Commerzi da sclavs

Commerzi da sclavs munta en general il commerzi cun sclavs. En spezial è savens manegiada la sclavaria d’Africans da pel naira e lur transport sur l’Atlantic en l’America dal Nord ed en la Caribica. La basa ideologica furmava la teoria dals Hamits ch’empruvava da demussar ‹scientificamain› ch’ils alvs sajan superiurs als nairs ed ad auters umans da cumparsa betg europeica.

Transport da sclavs

Bastiment da sclavs

Temp antic

Per il temp antic na datti naginas statisticas fidadas sco quai ch’igl è il cas per il commerzi da sclavs intercontinental dal temp modern. Las supposiziuns davart la sclavaria tempriva sa basan be sin stgarsas funtaunas litteraras, epigraficas ed archeologicas. Uschia n’èsi per exempel betg pussaivel d’eruir precisamain, tge impurtanza ch’il commerzi da sclavs aveva en cumparegliaziun cun l’‹allevament› da sclavs ch’eran naschids en il tegnairchasa. En general pon ins dentant supponer ch’il commerzi da sclavs ha gì en il decurs dal temp mintgamai differentas muntadas.

I deva plirs latschs che pudevan manar a la sclavaria: sclavaria da debit, sclavaria sfurzada giuridicamain, naschientscha en la sclavaria, rapiment d’umans u sclavaria en consequenza d’acts guerrils. La sclavitid en consequenza d’acts guerrils furmava al cumenzament probablamain l’excepziun. Tenor veglias funtaunas or da l’Orient vegniva savens mazzada l’entira populaziun da citads conquistadas. Da metter la populaziun en sclavaria è pia stà al cumenzament in pass uman.

Monument da fossa dal commerziant da sclavs Caius Aiacius (30-40 s.C.), Museum roman-german a Cologna

La funtauna la pli impurtanta per acquistar sclavs era oriundamain il rapiment d’umans, en spezial la pirataria. Gia Homer raquinta da tals viadis da rapiment. La sclavaria en massa è in fenomen relativamain tardiv ed ha cumenzà pir cun la fundaziun da gronds martgads da sclavs enturn 600 a.C. Tenor Theopompos han ils Grecs da Chios avert l’emprim martgà da sclavs. Durant la Guerra peloponnesa è la populaziun d’entiras citads – cunzunt las dunnas ed ils uffants, savens dentant er umens – vegnida vendida en la sclavaria. Ins ha constatà ch’i deva durant l’antica per lunsch or dapli sclavas femininas che sclavs masculins. Era durant l’expansiun da l’Imperi roman èn vegnidas messas en sclavaria populaziuns d’entiras citads (Tarent enturn 209 a.C., Epeiros 167 a.C.). Per regla vegnivan ils praschuniers da guerra vendids anc sin il champ da battaglia. Ils commerziants da sclavs tutgavan tar il train dad in’armada romana.

Gia l’Egipta veglia ‹importava› sclavs nairs or dal Sudan (Nubia) d’ozendi. Ils Grecs acquistavan lur sclavs cunzunt da la Thrachia e da l’Asia Minura (cunzunt or da la Frigia e da la Caria); ils Romans pli tard cunzunt da la Grezia, dal Balcan e da la Gallia. En general eri usità tar ils Romans – sco er gia avant tar ils Grecs – da betg metter conburgais en sclavaria. Uschia vendev’ins per exempel ad Athen burgais ch’eran en sclavaria da debit ad autras citads. Las Leschas da las XII tavlas ordinavan als Romans da vender talas persunas en ina regiun da l’autra vart dal Tiber. Centers dal commerzi da sclavs antic eran Delos ed Ephesos.

Il commerzi da sclavs sco tal era reglà precisamain. Platon relata criteris, en tge cas ch’ina cumpra da sclavs pudeva vegnir revocada. Commerziants da sclavs romans stuevan annunziar malsognas u eventualas mendas d’in sclav che vegniva vendì. En general era il martgà ina chaussa indegna per il sclav; el vegniva preschentà niv a l’acquistader potenzial. Or da l’Egipta èn mantegnids intgins contracts da cumpra. Ils perscrutaders sa dispitan, schebain ils pretschs per ils sclavs eran auts u bass. Quai ha pliras raschuns. Per l’ina èsi grev da giuditgar oz la valita d’in uman. Per l’autra variavan ils pretschs per ils sclavs vaira ferm tut tenor regiun, temp e qualificaziun. Per intginas periodas e per intgins lieus han ins empruvà da reconstruir ils pretschs da martgà sin fundament da differentas funtaunas. Questas calculaziuns èn dentant adina colliadas cun grondas inexactadads.

Durant l’antica era il commerzi da sclavs in factur economic ch’ins na dastga ni sut- ni survalitar. Cunzunt l’agricultura, l’artisanat ed il commerzi da prostituziun eran dependents dal ‹material uman› che stueva trasor vegnir refurnì.

Commerzi cun sclavs europeics

Il commerzi cun sclavs europeics ha prosperà particularmain durant la cristianisaziun, cunquai ch’ils Francs vendevan en sclavaria umans che n’eran betg pronts d’acceptar la nova religiun. Cun l’avanzament da la cristianisaziun en il territori saxon èn las regiuns, or da las qualas la maioritad dals sclavs derivavan, sa spustadas pli fitg vers l’ost e vers il nord. Enturn il 960 ha il commerziant da sclavs Ibrahim Ibn al Jaqub al Israili at-Turtuschi descrit ils lieus d’origin dals sclavs ed ils lieus da commerzi da sclavs en l’Europa. Las cruschadas han terminà il commerzi da sclavs en il territori da la Germania d’ozendi. Er tresors da munaida d’argient cun munaida or dal territori oriental na vegnan betg pli chattads a partir da quel temp.

En l’Europa dal Vest è il commerzi da sclavs tuttina restà ina chaussa quotidiana fin en il 15avel tschientaner. Participads eran oravant tut commerziants or da las citads suveranas talianas, cunzunt Genua e Venezia. Sur lur filialas da commerzi situadas en l’ost da la Mar Mediterrana (Thessaloniki, Chios, Famagusta a Cipra, Candia a Creta) ed en la Mar Naira (cunzunt a Caffa/Feodossija, dentant er Trapezunt ed autras) transportavan els sclavs d’origin tataric u slavic en l’Europa dal Sidvest ed en l’Egipta (probablamain deriva il num ‹sclav› da qua). Era or dal Balcan vegnivan blers uschenumnads fante en l’Italia. Lur status era vaira sumegliant a quel d’in sclav. Er commerziants catalans, cunzunt la Cumpagnia catalana, eran participads a quest commerzi da l’ost al vest.

Il commerzi cun sclavs africans dapi l’antica

Martgà da sclavs, maletg dal 19avel tschientaner (Gustave Boulanger)

Commerzi da sclavs entaifer l’Africa

Enfin ussa n’è betg enconuschent bler dal commerzi da sclavs entaifer l’Africa, pia d’Africans che mettevan en sclavaria auters Africans. Ils istoriografs quintan cun in dumber d’unfrendas da 10 fin 15 milliuns. Ins pudeva vegnir mess en sclavaria en consequenza da debits u tras in auter pievel sch’ins vegniva en praschunia da guerra.

Commerzi da sclavs oriental

Sclavs or da l’Africa arrivavan en il mund arab-islamic tras la Sahara (commerzi trans-sahara) e sur la Mar Mediterrana, pli tard era sur l’Ocean Indic (commerzi da sclavs da l’Africa da l’Ost). Las dunnas pertutgadas vegnivan savens integradas en ils harems ed ils umens vegnivan engaschads sco eunucs u sco sclavs da lavur. Il dumber d’unfrendas da quest commerzi vegn stimà a 6 fin 17 milliuns. La ruta dal commerzi da sclavs vegniva per gronda part controllada da commerziants orientals (cunzunt da muslims), dentant era da commerziants catalans. Entant ch’ils commerziants muslims empruvavan da cuvrir il grond basegn da sclavs per l’armada egipziana, procuravan ils Catalans per il refurniment da forzas da lavur sin las inslas pli grondas situadas en il vest da la Mar Mediterrana (en il vest da la Sicilia e sin las Balearas) che vegnivan controlladas dals Europeans.

Commerzi da sclavs portugais

Al cumenzament dal 15avel tschientaner ha il prinzi portugais Hendri il Navigatur tschertgà ina via maritima per ir en l’India per ch’el possia profitar dal commerzi da cundiments. Las expediziuns per perscrutar la costa da l’Africa dal Vest eran charas e vegnivan l’emprim finanziadas cunzunt cun metter en sclavaria Africans. A Lagos è sa furmà in impurtant martgà da sclavs nairs. In tschintgavel dal retgav da la vendita tutgava al prinzi Hendri.

Sco grond maister da l’Urden da Cristus aveva Hendri il Navigatur buns contacts cun Papa Nicola V. La bulla papala Dum Diversas (1452) ed il Romanus Pontifex (1455) han lubì da metter pajauns en sclavaria e da sa patrunar da lur possess. Uschia pudevan ils Portugais cristians giustifitgar moralmain lur fatschentas.

L’emprim aveva il Senegal ina grond’impurtanza per il commerzi da sclavs. Pli tard han ils Portugais tgirà relaziuns commerzialas intensivas cun ils bainstants ch’abitavan per lung da la Costa d’Aur. Ad Elmina è sa furmada in’impurtanta plazza da martgà nua che commerziants africans vendevan tranter auter era sclavs.

Commerzi da sclavs atlantic

A l’entschatta sfurzavan ils signurs colonials spagnols e portugais en l’America il pievel originar indian da lavurar en lur plantaschas ed en lur minieras. Blers Indians na supportavan dentant betg la lavur dira e na pudevan betg far frunt a las malsognas infectusas ch’ils Europeans avevan importà. Uschia han ins gì l’idea (tranter auter era sin intimaziun da Bartolomé de las Casas che vuleva uschia proteger ils Indians e ch’è pli tard s’enriclà da questa decisiun) d’importar da l’Africa sclavs da pel naira.

Il commerzi da sclavs atlantic era in uschenumnà commerzi triangular. Per lung da la costa africana barattavan ils commerziants da sclavs europeics rauba da manufactura (isegls, armas e textilias) per sclavs e transportavan quels en l’America. Là stuevan els lavurar en las minieras e sin las plantaschas da channa da zutger, da mangola, da café, da cacau e da tubac. Ils commerziants cumpravan lura ils products da questas plantaschas e minieras ed als vendevan en l’Europa cun profit. In sclav ch’ins pudeva acquistar en l’Africa sco object da barat en la valita da tschintg rentschs rendeva en l’America diesch giadas tant en zutger, ed il zutger pudeva vegnir vendì en l’Europa per anc dapli.

Mintgatant gievan ils Europeans sezs a chatscha da sclavs; la gronda part dals sclavs vegnivan dentant cumprads da regents e commerziants locals a la costa africana. Cunquai che la guerra era la funtauna la pli impurtanta per praschuniers che pudevan vegnir vendids als Europeans, ha il commerzi da sclavs era chaschunà dapli conflicts en l’Africa. Per survegnir dapli sclavs vegnivan las guerras per part provocadas intenziunadamain.

Suenter avair traversà l’Atlantic cun bastiments da sclavs, arrivavan quels ch’avevan survivì questa Middle Passage sin las plantaschas en l’America, cunzunt en la Caribica. L’insla ollandaisa Curaçao avant la costa da Venezuela è daventada il martgà da sclavs il pli impurtant dal mund. Sin fundament da las retschertgas statisticas che l’istoricher Philip Curtin ha fatg en ils onns 1960, stima la scienza spezialisada ch’i sajan vegnids deportads en il rom dal commerzi da sclavs atlantic tranter ils onns 1500 e 1850 radund 12 milliuns umans en l’America – da quels 4 milliuns en Brasilia. Quai na di dentant nagut davart ils sclavs ch’èn morts durant ils transports entaifer l’Africa e durant il temp da spetga en las fortezzas da sclavs per lung la costa dal vest. Er in dumber approximativ dals umans ch’èn morts durant il transport sur l’Atlantic na po anc betg vegnir inditgà. Differentas universitads, cunzunt en ils Pajais Bass ed en ils Stadis Unids da l’America, realiseschan projects da perscrutaziun correspundents.

Suenter la revoluziun industriala e suenter il scumond dal commerzi da sclavs l’onn 1807 n’è il commerzi da sclavs betg pli stà interessant ed è cun il temp svanì dal tut. Sco davos pajais ha la Brasilia abolì la sclavaria l’onn 1888. Ina part considerabla da la populaziun brasiliana, da Haiti e d’autras inslas da la Caribica, dentant era dals Stadis Unids da l’America d’ozendi, han ragischs africanas.

Pretsch dals sclavs

Ils pretschs per ils sclavs eran fitg bass. Al flum da Senegal survegnivan ils Portugais l’onn 1446 25 fin 30 sclavs per in chaval vegl, al flum da Gambia l’onn 1460 12 sclavs per in chaval ed al flum dal Congo 22 sclavs per in chaun. Ils Africans en sclavaria vegnivan mess a quint per toc. In ‹toc› aveva 30 fin 35 onns, era 5 pes ed 11 poleschs grond (quai èn circa 180 cm) e n’aveva naginas mendas corporalas. Per in adolescent devi ina reducziun dal pretsch. Ils Spagnols han fatg in contract cun ils Portugais per furnir 10 000 tonnas sclavs. Trais sclavs eran en quest cas ina tonna.

Economia da sclavs

John Hawkins

L’impurtanza dals sclavs per l’economia dal Portugal en ils onns 1533 fin 1537 ha il Flam Cleynaerts descrit suandantamain:

«Dapertut hai sclavs, tut la lavur e tut las fatschentas vegnan fatgas da nairs e da Maurs arrestads. L’entir Portugal è stuppà talmain cun els, uschia ch’i sa chattan a Lissabon, sco quai ch’jau crai, dapli sclavas e sclavs da quest gener che libers Portugais. I n’è strusch da chattar ina chasa che n’ha betg ina pitschna sclava. La glieud bainstanta posseda plirs da domaduas schlattainas che fan tut ed anc ina giada tut e che sa distinguan be tras lur statura d’animals da chasa.»

Ils emprims cumpraders da sclavs a l’engrossa en las colonias èn stads ils Spagnols; lur furniturs eran ils Portugais. Suenter pauc temp èn stads involvids commerziants da blers pajais europeics. En il 17avel tschientaner èn ils Portugais vegnids superads dals Ollandais che possedevan durant in tschert temp parts da la Brasilia. En il 18avel tschientaner èn ils Englais vegnids a la testa dal commerzi da sclavs.

L’emprim commerziant da sclavs englais è stà John Hawkins. Sin ses emprim viadi il 1562/63 ha el chargià 300 sclavs sin ses bastiment Jesus. Il transport è stà in tal success ch’el ha fatg in segund viadi il 1564/65. Ses bastiment era stagnà plain cun 400 umans. Las persunas cun dretg da cumpart da la fatschenta, tranter els era la regina englaisa, èn stadas fitg cuntentas perquai ch’el ha pudì pajar ina dividenda da 60 pertschient. Il terz viadi il 1567/68 è stà in’excursiun da sblundregiada. El ha dà fieu a las chamonas da strom dals abitadis ed ha provocà dispitas tranter ils pievels. Per il terz viadi ha el chargià sin ses bastiment 470 sclavs.

Era Voltaire, l’illuminist e criticher da religiun enconuschent, ha fatg in gudogn persunal cun il commerzi da sclavs africans en la citad da port da Nantes. El ha empruvà da giustifitgar questa fatschenta cun la frasa: «Tranter l’alv ed il negher exista ina tala differenza biologica sco tranter il nair e la schimgia.»

Aboliziun dal commerzi da sclavs

Las stentas da terminar la sclavaria èn sa concentradas en il 18avel tschientaner sin l’aboliziun dal commerzi da sclavs e betg sin l’aboliziun da la sclavaria en general. L’idea era ch’i saja per l’ina politicamain pli simpel da scumandar il commerzi da sclavs che l’entira sclavaria instituziunalisada e ch’il material per la tegnida da sclavs vegniss per l’autra automaticamain pli stgars senza la furniziun permanenta da sclavs.

L’onn 1807 ha la Gronda Britannia scumandà il commerzi da sclavs e cumbattì a partir da quel mument era activamain il commerzi da sclavs en auters pajais europeics. Al Congress da Vienna l’onn 1815 èn la sclavaria ed il commerzi da sclavs vegnids bandegiads. Plaun a plaun èn l’emprim il commerzi da sclavs e pli tard era la sclavaria vegnids scumandads dals pajais involvids, uschia ch’il commerzi da sclavs atlantic ha stuì suttacumber. Cun il Contract quintupel è vegnì fixà ils 20 da december 1841 a Londra in dretg da perquisiziun e da fermanza vicendaivel per ils bastiments che navigavan sut las bandieras dals stadis contrahents cun la finamira da supprimer il commerzi da sclavs e da confiscar bastiments da sclavs en in tschert territori da la mar enturn l’Africa.

En il decurs da la colonisaziun da l’Africa han ils signurs colonials europeics era tschessentà là plaun a plaun il commerzi da sclavs oriental e quel entaifer l’Africa. Domadus commerzis han dentant anc existì ditg en il zuppà; en l’Arabia Saudita è la sclavaria vegnida supprimida pir l’onn 1968. La sclavaria en il Sudan sco era il commerzi cun uffants en l’Africa dal Vest, nua che 200 000 uffants vivan tenor l’Unicef en sclavaria, mussan che la sclavaria exista per part anc oz.

Litteratura

• Philip D. Curtin: The Atlantic Slave Trade. A Census, Madison, Wisc. 1977 (2. ed.; ovra fundamentala ed ovra da guid)
• Wolfgang Wimmer: Die Sklaven. Eine Sozialgeschichte mit Gegenwart. Reinbek bei Hamburg, Rowohlt, 1979 (cun documents nizzaivels, uschiglio publicaziun da caracter popular ed en general antiquada) ISBN 3499171694
• Christian Delacampagne: Die Geschichte der Sklaverei, 2004 ISBN 3-538-07183-7
• Hans Fässler: Reise in Schwarz-Weiss ISBN 3-85869-303-0
• H. D. Baker: Degrees of freedom: slavery in mid-first millennium BC Babylonia, World Archaeology 33/1, p. 18–26

Films

• Mission, da Roland Joffé, Gronda Britannia 1986
• Cobra Verde, da Werner Herzog, Germania 1987
• Amistad - Das Sklavenschiff, da Steven Spielberg, USA 1997

Colliaziuns

• Lavur: Il commerzi da sclavs atlantic a Senegambia 1700–1850
• Chartas da l’Unesco: Vias dals bastiments da sclavs (cun datas) (PDF, englais)
• ‹Reise in Schwarz-Weiss› – davart relaziuns da la Svizra cun la sclavaria ed il commerzi da sclavs
• Il commerzi cun umans d’ozendi – dossier dal Cussegl da l’Europa