Eyjafjallajökull
| Eyjafjallajökull | |
|---|---|
 Eyjafjallajökull | |
| Autezza | 1'666 m |
| Posiziun |  Islanda
|
| Chadaina | Eyjafjöll |
| Coordinatas | 63° 38′ 0″ n, 19° 36′ 0″ v |
| Tip | Stratovulcan |
| Vegliadetgna da la crappa | 700'000 onns |
| Davosa erupziun | 21 da mars 2010 |
| Primascensiun | 1794 per Sveinn Pálsson |
| Access tipic | dal pass Fimmvörðuháls |
 Gígjökull | |
L'Eyjafjallajökull [ˈɛɪjaˌfjatlaˌjœkʏtl̥] è, cun 1'666 m d'autezza, il sisavel grond glatscher da l'Islanda. El è situà a la costa meridiunala extrema, al vest dal Mýrdalsjökull en la vischnanca da Rangárþing eystra. Sut il glatscher sa chatta in vulcan cun in'atgna chombra da magma ch'è stà activ ils onns 1612, 1821 fin 1823 e l'ultima giada il 2010.
Num
modifitgarIl num Eyjafjallajökull, per rumantsch glatscher da las muntognas da las inslas, deriva da si'approximitad tar las Vestmannaeyjar (tud. Westmännerinseln). Questas inslas sa chattan var 10 km al sidost dal massiv muntagnard en l'Atlantic. Las pli pitschnas muntognas als pes da l'Eyjafjallajökull han num Eyjafjöll, q.v.d. las muntognas da las inslas.
Il glatscher Eyjafjallajökull
modifitgarIl chapitsch da glatsch ha ina surfatscha da var 78 km².[1] Il pli aut dals pizs, che pizzan ora dal glatscher sco pitschens nunataks, è il Hámundur cun in'autezza da 1'666 m.
Dal chapitsch da glatsch da l'Eyjafjallajökull van intginas glatschers da val e lieungas da glatscher fin a 1'000 m giu en las valladas.[2] Las pli impurtantas da quellas lieungas da glatscher èn il Steinholtsjökull ed il Gígjökull che s'extendan vers nord en direcziun dal current Markarfljót. Il num da la davosa lieunga da glatscher signifitga glatscher dal crater e deriva dal fatg che la lieunga da glatscher vegn dad ina sfessa en il crater dal piz. Gígur è il pled islandais per crater. La lieunga da glatscher stippa e sfendagliusa tanscha fin a 1'200 m giu en la val dal Markarfljót.
Als pes dal Gígjökull è sa furmà in lai glazial. Il lai glazial, numnà Lónið, è circumdà da morenas autas. Il pitschen flum Jökulsá curra or dal lai en il current Markarfljót damanaivel.[3]
Il vulcan sut l'Eyjafjallajökull
modifitgarSut il glatscher sa chatta in vulcan ch'è raramain activ. Il num Eyjafjallajökull designescha tant il glatscher sco l'entir massiv vulcanic cun pliras muntognas pitschnas sut quai. La descripziun islandaisa sa lascha translatar per rumantsch il meglier sco "En u sut l'Eyjafjallajökull datti in'erupziun". La denominaziun dal vulcan sco Eyjafjallajökull sco tal n'è betg correcta, perquai che Eyjafjallajökull sasez descriva il glatscher e vul dir glatscher da las muntognas da las inslas per rumantsch.
Classificaziun dal vulcan
modifitgarIl vulcan è situà en l'uschenumnada "zona vulcanica meridiunala" da l'Islanda.[4] Ils vulcanologs n'èn betg perina davart la classificaziun dal vulcan. Þorleifur Einarsson al classifitgescha sco stratovulcan.[5] Thor Thordarson pleda dad in vulcan en furma d'in scut (Schildvulkan)[6] entant che Ari Trausti Guðmundsson descriva el sco "edifizi vulcanic planiv e lunghent".[7]
La chaldera dal vulcan ha in diameter dad enturn trais fin a quatter kilometers. La seria da sfessas ch'appartegna al vulcan s'extenda cun ses craters per var 30 km dal vest vers l'ost.[8] Intgins craters novs èn sa furmads il mars 2010 durant l'erupziun la pli recenta.[9]
Crappa, lava e tschendra
modifitgarLa crappa la pli veglia da l'Eyjafjallajökull ha ina vegliadetgna da dapli che 700'000 fin 800'000 onns. I sa tracta dad uschenumnads basalts transiziunals (tip da transaziun tranter Alkalibasalt e Tholeiitbasalt) ma era crappa differenziada ad in nivel pli aut, sco per exempel dacit.[10] La tips da basalt da quest vulcan eran liquid sco lava chauda enturn 1'200 °C ed han in cuntegn aut da SiO2 da var 50 pertschient e parts dad Al2O3, MgO, FeO, Ka e Na2O. La lava liquida sfraida daventond basalt. Cumposiziuns chemicas sumegliantas sa chattan en la lava dals vulcans a Hawai ed en il parc naziunal vulcanic dad Undara.
Istorgia d'erupziuns
modifitgarL'Eyjafjallajökull ha in'istorgia d'erupziuns da var 800'000 onns. Er en il temp suenter la colonisaziun, davent da l'onn 870 s.C., era el fin l'onn 2010 be trais giadas activ; el n'appartegna perquai betg als vulcans ils pli activs da l'Islanda.
Erupziuns preistoricas
modifitgarDurant il temp da glatsch sa laschan constatar dudesch fasas eruptivas, da las qualas tutgan sis a periodas interglazialas ed ulteriuras sis a periodas glazialas.
Durant la davosa èn sa furmads per exempel Hyaloklastite e lavas da plimatsch (Kissenlava, Pillowlava) che fan era part da l'edifizi vulcanic.
Durant las periodas libras da glatsch èn s'accumuladas las stresas da lava. Ellas èn per exempel vesaivlas en ils anteriurs spelms dal mar sin la vart meridiunala dal massiv.
Suenter il temp da glatsch avant enturn 10'000 onns han gì lieu duas erupziuns effusivas durant las qualas ils currents da lava da Hamragarður e Kamragil èn vegnidas producidas.[11]
Erupziuns istoricas
modifitgarBe quatter erupziuns enconuschentas èn succedidas dapi la colonisaziun da l'Islanda. L'emprima ha gì lieu l'onn 920,[12] la segunda il 1612/13. Da quest'erupziun è pauc enconuschent. En las Skarðsannalen vegn l'erupziun descrit uschia: „Da sprang plötzlich der Eyjafjallajökull an der Ostseite bis ins Meer vor, da kam Feuer hoch, das sah man fast überall nördlich von Land.“[13]
L'erupziun dals onns 1821–23
modifitgarLa penultima erupziun ha gì lieu tranter il december 1821 ed il schaner 1823.[14] Durant questa èn vegnidas producidas 4 milliuns meters cubics tschendra da colur grisch stgir, a grauns fins e daciticas ch'ins chattà oravant tut en il sid da l'Islanda. Quest'erupziun plitost pitschna ha tuttina chaschunà tscherts donns. La tschendra era surtut ritg da fluor che nuscheva la biestga. Plinavant ha l'erupziun provocà jökulhlaups e quai surtut en il Markarfljót ma era en il flum Holtsá.
L'erupziun è entschetta ils 19 e 20 da december cun ina fasa explosiva che durava intgins dis e che ha gì plievgias da tschendra sco consequenza, surtut en ils territoris populads al sid e vest dal vulcan.
L'erupziun ha perdurà fin il zercladur da l'onn suandant ma senza esser percipida particularmain en ils abitadis cun excepziun dal livel da l'aua augmentà per exempel en il Markarfljót.
A partir da la fin dal 1822 hai dà in'autra fasa explosiva durant la quala las erupziuns explosivas avevan lieu en seria. L'erupziun ha tranter auter manà in nivel en autezzas considerablas. I ha dà giu tschendra en l'Eyjafjörður ma era sur Seltjarnarnes, la peninsla sin la quala sa chatta Reykjavík.
I para che l'erupziun era pli debla en il temp tranter avust e december. Tuttina è morta biestga en l'Eyjafjörður causa tissientada da fluor ed en la Holtsá han ins observà jökulhlaups. Era en il Markarfljót han ins constatà in jökulhlaup considerabel. Las funtaunas existentas na permettan betg dad eruir la data exacta.
L'onn 1823 èn intgins umens raivids sin l'Eyjafjallajökull per examinar ils craters minuziusamain. Els han chattà ina sfessa eruptiva in zichel al nordvest dal piz Guðnasteinn. Ils umens han temì che la muntogna possia rumper dapart perquai che la sfessa sa chattava en approximitad tar l'ur dal piz e tranter ella ed il precipizi hai dà be ina paraid-crap satiglia.
Suenter las erupziuns han ins constatà che la muntogna è sa midada e ch'è sa furmada ina foppa enorma en la cuntrada sper il piz, nua ch'el pareva planiv ordavant.
La primavaira 1823 è il Katla en il Mýrdalsjökull rut ora ed a medem temp è puspè ascendì dapli vapur da l'Eyjafjallajökull, oravant tut ord la sfessa d'erupziun principala.
Erupziuns dal 2010
modifitgar→ Artitgel principal Erupziun da l'Eyjafjallajökull dal 2010
Cumenzond ils 20 da mars hai dà pliras erupziuns dal vulcan cun ina gronda emissiun da tschendra. Sco consequenza è il traffic aviatic sur l'Europa settentriunala e centrala en grondas parts stuì vegnir interrut per pliras dis.
Correlaziun dad Eyjafjallajökull e Mýrdalsjökull
modifitgarTar las davosas duas erupziuns da l'Eyjafjallajökull en il 17avel e 19avel tschientaner han ins constatà che a medem temp u pauc suenter è era rut ora il vulcan Katla sut il Mýrdalsjökull. Ins presuma perquai ina connexiun tranter ils dus vulcans. Sin il Fimmvörðuháls (rum. "dies da muntogna dals tschintg umens da crap"), il pass tranter l'Eyjafjallajökull ed il Mýrdalsjökull, è en ils onns passads savens vegnida mesirada ina tscherta activitad seismica.
Il geofisicher Páll Einarsson renviescha al basegn dad observar minuziusamain il Katla, il vulcan sut il glatscher Mýrdalsjökull perquai che erupziuns da l'Eyjafjallajökull dal mars 2010 possia provocar in'autra erupziun dal Katla.[15]
Alpinissem sin l'Eyjafjallajökull
modifitgarI dat diversas pussaivladads d'ascender. Ari Trausti Guðmundsson descriva ina tura d'ascender davent da la pista Þórsmörk ord il NNW sur il Grýtutindur.[16] Plinavant maina ina senda dal pass Fimmvörðuháls sin il glatscher.
Eyjafjöll
modifitgar
Eyjafjöll (rum. muntognas da las inslas) ha num la totalitad dal flanc meridiunal dal massiv vulcanic Eyjafjallajökull che s'extenda da la cascada Seljalandsfoss en il vest fin il flum glazial Jökulsá á Sólheimasandi en l'ost. Las Eyjafjöll consistan da paraids-crap stips cun in'autezza fin plirs tschient meters sco era dad intgins premunts che furmavan suenter la fin da l'ultima epoca glaziala avant 10'000 onns l'emprim ina costa taissa e che oz mussan indumbrablas cascadas. Tras l'agiustament postglazial da var 60 meters è la lingia da la costa oz sa spustada per tschintg kilometers vers il sid ed igl è sa furmada ina planira da costa. Quai sa mussa particularmain en las cascadas Skógafoss e Seljalandsfoss. Il num Eyjafjöll deriva dal fatg che, vesì da las inslas Vestmannaeyjar, il massiv sa distatga cleramain da la siluetta da l'insla principala islandaisa. L'intschess als pes da las muntognas (undir Eyjafjöllum = rum. sut las muntognas da las inslas) vegn protegì cunter vents fraids tras las muntognas autas en il nord. Cunter il qual portan vents temprads ed umids ord il sid blera plievgia. Pervia da quai tutga la regiun tar las pli tempradas e fritgaivlas da tut l'Islanda e la primavaira vegn savens bleras emnas pli baud ch'en il conturn pli lontan. Causa lur passà sco costa taissa mussan las muntognas oravant tut en la part inferiura cuvels pitschens che l'undada da la mar ha rut en la crappa loma. Il pli enconuschent è il Paradísarhellir (rum. cuvel-paradis). En il 19avel tschientaner saja el stà la scena dad in'istorgia d'amur captivanta. Davart questa ha il scriptur islandais Jón Trausti scrit il roman Anna von Stóra-Borg.
Þórsmörk
modifitgarSin la vart settentriunala vegn l'Eyjafjallajökull limità da la val dals flums Markarfljót e Krossá sco era dal dies aut Þórsmörk ch'è cuvert da bler guaud.
Vesair era
modifitgarLitteratura
modifitgar- Sturkell et al.: Katla and Eyjafjallajökull Volcanoes. Developments in Quaternary Science. Volume 13, 2010, Pages 5-21. (Springerlink)(englais)
- Hjaltadottir, S., K. S. Vogfjord and R. Slunga, 2009. Seismic signs of magma pathways through the crust at Eyjafjallajokull volcanoe, South Iceland, Icelandic Meteorological office report, VI 2009-013 (datoteca PDF)
- Hooper, A., R. Pedersen, F. Sigmundsson, Constraints on magma intrusion at Eyjafjallajökull and Katla volcanoes in Iceland, from time series SAR interferometry, In: The VOLUME project – Volcanoes: Understanding subsurface mass movement, eds. C. J. Bean, A. K. Braiden, I. Lokmer, F. Martini, G. S. O‘Brien, School of Geological Sciences, University College Dublin, p. 13-24, 2009
- Larsen, G., 1999. Gosið í Eyjafjallajökli 1821-1823 (The eruption of the Eyjafjallajökull volcano in 1821-1823). Science Institute Research Report RH-28-99. 13 p. Reykjavík. (datoteca PDF)
- Oskarsson, Birgir Vilhelm 2009. The Skerin ridge on Eyjafjallajökull, South Iceland: Morphology and magma-ice interaction in an ice-confined silicic fissure eruption. M.Sc. thesis, Faculty of Earth Sciences, University of Iceland. 111 p. (datoteca PDF)
- Pedersen, R., Freysteinn Sigmundsson and Páll Einarsson, 2007: Controlling factors on earthquake swarms associated with magmatic intrusions; Constraints from Iceland, Journal of Volcanology and Geothermal Research,162,73-80.
- Pedersen, R., Sigmundsson, F., Temporal development of the 1999 intrusive episode in the Eyjafjallajökull volcano, Iceland, derived from InSAR images, Bull. Volc., 68, 377-393, 2006.
- Pedersen, R., F. Sigmundsson,InSAR based sill model links spatially offset areas of deformation and seismicity for the 1994 unrest episode at Eyjafjallajökull volcano, Iceland, Geophys. Res. Lett., 31, L14610, doi:10.1029/2004GL020368, 2004. (online)
- Sigmundsson, F., Geirsson, H., Hooper, A. J., Hjaltadottir, S., Vogfjord, K. S., Sturkell, E. C., Pedersen, R., Pinel, V., Fabien, A., Einarsson, P. Gudmundsson, M. T., Ofeigsson, B., Feigl, K., Magma ascent at coupled volcanoes: Episodic magma injection at Katla and Eyjafjallajökull ice-covered volcanoes in Iceland and the onset of a new unrest episode in 2009, Eos Trans. AGU, 90(52), Fall Meet. Suppl., Abstract V32B-03
Referenzas
modifitgar- ↑ Vegahandbókin. Landmælingar Íslands, 2006, p. 135
- ↑ cf. Ari Trausti Guðmundsson: Land im Werden. Reykjavík, Vaka-Helgafell, 1996, p. 42
- ↑ Vegahandbókin. Landmælingar Íslands, 2006, p. 163
- ↑ Ari Trausti Guðmundsson: Lebende Erde. Facetten der Geologie Islands. Reykjavík, Mál og Menning, 2007 , p. 205
- ↑ Þorleifur Einarsson: Geology of Iceland. Rocks and landscape. 2005 (3), p. 70
- ↑ Thor Thordarson, Armann Hoskuldsson: Iceland, Classic Geology in Europe 3. Harpenden 2002, p. 98.
- ↑ Ari Trausti Guðmundsson: ibid., p. 204
- ↑ Ari Trausti Guðmundsson, ibid.
- ↑ cf. video sin la website da Morgunblaðið: http://www.mbl.is/mm/frettir/innlent/2010/03/24/hraunslettur_theytast_hatt/ , clamà ils 25.3.2010
- ↑ Ari Trausti Guðmundsson: ibid., p. 204 s.
- ↑ Thor Thordarson, Armann Hoskuldsson: Iceland. Classic Geology in Europe 3. Harpenden 2002, p. 98 s.
- ↑ Website dal Morgunblaðið, communicaziun dals 21 da mars 2010: „Þrisvar sinnum hefur gosið í Eyjafjallajökli á sögulegum tíma, þ.e. árið 920 …“ (clamà ils 21 da mars 2010)
- ↑ Translaziun ord la Vichipedia tudestga, Text islandais: „Sprakk fram Eyjafjallajökull austur allt í sjó; kom þar upp eldur; hann sást nær alstaðar fyrir norðan land.“ „Land“ sa referescha qua a la cuntrada da Vík í Mýrdal fin a Kirkjubæjarklaustur, cf. era il num da la gruppa da craters Landbrótshólar.
- ↑ Descripziun tenor: Guðrún Larsen: Gósið í Eyjafjallajökli 1821. Stutt samantekt. 1999
- ↑ Website, Morgunblaðið: [1] (clamà ils 28 da mars 2010)
- ↑ Ari Trausti Guðmundsson: Íslensk fjöll. Reykjavík 2004, p. 58–59.