Istorgia da la telecommunicaziun

L’istorgia da la telecommunicaziun preschenta las premissas, las differentas furmas ed il svilup dal stgomi d’infurmaziuns sur lunga distanza, e quai dal temp preistoric fin oz. L’artitgel cumenza cun ina definiziun ed introducziun generala, alura suonda ina cronologia concisa ed a la fin vegn dà in sguard al svilup tecnic actual.

Veglias pitgas da telegrafia e telefonia

Definiziun

Il term telecommunicaziun (dal grec vegl τηλέ ‹lontan› e latin communicare ‹far cuminaivlamain›, ‹communitgar›) cumpiglia mintga furma da barat d’infurmaziuns sur ina distanza spaziala. La transmissiun dals signals po avair lieu:

• sco medium che vegn transportà fisicamain (posta, messadi a bucca che vegn consegnà tras curriers)

• en furma da la telegrafia optica (signals da fim u da fieu, bandieras, telegrafs a basa da spievels u infracotschen)

• sco signal acustic (corn da tschajera, sirena, corn da chatscha)

• lià a cabels (telegraf electronic, telefon, telescriptur) ubain

• senza fil, vul dir a moda radiofonica (telegrafia radiofonica, radiotelefon, radiodiffusiun).

La tecnica da novitads odierna fa diever quasi exclusivamain da la transmissiun a cabel (cabel da telecommunicaziun, cabel da fibra da vaider, cabel coaxial u sur la rait electrica) ubain da la tecnica radiofonica senza fil. Er la telecommunicaziun optica ha mantegnì ina tscherta muntada en furma da telecumonds (e fin avant curt temp er da modems) a basa d’infracotschen. La transmissiun da signals en furma optica u acustica è gia vegnida duvrada en l’antica ed en temps preistorics.

En il senn modern sa lascha la telecommunicaziun definir sco il process tecnic da trametter, transportar e retschaiver signals cun agid d’apparaturas ed installaziuns da telecommunicaziun. En quest senn tutgan er radio e televisiun (tant en furma analoga sco er digitala), il telefax, la telefonia mobila sco er l’internet tar la telecommunicaziun.

Indrizs da telecommunicaziun furman ina part elementara da l’infrastructura. Per quest motiv e per evitar disparitads territorialas vegnan lur installaziun e mantegniment resguardads sco incumbensas statalas. En rom da la liberalisaziun po il stadi avrir tscherts servetschs da telecommunicaziun a la concurrenza; ma el procura vinavant ch’il provediment da basa saja garantì (en furma d’obligaziuns liantas per ils furniturs da servetschs).

Istorgia e terms impurtants da la telecommunicaziun

Alexander Graham Bell

• dapi il temp preistoric: signals da fim, jodlar, linguas da tschivlots e.a.

• ca. 3500 a.C.: utilisaziun da vexilloloids, ils antecessurs da las standartas/bandieras

• 1000 a.C.: emprima cumprova da columbas da posta

• Aischylos (525–456 a.C.) descriva co che la conquista da Troja è vegnida communitgada cun agid da signals da fieu sur tschients kilometers fin ad Argos

• 5avel tschientaner a.C.: dal temp da la Guerra peloponnaisa è documentada la telegrafia cun faclas

• 405 a.C.: utilisaziun d’in heliograf (telegraf a spievels)

• quart tschientaner a.C.: telegraf idraulic

• emprim fin 6avel tschientaner s.C.: al Limes roman vegniva dà alarm a las turs vischinas u als chastels en la retroterra cun agid da posaunas (tubae), fim u signals da fieu (faclas)

• dapi tschientaners: transmissiun da novitads cun schumbrar

• temp medieval: diever da fieus d’alarm u d’avertiment

• 1684: Robert Hooke publitgescha emprimas ponderaziuns davart la telegrafia optica; la realisaziun sa mussa però sco problematica

• 1782: Christoph Ludwig Hoffmann fa emprims experiments cun la telegrafia optica, ils quals van però en emblidanza

• 1794: tranter Paris e Lille (270 kilometers) vegn endrizzada ina lingia telegrafica optica tenor il sistem da Claude Chappe

• 1816: Francis Ronalds sviluppa a Londra in telegraf electric e transmetta novitads sur otg miglias

• 1843: Alexander Bain survegn in patent per la demontascha electrotelegrafica da maletgs

• 1848: F.C. Backwell construescha in ‹telegraf da copiar› tenor il princip da Bain da la palpaziun da maletgs lingia per lingia

• 1861: il magister tudestg Philipp Reis preschenta a la publicitad in’apparatura per transmetter la lingua sumegliant al telefon dad oz

• 1866: emprima colliaziun da cabel permanenta sur l’Atlantic (per la telegrafia)

• 1862: Giovanni Caselli transmetta via cabel simpels dissegns dad Amiens a Paris

• 1873: a Willoughby Smith reusseschi da cumprovar che la resistenza electrica da selen dependa da la glisch; ses collavuratur Joseph May fa diever da quest element per la transmissiun en la telegrafia

• 1875: Werner von Siemens descriva ina cella fotoelectrica or da selen. George B. Carey ha l’idea da transmetter maletgs cun agid d’in champ da fotocellas da selen (vegn pir realisà il 1909)

• 1876: al Scot Alexander Graham Bell che viva en ils Stadis Unids vegn emessa la patenta per l’emprim telefon

• 1877: il directur da la posta Heinrich von Stephan ordinescha d’installar l’emprim servetsch telefonic regular

• 1881: l’emprim servetsch telefonic a Berlin vegn avert cun otg participants; Shelford Bidwell construescha il ‹telefotograf›; a Paris vegn preschentà il teatrofon che transmetta preschentaziuns d’opera e da teater sur il telefon

• 1895: Ferdinand Schneider demonstrescha la telegrafia senza fil

• 1896: patent da Guglielmo Marconi per l’emprim receptur da radio

• 1906: l’emprim cabel da telefon sutmarin vegn mess en il Lai da Constanza

• 1908: a Hildesheim vegn avert l’emprim uffizi da selecziun da lingias da telefon en l’Europa

• 1923: en la regiun enturn Weilheim vegn installà il telefon automatic

• 1927: servetsch da telefon transatlantic a basa dad undas lungas

• 1935: per l’emprima giada vegnan installadas sin lingias da cabel indrizs da transmissiun a frequenza purtadra

• 1956: emprim cabel da telefon transatlantic (d’arom)

• 1963: emprima colliaziun da telefon via satellit

• 1970: per l’emprima giada è pussaivla ina selecziun directa en l’America

• 1987: ISDN vegn introducì cun 750 persunas da test

• 1989: cabel da telefon transatlantic en tecnica da fibra da vaider

• 2001: cun in sulet cabel da fibra da vaider reusseschi da transmetter dapli che 10 terabits per secunda (quai correspunda a 15 milliuns chanals dad ISDN parallels)

Survista da la tecnica da communicaziun moderna

Vista interiura d’in modem (model dal 1991)

Modem (analog)

Il term ‹analog› designescha la transmissiun da signals en furma d’undas da sinus. In exempel è la lingua che vegn transmessa sco undas electricas ed a la fin puspè reproducida a moda acustica. Per transfurmar il signal vegn fatg diever da modulaturs e demodulaturs (modems). Colliaziuns da modem datti per ordinari cun ina rata da transmissiun da datas da fin a 56 kbit/s.

ISDN (digital)

ISDN è l’abreviaziun per ‹Integrated Services Digital Network›; il term designescha il standard internaziunal per ina rait da telecommunicaziun digitala. Sur questa rait vegnan transmess ed intermediads differents servetschs sco telex e telefon. La rata da transmissiun da datas cuntanscha per ordinari 64 kbit/s. Tar ina colliaziun da basa po la capacitad vegnir dublegiada; in chanal multipel cuntanscha ina capacitad da 2 Mbit/s (downstream ed upstream).

DSL

Sur la Digital Subscriber Line (DSL, englais per lingia d’attatg d’abunent digitala) pon vegnir tramessas e retschavidas datas cun in’auta rata da transmissiun (1000 kbit/s fin 500 Mbit/s). Las differentas variantas da DSL sa basan tuttas sin l’attatg da telefon d’enfin qua (cabel d’arom).

ADSL

ADSL resp. ADSL 2+, la lingia da colliaziun digitala asimetrica, pussibilitescha da metter a disposiziun capacitad da transmissiun a moda asimetrica: la spertadad da transmissiun è pli auta tar il downstream (1,5 fin 16 Mbit/s) che tar l’upstream (16 fin 768 kbit/s). Cun agid d’in sviader (splitter) vegn il servetsch da telefon spartì sin la lingia d’arom da las applicaziuns da datas d’auta rata, uschia che la lingia da telefon po vegnir duvrada parallelamain a la transmissiun da datas.

VDSL

La varianta da DSL la pli sperta è VDSL (Very High Speed Digital Subscriber Line). Quella cuntanscha – a basa dal cabel d’arom convenziunal – ratas da transmissiun tranter 12 e 52 Mbit/s (downstream) resp. tranter 1,5 e 2,3 Mbit/s (upstream). La transmissiun è però be pussaivla sur distanzas da transmissiun relativamain curtas. La tecnica da VDSL è vegnida sviluppada, en cumplettaziun tar ADSL e SDSL, per pudair optimar en raits ibridas da fibra da vaider/cabel d’arom la secziun finala fin a la bischla d’attatg dal singul utilisader. En furma da FTTH (Fibre To The Home) tanscha il cabel da fibra da vaider en il fratemp adina dapli er fin en chasa; quai pussibilitescha transmissiuns d’almain 1 Gbit/s, dapi ca. il 2020 da fin a 25 Gbit/s.

SDSL

SDSL (Symmetric Digital Subscriber Line) lubescha ratas da transmissiun identicas en omaduas direcziun tranter 2 e radund 20 Mbit/s. Damai che l’upstream ed il downstream han lieu a medem temp e cun la medema, cumplaina spertadad da transmissiun, è SDSL surtut adattà per clients u partenaris che transmettan grondas quantitads da datas u che disponan d’agens servers.

Litteratura

• Fridhelm Bergmann (ed.): Taschenbuch der Telekommunikation. 2. ed., Hanser, Minca 2003, ISBN 3-446-21750-9.
• Frank Hartmann: Globale Medienkultur. Technik, Geschichte, Theorien. WUV, Vienna 2006, ISBN 3-8252-2723-5.
• Jan de Vries, Gerd Ballewski: Telefon-/ISDN-Installationen. Hüthig, Heidelberg 2002, ISBN 3-7785-2891-2.

Colliaziuns

 Commons: Telecommunicaziun – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• Dossier Posta e telecommunicaziun sin chattà.ch
• Istorgia da la telecommunicaziun