Andreas Joseph von Planta (a Castasegna Andrea G[iuseppe] Planta, a Londra Andrew Planta; * ils 4 d'avust 1717 a Susch; † ils 25 da favrer 1773 a Londra) è stà in plevon refurmà e bibliotecari svizzer.

Vita modifitgar

Andreas von Planta deriva da la lingia da Susch dals Planta. Ses bab era Joseph Planta,[1] mastral da la dretgira auta sout punt auta (Engiadina Bassa);[2] sia mamma Elisabeth era ina Conrad da Fadrein.[1] Cumpareglià cun auters roms da la famiglia patriziala valava quel da Susch a quel temp sco appartegnent a la clausa mesauna damai ch'el lavurava sez ses bains.[3] Ses frar Martin era medemamain plevon e pedagog e vala sco precursur da pedagogs sco Pestalozzi e Fellenberg.[4]

Grischun modifitgar

Suenter il studi da la teologia a Turitg l'onn 1734 è el vegnì ordinà l'onn suenter en il Grischun. El ha gudagnà ses salari sco scolast privat ed è stà plevon militar en il Grischun.[1] Dal 1736 fin il 1745 è el stà plevon a Castasegna.[1]

Durant ses temp a Castasegna ha von Planta maridà Margarete Scartazzini de Bolgiani da Bondo ed ils 10 da favrer 1744 è naschì il figl Joseph.

Translaziun dals psalms modifitgar

«A l'entschatta dal 18avel tschientaner ha il franzos remplazzà il talian en la plipart da las raspadas refurmadas anteriurmain italofonas. Sco consequenza da lur isolaziun geografica han las davosas raspadas italofonas survivì en il Grischun. Lezzas avevan da chantar tenor psalters vegls u copias manuscrittas. Quai ha intimà plirs reverendas dal Grischun talian da far novas translaziuns dals psalters.[5]»

L'emprim da quels translaturs era Andreas von Planta che ha publitgà il 1740 Li CL. sacri Salmi di Davide ed alcuni cantici ecclesiastici piu necessari e comuni da chantar tenor las melodias da Ambrosius Lobwasser (che sa basan puspè sin il Psalter da Genvera). Quest cudeschet da xxx paginas en octav è vegnì stampà da Giovanni Jannetto a Stampa. El cuntegna ils 150 psalms da David e 18 chorals, tuts munids cun notas. Anc il medem onn ha el fatg stampar, medemamain tar Janett a Stampa, Preghiere sacre e divote, piu necessarie ed espedienti, per un cristiano fedale, in particolare.

Baviera modifitgar

Anc il 1745 è el ì en Baviera, nua ch'el ha fatg l'emprim da maiordom tar il marches Friedrich III da Brandenburg-Bayreuth a Bayreuth. En il fratemp è el vegnì promovì (dr. fil.) ed ha instruì sco professer extraordinari per matematica a l'Universitad d'Erlangen ed al Gymnasium Carolinum ad Ansbach.

Emigraziun a Londra modifitgar

L'onn 1752 è la famiglia emigrada a Londra, nua che Andreas von Planta ha servì sco preditgant a la pravenda tudestga refurmada da la citad. Andreas von Planta è daventà bibliotecari privat dal retg George III ed il 1758 bibliotecari assistent (Assistan Librarian) al British Museum. En sia funcziun sco ‹prelectur›, ina sorta docent privat, ha el instruì la regina Charlotte en la lingua taliana. Ina das las incumbensas dals collovaraturs dal British Museum era da mussar als visitaders las collecziun ed il 1765 ha Planta mussa il museum a la famiglia Mozart. Sco resultat da questa visita ha il museum retschet sco donaziun plirs manuscript da las ovras dal giuven Wolfgang Amadeus Mozart.

Il 1770 è Planta vegnì elegì sco Fellow of the Royal Society (commember da la Societad roiala da las scienzas a Londra). En sia citation hai num:

Andrew Joseph Planta dal British Museum MA, & Raverenda da la Baselgia refurmada tudestga en il Savoy Palace, in um bain furmà, e fitg versà en il savair natiral, vuless daventar commember da la Royal Society; nus al recumandain, dad enconuschientscha persunala, sco commember che pudess esser da valur e niz [per la Societd].

Ses proponents, dals quals plirs avevan ina tscherta relaziun cun il British Museum, eran:

  • Rev. Gregory Sharpe (1713–1771);
  • Gowin Knight (1713–1772), emprim bibliotecari dal British Museum
  • Henry Baker (1698–1774)
  • Jerome De Salis (1709–1794) (dals De Salis, in'autra famiglia influenta grischuna)
  • Joseph Ayloffe (1709–1781)
  • Matthew Duane (1707–1785), trustee dal British Museum
  • Charles Morton (1716–1799), bibliotecari dal British Museum
  • Samuel Harper (c. 1732–1803), sut-bibliotecari dal British Museum
  • Mathew Maty (1718–1776), bibliotecari dal British Museum
  • Richard Penneck (1728–1803), Keeper of the Reading Room dal British Museum
  • Rev. Henry Putman (1725–1797)
  • Joshua Kirby (1716–1774)
  • John Bevis (1695–1771)

Famiglia modifitgar

Andreas von Planta era maridà cun Margarete, naschida Scartazzini de Bolgiani, da Bondo. Il pèr aveva almain trais figls. Joseph Planta (1744–1827) ha surpiglià las plazzas da ses bab en la Royal Society ed al British Museum ed ha refurmà quest ultim e l'avert al public general. Frederica († 1778) e Margaret († 1816), numnada “Peggy”, han instruì las figlias dal pèr roial en la lingua englaisa.

Publicaziuns modifitgar

Enconuschent èn las suandantas publicaziuns, creadas durant ses temp a Castasegna

  • Li CL. sacri Salmi di Davide ed alcuni cantici ecclesiastici piu necessari e comuni. Tradotti ed accomodati alle melodie di A. Lobvasser da Andrea G. Planta M. I. C. – Strada, Giovanni Jannetto, 1740. – 8°, cun musica en notas
  • Preghiere sacre e divote, piu necessarie ed espedienti, per un cristiano fedale, in particolare. Dette in luce de Andrea Planta M. I. C. – Strada, Giovanni Jannetto, 1740.

Litteratura modifitgar

Annotaziuns modifitgar

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 LIR
  2. Planta, Martin en: Allgemeine Deutsche Biographie.
  3. Die altehrwürdige Sprache der Söldner und Bauern. Die Veredelung des Bünderromanischen bei Joseph Planta (1744–1827).
  4. Rageth Christoffel: Martin Planta, der Vorläufer Pestalozzi's und Fellenberg's. Ein pädagogisches Charakterbild aus dem vorigen Jahrhundert. Heuberger, Bern 1865.
  5. cf. l'artitgel Psautier réformé italien en la Vichipedia franzosa.