Antoine de Saint-Exupéry

Antoine Marie Jean-Baptiste Roger Vicomte de Saint-Exupéry (curt Antoine de Saint-Exupéry; * 29 da zercladur 1900 a Lyon; † 31 da fanadur 1944 en vischinanza da l’Île de Riou sper Marseille) è stà in scriptur franzos e pilot.

Antoine de Saint-Exupéry a Toulouse (1933)
Suttascripziun da Saint-Exupéry

Gia dal temp da vita era Antoine de Saint-Exupéry in autur renconuschì e curunà da success. Suenter sia mort, durant ils decennis dal suenterguerra, è el alura avanzà ad in autur da cult, e quai cumbain ch’el veseva sasez plitost sco pilot da professiun che scriveva be a l’ur. Ses raquint cun caracter da paraula ‹Il Pitschen Prinzi› tutga cun bundant 140 milliuns exemplars tar ils cudeschs vendids il pli bler en tut il mund.[1]

Vita modifitgar

Uffanza e giuventetgna modifitgar

 
Chasa natala a Lyon

De Saint-Exupéry è naschì ils 29 da zercladur 1900 a Lyon sco terz da tschintg uffants dal Comte Jean-Marc de Saint Exupéry (1863–1904). Il bab è mort cura che ses figl aveva quatter onns.

Antoine de Saint-Exupéry è l’emprim creschì si a Lyon e sin bains da la famiglia en la Frantscha dal Sid. Il 1909 è el vegnì cun ses frar pli giuven en in internat a Le Mans che vegniva manà da gesuits. Il fanadur 1912, durant las vacanzas da stad ad Ambérieu-en-Bugey, ha el dastgà accumpagnar l’emprima giada il pilot e constructur Gabriel Salvez-Wroblewski sin in sgol; el aveva dà da crair a quel d’avair la lubientscha da sia mamma. De Saint-Exupéry è stà fascinà dal sgol. Ils davos onns dal gimnasi ha el passentà cun ses frar en in internat dals marianists a Friburg en Svizra.

Furmaziun e servetsch militar modifitgar

Suenter il baccalauréat (matura) il 1917 ha de Saint-Exupéry frequentà al Lycée Saint-Louis a Paris las classas preparatoricas per l’École navale, perquai ch’el vuleva daventar uffizier da la marina. El n’ha però betg gì success tar ils examens, e crudà tras duas giadas en il rom litteratura e n’ha betg survegnì ina da las plazzas da studi contingentadas. In’ulteriura frida ha furmà la mort andetga da ses frar l’onn 1917, chaschunada d’in disturbi dal cor. Questa sperdita ha commovì profundamain Antoine de Saint-Exupéry.

Ils onns 1920 e 1921 ha el studegià architectura a l’École nationale supérieure des beaux-arts a Paris, però senza s’acquistar in diplom.

Dal 1921 fin il 1923 ha de Saint-Exupéry absolvì ses servetsch militar tar la chavallaria a Strassburg ed è vegnì scolà sco mecanist d’aviuns. Da laschar far el la scolaziun sco pilot ha l’armada refusà, damai ch’el n’aveva betg absolvì il curs da preparaziun correspundent. De Saint-Exupéry ha sinaquai acquistà il brevet da pilot cun absolver uras da sgol privatas.

Emprims onns sco pilot ed autur modifitgar

 
Monument commemorativ a Tarfaya

Terminads quests onns da furmaziun, avess de Saint-Exupéry pudì restar tar l’aviatica militara sco uffizier da professiun e pilot; ma la famiglia aristocrata da sia spusa Louise de Vilmorin, la sora d’in camarat da classa da Paris, è s’opponida vehementamain ad in’existenza talmain privlusa da lur schender futur. Spetgond sin las nozzas – las qualas na duevan la finala tuttina betg avair lieu – ha de Saint-Exupéry lavurà a Paris sco emploià da diversas firmas. Daspera sgulava el tar mintga chaschun ed en il salun da si’onda aristocrata Yvonne de Lestrange, duchessa da Triest, è el entrà en contact cun litterats da Paris.

L’onn 1923 era de Saint-Exupéry praticamain senza meds finanzials ed ha cumenzà a lavurar sco pilot. I sa tractava da curts sgols turistics, durant ils quals el mussava als passagiers la citad da Paris. L’onn 1925 è de Saint-Exupéry apparì l’emprima giada sco autur cun publitgar la novella ‹L’Aviateur›.

Il 1926 è el vegnì engaschà da la societad da vitgira aviatica Latécoère a Toulouse, e quai l’emprim sco member dal persunal a terra. Bainspert ha el pudì midar tar ils pilots e sgulava a l’entschatta l’etappa Toulouse–Casablanca, alura Casablanca–Dakar. Il 1927/28 è el stà durant 18 mais manader da la plazza d’atterament intermediar sin il Cabo Juby sper il lieu principal Tarfaya che tutgava da quel temp tar la colonia marocana da la Spagna. En quest lieu solitari regorda oz in monument a sia preschientscha. En sia funcziun sco schef da la plazza aviatica ha el gì differentas giadas problems cun ils Berbs guerrescs da la regiun. Repetidamain ha el er stuì spendrar collegas ch’avevan fatg en il desert atterraments d’urgenza. Per il salvament d’en tut 14 pilots ha el retschavì il 1930 la pli auta decoraziun d’onur che la Frantscha surdat a civilists, il Chevalier de Légion d’Honneur. La gronda part dal temp ha el però passentà al Cabo Juby cun spetgar sin il proxim aviun. Durant quest temp ha el scrit in text pli lung, il pitschen roman ‹Courrier Sud› (1928), che descriva il davos sgol d’in pilot e che enserra er ina trista istorgia d’amur.

Il temp dals success modifitgar

 
Consuelo de Saint-Exupéry
 
Atterrament d’urgenza il 1935 en l’Egipta

L’onn 1929 ha de Saint-Exupéry absolvì tar ils pilots da la marina a Brest ina furmaziun supplementara en navigaziun. Silsuenter è el sa rendì per sia societad en l’Argentinia, che furmava da quel temp il pajais il pli bainstant da l’America dal Sid, per endrizzar là lingias da posta aviatica e da spediziun aviatica. Sias experientschas sco responsabel per ils emprims sgols da notg, ils quals han pudì vegnir manads tras – malgrà tut ils privels – cun success, ha el elavurà en il roman ‹Vol de nuit› (1930). Il text tracta dal davos sgol mortal d’in pilot ed è vegnì distinguì cun il renumà Prix femina. Quai ha muntà per Antoine de Saint-Exupéry il success decisiv sco autur.

L’entschatta 1931 ha el maridà Consuelo Suncín Sandoval, ina Salvadoriana ch’era daventada gia baud vaiva. La nozza civila ha gì lieu a Nizza, la ceremonia nupziala ha il pèr festivà ad Agay, nua che la famiglia de Saint-Exupéry aveva ina residenza da champagna.

Silsuenter è Antoine de Saint-Exupéry puspè sa rendì sco pilot da lingia en l’Africa dal Sid ed è per part er stà engaschà sco pilot d’emprova per idroplans (quai ch’al avess ina giada prest custà la vita). Il 1934 è el vegnì engaschà da la nova Air France, a la quala eran sa colliadas pliras societads aviaticas. Uschia è el per exempel sgulà il 1934 cun in bun effect da reclama a Saigon (da quel temp la chapitala da la colonia franzosa Vietnam) ed il 1935 ha el fatg cun l’aviun in viadi da referats enturn la Mar Mediterrana. Il matg 1935, avend la regenza franzosa e sovietica gist fatg in patg d’assistenza cunter il Reich tudestg, ha el visità per incumbensa da la gasetta ‹Paris-Soir› la chapitala sovietica Moscau ed ha scrit davart ses segiurn ina seria d’artitgels ch’ha chattà grond’attenziun.

Il december 1935 ha Saint-Exupéry empruvà da rumper il record dal percurs Paris–Saigon. 200 kilometers davant Cairo ha el però stuì far in atterament d’urgenza en il desert egipzian. Suenter in marsch da tschintg dis tras il desert è el fruntà sin ina caravana ed è vegnì spendrà.

L’entschatta da l’onn 1937 ha el passentà per ‹Paris-Soir› in mais sco reporter en la Spagna che sa chattava amez la guerra civila. Quella ha el descrit da la vart republicana (la quala vegniva sustegnida be a mesas tras la nova regenza franzosa che vegniva dominada da la front populara).

Mez favrer 1938 ha Saint-Exupéry empruvà da far in sgol da record New York–Terra da fieu (Argentinia dal Sid). Suenter in atterament intermediar a Guatemala al è però malgartegiada la partenza, el è dà giu ed è vegnì blessà grevamain. Durant sia reconvalescenza a New York ha el edì la collecziun ‹Terre des hommes› che cuntegna tant texts novs sco er pli vegls. Il tema da quels è surtut in laud a la collegialitad tranter umens, a l’adempliment dals duairs ed a l’idealissem sco er a la solidaritad ed a l’umanitad. Si’ovra, ch’è cumparida l’entschatta 1939, ha tutgà il gnerv dal temp ed è daventada in grond success. Il cudesch è vegnì undrà cun il Grand Prix du Roman de l’Académie française; ed er la translaziun americana, sut il titel ‹Wind, Sand and Stars›, è sa vendida fitg bain ed è vegnida premiada.

Temp da guerra modifitgar

Antoine de Saint-Exupéry era gist returnà d’in viadi tar ses editur american, cura che la Segunda Guerra mundiala è prorutta l’entschatta settember 1939. El è vegnì clamà sut las armas ed è l’emprim stà en servetsch sco instructur da pilots. Silsuenter è el sez daventà pilot tar in squadrun d’exploraziun ed è daventà il matg/zercladur 1940 sez perditga, co che la Frantscha dal Nordost è sfundrada en il caos suenter l’attatga tudestga, l’uschenumnà blitz allemand. Dal temp da l’armistizi (ils 25 da zercladur) e da la demobilisaziun da las forzas armadas franzosas sa trategneva el en l’Algeria; silsuenter ha el passentà in temp sin il bain rural da sia sora ad Agay/Frantscha dal Sid. Qua ha el cuntinuà a scriver vi d’ina ovra liric-narrativa da cuntegn filosofic-moral ch’el aveva gia cumenzà il 1936; quella dueva cumparair postum sco fragment (‹Citadelle›).

 
Antoine de Saint-Exupéry il 1942 a Montréal (Canada)

La fin 1940 è Saint-Exupéry viagià sur il Maroc ed il Portugal neutral en ils Stadis Unids, nua ch’eran s’accumulads ses onuraris d’autur americans. A New York n’è el però betg sa sentì bain: cuntrari a si’atgna tenuta simpatisava la gronda part dals Franzos che residiavan là numnadamain cun marschal Pétain e cun il reschim autoritar da dretga che quel aveva gist etablì. Durant ses temp en ils Stadis Unids ha el midà ses num da famiglia da Saint Exupéry en Saint-Exupéry. A chaschun d’in segiurn pli lung en la California, nua ch’il reschissur Jean Renoir che viveva en l’exil aveva l’intenziun da far ina versiun cinematografica da si’ovra ‹Terre des hommes›, ha Saint-Exupéry scrit il 1941 sia proxim’ovra, ‹Pilote de guerre›, en la quala el ha elavurà sias atgnas experientschas dal temp da guerra. Il cudesch è cumparì il 1942 l’emprim en translaziun americana; apaina cumparida en Frantscha, è l’ovra vegnida scumandada da la censura dal reschim da Pétain.

L’entschatta 1943 ha Saint-Exupéry publitgà a New York dus texts pli curts: ‹Lettre à un otage› e ‹Le petit prince› (rumantsch: ‹Il Pitschen Prinzi›). Tar l’emprim’ovra sa tracti d’ina brev fictiva drizzada ad in ami gidieu, la quala cuntegna er passaschas liricas, essaisticas e narrativas. Cun quella vuleva l’autur appellar als Franzos en tut il mund da solidarisar cun la Frantscha ch’era gist vegnida occupada dal tuttafatg da truppas tudestgas (11 da november 1942). ‹Le petit prince› dueva daventar a lunga vista l’ovra la pli enconuschenta da Saint-Exupéry; fin oz è quella vegnida translatada en tut il mund en bundant 140 linguas. I sa tracta d’in raquint cun caracter da paraula che tracta d’in pilot ch’ha stuì far in atterrament d’urgenza en il desert. Là scuntra el in pitschen giuven, il qual è vegnì d’in asteroid sin la Terra. Il text maschaida elements reals e surreals e sa lascha leger – ord perspectiva da l’autur – sco ina confruntaziun desperada cun la situaziun turmentanta da la Frantscha en chadainas, cun il pensar utilitaristic da l’America ch’el refusa sco er cun l’atgna nauscha conscienza envers sia dunna ch’el ha laschà enavos en Frantscha – la ‹rosa› dal ‹Pitschen Prinzi›.

Il matg 1943 è Saint-Exupéry sa rendì en l’Algeria che vegniva en il fratemp controllada da truppas angloamericanas ed è puspè daventà pilot da l’aviatica militara. A sias abilitads da sgular n’aveva la lunga pausa però betg fatg bain. Faschond el, da return d’in da ses emprims sgols, in atterrament accidental, è el vegnì licenzià dal servetschs militar cun renviar a sia vegliadetgna sco er a sias diversas blessuras.

Las relaziuns envers ils aderents da las ‹Libras forzas armadas franzosas›, cun lur chau Charles de Gaulle, eran segnadas da quel temp d’ina disfidanza vicendaivla. Saint-Exupéry ha rinfatschà als gaullists d’esser fixads sin la praisa da la pussanza. El quintava che quels vegnian a far purificaziuns memia severas, quai ch’el giuditgava sco cuntraproductiv.[2]

Sinaquai è Saint-Exupéry s’occupà ad Algier cun problems tecnics dals novs propulsurs a reacziun (el possedeva gia intgins patents ch’eran colliads cun la tecnica da sgular). Daspera ha el però cuntinuà a scriver vi da si’ovra ‹Citadelle›. Grazia a ses renum al èsi reussì da laschar reactivar sia licenza da sgular per in dumber limità da sgols d’exploraziun. Quels ha el l’emprim absolvì sin l’insla Sardegna ch’ils Americans avevan occupà en il fratemp, pli tard lura nà da la Corsica reconquistada.

Il davos sgol modifitgar

 
Lockheed F-5 – cun in aviun da quest tip è Saint-Exupéry sa disgrazià il 1944
 
Il bratschlet ch’è vegnì chattà l’onn 1998
 
Ina part da l’indriz da sa platgar da l’aviun da Saint-Exupéry

Ils 31 da fanadur 1944 è Saint-Exupéry partì la damaun da la plazza aviatica da Bastia per far ses ultim sgol d’exploraziun tenor plan. La Lockheed F-5 è partida en direcziun Grenoble, ma n’è mai returnada. Sco raschun per sia scumparsa èn vegnidas tratgas en consideraziun diversas pussaivladads: in culp ostil, in defect tecnic, ma er suicidi (damai che quai dueva esser ses davos sgol e che Saint-Exupéry era da quel temp fitg depressiv, sco che cumprovan sias ultimas brevs).

L’onn 1948 ha Hermann Korth, ch’era plevon ad Aachen, scrit a l’editur da Saint-Exupéry Gaston Gallimard ch’in diari da guerra nodia per ils 31 da fanadur 1944: «Anruf Tribun Kant Abschuss I Aufklärer brennend über See. Aufklärung Ajaccio unverändert».

Scleriment da las circumstanzas da la mort modifitgar

Cun nettegiar sias raits ha il pestgader da Marseille Jean-Claude Bianco chattà l’onn 1998 il bratschlet d’argient da Saint-Exupéry, e quai en la mar a l’ost da Île de Riou che sa chatta sutvart Marseille. En il bratschlet èn engravads ses num e quel da sia dunna Consuelo, sco er ils nums e l’adressa da ses editurs a New York Reynal & Hitchcock.

Pir l’onn 2000 ha Luc Vanrell, in sfunsader da Marseille ed exploratur dal mund subaquatic, chattà parts da l’aviun sin il fund da la Mar Mediterrana en vischinanza da l’Île de Riou. La maschina è vegnida salvada il 2003 ed ha pudì vegnir identifitgada cun agid dal numer ‹2734› ch’era engravada en il turbocompressur d’in dals dus motors. Il lieu da chat è situà lunsch en il vest da la ruta da sgol ch’era fixada per il sgol d’exploraziun da Saint-Exupéry. Probablamain vuleva el far en atgna reschia fotografias d’exploraziun da Marseille per cuntanscher per sasez ulteriurs engaschaments tar las forzas militaras aviaticas. Las parts dal vrac èn vegnidas surdadas la stad 2004 al Musée de l’air et de l’espace a Le Bourget (situà en il nordost da Paris) e pon vegnir contempladas là dapi il 1998 ensemen cun il bratschlet d’argient.

Tenor ulteriuras retschertgas da Luc Vanrell e da Jacques Pradel duai il pilot da chatscha tudestg Horst Rippert (ch’è pli tard stà reporter da sport tar il ZDF) avair sajettà giu la maschina da Saint-Exupéry sco commember da la ‹Gruppa da chatscha 200›.[3] In rapport uffizial d’avair sajettà giu la maschina n’exista però betg, damai ch’ils rapports da quest’unitad èn ids a perder durant la retratga da l’armada tudestga a partir dal zercladur 1944. Er ina cartina, ch’è vegnida scritta tenor indicaziun da Rippert pir in pau pli tard, na menziunescha per quest di nagin eroplan che fiss vegnì sajettà giu. Rippert ha declerà pli tard ch’igl eri usità da betg nudar spezialmain tals cas, damai ch’el sgulavi persul e che l’aviun adversari saja crudà en la mar, uschia che las premissas per ina tutgada confermada n’eran betg dadas.

Tar la P-38 a dus motors che Saint-Exupéry sgulava sa tractavi d’in chatschader accumpagnant (al qual correspundeva da vart tudestga la Messerschmitt Bf 110). Cunter in aviun da chatscha agil a in motor sco la Bf 109 avevan tals aviuns pesants praticamain nagina schanza. Suenter grevas sperditas èn las P-38 perquai er vegnidas substituidas en l’Europa en lur rolla sco chatschaders accumpagnants ed eran be pli en funcziun sco exploraturs svelts ad auta autezza (sut il num Lockheed F-5, sco che Saint-Exupéry ha sgulà l’aviun sin ses sgol). Da las notizias da Saint-Exupéry resorta cleramain ch’el aveva in’antipatia persunala envers questa moda da construir svelts aviuns da chatscha ad auta prestaziun. El aveva anc pilotà paucs onns pli baud biplans e na sa sentiva betg propi bain en il cockpit da questas maschinas ad autra prestaziun modernas, sveltas e fitg pretensiusas sco la P-38J.

Influenzas posteriuras modifitgar

 
Monument a la plazza aviatica da Bastia (Corsica)

Saint-Exupéry n’ha relaschà nagin testament. Confurm a la reglamentaziun da quel temp è l’ertadi perquai ì a sia mamma ed a sias soras. Consuelo n’ha gì nagina cumpart ed ha empruvà da far valair ses dretgs avant dretgira. Il conflict tranter las cuminanzas d’ertavels ‹La Succesion Antoine de Saint-Exupéry-d’Agay› e ‹Consuelo de Saint-Exupéry› n’ha mai pudì vegnir schlià.[4] Ils dretgs d’autur sa chattan tar ils descendents da la soras dad Antoine de Saint-Exupéry e vegnan administrads da la chasa editura franzosa Gallimard.

L’onn 1975 è l’asteroid 2578 vegnì numnà suenter Saint-Exupéry; dapi l’onn 2000 porta er la plazza aviatica da Lyon Saint-Exupéry ses num. Medemamain l’onn 2000 èn cumparidas sut il num ‹Mémoires de la rose› regurdientschas ch’èn vegnidas cumpigliadas or dal relasch da sia vaiva.

Entaifer la davosa seria da bancnotas dal franc franzos avant l’introducziun da l’euro è la bancnota da 50 francs stada deditgada a Saint-Exupéry. E sa chapescha ch’era la fin misteriusa da Saint-Exupéry ha chattà sias interpretaziuns litteraras (p.ex. tras il scriptur Jean-Pierre de Villers).

Ovras modifitgar

  • L’aviateur. 1926.
  • Courrier Sud. 1928.
  • Vol de nuit. 1931.
  • Terre des hommes. 1939.
  • Lettre à un otage. 1941.
  • Pilote de guerre. 1942.
  • Le petit prince. 1943. [Versiun rumantscha: Il Pitschen Prinzi].
  • Citadelle. 1948 postum (fragment).

Annotaziuns modifitgar

  1. thetimes-tribune.com, 3 da matg 2012.
  2. A. de Saint Exupéry: Oeuvres complètes. Bibliothèque de la Pléiade, Editions Gallimard, 1999, p. 926, 953, 969, 978.
  3. Claas Triebel e Lino von Gartzen: Der Prinz, der Pilot und Antoine de Saint-Exupéry. Herbig, Minca 2008, ISBN 978-3-7766-2569-1. En quest’ovra vegn Rippert cità sco suonda: «Sie können aufhören zu suchen, ich habe Saint-Exupéry abgeschossen. Es ist in der Nähe von Toulon passiert, er flog unter mir. Ich war über der See auf einem Aufklärungsflug.» El haja vis l’emblem naziunal franzos vi da l’aviun, saja sgulà ina curva, saja sa mess davos l’aviun ed haja sajettà giu quel. Natiralmain, uschia Rippert oz, haja el pli tard deplorà quai fitg, pertge ch’el haja admirà grondamain l’autur. Cf. intervista dals 17 da mars 2008 en la ‹Frankfurter Allgemeine Zeitung›, nr. 65, p. 9, e Lino von Gartzen, In die Geschichte abgetaucht. En: ‹Frankfurter Allgemeine Zeitung› dals 18 da mars 2008, nr. 66, p. 7; plinavant er l’intervista cun von Gartzen en la ‹Süddeutsche Zeitung› dals 18 da mars 2008, p. 11: Rippert sagt die Wahrheit.
  4. Joseph Hanimann: Antoine de Saint-Exupéry. Der melancholische Weltenbummler. Eine Biografie. Turitg 2013, p. 281ss.

Litteratura modifitgar

  • Paul Webster: Antoine de Saint-Exupéry: Leben und Tod des Kleinen Prinzen. Or da l’englais e franzos da Theresia Übelhör. Metamorphosis-Verlag, Minca 1994, ISBN 3-928692-11-9.
  • Stacy Schiff: Saint-Exupéry: eine Biographie. Tudestg dad Eva Brückner-Tuckwiller. Knaus, Minca 1995, ISBN 3-8135-1247-9.
  • Nathalie des Vallières, Roselyne de Ayala: Man sieht nur mit dem Herzen gut: Antoine de Saint-Exupéry – eine illustrierte Biografie. Or dal franzos da Bernadette Ott. Knesebeck, Minca 2003, ISBN 3-89660-184-9.
  • Karlheinrich Biermann: Antoine de Saint-Exupéry. Rowohlt-Taschenbuch-Verlag, Reinbek bei Hamburg 2012, ISBN 978-3-499-50547-8.
  • Léon Werth: Mein bester Freund: Erinnerungen an Antoine de Saint-Exupéry. Or dal franzos da Christel Gersch Aufbau, Berlin 2012, ISBN 978-3-351-03514-3.
  • Joseph Hanimann: Antoine de Saint-Exupéry: der melancholische Weltenbummler; eine Biografie. Orell Füssli, Turitg 2013, ISBN 978-3-280-05508-3.
  • Alain Vircondelet (ed.): Antoine de Saint Exupéry. In Bildern und Dokumenten. Edition Olms, Oetwil am See 2013, ISBN 978-3-283-01170-3.

Films modifitgar

  • Saint-Exupéry: Der letzte Auftrag. (OT: Saint-Exupéry: La dernière mission.) Film dramatic, Frantscha, 1996, 104 min., cudesch: Robert Enrico e Marcel Jullian, reschia: Robert Enrico, producziun: France 2 Cinéma, France 3 Cinéma, Son et Lumière.
  • Saint-Ex. Docudrama e film documentar, Gronda Britannia, 1996, 82 min., cudesch: Frank Cottrell Boyce, reschia: Anand Tucker, producziun: BBC.
  • Wüste. Film documentar tenor motivs da Saint-Exupéry, Germania, 2000, 98 min., reschia: Ebbo Demant, producziun: SWR, arte.
  • Der Himmel, das Meer... Antoine de Saint-Exupéry. Film documentar, Germania, 2014, 44 min., cudesch e reschia: Birgitta Ashoff, producziun: Bayerischer Rundfunk.

Colliaziuns modifitgar

 
Commons
Commons: Antoine_de_Saint-Exupéry – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio