Biodiversitad

La noziun biodiversitad u diversitad biologica designescha entaifer las scienzas biologicas il dumber da las variantas geneticas resp. visiblas da mintga spezia (flora e fauna) e da la varietad dals ecosistems d’in tschert spazi da viver (biotop, biom, ecoregiun) u d’in territori geografic definì (p.ex. muntogna u pajais).

La biodiversitad d’in grip da curals

Tenor Carl Beierkuhnlein è la biodiversitad ina mesira per la multifariadad qualitativa, quantitativa e funcziunala da la vita sin tut ils nivels d’organisaziun en il territori intercurì. Uschia furma quella in impurtant criteri per giuditgar quant degn da vegnir protegì ch’in territori è, ma er tge muntada ecologica che quel ha per l’uman.

Davart il svilup da la noziun e sias implicaziuns

Term tecnic entaifer la biologia

Repartiziun globala da la biodiversitad (a basa dal dumber da las plantas vascularas)

Gia dapi daditg exista la noziun da la ‹diversitad› sco term tecnic ecologic per descriver la varietad da las caracteristicas da biocenosas u sistems ecologics (diversitad α e γ, cf. sutvart). Il pli enconuschent criteri per descriver la diversitad furma sper il dumber da spezias (species richness) l’index da Shannon-Wiener ch’ins ha deduci da la teoria d’infurmaziun. Quel resguarda tant la repartiziun tenor frequenza sco er la ritgezza da las spezias. In ulteriur index da diversitad derasà en la biologia è l’index da Simpson.

La diversitad d’ina biocenosa en il senn sco definì qua survart è da considerar l’emprim sco noziun descriptiva da l’ecologia senza intenziun valitanta. Indexs da diversitad na sa laschan perquai betg trair nà senz’auter per interpretar a moda normativa quant degn da vegnir protegì ch’in territori è.

La noziun en la politica da l’ambient

Biodiversitad è la furma curta da la noziun ‹diversitad biologica› (englais ‹biological diversity›, ‹biodiversity›). La noziun ‹biodiversity› deriva oriundamain or da l’ambient scientific dal moviment per la protecziun da la natira dals Stadis Unids. Cun sa servir da la noziun er en connex cun lavurs da perscrutaziun, è il champ da perscrutaziun da la biologia da la protecziun da la natira vegnì politisà in pau. D’etablir la noziun dueva servir a far passar pretensiuns politicas. Il titel ‹Biodiversity› dal cudesch dal biolog Edward O. Wilson cumparì l’onn 1986 è stà l’emprima utilisaziun da la noziun ch’è vegnida recepida vastamain. Al cudesch era precedida en ils Stadis Unids ina dieta davart il medem tema. Il 1992 han las Naziuns unidas deliberà la Convenziun davart la diversitad biologica, quai ch’ha procurà per in’ulteriura derasaziun ed utilisaziun da la noziun.

Fundaments da la perscrutaziun da la biodiversitad

Ils fundaments per perscrutar la biodiversitad furman taxonomia, sistematica e biogeografia, damai la dumbraziun, classificaziun e descripziun da las spezias. Per exprimer la repartiziun da la biodiversitad è surtut adattada la cartaziun da la diversitad da las spezias da plantas sco furmas da vita las pli frequentas e determinantas da quasi tut ils ecosistems da la terra. Questas chartas servan sco indicatur per l’entira biodiversitad: Da la repartiziun da las spezias da plantas sa laschan deducir e determinar ils cunfins da las singulas unitads biogeograficas – dals biotops ils pli pitschens fin tar ils pli gronds spazis da viver. En questa moda vegn la varietad da las spezias e dals ecosistems messa en relaziun tar la surfatscha. Las chartas che resultan servan a giuditgar en general la repartiziun da la biodiversitad globala.

Nivels, mesiras ed indicaturs per la biodiversitad

La biodiversitad biologica cumpiglia plirs nivels:

1. diversitad genetica – d’ina vart la diversitad da tut ils gens entaifer ina spezia (= variabilitad genetica), da l’autra vart l’entira varietad genetica d’ina biocenosa u d’in ecosistem;
2. diversitad taxonomica – il dumber da las diversas taxa, surtut da las spezias, entaifer in ecosistem u er a nivel superiur;
3. diversitad dals ecosistems – la multifariadad da spazis da viver ed ecosistem;
4. biodiversitad funcziunala – la diversitad da funcziuns e process ecologics che vegnan realisads en l’ecosistem (p.ex. stimà a basa dal dumber dals differents tips da furmas da vita u da cuminanzas ecologicas).

Per caracterisar la biodiversitad a moda cumplessiva èsi necessari da resguardar tuts quatter nivels.

Ina proposta co mesirar la varietad da las spezias en in context pli grond che quel da las singulas cuminanzas da vita, ha fatg Robert H. Whittaker. El parta la diversitad da las spezias en alfa, beta, gamma, delta ed epsilon. Quests stgalims descrivan musters da diversitad en relaziun tar surfatschas observadas a divers stgalims resp. en diversas scalas: punctual, local u regiunal.

En connex cun la Convenziun davart la diversitad biologica da las Naziuns unidas vegn la biodiversitad globala eruida – pervi da difficultads metodicas – a basa da criteris che na descrivan betg la biodiversitad sezza, mabain valurs da substituziun che sa laschan mesirar meglier. Tals indicaturs furman t.a.:

• l’abundanza e derasaziun da spezias
• il Living Planet Index
• la surfatscha da guaud
• la dimensiun da habitats marins
• la surfatscha d’areals protegids (territoris natirals protegids e.a.)
• la qualitad da l’aua (mars ed auas dultschas)
• la sanadad e bainstanza da cuminanzas umanas ch’èn directamain dependentas d’ecosistems locals
• il dumber da purtaders da savida da la natira tradiziunala e la diversitad linguistica tranter la populaziun autoctona.

Varietad biologica e culturala

Radund in terz da las spezias d’amfibis valan almain sco «smanatschadas»

En tuttas regiuns cun gronda varietad biologica vivan bleras cuminanzas indigenas e localas. La Societad internaziunala per l’etnobiologia stima che quellas disponan da 99 % da las resursas geneticas disponiblas en tut il mund. Schebain igl exista in connex direct tranter la varietad biologica e la varietad culturala na sa lascha betg cumprovar. Il grond dumber da culturas indigenas e da linguas dat però en egl.

Modas da cultivar tradiziunalas e biodiversitad

Percunter exista in connex incontestabel en furma d’ina relaziun da dependenza reciproca tranter l’ambient natiral e las modas da cultivar tradiziunalas (orientadas a la subsistenza) da las gruppas localas. D’ina vart dependan quests umans per lur subsistenza d’ina gronda varietad da resursas; da l’autra vart augmentan las metodas tradiziunalas la diversitad locala. (Quai sa lascha er cumprovar istoricamain per la cuntrada culturala da l’Europa Centrala: il mosaic da surfatschas utilisadas a moda extensiva e da guauds disponiva d’ina varietad da las spezias cleramain pli gronda che la vegetaziun da climax potenziala). L’integraziun da gruppas localas en l’economia da martgà pretenda da gudagnar surplis, quai che vegn per ordinari cuntanschì cun introducir meds da producziun industrials u cun elavurar be products ch’èn economicamain interessants. Per ordinari maina quai a la destrucziun da spazis da viver natirals ed uschia ad ina sminuziun da la diversitad biologica.

Sperdita da la biodiversitad

In team da scienziads dad otg pajais ha identifitgà l’onn 2000 ils tschintg pli impurtants facturs d’influenza che mainan ad ina diminuziun da la biodiversitad globala:

• midadas en l’utilisaziun dal terren, surtut en furma da runcadas da guauds e da la transfurmaziun dad ecosistems natirals en surfatschas agriculas;
• midadas dal clima, inclusiv precipitaziuns e temperatura;
• contaminaziun da las auas cun nitrogen (surtut tras ladim artifizial, fecalias e svapurs d’autos;
• l’introducziun da neofitas;
• l’augment da la concentraziun da dioxid carbonic en l’atmosfera.

Divers rapports pli novs (p.ex. Living Planet Report 2016 u Global Assessment Report 2019) constateschan in svilup desastrus da la biodiversitad globala. Tar las 14 000 populaziuns da vertebrats registradas haja gì lieu ils ultims 40 onns ina diminuziun dals effectivs da bunamain 60 %. Pertutgads fitg ferm sajan surtut las spezias che vivan en auas dultschas (peschs ed amfibis), las qualas sajan sa diminuidas en quest interval en tut il mund per var 81 %.

Cun diminuziun n’è betg manegià en quest connex ch’il dumber da spezias saja sa reducì talmain, pia la diversitad taxonomica, mabain en emprima lingia la diversitad genetica entaifer las populaziuns d’ina spezia u sias sutspezias entras ina reducziun dal dumber d’individis. En quest connex discurr’ins er d’in’erosiun genetica.

Hotspots da la biodiversitad

Regiuns geograficas, en las qualas la biodiversitad è spezialmain gronda ed a medem temp spezialmain periclitada, numnan ins hotspots da la biodiversitad. In impurtant studi en connex cun hotspots han publitgà l’onn 2000 Myers e.a. Ils auturs defineschan ils hotspots sco territoris cun in aut dumber da spezias da plantas endemicas «las qualas han gia pers en questa regiun la gronda part da lur spazi da viver oriund». Sco indicaturs valan pia il criteri da la varietad da las spezias e da la periclitaziun, deducì da la sperdita da spazi da viver.

Biodiversitad e funcziunalitad dad ecosistems

Ils trais nivels centrals da la biodiversitad (a l’exempel dal guaud tropic ecuadorian)

La muntada da la multifariadad biologica per il funcziunament dad ecosistems vegn discutada dapi decennis a moda cuntraversa. A la fin dals onns 1960 han las discussiuns cuntanschì in emprim consens: diversitad favurisescha stabilitad. Quest consens è però vegnì disturbà pauc pli tard cur che Robert May è vegnì a basa da simulaziuns matematicas a la conclusiun che la constanza da las spezias en ecosistems da model cun bleras spezias saja pli bassa che en sistems cun paucas spezias. La constanza da la structura da las spezias valeva da quel temp sco impurtant indicatur per la stabilitad d’in ecosistem. En ils onns 1980 è alura David Tilman s’occupà a moda intensiva cun la dumonda da la relaziun tranter la diversitad e la stabilitad. La dumonda suenter la muntada da la biodiversitad per la funcziunalitad dad ecosistems furma in dals accents principals entaifer la perscrutaziun dad ecosistems e l’ecologia da la protecziun da la natira. Il consens scientific actual areguard la tematica sa lascha resumar sco suonda:

• Las caracteristicas funcziunalas da las spezias han ina ferm’influenza sin las atgnadads da l’ecosistem. Da la frequenza relativa d’ina spezia sulet na sa lascha betg adina deducir la muntada da questa spezia per l’ecosistem. Er spezias relativamain raras pon influenzar fermamain la tempra da l’ecosistem.
• A tschertas spezias, savens sa tracti da dominantas, prevegna entaifer la cuminanza da vita ina rolla decisiva (uschenumnadas spezias-clav). La sperdita da quellas maina a midadas drasticas areguard la structura e funcziun da la biocenosa.
• Ils effects da la spariziun da spezias e da midadas en la cumposiziun da las spezias pon sa differenziar in da l’auter areguard las caracteristicas da l’ecosistem, il tip da l’ecosistem e la via co che las midadas s’expriman en la cuminanza.
• Tschertas caracteristicas dad ecosistems èn a l’entschatta pauc sensiblas areguard l’extincziun da spezias, damai che pliras spezias adempleschan forsa ina sumeglianta funcziun entaifer in ecosistem (redundanza), perquai che singulas spezias contribueschan forsa relativamain pauc a la funcziunalitad d’in ecosistem ubain perquai che surtut cundiziuns da l’ambient abioticas determineschan l’ecosistem.
• Pli gronda ch’è la variabilitad territoriala e temporala e pli grond ch’è il dumber da las spezias ch’èn necessarias per la funcziun d’ecosistems.

Sco probabel vala:

• Da pli bleras differentas spezias ch’ina biocenosa sa cumpona, e pli pitschen ch’è il privel che neobiota (spezias estras che sa derasan tras l’uman) possian s’etablir; quai dependa però er dad auters facturs (dumber d’individis esters, disponibilitad da resursas e.a.).
• Sche singulas spezias entaifer in ecosistem reageschan a moda differenta sin disturbis, po la funcziun da l’ecosistem sa mantegnair pli tgunsch en cas da disturbis che sche las spezias reageschan a moda sumeglianta.

Muntada economica e sociala da la biodiversitad

Per blers umans è la varietad da la natira er colliada cun ina valur estetica

La Convenziun davart la diversitad biologica da las Naziuns unidas suttastritga er la valur da la biodiversitad en connex cun aspects ecologics, genetics, socials, economics, scientifics, d’educaziun, culturals, estetics ed areguard sia funcziun da recreaziun; sper ils aspects instrumentals suttastritga la convenziun l’atgna valur da la biodiversitad.

Ipotesa d’assicuranza e valur d’assicuranza

Tenor l’ipotesa d’assicuranza ecologica (Ecological Insurance Hypothesis) sa lascha supponer ch’in augment da la varietad da las spezias (e/u da la variabilitad genetica entaifer la populaziun d’ina spezia) haja in effect stabilisant sin divers parameters processuals da sistems ecologics. Cun augmentar il dumber da las spezias crescha la probabilitad ch’igl èn avant maun pliras spezias che pon surpigliar ina funcziun ecologica fitg sumeglianta (redundanza funcziunala), ma che sa distinguan en lur toleranza envers influenzas da l’ambient. Tras quai sa sbassa la probabilitad che midadas areguard las cundiziuns da l’ambient mainian a l’extincziun da tut las spezias che pon surpigliar la funcziun respectiva.

In grond dumber da spezias furma er ina premissa per ch’i possia vegnir surpiglià entaifer in ecosistem in grond dumber da differentas funcziuns ecologicas (diversitad funcziunala). Sa midan las cundiziuns da l’ambient, po ina funcziun ch’era avant pauc impurtanta daventar relevanta. Vegn in ecosistem per exempel separà da l’apport da cumbinaziuns da nitrogen exteriuras, s’augmenta a l’intern la muntada d’organissems ch’èn abels da fixar nitrogen. Sumegliantamain suppon’ins che las relaziuns reciprocas tranter las singulas parts da la chadaina resp. rait da nutriment sajan en cas da gronda diversitad pli stabilas.

Sche la diversitad biologica gida a stabilisar process e stadis entaifer sistems ecologics, alura po vegnir attribuida a la biodiversitad ina valur d’assicuranza. Quai è almain adina lura il cas, sche servetschs d’ecosistem dependan dals process e stadis respectivs. Tras in’auta biodiversitad sa laschan tals servetschs utilisar tendenzialmain a moda pli fidabla.

In exempel: Ins ha pudì cumprovar ch’ils purs stiman ils avantatgs d’in’auta agrobiodiversitad (cultivaziun da diversas spezias da fritgs dal funs, englais crop diversity), perquai che quella sminuescha las fluctuaziuns annualas areguard la rendita da la racolta. La valur agronoma da la diversitad dals fritgs dal funs vegn però limitada tras il fatg che la cultivaziun da be paucs fritgs dal funs porta avantatgs da spezialisaziun.

Muntada per la farmazia e l’alimentaziun mundiala

Muntada economica ha la biodiversitad ultra da quai sco reservuar da substanzas activas potenzialas per medicaments, da plantas da vivonda e da gens per la cultivaziun da sorts en l’agricultura, per process biotecnologics e per svilups bionics (applicaziuns da fenomens da la natira en la tecnica).

Il niz da medicaments a basa da plantas è immens: Gia oz èn enconuschentas bundant 20 000 spezias ch’èn relevantas per la medischina, da quai 1400 che pon vegnir tratgas en consideraziun per sviluppar meds cunter cancer. Lur valur economica è vegnida stimada l’onn 1987 sin 40 milliardas dollars. Cun la diminuziun cuntinuanta da la biodiversitad sa reducescha quest potenzial massivamain.

95,7 % da las plantas che vegnan tratgas a niz en tut il mund sco nutriment derivan oriundamain da regiuns tropicas e subtropicas, nua che la biodiversitad è spezialmain auta. Perquai sa lascha supponer ch’i sa chattan en questas regiuns er impurtantas resursas geneticas per l’alimentaziun globala futura. Quai surtut perquai che la producziun da mangiativas sa basa en tut il mund sin radund 30 spezias, cumbain ch’igl existan radund 30 000 spezias da plantas mangiablas. Da sa spezialisar sin paucas spezias da granezza e legums è ristgant. I na basta betg da mantegnair la diversitad genetica be en bancas da sem. Sco per las plantas selvadias vala er per tut las plantas cultivadas la regla che be ina varietad genetica suffizienta protegia a lunga vista cunter svilups nunspetgads (sco p.ex. malsognas u infestiuns cun parasits). Ultra da quai han ins constatà ch’ina gronda varietad d’insects impollinaders gida a reparter a moda spezialmain efficazia il pollen e maina uschia a racoltas pli autas e pli segiras (p.ex. tar la cultivaziun da zitgas).

Entant che scienziads e firmas han pudì sa servir pli baud libramain da la biodiversitad da pajais esters (biopirataria), ha la Convenziun davart la biodiversitad introducì dretgs da proprietad d’in stadi areguard sias resursas geneticas. Cun agid d’in mecanissem numnà Access and Benefit Sharing vegn empruvà da simplifitgar l’utilisaziun da resursas geneticas, ma da laschar participar a medem temp ils pajais d’origin da la biodiversitad al niz economic da quella.

Mantegniment da la sanadad

La diminuziun da la varietad da las spezias po augmentar la prevalenza da malsognas infectusas en in ecosistem (derasaziun da virus e bacterias, ma er da bulieus patogens). Tras quai po vegnir en privel la sanadad d’umans, ma er da las plantas e dals animals restants.

Aspects socials da la sperdita da la biodiversitad

D’ina sminuziun da la biodiversitad è savens pertutgada l’emprim la populaziun rurala povra; quella dependa numnadamain savens directamain da servetschs d’ecosistems, ils quals sa basan da lur vart sin in ambient biologic multifar ed in’utilisaziun persistenta. Alternativas tar quests servetschs d’ecosistem n’èn savens betg accessiblas a questas parts da la populaziun ubain memia charas.

Protecziun da la diversitad biologica

Yellowstone – l’emprim parc naziunal dal mund

Sco cuntramesiras adattadas vala la substituziun da combustibels fossils e da laina tras funtaunas d’energia alternativas, ma cun extender uschè pauc sco pussaivel l’utilisaziun da combustibels sin fritgs dal funs; en pli l’extensiun dals territoris da protecziun che servan a mantegnair ils ecosistems primars, surtut, en il guauds tropics, sco er il mantegniment da la diversitad tar spezias da plantas e d’animals selvadis e dumestitgads.

Convenziuns

In’impurtanta basa per la protecziun da la varietad da las spezias furma la Convenziun davart la diversitad biologica da las Naziuns unidas; quella è vegnida deliberada e segnada l’onn 1992 da 192 stadis commembers a Rio de Janeiro. Ils stadis signataris èn s’obligads da retegnair la sperdita da la diversitad biologica. Las trais finamiras principalas èn: La protecziun da la biodiversitad, l’utilisaziun persistenta da quella e la gulivaziun gista dals avantatgs che resultan da l’utilisaziun da resursas (geneticas).

Litteratura

• Bruno Baur: Biodiversität. UTB, Berna 2010, ISBN 978-3-8252-3325-9 (UTB 3325, UTB Profile).
• Bundesamt für Naturschutz (ed.), Thomas Potthast (elav.): Biodiversität – Schlüsselbegriff des Naturschutzes im 21. Jahrhundert? Bundesamt für Naturschutz, Bonn-Bad Godesberg 2007.
• Felix Ekardt, Bettina Hennig: Ökonomische Instrumente und Bewertungen von Biodiversität. Metropolis Verlag, Marburg 2015, ISBN 978-3-7316-1120-2.
• Forum Biodiversität Schweiz: Biodiversität in der Schweiz. Zustand, Erhaltung, Perspektiven. Wissenschaftliche Grundlagen für eine nationale Strategie. Haupt, Berna 2004, ISBN 3-258-06800-3.
• Uta Eser, Ann-Kathrin Neureuther, Albrecht Müller: Klugheit, Glück, Gerechtigkeit. Ethische Argumentationslinien in der Nationalen Strategie zur biologischen Vielfalt. (Naturschutz und Biologische Vielfalt, nr. 107), ed. Bundesamt für Naturschutz. Bonn-Bad Godesberg 2011, ISBN 978-3-7843-4007-4.
• Kevin J. Gaston, John I. Spicer: Biodiversity. An Introduction. 2. ed., restampa, Blackwell, Malden MA 2005, ISBN 1-4051-1857-1.
• Carsten Hobohm: Biodiversität. Quelle & Meyer, Wiebelsheim 2000, ISBN 3-8252-2162-8, (UTB 2162, Biologie, Ökologie).
• Peter Janich, Mathias Gutmann, Kathrin Prieß: Biodiversität: wissenschaftliche Grundlagen und gesellschaftliche Relevanz. Springer, Berlin, 2002.
• Thomas E. Lovejoy, Lee Jay Hannah (ed.): Climate Change and Biodiversity. Yale University Press, New Haven CT 2006, ISBN 0-300-11980-1.
• Josef H. Reichholf: Ende der Artenvielfalt? Gefährdung und Vernichtung der Biodiversität. Ed. da Klaus Wiegandt. Fischer-Taschenbuch-Verlag, Francfurt a.M. 2008, ISBN 978-3-596-17665-6, (Fischer 17665).
• Bruno Streit: Was ist Biodiversität? Erforschung, Schutz und Wert biologischer Vielfalt. Beck, Minca 2007, ISBN 978-3-406-53617-5.

Colliaziuns

 Commons: Biodiversitad – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• Pagina d’internet Bioversity International
• Secretariat da las Naziuns unidas en connex cun la Convenziun davart la biodiversitad
• Der Wert der Vielfalt
• Bundeszentrale für politische Bildung: Artenvielfalt
• Biodiversitad, artitgel da survista sin www.spektrum.de
• Departament federal per ambient, traffic, energia e communicaziun: Biodiversitad
• Forum Biodiversität Schweiz: Portal tematic biodiversitad