Genocid

In genocid furma tenor il dretg penal internaziunal in crim ch’è segnà da l’intenziun da «destruir dal tuttafatg u parzialmain ina gruppa naziunala, etnica, razziala u religiusa» (Convenziun per la preservaziun e puniziun dal genocid da las Naziuns unidas dal 1948). I sa tracta d’in fatg penal che na surannescha betg. Il term ‹genocid› sa cumpona dal pled grec γένος (génos ‹derivanza, razza›; en il senn pli vast er ‹pievel›) e dal pled latin caedere (‹mazzar›).

Unfrendas dal genocid a Ruanda il 1994

Pervi da si’intenziun explicita d’extirpar – saja quai a moda directa u indirecta – ina part specifica da la populaziun, vegn il genocid er designà sco «crim extraordinari» e «crim dals crims» (englais crime of crimes) u sco «crim il pli terribel che cumpara en il dretg penal internaziunal». La definiziun giuridica che va enavos sin Raphael Lemkin serva er en la scienza sco definiziun dal term. Dapi il conclus tras l’Assamblea generala da las Naziuns unidas l’onn 1948 è la puniziun dal genocid vegnida francada explicitamain en divers urdens giuridics naziunals.

Convenziun da las Naziuns unidas cunter il genocid

Ils 9 da december 1948 ha l’Assamblea generala da las Naziuns unidas deliberà la Convenziun per la preservaziun e puniziun dal genocid, la quala è entrada en vigur ils 12 da schaner 1951. Tenor la convenziun è il genocid in crim suttamess al dretg internaziunal «che vegn condemnà dal mund civilisà».

Punct da partenza per elavurar la convenziun ha furmà la resoluziun 180 dals 21 da november 1947, en la quala l’Assamblea generala ha constatà «ch’il genocid è in crim internaziunal che dumonda suenter la responsabladad d’umans e da pievels». La discussiun sa referiva als crims cunter il dretg internaziunal ch’eran vegnids commess durant la Segunda Guerra mundiala.

En l’artitgel 2 definescha la convenziun il genocid sco «ina da las suandantas acziuns, commessas cun l’intenziun da destruir dal tuttafatg u parzialmain ina gruppa naziunala, etnica, razziala u religiusa:

a) mazzar commembers da la gruppa

b) chaschunar grevs donns corporals u spiertals tar commembers da la gruppa

c) la submissiun intenziunada sut cundiziuns da viver ch’intendan – parzialmain u dal tuttafatg – da destruir fisicamain la gruppa

d) da prescriver mesiras che servan ad impedir naschientschas

e) da transferir sfurzadamain uffants da la gruppa en in’autra gruppa.»

Avant las Guerras da la Jugoslavia ils onns 1990 è la muntada pratica da la convenziun stada fitg pitschna. Fin lura hai be da fitg paucas accusaziuns pervi da genocid.

L’emprima sentenzia d’in tribunal internaziunal a basa da la convenziun ha gì lieu il settember 1998 en furma da la Sentenzia dad Akayesu tras la curt penala internaziunala per Ruanda.

Caracteristicas dals fatgs penals

Da resguardar è che be l’intenziun da vulair destruir la gruppa è necessaria, però betg l’execuziun cumpletta da quest’intenziun. Las acziuns sco talas tenor l’artitgel 2 da la convenziun (cf. survart) ston però effectivamain avair gì lieu. Facticamain vul quai dir ch’i na sto betg avair dà bleras unfrendas per ch’ils delinquents sajan culpants da genocid. Be lur intenziun da destrucziun sto sa referir a l’entira gruppa u ad ina part essenziala da quella. Ils delinquents sa fan culpants tenor las determinaziuns da la convenziun sch’els fan seriusamain donn a singuls commembers da la gruppa, saja quai corporal- u spiertalmain, ubain sch’els vulan impedir la cuntinuitad da la gruppa, per exempel tras chastraziun sfurzada. Per in’accusaziun pervi da genocid na sto pia gnanc ina suletta persuna esser vegnida mazzada.

I vala però er il cuntrari: Acziuns tenor l’artitgel 2 da la convenziun na vegnan betg consideradas sco genocid, sche lur intenziun n’è betg quella da destruir ina gruppa dal tuttafatg u parzialmain, e quai independentamain dal dumber da persunas che vegnan mazzads u donnegiads en autra moda. Medemamain na vegnan talas acziuns betg consideradas sco genocid, sche lur intenziun è quella d’extirpar ina gruppa che n’è betg definida tras caracteristicas naziunalas, etnicas, razzialas u religiusas.

Schebain i sto er esser ademplì il fatg ch’ina gruppa protegida u ina part da quella è propi vegnida tras il succedì en privel d’extincziun è contestà. Da la resposta sin questa dumonda dependi tranter auter, sch’i duaja er vegnì applitgà dretg penal internaziunal envers in delinquent ch’agescha sulet.

Persecuziun penala

L’artitgel 6 da la convenziun parta dal princip da territorialitad, tenor il qual il genocid vegn persecutà dals tribunals en ils pajais, en ils quals ils delicts èn vegnids commess. Ultra da quai è previsa la cumpetenza da curts penalas internaziunalas, uschè lunsch sco ch’ils stadis contrahents èn sa suttamess a tala giurisdicziun.

Savens vegn applitgà il princip dal dretg mundial (p.ex. er en Svizra ed en Germania). Quai vul dir che malfatgs pon er vegnir persequitads sch’els n’èn betg vegnids commess en il stadi respectiv e sche nagin burgais da quest pajais n’è stà involvì. Schizunt la regla ch’ina persuna na vegnia betg pli persequitada sche ses malfatg è surannà a l’exteriur u sche quella è vegnida declerada là per nunculpanta vala be sch’i na dat nagins indizis che la dretgira exteriura n’haja betg sapientivamain bagatellisà ils malfatgs. In «acquittament» tras in reschim ch’ha consentì il genocid u ch’è sez stà involvì en quel na vegn betg renconuschì.

Istorgia da la noziun

Raphael Lemkin

19avel tschientaner

Avant la Segunda Guerra mundiala eran en diever divers terms per descriver mazzaments intenziunads e sistematics, sco per exempel ‹mazzacra›, ‹crims cunter l’umanitad› ed ‹exterminaziun›.

Il term tudestg ‹Völkermord› cumpara l’emprima giada tar il liricher tudestg August Graf von Platen (1796–1835) en sias ‹Polenlieder›, e quai en l’oda ‹Der künftige Held› da l’onn 1831. En quella sa drizza el cunter la partiziun dal stadi polonais, dal qual l’Austria, la Prussia e la Russia avevan mintgamai incorporà ina part. Ensemen cun auters democrats da la Germania dal Vest che duevan auzar a chaschun da la Festa da Hambach l’onn 1832 betg be la bandiera tudestga, mabain er la polonaisa, fa el appel da laschar reviver il stadi. Von Platen crititgescha surtut la politica d’oppressiun da la Russia ed appellescha da punir ils despots «Die nur des Mords noch pflegen, und nicht der Schlacht,/ Des Völkermords!» Ulteriuras cumprovas temprivas èn da chattar en in pled dal deputà liberal da la Prussia da l’Ost Carl Friedrich Wilhelm Jordan (1848) ed en ina prelecziun da l’istoriograf Heinrich von Treitschke dal 1897/98.

20avel tschientaner

L’onn 1943 ha l’advocat polonais-gidieu Raphael Lemkin (1900–1959) duvrà il term ‹ludobójstwo› (da ‹lud› = pievel e ‹zabójstwo› = mazzament) en in sboz da lescha ch’el ha formulà per la regenza d’exil polonaisa per punir ils crims tudestgs cunter la Pologna. Il 1944 ha el transferì la noziun en englais en la furma grecoromana ‹genocide›.

Il pli tard dapi il 1941 sa chattava Lemkin en tschertga d’in pled che descrivia a moda adequata ils malfatgs da l’Imperi osmanic cunter ils Armens e dal reschim naziunalsocialistic cunter ils Gidieus. Ch’i n’al era betg reussì il 1933 da persvader il gremi da la Societad da las naziuns cun ses sboz, ha Lemkin attribuì als pleds ‹barbaria› e ‹vandalissem› ch’el aveva duvrà da quel temp. I dueva esser in term che cumpigliava tut ils aspects d’attatgas intenziunadas sin ina gruppa da la populaziun (sco depurtaziuns en massa, la diminuziun sfurzada da la quota da naschientschas, l’explotaziun economica e la suppressiun intenziunada da l’intelligenzia). In term sco per exempel ‹mazzament en massa› n’enserrava betg tut ils aspects numnads. E las noziuns ‹barbaria› e ‹vandalissem› eran gia en diever en in auter connex. Cun sviluppar il term ‹genocid› ha er giugà per Lemkin ina rolla che quel sa laschava duvrar en bleras autras linguas en precis questa furma. En ses cudesch ‹Axis Rule in Occupied Europe› dat el in’emprima definiziun da la noziun. In genocid saja

«in plan coordinà consistind da pliras acziuns ch’intenda da destruir fundaments essenzials da la vita d’ina gruppa da la populaziun cun la finamira da destruir questa gruppa. (...) Il genocid sa cumpona da duas fasas: En in’emprima vegnan destruidas las atgnadads e la moda da viver da la gruppa opprimida ed en ina segunda vegnan las atgnadads e la moda da viver dals oppressurs sfurzadas si als opprimids.»

La noziun è sa derasada fitg spert en il territori anglosaxon, e quai suenter ch’ina retscha gasettas americanas avevan fatg diever da quel cun rapportar vers la fin dal 1944 a moda detagliada davart ils crims en massa commess dals naziunalsocialists en l’Europa. Per part è quai d’attribuir a l’intervenziun directa da Lemkin. Uschia ha el persvadì Eugene Meyer, l’editur da la ‹Washington Post› che sulettamain quest term saja adattà per quests malfatgs. Ed effectivamain è cumparì ils 3 da december 1944 en la ‹Washington Post› in artitgel principal, en il qual genocid vegn designà sco sulet pled adattà per descriver il grond dumber da Gidieus che sajan vegnids mazzads tras gas e brischads tranter l’avrigl 1942 e l’avrigl 1944 ad Auschwitz-Birkenau. I fiss fallà, uschia hai num vinavant en l’artitgel, da duvrar per il succedì la noziun ‹atrocitads›, pertge che quella vegnia savens er duvrada per acts nuncoordinads e per part casuals. Il punct decisiv saja però gist quel, ch’ils crims dals naziunalsocialists sajan vegnids planisads e realisads a moda sistematica ed intenziunada. Las chombras da gas ed ils crematoris na sajan stads nagina improvisaziun, mabain instruments sviluppads cun intenziun per exterminar ina gruppa etnica.

Il ‹Webster’s New International Dictionary› ha integrà relativamain spert il term. En l’‹Encyclopédie Larousse› franzosa cumpara el en l’ediziun dal 1953 ed en l’‹Oxford English Dictionary› a partir dal 1955.

Critica da la noziun

La definiziun giuridica dal genocid è savens vegnida crititgada sco memia pauc concisa. Il politolog american Rudolph Joseph Rummel ha perquai sviluppà il concept pli vast dal democid, il qual cumpiglia en sia definiziun tut ils genocids mortals. Acziuns betg mortalas d’ina regenza cun l’intenziun da destruir ina cultura vegnan percunter savens numnadas etnocid.

Genocids en l’istorgia

I n’è betg enconuschent cura ch’ha gì lieu l’emprim genocid. La perscrutaziun suppona che genocids sajan vegnids commess en tut las epocas ed en quasi tut las regiuns populadas da l’uman. Enconuschents en genocids ch’han gì lieu en l’antica. Quels dal temp modern èn surtut vegnids commess en colonias: l’emprim en rom da la colonisaziun tras pussanzas europeicas (p.ex. cunter ils Indians durant las guerras dals Indians); pli tard per part danovamain durant la decolonisaziun. Suenter che las pussanzas colonialas èn sa retratgas, èn fruntadas ina sin l’autra en tschertas regiuns diversas gruppas etnicas che vivevan uss – pervi dals cunfins fixads tras las pussanzas colonialas – en in singul stadi (p.ex. a Biafra – che fa oz part da la Nigeria – ed a Bangladesch).

Tscherna da genocids renconuschids generalmain

Lieu commemorativ a Potočari che regorda a la Mazzacra da Srebrenica

• Sullevaziun dals Herero e Nama (1904–1908): Guerra coloniala tranter truppas tudestgas ed ils pievels dals Herero e Nama en l’Africa dal Sidvest tudestga, la quala è ida a finir en in genocid tras la pussanza coloniala tudestga.
• Genocid cunter ils Armens e genocid cunter ils cristians sirians a partir dal 1915 en l’Imperi osmanic.
• Porajmos (1939–1945): Genocid dals Sinti e Roma dal temp dal naziunalsocialissem.
• Holocaust (1941–1945): Genocid cunter ils Gidieus dal temp dal naziunalsocialissem, surtut dapi l’attatga cunter l’Uniun sovietica.
• Genocid dals Ustascha (1941–1945): Durant il genocid tras ils Ustascha croats a partir dals 22 da zercladur 1941 èn morts surtut Serbs, ma er Gidieus e Roma.
• Genocid a Burundi (1965 e 1972): Genocid cunter ils Hutu commess dals Tutsi, ca. 100 000 fin 300 000 morts.
• Genocid a Ruanda (1994): En radund 100 dis han commembers da la maioritad dals Hutu mazzà 800 000, pia ca. 75 procent da la maioritad dals Tutsi che vivevan a Ruanda, sco er commembers moderads dals Hutu che n’èn betg sa participads al genocid u ch’èn s’opponids activamain cunter quel.
• Mazzacra da Srebrenica (fanadur 1995): Durant la Guerra da la Bosnia han l’armada dals Serbs bosniacs e paramilitars serbs mazzà en la regiun da Srebrenica fin a 8000 Bosniacs muslims, surtut umens e giuvenils tranter 13 e 77 onns.

Cas spezials

Tar las Atrocitads dal Congo ils onns 1888 fin 1902 sa tracti da malfatgs ch’èn succedids sut la responsabladad dal retg beltg Lopold II. Tras sclavaria, lavur sfurzada sco er rapiments e mazzaments en massa è la populaziun indigena vegnida decimada per radund la mesadad (8 fin 10 milliuns morts). Schebain il mazzament en massa en il Congo è – malgrà sias dimensiuns genocidalas – da resguardar sco genocid, è contestà. Ins n’ha numnadamain betg empruvà da destruir ina gruppa etnica a moda planisada, mabain ha sfruttà il pajais a moda extrema, chaschunond uschia in mazzament en massa.

A moda sumeglianta – pia sut l’aspect dal sfruttament sfranà dal pajais senza nagin resguard envers la populaziun indigena – èn da vesair las guerras cunter ils Indians che vegnan per part er designadas sco genocid.

Il num holodomor (ucranais: ‹mazzament tras fom›) stat per ina greva fomina, parzialmain antropogena, ch’ha tutgà ils onns 1932/33 l’Ucraina e ch’ha chaschunà plirs milliuns unfrendas. Ils motivs per quella han furmà la collectivisaziun sfurzada tras Stalin, cun la quala dueva vegnir rutta la resistenza dals Ucranais, la dekulakisaziun sco er nauschas racoltas chaschunadas tras l’aura. Las stimaziuns dals dumbers d’unfrenda en l’Ucraina varieschan fermamain; ellas tanschan da 2,4 milliuns fin 14,5 milliuns morts da la fom. Dapi si’independenza l’onn 1991 sa stenta l’Ucraina per la renconuschientscha internaziunala dal holodomor sco genocid.

Er il mazzament en massa ch’ha tutgà ils onns 1965/66 ils communists en l’Indonesia furma in cas spezial, tar il qual èn vegnids per la vita, tut tenor stimaziun, tranter 500 000 e 3 milliuns umans. Bain n’è vegnida mazzada nagina gruppa religiusa, etnica u naziunala, ma tuttina èsi stà la clera finamira da destruir dal tuttafatg ina part da la populaziun definida cleramain (numnadamain tenor lur orientaziun politica). Per quest motiv e perquai che la minoritad da la populaziun chinaisa è daventada l’unfrenda dals mazzaments en massa, èn intgins auturs da l’avis che quels sajan da resguardar sco genocid. La noziun da l’autogenocid (cf. sutvart) sa laschass tut tenor er applitgar en quest cas.

Sco cas particular èn ultra da quai da resguardar ils eveniments ch’han gì lieu a Cambodscha ils onns 1975 fin 1979 durant il reschim dals Khmers cotschens. Damai ch’il genocid a Cambodscha sa drizzava cunter la populaziun da l’agen pajais, è er vegnì applitgà qua il term ‹autogenocid› (verbalmain ‹suicidi dal pievel›). En cas nua ch’ils Khmers cotschens èn sa drizzads intenziunadamain cunter tschertas gruppas da la populaziun, p.ex. ils Cham muslims, sa lascha però applitgar la noziun dal genocid.

Litteratura

• Jörg Baberowski, Mihran Dabag, Christian Gerlach, Birthe Kundrus, Eric D. Weitz: Debatte: NS-Forschung und Genozidforschung, en: Zeithistorische Forschungen/Studies in Contemporary History 5 (2008), p. 413–437.
• Boris Barth: Genozid. Völkermord im 20. Jahrhundert. Geschichte, Theorien, Kontroversen. Beck, Minca 2006 (Beck’sche Reihe, tom 1672), ISBN 3-406-52865-1.
• Wolfgang Benz: Ausgrenzung Vertreibung Völkermord. Genozid im 20. Jahrhundert. dtv, Minca 2006, ISBN 978-3-423-34370-1.
• Donald Bloxham & A. Dirk Moses (ed.): The Oxford Handbook of Genocide Studies. Oxford University Press, 2. ed. 2013, ISBN 978-0-19-967791-7.
• Mihran Dabag, Kristin Platt: Genozid und Moderne. Leske+Budrich, Opladen 1998, ISBN 3-8100-1822-8.
• Daniel Jonah Goldhagen: Schlimmer als Krieg – Wie Völkermord entsteht und wie er zu vermeiden ist. Siedler, Minca 2009, ISBN 978-3-88680-698-0.
• Gunnar Heinsohn: Lexikon der Völkermorde. Rowohlt, Reinbek bei Hamburg 1998, ISBN 3-499-22338-4.
• Irving L. Horowitz: Taking Lives: Genocide and State Power. Transaction Books, News Brunswick (N.J.)-Londra 1980, 5avla ed. cumplettada 2002, ISBN 0-7658-0094-2.
• Karl Jaspers: Die Schuldfrage. Für Völkermord gibt es keine Verjährung. Minca 1979.
• Ben Kiernan: Erde und Blut. Völkermord und Vernichtung von der Antike bis heute. Deutsche Verlags-Anstalt (DVA), Minca 2009, ISBN 3-421-05876-8.
• Samantha Power: A Problem from Hell – America and the Age of Genocide. 2003, ISBN 0-06-054164-4.
• William A. Schabas: Der Genozid im Völkerrecht. Hamburger Edition, Hamburg 2003, ISBN 3-930908-88-3.
• Frank Selbmann: Der Tatbestand des Genozids im Völkerstrafrecht. (Schriftenreihe zum Völkerstrafrecht, tom 1). Leipziger Universitätsverlag, Lipsia 2003, ISBN 3-936522-33-2.
• Jacques Sémelin: Säubern und Vernichten. Die Politik der Massaker und Völkermorde. Hamburger Edition, Hamburg 2007, ISBN 978-3-936096-82-8.
• Dinah L. Shelton (ed.): Encyclopedia of genocide and crimes against humanity. 3 toms, Thomson Gale Macmillan Reference, Detroit 2005.
• Christian J. Tams, Lars Berster, Björn Schiffbauer: Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide: A Commentary. Beck, Minca 2014, ISBN 978-3-406-60317-4.
• Yves Ternon: Der verbrecherische Staat. Völkermord im 20. Jahrhundert. Hamburger Edition, Hamburg 1996, ISBN 3-930908-27-1.
• Gerhard Werle (ed.): Völkerstrafrecht. 3. ed. 2012, part 3: Völkermord, ISBN 978-3-16-151837-9.

Colliaziuns

 Commons: Genocid – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• NS-Forschung und Genozidforschung, en: Zeithistorische Forschungen/Studies in Contemporary History, ediziun online, 5 (2008), carnet 3.
• Boris Barth: Genozid und Genozidforschung, en: Docupedia Zeitgeschichte, 3 da matg 2011.
• Begriff Völkermord: Entscheidend ist, was im Kopf der Täter passiert, en: Süddeutsche Zeitung, 23 d’avrigl 2015.
• Ella Daum: Wann ist ein Völkermord ein Völkermord? Genozid in Armenien, en: Katapult, 15 da matg 2015.