Galantina da naiv
| Galantina da naiv | |
| |
| Galantina da naiv | |
| Classificaziun | |
|---|---|
| Urden | Asparagales |
| Famiglia | Amaryllidaceae |
| Sutfamiglia | Amaryllidoideae |
| Tribus | Galantheae |
| Gener | Galantinas (Galanthus) |
| Num scientific | |
| Galanthus nivalis (L.) | |
La galantina da naiv (Galanthus nivalis) è ina spezia da plantas or dal gener da las galantinas (Galanthus) entaifer la famiglia da las Amaryllidaceae. I sa tracta da la suletta spezia da las galantinas che cumpara en l’Europa Centrala a moda natirala. Savens è ella da vesair sco planta decorativa en curtins e parcs.
Descripziun
modifitgar
Caracteristicas vegetativas
modifitgarTar la galantina da naiv sa tracti d’ina planta ervusa perenna che cuntanscha autezzas da 7 fin 15 centimeters. Sco organ d’envernada furma quest geofit – che cumpara per ordinari en rotschas – tschagulas da 1,5–2,5 × 1–1,5 centimeters.
Dal temp da fluriziun èn ils fegls verds gia sviluppads fitg ferm; els èn be pauc pli curts u schizunt pli lungs ch’il moni dal portaflurs, da colur verd blauenta u darar blau verda. Il plat dal fegl ha ina lunghezza da 4,5 fin 15 centimeters, ina ladezza da 0,3 fin 0,7 centimeters ed è da furma lineara/da bindel.[1]
Caracteristicas generativas
modifitgarVi da mintga moni sa chatta mintgamai be ina flur, e quai en posiziun pendusa. La furma da la flur sa lascha deducir d’ina umbella faussa reducida. Igl è avant maun ina taja da la feglia da colur alva ch’è sa furmada da la colliaziun da dus fegls auts e ch’ha ina lunghezza da 2 fin 3,5 centimeters. Il moni da la flur ha ina lunghezza da 1,2 fin 4 centimeters.
Las flurs ermafroditas èn tripartidas. Ils fegls exteriurs sbrajazzads èn da furma ovala; els han ina lunghezza da 1,5 fin 2 centimeters ed ina ladezza da 0,6 fin 1,1 centimeters. Ils fegls da cuvrida interiurs èn inclinads en furma d’ina pitschna curuna ed èn per ordinari 0,7 fin 1,2 centimeters lungs e 0,4 fin 0,6 centimeters lads. Quels èn medemamain da furma ovala u lunghenta e disponan sin la vart exteriura d’in flatg verd che na tanscha betg fin il fund. Ils fegls da la flur (petals) exteriurs èn pia duas giadas uschè lungs sco ils interiurs. Igl èn avant mauns duas giadas trais stamins. Ils satgets da pollen han ina lunghezza da 3 fin 5 millimeters. L’ovari ha ina lunghezza da 5 fin 6 millimeters ed in diameter da 3 fin 4 millimeters. Il stigma è 6 fin 8 millimeters lung. Il temp da fluriziun tanscha dal favrer fin il mars; per part cumenza quel gia il december e po er tanscher fin l’avrigl.
Il fritg en furma da capsla è radund, da colur verda e charnus. Ils sems èn brin clers e lunghents (ca. 3,5 millimeters).
Dumber da cromosoms
modifitgarIl dumber da cromosoms munta a 2n = 24, darar 26.[2]
Ecologia
modifitgar
La galantina da naiv è ina tipica planta tempriva, tar la quala schizunt las flurs èn resistentas cunter la schelira. La feglia verda da quest geofit a tschagula vegnan gia baud pass, uschia che la planta è svanida dal prà gia l’entschatta da la stad.
La colur alva da la flur deriva d’aria che vegn enserrada tranter las cellas. Pervi da la ferma reflexiun da radis ultraviolets è la flur er vesaivla per visitaders en cas da naiv. Sco impollinaders vegnan surtut en dumonda avieuls, ch’èn surtut interessads vi dal pollen, sco er tgirallas. Ils fegls da cuvrida interiurs da la flur savuran pli ferm ch’ils exteriurs e servan uschia a l’orientaziun dals impollinaders. Il pollen ‹pluschigna› sin ils insects che sa tegnan vi da la flur. Avant che sflurir ha anc lieu autoimpollinaziun.
Ils sems disponan d’in pitschen crutsch che serva a la derasaziun tras furmiclas. Sco speziala adattaziun a questa furma da derasaziun crodan ils monis dals portaflurs per terra cura ch’els daventan pass.[3]
Toxicitad
modifitgarTar la galantina da naiv sa tracti d’ina planta toxica. La gronda quantitad da las substanzas toxicas sa chatta en las tschagulas. Là èn avant maun 0,09 % alcaloids sco Galanthamin e Lycorin.[4]
Malsognas
modifitgarLa planta po vegnir infizada da bulieus da ruina (Melampsora galanthi-fragilis e Puccinia galanthi).
Derasaziun
modifitgar
La galantina da naiv cumpara en Frantscha, en l’Italia, sin il Balcan, en l’Austria, en Svizra en la Germania dal Sid, en la Pologna dal Sid ed en l’Ucraina dal Vest en guauds da feglia en autezzas da 300 fin 600 (per part er da 100 fin 1400) meters. Da preferientscha è la planta da chattar sin chaltschina. En la part settentriunala da l’Europa Centrala ed en l’America dal Nord è la spezia vegnida importada.
La planta sa sviluppa gugent en gruppas en guauds da riva e guauds da feglia umids sin terrens d’arschiglia profunds e ritgs da humus.[5]
Sistematica
modifitgarIgl existan furmas intermediaras da Galanthus nivalis cun Galanthus reginae-olgae en l’Italia e sin il Balcan sco er cun Galanthus plicatus subsp. byzantinus en la Tirchia dal Nordvest.
Utilisaziun
modifitgarLa galantina da naiv vegn utilisada vastamain sco planta decorativa en curtins e parcs. Surtut en vegls curtins da pumera e sin santeris è la planta daventada selvadi ed è sa natiralisada. La spezia vegn cultivada il pli tard dapi il 1568. Igl existan numerusas sorts (selecziun):
- ‹Atkinsi› (evtl. in ibrid cun Galanthus plicatus): In u omadus urs dals fegls èn faudads levamain enavos. Ils fegls da cuvrida exteriurs èn fitg lungs ed in sa differenziescha per ordinari dals auters.
- ‹Imperati›: Las flurs e la feglia èn pli grondas. L’ur da la feglia è rullà in pau enavos, ma betg faudà.
- ‹Scharlockii›: Ils fegls auts sumeglian fegliom.
- ‹Flore Pleno›: Las flurs èn emplenidas; questa sort è enconuschenta dapi l’onn 1733.
Il gener da las galantinas en general
modifitgar
Il gener al qual la galantina da naiv appartegna sa numna galantinas (Galanthus). Quel sa cumpona da radund 20 spezias che cumparan en l’Europa Centrala e dal Sid, en l’Asia dal Vest ed en il Caucasus. Dapi tschientaners èn las diversas spezias appreziadas sco plantas decorativas, damai ch’ellas tutgan tar las emprimas plantas cun flur da la primavaira anticipada. Trais spezias han lur temp da fluriziun gia l’atun. En l’Europa Centrala è be da chasa la galantina da naiv; intginas autras spezias cumparan qua per part sco plantas daventadas selvadias. Il territori da derasaziun principal da las galantinas furman ils pajais enturn la Mar Naira.
Il num botanic ‹Galanthus› deriva dals pleds grecs gála per latg ed ánthos per flur. Il num tudestg ‹Schneeglöckchen› ed er la denominaziun rumantscha sa refereschan al fatg che la planta varga il favrer e mars savens anc or da la naiv.
La cultivaziun intensiva ha cumenzà suenter la Guerra da Crimea (1853–1856), cura che schuldads han manà da la Peninsla Crim tschagulas da Galanthus plicatus en lur patria. En l’Engalterra èn exemplars da questa spezia sa cruschadas en curtins cun la spezia Galanthus nivalis e cun la spezia tirca Galanthus elwesii. Entant ch’igl eran enconuschentas ils emprims decennis be in pèr sorts, èn derasadas oz radund 800 sorts che derivan da cruschadas. La finamira da la cultivaziun e selecziun è surtut da cuntanscher furmas extraordinarias da la flur e d’augmentar la grondezza da quella; en pli sa stentan ins da prolungar il temp da fluriziun. Intginas sorts han flurs emplenidas u spezials musters resp. dissegns sin ils fegls da la flur exteriurs u interiurs. In’ulteriura atgnadad furman flurs che na cuntegnan nagina colur verda (clorofil) e che cumparan perquai mellen alventas. Ina metoda da multiplicaziun usitada per multiplitgar p.ex. sorts sterilas furma l’uschenumnà Twin-Scaling, vul dir il divider la tschagula en stadi da paus. Per quest intent vegn la tschagula ‹irritada› cun blers tagls che tanschan fin il fund ubain tagliada dal tuttafatg en ca. 10 tocs, per la stimular uschia da furmar novas tschagulas secundaras.
Annotaziuns
modifitgar- ↑ G.B.Straley & F.H.Utech: Galanthus, en: Flora of North America Editorial Committee (ed.): Flora of North America North of Mexico., vol. 26, Magnoliophyta: Liliidae: Liliales and Orchidales, Oxford University Press, New York e.a. 2002, ISBN 0-19-515208-5.
- ↑ Tropicos.
- ↑ Purtret da la planta sin la pagina dal Bochumer Botanischer Verein. Consultà ils 10 da december 2017.
- ↑ Peter Zwetko: Die Rostpilze Österreichs. Supplement und Wirt-Parasit-Verzeichnis zur 2. Auflage des Catalogus Florae Austriae, III. Teil, Heft 1, Uredinales. (PDF; 1,8 MB).
- ↑ Erich Oberdorfer e.a.: Pflanzensoziologische Exkursionsflora für Deutschland und angrenzende Gebiete. 8avla ediziun surlavurada ed extendida. Eugen Ulmer, Stuttgart (Hohenheim) 2001, ISBN 3-8001-3131-5, p. 138.
Litteratura
modifitgar- Ruprecht Düll, Herfried Kutzelnigg: Taschenlexikon der Pflanzen Deutschlands und angrenzender Länder. Die häufigsten mitteleuropäischen Arten im Porträt. 7. ediziun curregida e cumplettada. Quelle & Meyer, Wiebelsheim 2011, ISBN 978-3-494-01424-1.
- Eckehart J. Jäger, Friedrich Ebel, Peter Hanelt, Gerd K. Müller (ed.): Rothmaler Exkursionsflora von Deutschland. Tom 5: Krautige Zier- und Nutzpflanzen. Spektrum Akademischer Verlag, Berlin Heidelberg 2008, ISBN 978-3-8274-0918-8.
- G.B.Straley & F.H.Utech: Galanthus nivalis, p. 280, en: Flora of North America Editorial Committee (ed.): Flora of North America North of Mexico., tom 26, Magnoliophyta: Liliidae: Liliales and Orchidales, Oxford University Press, New York e.a. 2002, ISBN 0-19-515208-5.
- Roth/Daunderer/Kormann: Giftpflanzen Pflanzengifte. 6. ed. (2012) ISBN 978-3-86820-009-6.
Colliaziuns
modifitgar
Commons: Galantina da naiv – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio- Galantina da naiv tar floraweb.de
- Derasaziun en Svizra tenor infoflora.ch
- Thomas Meyer: Galanthus nivalis – infurmaziuns e fotografias tar flora-de.
- Purtrets da Galanthus nivalis, G. elwesii e G. woronowii
- Las ingredienzas da la galantina da naiv