Fignicler

Il fignicler (Sorbus aria) è ina spezia da planta dal gener dals figniclers (Sorbus) entaifer la famiglia da las roseras (Rosaceae). Sorbus aria furma la spezia principala dal sutgener Aria Pers. La planta dispona d’ina garnitura da cromosoms diploida e sa multiplitgescha a moda sexuala. Cun excepziun da Sorbus domestica furma il fignicler cun las autras spezias principalas da las sutspezias da Sorbus bastards primars fertils.

Etimologia

L’origin dal num rumantsch n’è betg enconuschent, eventualmain sa tracti d’in num da derivanza preromana. Il num tudestg Mehlbeere sa referescha probabel al fatg ch’ils fritgs madirs e setgentads vegnivan pli baud agiuntads a la farina da far paun.

Descripziun

Caracteristicas vegetativas

Illustraziun or da l’ovra da Johann Georg Sturm (1796)

Il fignicler crescha per ordinari sco planta da grondezza mesauna che cuntanscha autezzas da fin a 10 meters. Magari chattan ins er exemplars d’ina lunghezza da fin a 20 meters. Sin terrens grippus u suenter che la planta è vegnida tagliada crescha il fignicler magari er en furma da chaglia.

Las ragischs penetreschan vaira profund en il terren. La scorsa da colur grisch naira è surtratga da flatgs alvs. Quella resta ditg vaira glischa; pir en la vegliadetgna sa sviluppan sfessas per lung. La curuna porta in fegliom ritg e spess. La roma è segnada a l’entschatta d’ina glischur cotschen brina, porta ina scorsa ed in pail spess da colur alv grischenta; pli tard daventa la roma niva.

Ils fegls verds èn ordinads sin la roma en posiziun alternanta. La lunghezza dal moni correspunda ca. ad in tschintgavel dal plat dal fegl. Il plat cuntanscha vi da chatschs curts ina lunghezza da 5 fin 12 centimeters ed ina ladezza da 5 fin 9 centimeters. La furma dal fegl è fitg variabla. La gronda part da la feglia dispona d’ina furma ovala/elliptica fin lunghenta/en furma da lantschetta. Daspera datti er fegls quasi radunds. Tipic è ch’il fegl è il pli lad entamez u in pau sut la mesadad. Il piz dal plat po esser mut u en furma da piz; da la vart dal moni è il plat per ordinari radund. La textura dal fegl è relativamain fina, l’atun daventa quella in pau pli groppa. Ils (9–)10 fin 14(–15) pèrs da gnervs sa separan en in angul giz dal gnerv principal. L’ur dal fegl è crennà dublamain. Ils singuls dents dal fegl èn da grondezza mesauna, èn vieuts vers anora ed orientads en direcziun dal piz dal fegl. Ils dents èn per ordinari tuttina lungs sco lads ubain pli lungs che lads. La vart sura dal fegl, da colur verd stgira, è l’emprim cuverta cun in pail da fieuter, ma daventa alura svelt niva. La vart sut dal fegl è surtratga cun in pail da fieuter alv. Tar fegls che creschan en la sumbriva po il pail sin la vart sut dal fegl er esser da colur alv verdenta.

Caracteristicas generativas

Planta en fluriziun (en in guaud alpin)

Il temp da fluriziun s’extenda dal matg fin il zercladur. Las flurs alvas dal fignicler èn ordinadas en umbellas faussas en furma da mesa culla, las qualas cuntanschan il temp da fluriziun ina ladezza da ca. 7 fin 12 centimeters. Ils portaflurs èn surtratgs d’in pail da fieuter da colur alva ed èn orientads dretg si. Las flurs ermafroditas han ina simmetria radiara, sa cumponan da tschintg fegls e d’in tschertgel enturn la flur dubel. Lur diameter munta a 10 fin 15 millimeters. Ils fegls dal chalesch ed il chalesch sez èn munids cun in pail da fieuter da colur alva. Er ils fegls da la curuna libers, ordinads en furma da roda, disponan sin lur vart sura vers l’intern d’in pail da fieuter. Ils 20 stamins èn arranschads en quatter rudels en posiziun spustada e vargan lunsch or da la flur. Ils dus fin quatter carpels èn creschids ensemen be en la part giudim e sviluppan nufs fructivs mez sutposts. Ils stigmas (per il pli dus, analog als carpels) èn ordinads en posiziun libra.

A partir da l’avust cumenzan a madirar ils pitschens fritgs da colur cotschen melna fin cotschen stgarlat; quels èn ovals fin radunds e sumeglian mails pitschens.

Il dumber da cromosoms munta a 2n = 34.

Ecologia

Las ragischs disponan d’ina mycorrhiza ectotrofa, vul dir che sa nutrescha ordaifer la planta ospitanta. Il fignicler è ina spezia ch’ha difficultads da pudair concurrer cun autras spezias e na furma perquai mai populaziuns serradas, mabain cumpara adina sco cumpart d’in guaud maschadà.

Ord vista da l’ecologia da las flurs sa tracti da flurs centralas che cuntegnan nectar. L’impollinaziun succeda tras insects. Il fignicler ha ina tscherta muntada en l’apicultura. La multiplicaziun succeda a moda sexuala ed a moda apomictica (vul dir senza meiosa e senza uniun dals gamets).

La madirezza dals fritgs è cuntanschida il settember u october. Ils fritgs restan d’enviern vi da la planta.

Derasaziun

Territori da derasaziun

Il fignicler è derasà en l’Europa dal Vest, Europa Centrala ed Europa dal Sidost. En l’Europa dal Nord ed en parts da l’Europa dal Sidost manca ella percunter.

La planta cumpara a moda sparpagliada en guauds suleglivs da ruvers e faus, en chagliom sitg, sin terren crappus e grippus sco er sin la pastgira d’erva auta subalpina. Il meglier crescha ella sin terrens sitgs, ritgs da chaltschina en lieus suleglivs.

Utilisaziun

Cumpareglià cun autras spezias dal gener, vegn il niz dal fignicler giuditgà sco plitost modest. Il fritg, numnà fignecla, ch’è quasi senza gust, duvrav’ins pli baud per far vinars u aschieu. Mieuts e maschadads cun farina vegnivan els magari elavurads ad in paun ch’aveva in gust levamain dultsch.

En la medischina populara vegnivan ils fritgs tratgs a niz en regiuns muntagnardas en cas da tuss, diarrea e catars. Medemamain als duvrav’ins per l’engrasch da portgs. La feglia e roma satiglia serviva sco pavel per animals manidels. Da la roma che vegniva tagliada l’atun sa laschava gudagnar ina colur naira per colurar launa.

Sco planta decorativa vegn il fignicler plantà en parcs, curtins ed a l’ur da vias.

Il lain ha ina colur relativamain clera; el dispona d’in lain alv fitg lad, da colur mellen clera, e d’in cor da colur brin cotschna. Il lain è fitg dir e resistent. El resista bain a l’aura, sa mantegna ditg e sa lascha er elavurar bain. Localmain vegn el duvrà per lavurs da turnar e d’entagliar; en pli al dovr’ins per exempel per far monis da guaffens u duvas.

Litteratura

• Erich Oberdorfer: Pflanzensoziologische Exkursionsflora für Deutschland und angrenzende Gebiete. 8. ed. cumplettada, Eugen Ulmer, Stuttgart (Hohenheim) 2001, ISBN 3-8001-3131-5.
• Margot Spohn, Marianne Golte-Bechtle: Was blüht denn da? Die Enzyklopädie: über 1000 Blütenpflanzen Mitteleuropas. Kosmos, Stuttgart 2005, ISBN 3-440-10326-9.
• Peter Schütt, Horst Weisgerber, Hans J. Schuck, Ulla Lang, Bernd Stimm, Andreas Roloff: Enzyklopädie der Laubbäume. Nikol, Hamburg 2006, ISBN 3-937872-39-6.
• Siegmund Seybold (ed.): Schmeil-Fitschen. Die Flora von Deutschland interaktiv. Sehen – Bestimmen – Wissen. Der Schlüssel zur Pflanzenwelt. CD-ROM, versiun 2.0. Quelle & Meyer, Wiebelsheim 2004, ISBN 3-494-01368-3.

Colliaziuns

 Commons: Fignicler – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• Sorbus aria (L.) Crantz, sin: infoflora.ch
• Thomas Meyer: Gewöhnliche Mehlbeere, sin: flora-de.
• Derasaziun en l’emisfera nord, tenor Eric Hultén, Magnus Fries: Atlas of North European vascular plants. 1986, ISBN 3-87429-263-0.