Cumpostar
Cumpostar u cumpostaziun designescha la part dal ciclus da la materia, en rom da la quala material organic vegn decumponì sut influenza da l’oxigen da l’aria (aerob) tras organissems dal terratsch (heterotrof). Sper dioxid carbonic vegnan er libras en rom da quest process substanzas mineralas idrosolviblas sco nitrats, sals d’ammonium, fosfats, colliaziuns da calium e magnesium che servan sco fertilisaders. Ina part dals products intermediars che resultan da questa decumposiziun vegnan transfurmads en humus.
Il term ‹cumpost› deriva dal latin compositum ‹il cumponì, mess ensemen› e designescha tant il lieu da rimnada sco er il material che vegn deponì là ed er il product final da la decumposiziun (‹cumpost finì›).[1]
Ozendi sa servan tant privats, che produceschan en dimensiun pli pitschna cumpost per l’agen diever, sco er l’economia da rument en process da cumpostaziun a l’engronda dal process da cumpostar per gudagnar da vanzadiras da cuschina e dad iert, da rument biologic e da pastg/pastget cumpost.
Il product final è adattà per meglierar las caracteristicas dal terren en l’orticultura ed agricultura, per recultivar surfatschas, ma er per gudagnar substrats da terren e terratsch per flurs. Tut tenor il cuntegn da substanzas nutritivas è cumpost finì in ladim cumplain, uschia ch’i po vegnir desistì dal tuttafatg da far diever d’ulteriurs fertilisaders.
Istorgia modifitgar
La metoda da tractar excrements animalics tras cumpostaziun e manar enavos las substanzas organicas è gia enconuschenta dapi millis onns. En l’Europa descriva Homer en l’Odissea la grascha da stalla sco ladim, Aristoteles ha cumpilà 350 a.C. la teoria da humus (tenor la quala las plantas sa nutreschan da humus)[2], Columella ha tractà vers 60 s.C. il cumpostar en ses cudeschs davart l’agricultura e Plinius il Vegl ha medemamain tractà la tecnica da cumpostar. Er Cato il Vegl ha descrit il process d’engraschar sias vignas cun cumpost ch’el gudagnava da lupinas, strom, lavadiras da bagiaunas e feglia.[3]
Descripziuns dal temp modern davart la preparaziun sistematica da cumpost èn da chattar a partir da la mesadad dal 18avel tschientaner.[4] E suenter ch’il botanicher e microbiolog austriac-ungarais Raoul Heinrich Francé aveva perscrutà l’edafon, la totalitad dals organissems da la terra che giogan ina rolla tar il process da cumpostar, han ins realisà il 1921 en la citad Wels en l’Austria Superiura l’emprima applicaziun industriala da la metoda da cumpostar.
L’ulteriur svilup da la metoda da cumpostar per gudagnar ladim organic è per exempel succedì tras l’antroposof, architect ortulan e da cuntrada Max Karl Schwarz sin ses bain a Worpswede. Propagà questa metoda han surtut ils circuls da l’agricultura biologic-dinamica e l’architect ortulan Alwin Seifert che l’ha introducì ils onns 1930 tar la construcziun da la rait d’autostradas en il Reich tudestg. Ses patratgs davart il cumpostar ha Seifert er mess en scrit; da menziunar èn qua surtut ses cudesch ‹Gärtnern – Ackern ohne Gift›. Er en la permacultura – ina furma d’agricultura ed orticultura persistenta ch’observa ed imitescha ecosistems e ciclus natirals – han ins sviluppà vinavant la cumpostaziun.
Facturs dal cumpostar modifitgar
En general modifitgar
Rument che vegn cumpostà duai sa cumponer tant sco pussaivel da material organic e na cuntegnair nagins materials nuschaivels u che disturban. Tar quests ultims tutgan per exempel vaider, cheramica, material sintetic, gumma, lain, ossa, sal da cuschinar e metals.
Decumponidas pon vegnir colliaziuns da carbon ed idrogen, pia surtut
- idrats carbonics, ils quals cumparan en material da plantas inclusiv la feglia, bulbas, ragischs e sems e ch’èn avant maun per exempel en furma da zutger, amet u cellulosa;
- grass, ielis e tschairas che cumparan surtut en material da plantas, ragischs e sems;
- proteins or da legums;
- e per ina pitschna part er lignins che fan part da lain, feglia, scorsa, legums e fibras da plantas.[5]
Per la decumposiziun da material organic basegnan ils microorganissems oxigen ed aua. Ina buna relaziun tranter la purschida d’oxigen ed il cuntegn d’aua furma ina premissa essenziala per il process da cumpostaziun. Quatter gruppas da microorganissems èn impurtants per la cumpostaziun:
- bacterias heterotrofas
- bacterias dal gener Actinomyces
- bulieus
- protozons
Ultra da quai procuran lindornas, arlogns, baus, verms e.a. ina buna part da la lavur da cumpostaziun.
Material da partenza modifitgar
Cellas vivas e mortas da plantas e d’animals consistan d’ina cumpart organica e d’ina cumparta minerala e d’aua. La cumpart organica vegn tratga a niz dals microorganissems erobs sco furnitura d’energia. Quant bain e quant svelt ch’in cumpost po vegnir elavurà da microorganissems dependa da la dumonda quant bain che questas substanzas nutritivas èn accessiblas per ils microorganissems.
Tar la cumpostaziun è avant maun in material da partenza (substrat) eterogen e cumpact cun ina cumpart dad aua limitada. Microorganissems n’èn betg abels da duvrar directamain il substrat cumpact per sa proveder cun substanzas nutritivas. Quel sto l’emprim vegnir transfurmà en substanzas pli pitschnas cun in pitschen pais molecular (idrolisa), avant ch’el po entrar en la cella sco furnitur da substanzas nutritivas. Perquai decida tar la cumpostaziun la dumonda sch’ils microorganissems pon sfender il substrat a moda encimatica idrolitica (p.ex. sch’els pon decumponer cellulosa) davart l’accessibladad dal substrat e tras quai davart il provediment dals microorganissems cun substanzas nutritivas. Igl è quai il factur decisiv areguard la sveltezza da la decumposiziun e la furmaziun dal cumpost finì.
Las emprimas emnas dal process da cumpostaziun è la rata da decumposiziun da la substanza organica la pli gronda. Quella sa reducescha adina dapli e vers la fin han lieu pli e pli process da transfurmaziun. Tar lavadiras pon ins far quint entaifer 12 emnas cun ina rata da decumposiziun da 40 % fin 70 %. Rument verd che cuntegna in’auta cumpart da lignocellulosa che sa lascha be decumponer mal, cuntanscha durant il medem spazi da temp ratas da decumposiziun che pon esser sut 30 %.[6]
Ariaziun modifitgar
Per la decumposiziun da material organic è necessari oxigen. Ins parta per ordinari da dus grams O2 per gram substanza organica decumponida.[7] È enconuschenta la cumposiziun precisa dal material da partenza, sa lascha calcular il quantum oxigen ch’è necessari per la decumposiziun eroba. Da resguardar en quest connex è però che la solvabilitad da l’oxigen sa mida cun la temperatura.
Cuntegn d’aua modifitgar
Per che la decumposiziun cumenzia pli svelt, vegn per ordinari agiuntà aua. L’aua figurescha sco sistem purtant per ils numerus microorganissems e per las substanzas nutritivas dissolvidas che pon entrar en il material cun fluir. Aua sorta er en rom da la decumposiziun dal material organic. Las cumparts cumpactas dal material da cumpost èn circumdadas d’ina vetta d’aua. La grossezza da questa vetta è decisiva per la decumposiziun eroba. Ina cumpart d’aua da 40 fin 60 % en il material da cumpostaziun è optimal per la decumposiziun. Ina part da l’aua ch’è cuntegnida en il cumpost evapurescha pli spert perquai ch’il material sa stgauda durant il process da cumpostaziun.
Per cuntanscher ina repartiziun guliva da l’aua e manar natiers oxigen frestg, duess il material vegnì maschadà bain da temp en temp. È la cumpart d’aua memia bassa (< 30 %) vegn l’absorpziun ed il transport da substanzas nutritivas engrevgiada, uschia ch’il process da cumpostaziun vegn franà. Tar cumparts d’aua da sut 20 % vegn il process da decumposiziun microbic interrut dal tuttafatg. È la cumpart d’aua memia aut (> 70 %), stat a disposiziun als microorganissems be pauc oxigen. Quai maina svelt a cundiziuns anerobas malvisas ed a tuffien da marschira.
Volumen da poras modifitgar
Il volumen en il material da cumpost ch’è emplenì cun aua u gas (aria) sa numna volumen da poras. Per il process da cumpostaziun è il volumen da poras avant maun fitg impurtant. Da quel dependa la quantitad dad oxigen e sia repartiziun en il material da cumpost. La chalur che sa sviluppa tras la decumposiziun da colliaziuns organicas effectuescha tras convecziun termica (chalur che s’auza) tant in fluss da chalur sco er in current d’aria che transporta davent il product da decumposiziun dioxid carbonic e maina natiers oxigen frestg. Meglier che quest current d’aria è, e pli svelt che sa splega il process da smarschira.
Co che las poras èn repartidas dependa da la consistenza dal material da cumpostar. Material pli grop sco pitschna roma, strom u auter material che dat structura pussibilitescha ina buna circulaziun da l’aria e furma ina buna structura purtanta. Quai po surtut esser impurtant tar cumpost emplunà d’in’autezza da dapli che 1,5 meters; cas cuntrari vegn en quests cas il material cumprimì tras l’agen pais, uschia che sa sbassa il volumen da poras e tras quai il provediment cun oxigen.
Temperatura modifitgar
Tras il process da decumposiziun vegn libra energia. Ils microorganissems dovran per lur metabolissem da construcziun be 20 % dal carbon organic che vegn liber, entant che 80 % servan al metabolissem d’energia. L’energia che vegn libra cumpara en furma da chalur; en cas d’ina nauscha circulaziun da la chalur sa stgauda il material da cumpost.
Ord vista da la temperatura sa lascha il process da cumpostaziun sutdivider en pliras fasas. En l’emprima fasa prevalan organissems mesofils; quels èn activs las emprimas dudesch fin 24 uras e quai tar temperaturas tranter 10 fin 45 °C. Sa stgauda il material da sasez sur 45 °C sa sbassa lur dumber e s’augmenta quel dals organissems termofils fitg ferm fin tar ina temperatura da 55 °C. Sur questa temperatura (fin 75 °C) sa sbassa er lur dumber cuntinuadamain. En la fasa da sfradentada sut 45 °C sa multiplitgeschan alura Actinomyces fitg ferm. Lur preschientscha è in indicatur per la madirezza dal cumpost.[8]
Autas temperaturas sur 70 °C en il cumpost sa laschan be manar enavos sin process puramain chemics. Tras decumposiziun da pectins, albumins ed autras colliaziuns sco er tras oxidaziun directa da cellulosa po la temperatura crescher vinavant. En cas da relaziuns ermeticas sa sviluppan uschia gas inflammabels sco per exempel metan e vapurs d’alcohols da fermentaziun. Quest mecanissem po manar a l’enconuschenta autoinflammaziun dal fain.
Valur da ph modifitgar
La valur da ph duess sa chattar tranter 7 e 9. A l’entschatta dal process da cumpostaziun sa sbassa la valur però fin 6,5, damai ch’i sa furman en questa fasa blers acids organics, dioxid carbonic e nitrogen. En il decurs dal process da decumposiziun s’augmenta la valur da ph alura puspè.[9]
Relaziun tranter carbon e nitrogen modifitgar
La relaziun tranter carbon e nitrogen (relaziun C/N) en il material da cumpost è impurtanta per la multiplicaziun dals microorganissems e tras quai per la sveltezza da la decumposiziun. Microorganissems basegnan nitrogen per la furmaziun da nova substanza da cellas. È però avant maun memia bler nitrogen, po sa furmar amoniac (NH3), quai che stauscha la valur da ph a disfavur d’ina buna decumposiziun. En tals cas agiuntesch’ins per exempel strom u resgim, pia material ch’ha in’auta valur da carbon ed ina bassa cumpart da nitrogen. È percunter la valur da carbon memia auta (p.ex. pervi da manizzim da laina), vegnan agiuntadas materialias ritgas da nitrogen sco pastg taglià u glitta. Ina relaziun da C/N da 20:1 fin 25:1 è sa mussada sco favuraivla per il process da cumpostaziun.
Proceder modifitgar
Tar la cumpostaziun è da far la differenza tranter las furmas privatas, decentralas che servan a l’agen diever, ed il transport dal material en implants centrals communals u industrials.
Cumpostaziun per l’agen diever modifitgar
Po il cumpost che vegn producì vegnir duvrà en l’agen iert, è la cumpostaziun al lieu ina varianta adattada per utilisar restanzas dad iert e da cuschina. In avantatg è ch’i crodan davent ils transports tar in implant d’utilisaziun, quai che spargna energia ed evitescha emissiuns. Da trair en consideraziun è però in’eventuala immissiun d’odurs che po disturbar ils vischins; vegn il cumpost tgirà a moda cunvegnenta, savura quel però betg u be sur fitg curt temp a moda malempernaivla.
En general duess il material che vegn apporta vegnir manizzà tant sco pussaivel, damai che quai augmenta la surfatscha d’‹attatga› per ils organissems da decumposiziun. D’agiuntar da temp en temp ina stresa satiglia da terra u da cumpost madir gida a reducir eventualas immissiuns d’odurs ed accelerescha la smarschira. Cumpost frestg duess vegnir maschadà resp. vieut ina giada suenter trais fin sis mais ed alura anc vegnir laschà smarschir vinavant intgins mais. Suenter radund in onn, tut tenor material da partenza, po il cumpost vegnir considerà sco madir resp. finì e vegnir agiuntà al terren dal curtin u iert.
En mintga mantun da cumpost sa chattan verms da plievgia. La spezia ch’è enconuschenta sco verm da cumpost (Eisenia fetida) po magliar mintga di in e mez giadas tant sco l’agen pais. Sut bunas cundiziuns (umiditad, purschida da nutriment) sa multiplitgescha quel svelt. Tras si’activitad procura el per ina structura smulusa dal material da cumpost, uschia che l’aua e l’oxigen pon sa reparter meglier. Tals verms sa laschan er agiuntar intenziunadamain, saja quai cun cumprar en il negozi u cun als prender da material da cumpost existent.
Tge procedura da cumpostar che serva il meglier als agens basegns dependa da las relaziuns al lieu e dals agens giavischs. Da princip vegn fatg la differenza tranter sistems avert e sistems serrads:
Cumpostaziun averta modifitgar
La furma classica da la cumpostaziun averta furma il mantun da cumpost. Tar quel sa tracti d’ina procedura da cumpostar che deriva dal princip dal ladimer (mantun grascha puril). Il material da partenza vegn empitschnì tant sco pussaivel e mantunà (libramain u en in giatter). L’autezza na duess betg surmuntar 1 fin 1,5 meters.
La varianta extendida dal mantun da cumpost furma il sistem da pliras chombras: Dus u dapli recipients resp. chombras circumdadas cun lattas vegnan emplenids giudim cun ina stresa material pli grop, sco roma, per che l’apport d’aria saja garantì. Alura emplenesch’ins intgins mais ina chombra e silsuenter la proxima (resp. transferì il material da l’emprima chombra en la segunda). L’avantatg da quest proceder è ch’i vegn tegnì plazza per la maschaida ed il cumpost pli madir e che quel na vegn betg maschadà l’entir temp cun nov material. Uschia evitesch’ins ch’ils differents stadis da decumposiziun vegnian maschadads, quai che gida a cuntanscher ina buna qualitad da cumpost.
Cumpostaziun serrada modifitgar
L’idea da la cumpostaziun serrada è da stgaffir cundiziuns che pussibiliteschan in process da cumpostaziun accelerà. Quella succeda en in pitschen silo da material sintetic – l’uschenumnà cumpostader – ch’è munì cun in viertgel per agiuntar il material. Questa furma da cumpostaziun è adattada per pitschens ierts u per tegnairchasas che cumposteschan surtut lavadiras da cuschina.
Tar questa furma na sa lascha il decurs da la cumpostaziun strusch influenzar. Ina buna maschaida tranter material da cumpostar fin e grop è perquai da l’entschatta ennà spezialmain impurtanta. Sinaquai che organissems dal terratsch possian colonisar il cumpost nà da giusut, è la platta dal palantschieu dal recipient per ordinari munida cun foras.
Ina varianta speziala da la cumpostaziun serrada furma l’uschenumnà cumpostader termic. Quel è munì cun in’isolaziun che duai garantir ch’i sa mantegnia er en cas da temperaturas bassas a l’intern ina temperatura da lavur adattada per ils organissems da decumposiziun. Ina tala isolaziun è però be necessaria resp. interessanta en cas da pitschnas quantitads da cumpost, tar las qualas l’autoisolaziun tras l’atgna chalur dal cumpost n’è betg garantida.
Proceduras da cumpostaziun tecnicas modifitgar
Princip modifitgar
Tar la cumpostaziun a l’engronda vegn fatg la differenza tranter sistems statics (tar ils quals il material da cumpostaziun resta adina al medem lieu), semidinamics (tar ils quals il material vegn vieut da temp en temp) e dinamics (tar ils quals il material vegn maschadà cuntinuadamain). Ils pass da lavur principals sa differenzieschan be pauc da sistem tar sistem e vegnan perquai preschentads qua communablamain:
Preparaziun modifitgar
Suenter la consegna dal rument verd vegn quel pasà e documentà tenor la quantitad, il tip e la derivanza. Alura prepar’ins il material per meglierar il process da cumpostaziun: materialias estras e disturbantas vegnan allontanadas, sche necessari vegn spartì material grop da material fin; cun agiuntar material da structura (p.ex. roma manizzada) garantesch’ins ch’il material da cumpost disponia d’in volumen da poras suffizient.
Cumpostaziun principala modifitgar
L’emprima fasa da cumpostaziun è segnada d’autas temperaturas e d’in’auta rata da decumposiziun da las substanzas organicas che sa laschan decumponer bain. Cuntrari a la cumpostaziun per l’agen diever vegn quest process surveglià e dirigì (ariaziun, umidificaziun), uschia che la decumposiziun progredescha pli svelt. A la fin laschan ins sa stgaudar il material intenziunadamain sur 60 °C per eliminar scherms patogens e sems da zerclim.
Cumpostaziun posteriura modifitgar
Alura suonda la cumpostaziun posteriura che dura pliras emnas. Durant quest temp sa sbassa la temperatura en il cumpost cuntinuadamain ed er l’activitad biologica. Ils products da la decumposiziun precedenta vegnan transfurmads en humus ed en substanzas che furman humus. Tar questa fasa sa tracti d’in process da madiraziun, durant il qual cumpost frestg sa transfurma en cumpost finì. A la fin vegn il product final gudagnà cun crivlar.
Annotaziuns modifitgar
- ↑ Kluge: Etymologisches Wörterbuch, p. 516.
- ↑ M. Andratschke: Dünger – Fluch oder Segen. Vorlesungsscriptum an der Universität Regensburg, p. 2.
- ↑ Karl-Wilhelm Weeber: Die Weinkultur der Römer. Verlag Artemis & Winkler 1993, ISBN 978-3-7608-1093-5, p. 24.
- ↑ Winfried Titze: Frisches Gemüse aus dem Garten. Ulmer, Stuttgart 1987, ISBN 3-8001-6293-8, p. 10.
- ↑ Werner Bidlingmaier, Ralf Gottschall: Biologische Abfallverwertung. 96 tabellas, Ulmer, Stuttgart (Hohenheim) 2000.
- ↑ Martin Kranert: Einführung in die Abfallwirtschaft. 4. ed. actualisada e cumplettada, Vieweg + Teubner, Wiesbaden 2010.
- ↑ Hans Dieter Janke: Umweltbiotechnik. Grundlagen und Verfahren. 99 Tabellen, 92 Formeln. 2. ed. actualisada e cumplettada, Ulmer, Stuttgart 2008.
- ↑ P. Präve, U. Faust, W. Sittig, D.A. Sukatsch (ed.): Handbuch der Biotechnologie. 4. ed., Oldenbourg-Verlag, Minca/Vienna 1994, ISBN 3-486-26223-8.
- ↑ Bernd Bilitewski: Abfallwirtschaft. Handbuch für Praxis und Lehre. Mit 130 Tabellen. 3. ed. augmentada, Berlin 2000.
Litteratura modifitgar
- Heribert Insam, Nuntavun Riddech, Susanne Klammer (ed.): Microbiology of Composting. Springer, Berlin 2002, ISBN 3-540-67568-X.
- Bundesamt für Umwelt (ed.): Kompost und Gärgut in der Schweiz. Studie 1: Organische Schadstoffe in Kompost und Gärgut. Studie 2: Auswirkungen von Kompost und Gärgut auf die Umwelt, die Bodenfruchtbarkeit sowie die Pflanzengesundheit. En: Umwelt-Wissen, nr. 43, 2007.
- Alwin Seifert: Gärtnern, Ackern – ohne Gift. Biederstein, Minca 1980, ISBN 3-7642-0150-9.
Colliaziuns modifitgar
Commons: Cumpostaders – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio- Ministerium für Landwirtschaft, Naturschutz und Umwelt (ed.): Kompostfibel. (PDF, 949 kB)
- Florian Amlinger, Stefan Peyr, Urs Hildebrandt, Joachim Müsken, Carsten Cuhls, Joachim Clemens: PDF: Richtlinie Stand der Technik der Kompostierung. (2005), sin: lebensministerium.at
- Komposter und Kompostieren, sin: gartengnom.net