Corv grond
| Corv grond | |
| |
| Corv grond (Corvus corax) | |
| Classificaziun | |
|---|---|
| Classa | Utschels (Aves) |
| Urden | Passeriformes |
| Suturden | Utschels chantadurs (Passeri) |
| Famiglia | Corvidae |
| Gener | Corvus |
| Spezia | Corv grond |
| Num scientific | |
| Corvus corax (Linnaeus, 1758) | |
Il corv grond (Corvus corax) è in utschè chantadur or da la famiglia dals Corvidae. Tras persecuziun umana era il corv grond mort ora fin il 1940 en vastas parts da l’Europa Centrala; silsuenter èn ils effectivs puspè sa stabilids, perquai che la persecuziun ha laschà suenter. Il num scientific sa cumpona dal num latin ‹corvus› e dal num grec ‹corax› che signifitgan omadus ‹corv›. ‹Kolk›, l’emprima part dal num tudestg ‹Kolkrabe› è cumprovada dapi il 16avel tschientaner; probablamain è quel d’origin onomatopoetic, vul dir ch’el imitescha il clom da l’utschè.
Descripziun
modifitgar
Il corv grond è per lunschor il pli grond corv europeic. Cun ina lunghezza dal corp tranter 54 e 67 centimeters ed in’avertura da las alas da 115 fin 130 cm è il corv grond schizunt pli grond ch’il girun da mieurs. La differenza da grondezza tranter mastgels e femellas è minimala; mastgels èn per ordinari levet pli gronds e pli grevs. Mastgels creschids cuntanschan en media ina lunghezza da las alas da 423 mm ed in pais da 1250 g; tar femellas èn questas valurs 413 mm e 1147 g.[1] Il pichel è fitg grond e ferm. Davantvart è la part sura dal pichel storta visiblamain engiu.
Tar animals creschids èn las plimas nairas e glischan – tut tenor l’incidenza da la glisch – verd metallic u violet blau. L’iris è da colur brin stgira, las chommas ed il pichel èn nairs. Vi da la gula èn las plimas pli lungas ed en furma da lantschetta; surtut cura ch’ils utschels cloman, stattan questas plimas a dretg ora. La cua finescha en furma da cugn. Utschels che sgolan sa laschan distinguer cun agid da la cua, da las lungas alas ch’èn cleramain pli graschlas en la part exteriura, sco er dal culiez ferm cun il grond chau ed il pichel lung.
Tar utschels giuvenils manca la glischur metallica da las plimas quasi dal tuttafatg. Las plimas èn survart nair brinas e sutvart da colur brina. Be la gula mussa eventualmain ina leva glischur metallica. Las plimas da la gula n’èn betg prolungadas e la cua na finescha betg uschè ferm en furma da cugn, mabain è plitost radunda. L’iris è da colur grisch brina. Suenter l’emprima paliranza mancan anc adina las plimas da la gula prolungadas; en la vegliadetgna da trais onns sa mussa alura il plimam da creschì.
Ina varietad cun parts da las alas alvas u grisch cleras che viveva sin las Inslas Feroe ed Islanda è morta ora il 1902. Il motiv è stada la chatscha excessiva sin trofeas.
Il clom dal corv grond
modifitgar
Il clom il pli frequent è in ‹kraa› ferm e giz che vegn pronunzià en cas da privel. En cas d’ina smanatscha fitg gronda cloma il corv en retscha ‹kraa, kraa, kraa, kraa› ubain ‹rak, rak, rak, rak›. Sgulond ensemen cun auters corvs gronds sur lungas distanzas u en cas da manevras da sgol che stattan en connex cun il ritual da copulaziun vegn savens clamà in singul ‹klong›,‹raok› u ‹oang›. Ultra da quai disponan corvs gronds d’ina gronda varietad da suns da pliras silbas; il repertori tanscha da grugnir, sgriztgar e tschivlar fin a suns che regordan a tuns da xilofon.[2] Tar retschertgas ch’èn vegnidas fatgas en l’Europa Centrala han ins identifitgà almain 34 differents cloms. En pli imiteschan corvs gronds gugent ramurs e cloms d’autras spezias d’animals: cloms da corvs, il chant da copulaziun dal taus u il giappim da chauns.
Tut tenor il grad da relaziun èn corvs gronds abels d’adattar l’autezza da la vusch en contact cun in member da la medema spezia. Sin corvs esters reageschan els cun ina vusch pli bassa e pli rauca che sin individis ch’als èn famigliars. E corvs ch’als èn enconuschents da relaziuns da pli baud sco ‹amicabels› vegnan salidads cun ina vusch pli auta che tals ch’èn en memoria sco ‹nunamicabels›.[3]
Derasaziun
modifitgar
L’immens territori da derasaziun da la spezia cumpiglia vastas parts da l’emisfera nord. En l’Europa, Africa ed Asia tanscha quel da l’Irlanda, l’Islanda ed il Portugal vers damaun fin a Kamtschatka ed a la costa dal Pacific. En direcziun nord sid cumpara il corv grond en il vest da la Norvegia dal Nord fin en il Maghreb. En la Sibiria vegn il cunfin da derasaziun vers nord gia cuntanschì al circul polar.
Il cunfin da derasaziun meridiunal passa per lung da l’ur settentriunal da la Peninsla Araba, sur l’Irac e l’Iran en l’India dal Nord, la China Centrala e Mandschuria. En l’ost manca la spezia surtut en las regiuns da steppa da l’Asia Centrala.
En l’America è la spezia derasada en las regiuns da costa da la Grönlanda ed en l’America dal Nord da l’Alasca e dal Canada dal Nord fin en la Nicaragua. Il corv grond manca però en tschertas parts dals Stadis Unids (surtut en la part centrala ed occidentala dal pajais) sco er en il Mexico dal Vest ed en l’America Centrala.
Las grondas foras da derasaziun en l’Europa Centrala e dal Vest sco er en l’ost dals Stadis Unids èn d’attribuir a la persecuziun tras l’uman.
Sistematica
modifitgar
Il dumber da sutspezias dal corv grond vegn gia discutà dapi daditg a moda cuntraversa. Tenor Glutz von Blotzheim e Bauer sa laschan distinguer otg sutspezias, las qualas sa differenzieschan però be minimalmain areguard la coluraziun e la differenza da grondezza[4]:
- C. corax corax: Questa furma da referenza viva en l’Europa ed en la Sibiria dal Vest e Centrala fin al Lai Baical; vers sid s’extenda il territori da derasaziun da las inslas mediterranas fin en l’Iran dal Nord ed en l’Altai.
- C. c. varius: Islanda ed Inslas Feroe; las plimas traglischan in pau main, la vart sut da quellas è nair verdenta.
- C. c. kamtschaticus: Sibiria da l’Ost e Kamtschatka, vers mezdi fin en il nord da la Mongolia ed en il Giapun dal Nord; lunghezza da las alas 400 fin 450 mm, en media pia in pau dapli che la furma europeica.
- C. c. tibetanus: Tienschan e Pamir fin en la China da l’Ost, vers sid fin en il Himalaya. Il plimam traglischa en general e surtut sin la vart sut blau purpur e las plimas da la gula èn spezialmain lungas; la lunghezza da las alas è en media 480 mm, pia anc dapli che tar C. c. kamtschaticus.
- C. c. tingitanus: Africa dal Nord fin en il Maroc e sin las Inslas Canarias; la glischur da las plimas tendescha vers tuns d’ieli; la lunghezza da las alas è sin la terra franca africana en media 400 mm, sin las Inslas Canarias 390 mm, pia bundant pli pauc che la furma da referenza.
- C. c. laurencei: Peninsla Araba ed Asia dal Vest da la Siria e Jordania fin en l’India dal Nordvest ed al pe meridiunal dal Himalaya. Las plimas èn per ordinari d’in blau-atschal, sin il dies e vi da la gula d’in tun brinent; la lunghezza da las alas è en media 445 mm.
- C. c. sinuatus: Part occidentala da l’America dal Nord.
- C. c. principalis: Part settentriunala da l’America dal Nord e Grönlanda; lunghezza da las alas en media 455 mm.
Tenor retschertgas pli novas da la genetica moleculara sa laschan distinguer entaifer la spezia duas cleras gruppas da parentella: ina che cumpiglia ils corvs derasads en vastas parts da l’emisfera nord ed in’autra ch’enserra be il corv grond dal sidvest dals Stadis Unids. Tar l’emprima gruppa exista ina vischinanza taxonomica cun il Corvus albus che viva en l’Africa Centrala e dal Sid; la segunda percunter è parentada pli stretgamain cun il Corvus Cryptoleucus. Tge consequenzas che questas novas enconuschientschas han sin la sistematica n’è anc betg sclerì dal tuttafatg.[5]
Spazi da viver
modifitgarAreguard il spazi da viver è il corv grond ordvart flexibel. El viva en l’auta muntogna, en guauds sco er en cuntradas avertas e mezavertas da la tundra en il nord, sur la steppa cultivada da l’Europa Centrala fin en il ils semideserts en il sid. Dapi che la persecuziun tras l’uman tschessa, viva il corv grond adina dapli er en zonas d’abitar. Uschia han ins per exempel dumbrà la fin dals onns 1990 a Berlin 15 pèrs che cuan.[6]
Vivonda
modifitgar
Sco blers corvs è er il corv grond in omnivor; las cumparts animalicas prevalan però per ordinari. Il spectrum da nutriment cumpiglia pitschens vertebrats da tut gener sco er lur divers stadis da svilup (p.ex. ovs d’utschels), insects pli gronds, verms da plievgia ed auters invertebrats, capiergnas da tutta grondezza, fritgs, products agriculs sco tirc e lavadiras da tut gener.
Tschertga da vivonda
modifitgarConfurm al vast spectrum da vivonda ed a la gronda abilitad d’emprender da la spezia, èn er las strategias da tschertgar vivonda enorm variablas. Ils utschels tschertgan lur vivonda surtut en cuntradas avertas, sur grondas distanzas per regla en furma dal sgol da tschertga e tut tenor las circumstanzas er d’in punct d’observar anora. En distanza da vista a la riva, sin ers arads u sin deponias da rument sa mova il corv grond per ordinari a pe. Chats che vegnan eventualmain en dumonda sco vivonda vegnan examinads cun il pichel, terra e tocs laina vegnan dustads d’ina vart ed en la terra lucca vegnan chavadas foras en la lunghezza dal pichel. Cun lindornas e conchiglias sgolan corvs gronds en l’aria e las laschan crudar sin in fund dir. En tschertga da cadavers reageschan ils utschels tar la chatscha savens gia sin l’emprim sajet cun s’avischinar, medemamain sin l’urlim da lufs, sperond da pudair tiers parts da la preda.
En cas da disturbis en colonias d’iruns grischs u cormorans nizzegian corvs gronds l’absenza dals possessurs dal gnieu per tschiffar in ov u in utschellin. Tar colonias d’utschels da riva che cuan en spelms, ageschan els a moda anc pli activa sco rubadurs da gnieu: En il cas ch’in pèr che cua croda ora, nizzegian corvs gronds questa largia per attatgar in dals utschels cuaders vischinant. Els disturban quel fin ch’el stat si per attatgar il corv. Il corv tschessa, ma cura che l’utschè che cua vul returnar en ses gnieu, al tschiffa il corv per ina chomma ed al tira sur l’ur dal gnieu. Omadus utschels crodan, ma il corv grond è savens pli agil en l’aria, e vegn da tschiffar dal gnieu in ov u in pulschain avant che l’utschè cuader returna. Per part bittan ils corvs er puschels da fain sin ils utschels cuaders per stgatschar quels da lur gnieu.
Corvs gronds sa trategnan gugent en muaglias d’animals da niz. Sper il pavel per ils arments vegnan tratgs a niz las mundadiras e cadavers. Corvs gronds n’èn betg abels da mazzar vadels u tschuts ch’èn sauns. Animals giuvens ch’èn flaivels, malsauns ed abandunads vegnan però piclads. En singuls cas vegnan tschuts che n’èn betg abels da viver mazzads. Er la buatscha d’arments vegn gugent intercurida sin rauba magliabla. Anc dapli vala quai per la buatscha da vadels: Savens chajan arments cura ch’els levan en pe suenter esser giaschids ditg per terra. En quest connex han ins observà repetidamain che corvs piclan als vadels en las chommas davos per che quels levian en pe. Silsuenter èn els sa nutrids da lur buatscha.[7] Magari servan nursas ed arments er sco sez da guetta en tschertga d’insects per terra.
En cas da surabundanza da vivonda, per exempel tar plazzas d’estga, sutterreschan corvs gronds parts da la preda e las cuvran cun puschels da pastg, per las trair a niz pli tard. Sco ch’ins ha observà vegn vivonda be zuppada sche nagins members da la medema spezia guardan tiers, ils quals pudessan uschiglio svidar ils deposits.
Cumportament da giugar
modifitgarSco auters corvs giogan corvs grond savens. Gieus tipics, surtut ensemen cun auters members da la medema spezia, èn ‹scursalar› u rudlar en la naiv, sin dunas da sablun u autras structuras glischas, il pender cun il chau engiu u far ballabaina, ballantschar e giugar cun objects.
Multiplicaziun
modifitgar
En tge vegliadetgna ch’ils mastgels cuntanschan la maturitad sexuala n’è anc betg enconuschent. Tar las femellas è quai il cas cun trais onns, per ordinari cuan ellas però pir en la vegliadetgna da quatter onns. Corvs gronds vivan en lètg permanenta monogama; pèrs che possedan in revier sa trategnan tut l’onn en quel. Ils partenaris enconuschan in l’auter vi da la vusch. En l’Europa Centrala è il temp da copulaziun per ordinari vers la fin da l’enviern. Dals rituals da paregliaziun fan part il sgol communabel sur il revier, la tgira vicendaivla dal plimam, charsinar cun il pichel e dar in a l’auter da magliar.
Il gnieu vegn fatg, tut tenor la purschida avant maun, sin plantas, en la grippa u sin funds artifizials. En l’Europa Centrala èn er vegnids ‹en moda› ils ultims decennis pitgas d’auta tensiun ed edifizis exponids. Las preferientschas pon er variar da regiun tar regiun: En la Germania dal Nord vegnan preferids faus verds, en la Germania da l’Ost tieus da guaud. A la construcziun dal gnieu èn participads omadus partenaris; il gnieu è per ordinari da furma radunda e consista da roma morta vaira groppa. La foppa vegn emplenida cun terra, launa, pail, chavels, fil etc. Ils gnieus vegnan savens duvrads pliras giadas; blers pèrs han plirs gnieus ch’els dovran en roda.
Il temp da cuada cumenza fitg baud, en l’Europa Centrala per ordinari vers la fin da favrer u l’entschatta da mars. La femella depona tranter dus e set ovs, per il pli trais fin sis. Quels èn da colur verd clera e taclads spessamain cun flatgs da colur grisch verdenta fin brin-uliva. En relaziun tar il pais dal corp dal corv grond èn ils ovs fitg pitschens. En media mesiran quels 49 × 44 mm e paisan radund 27 g.[8]
Il temp da cuada munta tranter 19 e 21 dis. Ils utschellins naschan nivs e tschorvs ed èn veritabels scuagnieus. Sco tut ils utschels chantadurs avran els si ina buccuna per inditgar ch’els veglian da magliar. La bucca dals pulschains è da la vart dadens da colur cotschen-charmin, la bulscha dal pichel è da colur melna. Suenter 27 fin 29 dis èn ils utschellins abels da star en pe; els bandunan il gnieu suenter 40 fin 42 dis. En l’Europa Centrala sgolan els il pli baud mez avrigl, per ordinari vers l’entschatta matg.
Vegliadetgna
modifitgarIndicaziuns davart la vegliadetgna media da corvs gronds che vivan en la natira n’èn betg avant maun. Ils pli vegls animals ch’ins aveva marcà cun in rintg han cuntanschì ina vegliadetgna da 21 e 23 onns. En fermanza cuntanschan corvs gronds vegliadetgnas da 26 fin 28 onns, tar ils corvs gronds che vegnan tegnids en il Tower of London èn schizunt cumprovads 44 onns.[9]
Migraziuns
modifitgarEn l’entir territori da derasaziun – fin en las regiuns nordicas las pli fraidas – vivan ils corvs gronds sco utschels stabels. Suenter avair bandunà il revier dals geniturs s’uneschan utschels giuvens a rotschas e giran en tschertga da bunas funtaunas da nutriment, e quai sur distanzas da radund 200 km davent dal lieu da naschientscha. En questa moda han els er repopulà las regiuns, nua ch’il corv grond era vegnì extirpà.
Effectivs e periclitaziun
modifitgarTschientaners a la lunga han ins considerà il corv grond sco animal nuschaivel, tant per l’agricultura sco er per la chatscha. En parts da l’Europa Centrala e dal Vest sco er en l’ost dals Stadis Unids è l’animal quasi vegnì extirpà. Il 1940 vivevan en l’Europa Centrala be pli effectivs pli gronds en il Danemarc dal Sid ed en il Schleswig-Holstein, en la Pologna da l’Ost sco er en l’artg alpin. En ils onns durant e suenter la Segunda Guerra mundiala n’è betg vegnì fatg grondamain chatscha sin il corv grond, uschia ch’ils effectivs han pudì sa restabilir. A partir dals onns 1960 ha la spezia puspè cumenzà a recolonisar vastas parts da l’Europa Centrala. Oz vala il corv grond sco betg periclità.
Corv grond ed uman
modifitgar
Magari è il corv grond vegnì domesticà per intents da divertiment, en singuls cas al han ins er duvrà per la chatscha. Uschiglio n’è il corv grond strusch stà da muntada per l’uman sco animal da niz.
Percunter cumpara il corv grond gia fitg baud en la mitologia, en ditgas e paraulas, e quai surtut pervi da sia intelligenza e perquai ch’el tira a niz capiergnas. Per part vegn el preschentà a moda negativa sco mess da disgrazia, sco lader u sco maladester ni privlus; per part cumpara el però er sco cussegliader e gidanter da l’uman.
En las fablas dad Esop èn colliads cun il corv grond tratgs caracteristics sco luschezza u baterlusadad. En las ‹Metamorfosas› dad Ovid sto il corv ch’era avant da colur alva purtar in plimam nair suenter avair surdà ina nauscha novitad. Da qua deriva probablamain er l’expressiun ‹Unglücksbote/Unglücksrabe›.
Il corv grond cumpara sco figura centrala en las paraulas ed ils mitus da la creaziun dal mund da divers pievels che vivan en las regiuns arcticas (ils Inuit ed ils pievels da la Sibiria). Hugin e Munin (‹il patratg› e ‹la memoria›) èn ils dus corvs dad Odin en la mitologia nordica.
Il corv gioga adina er puspè ina rolla en paraulas e ditgas popularas sco quellas dals frars Grimm e.a.
Cun il corv grond èn en pli colliads en lingua tudestga intgins interessants pleds e modas da dir. Damai ch’il corv grond (ed ils corvs insumma) eran savens da chattar en il temp medieval sin lieus d’execuziun, vegnivan ils corvs numnads ‹Galgenvogel›. La locuziun ‹Er stiehlt wie ein Rabe› fa allusiun a la malizia da l’animal. E damai che corvs giuvens paran anc fitg maladesters cura ch’els bandunan il gnieu, è sa furmà il mitus che corvs na sajan betg buns geniturs; da qua deriva l’expressiun ‹Rabenmutter› (per part er ‹Rabenvater› u ‹Rabeneltern›).
Annotaziuns
modifitgar- ↑ U.N. Glutz v. Blotzheim e K.M. Bauer: Handbuch der Vögel Mitteleuropas. Tom 13, part III, AULA-Verlag, Wiesbaden, 1993: p. 1951, ISBN 3-89104-460-7.
- ↑ U.N. Glutz v. Blotzheim e K.M. Bauer: Handbuch der Vögel Mitteleuropas. Tom 13, part III, AULA-Verlag, Wiesbaden, 1993: p. 1951, ISBN 3-89104-460-7.
- ↑ Markus Boeckle e Thomas Bugnyar: Long-Term Memory for Affiliates in Ravens. En: Current Biology, 2012.
- ↑ U.N. Glutz v. Blotzheim e K.M. Bauer: Handbuch der Vögel Mitteleuropas. Tom 13, part III, AULA-Verlag, Wiesbaden, 1993: p. 1947–1948, ISBN 3-89104-460-7.
- ↑ Feldman, C.R. e K.E. Omland: Phylogenetics of the common raven complex (Corvus: Corvidae) and the utility of ND4, COI and intron 7 of the β-fibrinogen gene in avian molecular systematics. En: Zoologica Scripta 34, carnet 2, 2005: p. 145–156.
- ↑ W. Otto e K. Witt: Verbreitung und Bestand Berliner Brutvögel. Berliner Ornithologischer Bericht, tom 12, carnet spezial, 2002.
- ↑ A. Brehme, D. Wallschläger e T. Langgemach: Kolkraben und die Freilandhaltung von Weidetieren – Untersuchungen aus dem Land Brandenburg. En: Ökologischer Jagdverein ÖJV: Die Rabenvögel im Visier. Rothenburg o.d. Tauber, 2001, p. 19–32.
- ↑ U.N. Glutz v. Blotzheim e K.M. Bauer: Handbuch der Vögel Mitteleuropas. Tom 13, part III, AULA-Verlag, Wiesbaden, 1993: p. 1984, ISBN 3-89104-460-7.
- ↑ U.N. Glutz v. Blotzheim e K.M. Bauer: Handbuch der Vögel Mitteleuropas. Tom 13, part III, AULA-Verlag, Wiesbaden, 1993: p. 1990, ISBN 3-89104-460-7.
Litteratura
modifitgar- Tobias Böckermann: Die Rückkehr des Raben – Fünf Jahrzehnte nach der letzten Brut ist der Kolkrabe wieder im Emsland und in der Grafschaft Bentheim heimisch geworden, en: Studiengesellschaft für Emsländische Regionalgeschichte (ed.): Emsländische Geschichte 18, Haselünne 2011, p. 11–34.
- U.N. Glutz v. Blotzheim, K.M. Bauer: Handbuch der Vögel Mitteleuropas, tom 13, part III, AULA-Verlag, Wiesbaden 1993, p. 1947–2022, ISBN 3-89104-460-7.
- Lars Svensson, Peter J. Grant, Killian Mullarney, Dan Zetterström: Der neue Kosmos Vogelführer. Kosmos, Stuttgart 1999, p. 336–337, ISBN 3-440-07720-9.
Colliaziuns
modifitgar
Commons: Corv grond – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio