Jonathan Swift (* ils 30 da november 1667 a Dublin, Reginavel da l’Irlanda; † ils 19 d’october 1745 a Dublin) è stà in scriptur e satiricher anglo-irlandais da l’illuminissem tempriv. Restà enconuschent enfin oz è Swift surtut per si’ovra ‹Ils viadis da Gulliver› dal 1726 (er cumparida en versiun rumantscha). Daspera ha el crititgà en numerusas autras scrittiras las relaziuns dal temp (en in senn illuministic-caritativ). El ha er publitgà sut ils suandants pseudonims: Isaac Bickerstaff, A Dissenter, A Person of Quality, A Person of Honour, M.B. Drapier, T.R.D.J.S.D.O.P.I.I. (The Reverend Doctor Jonathan Swift, Dean of Patrick’s in Ireland).

Jonathan Swift. Purtret da Charles Jervas (ca. 1710)
Signatura da Jonathan Swift
Signatura da Jonathan Swift

Vita modifitgar

 
Lieu da naschientscha (illustraziun dal 19avel tschientaner)

Jonathan Swift è naschì a Hoey’s Court, Dublin, set mais suenter la mort da ses bab da medem num. Ses emprims tschintg onns da vita ha el passentà cun ina tgiradra d’uffants en l’Engalterra; sia mamma è l’emprim restada en l’Irlanda ed è silsuenter ida a star a Leicester (Engalterra). Suenter ses return a Dublin è Jonathan vegnì tratg si da parents. Sin giavisch da ses aug è el s’inscrit l’onn 1682 a l’Universitad da Dublin sco student da teologia. Là duai el esser dà en egl sco giuvenil da tenuta rebella; ses diplom ha el be survegnì ‹per grazia› (by special favour). Suenter sia furmaziun a Dublin è el ì en l’Engalterra ed ha surpiglià ina plazza sco secretari tar Sir William Temple, in diplomat pensiunà e parent lontan da sia mamma. Quel al ha pussibilità in’ulteriura furmaziun universitara, la quala el ha terminà a Hart Hall (Oxford) cun il Master of Arts. Sia relaziun tar Sir William, il qual veseva en Swift in arrivist, è silsuenter pegiurada. Swift è returnà en l’Irlanda ed ha laschà s’ordinar sco preditgant da la Church of Ireland anglicana. Il 1694 ha el chattà ina plazza a Kilroot; quella ha el però bainbaud puspè bandunà, per l’ina pervi da las nauschas cundiziuns da lavur, per l’autra perquai che Sir William al ha fatg ina nova offerta.

Il segund engaschament tar Sir William (a partir dal 1695) è sa mussà sco pli fritgaivel. Swift ha terminà qua si’emprima gronda ovra ‹A Tale of a Tub› (‹Paraula d’in butschin›), ed ha scrit ‹The Battle of the Books› (‹La battaglia dals cudeschs›), dus cudeschs che duevan cumparair pir il 1704 en stampa.

Qua ha el er scuntrà Esther Johnson, la figlia illegitima da Sir Williams, la quala el numna en ses diaris Stella. Cun la mort da ses fautur l’onn 1698 è la posiziun privilegiada da Swift ida a fin; el na pudeva betg pli far quint da cuntanscher in’auta posiziun en la Church of England ed è returnà en l’Irlanda. Là ha el chattà ina nova plazza entaifer la baselgia. Esther Johnson al è suandada ed è ida a star a Trim en la vischinanza. La carriera litterara da Swift ha cumenzà l’onn 1701 cun la publicaziun anonima da ‹Dissensions in Athens and Rome›. Cun las duas satiras ‹A Tale of a Tub› e ‹The Battle of the Books› ha el pudì consolidar ses renum sco scriptur.

Da quel temp è Swift s’engaschà politicamain, l’emprim per ils Whigs, silsuenter – perquai ch’el era trumpà da lur politica – a partir dal 1710 per ils Tories. Ma cun la mort da la regina Anne è l’influenza dals Tories ida a fin e tras quai er la carriera politica da Swift. Ils onns 1710/11 è el stà editur da la gasettas emnila dals Tories ‹Examiner›. L’engaschament politic da Swift, che valeva sco ambizius, aveva procurà ad el il post dal decanat da St. Patrick a Dublin. Suenter ses return en l’Irlanda ha Swift er cumenzà a scriver nauschas satiras politicas, en las qualas el tematisescha l’explotaziun dals Irlandais basegnus tras ils proprietaris da bains englais. Intginas satiras han fatg tal stgandel che la regenza englaisa ha mess en vista 300 glivras per scuvrir l’autur anonim. Famusas èn daventadas las brevs dal commerziant da ponn M.B. a Dublin (1723), en las qualas vegnan ingiuriads ils novs daners d’arom englais en l’Irlanda. La reproscha da l’archuvestg Boulter ch’el instigheschia il pievel ha Swift parà cun la remartga: «Jau duvrass be auzar mes det e Vus vegnissas stgarpads en tocca.»

 
Busta commemorativa en la St Patrick’s Cathedral a Dublin

Sper sia relaziun cun Esther Johnson ha Swift gì in’affera zuppada cun Esther Vanhomrigh, numnada dad el Vanessa, la quala na saveva nagut da Stella. Ella è morta il 1723, curt suenter che Swift l’aveva confessà la situaziun. Stella è morta il 1728.[1] L’onn 1729 è Swift vegnì numnà burgais d’onur da Dublin.

Swift ha patì sur lung temp d’ina malsogna da l’ureglia interna; quella chaschunava sturnizi ed è anc pegiurada en la vegliadetgna.[2] En pli pativa el dal mal dal crap (med. concrement da las vias urinaras). Swift s’irritava tgunsch e valeva sco nuncurtaschaivel ed excentric. L’onn 1733 è cumparì in tractat grotesc davart fecalias: ‹Human ordure botanically considered› (‹Passacorp uman ord vista botanica›), tenor la cuverta da Dr. S-----t. Quel è vegnì attribuì repetidamain a Swift, dentant n’existan naginas infurmaziuns precisas areguard l’autur.[3] En pli vegn speculà ch’el haja gì a partir dal 1740 in stgirament dal spiert, avant ch’el ha gì il 1742 in culp ed è daventà invalid. Swift è mort l’onn 1745. Sia fossa sa chatta sper quella dad Esther Johnson en la St. Patrick’s Cathedral a Dublin.

Ovra litterara modifitgar

Da las emprovas litteraras temprivas da Swift è sa mantegnì be pauc. Pir suenter ses return en l’Irlanda èn da chattar las scrittiras che fan dad el il satiricher sco ch’el è enconuschent fin oz. Ses roman ‹The travels into several remote nations of the world by Lemuel Gulliver› (rumantsch ‹Ils viadis da Gulliver›) è cumparì il 1726. Savens è quel surtut vegnì recepì sco cudesch d’uffants (che cumpiglia per ordinari be ils viadis a Lilliput ed a Brobdingnag en versiun scursanida); uschia va a perder ina part da la satira e da la critica politica che l’ovra drizza cunter la classa regenta englaisa, la Royal Academy e la natira umana en general. In interessant detagl è ultra da quai il fatg ch’el descriva duas glinas dal Mars; e propi han ins scuvert 150 onns pli tard duas glinas dal Mars. En onur da Swift è il pli grond crater sin la glina Deimos vegnì numnà suenter el.

Swift è sa drizzà repetidamain en ses texts cunter las relaziuns en la part da l’Irlanda che steva sut domini englais. En sia pli enconuschenta satira ‹A Modest Proposal› propona el sco med cunter la surpopulaziun, povradad e criminalitad da trair a niz pops irlandais sco vivonda e da trair profit da quai tras export. En sias expectoraziuns areguard la taglia (1728) sviluppa Swift il fundament da quai ch’è pli tard vegnì enconuschent en l’economia sco curva da Laffer.

Ovras modifitgar

 
Frontispizi dals dus texts publitgads il 1704
  • Dissensions in Athens and Rome. 1701.
  • The Tale of a Tub. 1704.
  • The Battle of the Books. 1704.
  • Bickerstaff Predictions for 1708. 1707.
  • The Sentiments of a Church of England Man. 1708.
  • Arguments Against Abolishing Christianity. 1708.
  • Letter upon the Sacramental Test. 1708.
  • Project for the Advancement of Learning. 1709.
  • Ancient Prophecy. 1709.
  • Sid Hamet’s Rod. 1710.
  • Meditation upon a Broomstick. 1710.
  • Short Character of the Earl of Wharton. 1710.
  • The Conduct of the Allies. 1711.
  • The Representation of the House of Commons on the State of the Nation. 1711.
  • An Address of Thanks to the Queen. 1711.
  • Proposal for Correcting, Improving, and Ascertaining the English Tongue. 1712.
  • Reflections on the Barrier Treaty. 1712.
  • Remarks on the Bishop of Sarum’s Introduction to His Third Volume of the History of the Reformation. 1712.
  • Journal to Stella. 1710-13.
  • The Public Spirit of the Whigs. 1713?
 
Gulliver a Brobdingnag. Illustraziun da Richard Redgrave, 19avel tschientaner
  • Free Thoughts on the State of Public Affairs.
  • Cadenus and Vanessa. 1713.
  • A Proposal for the Universal Use of Irish Manufactures, &c. 1720.
  • The Drapier’s Letters. 1724.
  • Gulliver’s Travels. 1726.
  • Miscellanies. 1727.
  • A short view of the state of Ireland. Harding, Dublin 1727/1728.
  • A Modest Proposal for Preventing the Children of Poor People from Being a Burthen. 1729.
  • A Letter from the Grand Mistress of the Female Free-Masons to Mr. Harding, the Printer. 1731?
  • The Day of Judgment. 1731.
  • Verses on the Death of Dr Swift. 1731.
  • Rhapsody of Poetry. 1735?
  • The Legion Club. 1736.
  • Upon Sleeping in Church. (postum).
  • History of the Peace of Utrecht. (postum).
  • Directions to Servants. (postum).

Annotaziuns modifitgar

  1. physiologus.de
  2. sh-meniere.de
  3. Cuverta da l’ediziun da l’onn 1733 (la medema scrittira era cumparida avant a moda anonima).

Litteratura modifitgar

Bibliografias modifitgar

  • H. Teerink, A.H. Scouten: A Bibliography of the Writings of Jonathan Swift. Philadelphia 1963.
  • R.H. Rodino: Swift Studies, 1965–1980. An Annotated Bibliography. 1984.

Ediziuns modifitgar

  • Herbert Davis e.a. (ed.): The Prose Works of Jonathan Swift. 16 toms. Oxford 1939–1968.
  • Harold Williams (ed.): The Poems of Jonathan Swift. 3 toms. Oxford 1937. (repr. 1958).
  • Harold Williams (ed.): The Correspondence of Jonathan Swift. 5 toms. Oxford 1963–1972.
  • David Woolley (ed.): The Correspondence of Jonathan Swift, D.D. 4 toms:
    • I: Letters 1690–1714. (nrs. 1–300). Peter Lang, Francfurt a.M. 1999.
    • II: Letters 1714–1726. (nrs. 301–700). Peter Lang, Francfurt a.M 2001.
    • III: Letters 1726–1734. (nrs. 701–1100). Peter Lang, Francfurt a.M 2003.
    • IV: Letters 1734–1745. (nrs. 1101–1508). Peter Lang, Francfurt a.M 2007.
    • V: Indexes. (forthcoming)

Litteratura secundara modifitgar

  • I. Ehrenpreis: Swift. The Man, His Works, and the Age. 3 toms. Londra 1962–1983.
  • Hermann J. Real, Heinz J. Vienken: Jonathan Swift: Gulliver’s Travels. Minca 1984.
  • Justus Franz Wittkop: Jonathan Swift. Rowohlt, Reinbek 1976, ISBN 3-499-50242-9.
  • C. Peake: Swift’s Satirical Elegy on a Late Famous General. En: Review of English Literature. 3, 1962, p. 80–89.
  • Melanie Maria Just: Jonathan Swift’s On poetry: A rapsody: a critical edition with a historical introduction and commentary. Peter Lang, Francfurt a.M. e.a. 2004, ISBN 3-631-53265-2.
  • Dirk F. Passmann, Heinz J. Vienken: The Library and Reading of Jonathan Swift. A Bio-Bibliographical Handbook. (= Swift’s Library en 4 toms.) Part I, Peter Lang, Francfurt a.M. 2003, ISBN 3-631-41926-0.
  • Wilhelm Füger: Jonathan Swifts Autonekrolog – Die Verse auf den Tod von Dr. Swift, D.S.P.D. Übersetzung – Kommentar – Interpretation. Verlag Dr. Kovac, Francfurt a.M. e.a. 2006, ISBN 3-8300-2660-9.
  • F.P. Lock: The Politics of Gulliver’s Travels. Clarendon Press, Oxford 1980, ISBN 0-19-812656-5.
  • Victoria Glendinning: Jonathan Swift. Hutchinson 1998.
  • Leo Damrosch: Jonathan Swift: his life and his world. Yale Univ. Press, New Haven, Conn. e.a. 2013, ISBN 978-0-300-16499-2.
  • Eugene Hammond: Jonathan Swift: Irish blow-in, Newark: University of Delaware Press, [2016], ISBN 978-1-61149-606-2.
  • Eugene Hammond: Jonathan Swift: our dean, Newark: University of Delaware Press, [2016], ISBN 978-1-61149-609-3.

Colliaziuns modifitgar

  Commons: Jonathan Swift – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio