da dumondas militaricas.

Avanzament da Hitler modifitgar

Entschattas politicas modifitgar

Pli tard ha Hitler pretendì che l'indignaziun davart la sperdita da la guerra e dal tradiment dals "Novemberverbrecher" haja laschà madirar en el la decisiun da daventar politicher. Era quest astga vegnir dubità, en fatscha a la tenuta nunclera tar ils eveniments dal temp che Hitler ha laschà vesair. Dad ambiziuns politicas na remartg'ins nagut en il temp suenter la guerra. El turna en la caserna da ses regiment a Minca e mussa a l'entschatta mo l'intenziun da betg esser relaschà. Hitler sa lascha eleger pliras giadas sco persuna da fidanza da ses regiment ed era uschia sco um da colliaziun tranter la regenza da cussegls revoluziunara dal president ministerial bajuvar e socialistic Kurt Eisner. Durant ils scumbigls suenter sia mort ha Hitler betg prendì partida per la republica da cussegls u - sco ch'ins avess pudì spetgar causa sia tenuta politica pli tarda - per ils adversaris, il corp liber cun tenuta anti-democratica e pil pli numnads "populars". El para dad esser sa tegnì precautamain davos las culissas. Ina fotografia da quel temp mussa Hitler schizunt en il til da bara per il gidieu Eisner assassinà. Era quai vegn vis da tscherts istorichers sco cumprova la tenuta politica da Hitler na pudeva betg esser uschè furmada, sco ch'el ha descrit sis onns pli tard en "Mein Kampf".

 
Carta da commembranza en la DAP ch'è pli tard vegnida la NSDAP

Suenter la terrada sanguinusa da la republica da cussegls ha Hitler laschà s'engaschar da l'administraziun da la "Reichswehr" che era da quel temp il factur decident da la pussanza en la Baviera. I dat indizis che Hitler haja cumprà la bainvulientscha dals novs pussants cun tradir camarats da regiment ch'eran s'engaschads da la vart da la republica da cussegls. Ils umens pussants en la schinumnada "Reichswehr naira" - p.ex. il chapitani Ernst Röhm - paran dad avair vis en Hitler in pussaivel agitatur. Cun ses agid pudevan els derasar ideas naziunalisticas tranter ils lavurers. Ses superiurs han tramess Hitler a scolaziuns per referents da propaganda ed han dà ad el il pensum da spiunar ora partidas e circuls politics che chatschavan en il Minca postrevoluziunar sco bulieus or da la terra.