Bernard Cathomas

Bernard Cathomas (* 11 da zercladur 1946 a Breil en Surselva) è in exponent da lingua, cultura e medias en Svizra.

Vita ed ovra

Bernard Cathomas ha frequentà la scola primara e secundara a Breil-vitg, ha fatg il seminari scolastic a Cuira e dà scola primara a Pigniu ed Andiast. Dal 1968 al 1973 ha el studegià germanistica ed istorgia a l'universitad da Turitg. Sia lavur da doctorat porta il titel: Erkundungen zur Zweisprachigkeit der Rätoromanen. Eine soziolinguistische und pragmatische Leitstudie. (Europäische Hochschulschriften I/183, Bern/Frankfurt a.M 1977). Dal 1973 al 1980 ès el stà magister da tudestg al seminari scolastic a Cuira, da 1980 enfin 1997 secretari general da la Lia Rumantscha, dal 1998 al 2001 directur da la fundaziun svizra per la cultura Pro Helvetia a Turitg e dal settember 2001 fin 2009 directur da Radiotelevisiun Svizra Rumantscha a Cuira e commember da la direcziun generala da la SRG SSR a Berna. Dal 2009 fin il 2016 ha el fatg part al cussegl da fundaziun dal Cussegl da pressa svizzer ch'el ha presidià dal 2011 al 2016. La fin dals 1970 era el in dals iniziants e commember da la gruppa che redegiva la revista critica ACCENTS, publitgada l'emprim en la Gasetta Romontscha e pli tard en la Bündner Zeitung.

A l'entschatta dals 1980 ha Cathomas sviluppà in concept da 7 puncts per la promoziun linguistica. Tenor quest concept dovra il rumantsch: 1. In territori linguistic, nua ch'el ha dretgs e funcziuns cleras; 2. En quest territori ina buna basa economica per evitar l'emigraziun; 3. In diever consequent dal linguatg en ils divers secturs da la vita privata e publica; 4. Ina lingua scritta unifitgada per l'adiever surregiunal e per tut las domenas, nua che mo ina varianta rumantscha vegn en dumonda; 5. Meds da massa sco ina gasetta quotidiana, in program da radio integral ed ina buna preschientscha en medias visualas; 6. La prontadad da las pledadras e dals pledaders dad esser bilings; 7. Ina buna convivenza cun las autras cuminanzas linguisticas dal chantun e da la Confederaziun.

Per realisar quest concept che sa basa sin enconuschientschas da la planisaziun linguistica (Language Planning) ha Cathomas inizià divers projects sco il rumantsch grischun, per il qual Heinrich Schmid ha sviluppà las directivas (1982) e che Georges Darms e sia squadra han elavurà. Cun numerusas mesiras d'implementaziun ha Cathomas guidà la derasaziun da la lingua surregiunala. Cun las Scuntradas rumantschas (1985 a Savognin, 1988 a Scuol, 1991 a Laax, 1994 a Donat (Schons) e 1997 a Domat) è l'unitad interrumantscha vegida promovida; cun ina vasta campagna d'infurmaziun è sensibilisaziun per il rumantsch en Grischun ed en Svizra è la Svizra vegnida fatga attenta per la valur dal rumantsch e las consequenzas, sche quel svaniss. Dapi 1980 ha Bernard Cathomas fatg part a tut las emprovas per realisar ina gasetta quotidiana rumantscha ed è stà confundatur da l'Agentura da Novitads Rumantscha. Da ses temp en la LR èn divers secturs da la vita publica vegnids rumantschads (nums da vitgs e vischnancas, inscripziuns sin edifizis federals e chantunals, indicaziuns en il cudesch da telefon e sin pachetaschas da products, etc) e la preschientscha dal rumantsch en las scolas medias (maturitad rumantscha) e professiunalas è vegnida rinforzada. Questa nova preschientscha da la lingua ha pretendì blers novs pleds ch'èn vegnids creads sistematicamain dad in post da linguatg en LR e la fimala edids en il in Pledari gromd. Bernard Cathomas ha fatg part a las gruppas da lavur sin plaun chantunal (Rapport: Regiuns linguisticas dal Grischun, Cuira 1994) e federal (La Svizra - 2 1/2 lungatgs?, Mustér 1982, e: Quadrilinguitad svizra - preschent e futur, Berna 1989) per augmentar las contribuziuns publicas a la Svizra rumantscha e per meglierar la basa giuridica a favur dal linguatg. Cun la votaziun dal pievel dals 10 da mars 1996 davart la revisiun dad artitgel 116 da la constituziun federala è il rumantsch (en la furma dal rumantsch grischun) vegnì acceptà sco linguatg uffizial da la Confederaziun en contact cun persunas rumantschas. Questa votaziun è stada la basa decisiva per las leschas da linguas sin plaun federal e chantunal. In pass impurtant è er stà la collavuraziun per la Charta europeica da las linguas regiunalas e minoritaras. Ina rait da contacts e barats cun autras linguas minoritaras en l'Europa e sur quella or ha dà impuls impurtants al moviment rumantsch da quel temp.

Sco directur da la Pro Helvetia ha Cathomas inizià ina reorganisaziun da questa organisaziun. Durant sia direcziun dad RTR è vegnida construida la chasa da medias RTR/SRG a Cuira, messa en funcziun il 2006, sco basa per la convergenza da radio, televisiun e multimedia. En questa chasa ha RTR survegnì l'emprim studi da televisiun cun la tecnica da producziun necessaria. Il 2006 è vegnida realisada la redacziun RTR online en rumantsch grischun ed il 2007 è il rumantsch grischun vegnì introducì sco lingua legida en las novitads dal Radio rumantsch. En quel temp ha RTR realisà per l'emprima giada in radio da 24 uras sin l'agen chanal. Pliras emprovas da realisar in chanal da televisun rumantsch n'èn betg reussidas, er betg quella da 2009 per ina chanal da tv Arte idée suisse che vuleva rinforzar il barat e la derasaziun dad emissiuns tranter las regiuns linguisticas da la Svizra ed il mument star a disposiziun ad RTR durant las emprimas uras da la saira (pirme-time) per atgnas emissisiuns quotidianas pli lungas. Cun in bonus da contribuziuns, sco quest princip vala en la SRG per ils emitturs en franzos (RSR) e talian RSI), fiss ina tala chanal TV stada realisabla.

Dal 1989 al 1997 è Bernard Cathomas stà deputà en il Cussegl grond e dapi sia pensiun il 2009 è el commember da pliras fundaziuns. El è maridà cun Rita Cathomas-Bearth, ha dus fegls: Richard (*1971) e Marc (*1973), duas biadias e quatter biadis. El viva a Cuira.

Publicaziuns: cf. Register Biblioteca chantunala dal Grischun (www.kantonsbibliothek.gr.ch). Valitaziun da l'activitad da Bernard Cathomas: cf. Gion Lechmann: Rätoromanische Sprachbewegung. Die Geschichte der Lia Rumantscha von 1919 bis 1996. Frauenfeld Stuttgart Wien 2005. ISBN 3-7193-1359-X Renata Coray: Von der Mumma Romontscha zum Retortenbaby Rumantsch Grischun. Rätoromanische Sprachmythen. Chur 2008. ISBN 978-3-905342-43-7 Claude Hauser (ed.): Zwischen Kultur und Politik. Pro Helvetia 1939 bis 2009. Zürich 2011.ISBN 978-3-03823-593-4. Concernent il svilup dad RTR 2001-2009 vesair ils rapports annuals RTR repsectivs.