Il liberalissem (latin liber ‹liber›; liberalis ‹liberal, che concerna la libertad›) è ina da las posiziuns fundamentalas da la filosofia politica ed in moviment istoric ed actual che vul stgaffir in urden politic, economic e social da tempra liberala. Las ragischs dal liberalissem èn da chattar en la Revoluziun englaisa dal 17avel tschientaner.[1] Da moviments da burgais liberals èn sa sviluppads en blers pajais ils emprims sistems democratics.

Ils Stadis Unids han realisà sco in dals emprims stadis ideas fundamentalas dal liberalissem (Statua da la libertad a New York)

La directiva dal liberalissem furma la libertad da l’individi, surtut envers la pussanza statala. Il moviment sa drizza en quest senn cunter servilitad envers il stadi, collectivissem, despotissem e maldiever da la pussanza. Sper il conservatissem ed il socialissem vala il liberalissem sco ina da las trais grondas ideologias resp. concepziuns dal mund politicas ch’èn sa furmadas en il 18avel e 19avel tschientaner en l’Europa.

Filosofia politica modifitgar

 
Thomas Hobbes (1588–1679), in dals babs spiertals dal liberalissem

Cumbain che l’expressiun ‹liberalissem› è pir sa furmada il 1812 en Spagna, èn ses origins da chattar en l’illuminissem a partir da ca. 1650. En il center dal liberalissem sco posiziun fundamentala da la filosofia politica stat l’individi. Tenor la persvasiun liberala furma la libertad individuala da la persuna la norma fundamentala da mintga societad umana, tenor la quala il stadi duaja drizzar ora ses urden politic ed economic. Sut il term libertad vegn en emprima lingia chapì l’absenza da mintga furma da pussanza e sforz, e quai surtut da vart dal stadi. Tenor la chapientscha restrictiva da las posiziuns liberalisticas duaja il stadi sa restrenscher a proteger la libertad dals individis e l’urden da dretg che garantescha la libertad.

Il liberalissem furma la posiziun cuntraria dal totalitarissem e vegn savens considerà en il mund occidental sco premissa per ina democrazia moderna e pluralistica. Fin en il temp preschent resguardan er represchentants da partidas che n’èn betg explicitamain liberalas sasezs sco liberals en il senn da la definiziun illuministica dal term. Il liberalissem ha furmà a ses temp ina giustificaziun da sa deliberar da veglias doctrinas che tegnevan ils umans en nunlibertad ed ingiustia legala. Exempels per talas doctrinas èn il feudalissem che liava l’uman ad in signur feudal e l’absolutissem che concediva pussanza politica be al retg. Cuntrari a l’anarchissem na refusa il liberalissem betg il stadi, mabain vesa en il stadi il garant per libertad e possess. Entaifer il moviment datti però tuttavia differenzas areguard la dumonda, tge ch’il stadi haja da far per garantir quests dretgs e quant lunsch che sias incumbensas e ses dretgs duain ir.

Ils babs spiertals dal liberalissem angloamerican èn Hobbes e Locke. Cun il liberalissem angloamerican èn er colliads stretgamain il pragmatissem, l’utilitarissem ed il raziunalissem empiric. Virtids sco ina moralitad rigida e la solidaritad caritativa valan per ils liberals percunter sco chaussa privata; en ils Stadis Unids èn quellas savens colliadas cun las religiuns e las baselgias localas. En quest senn cumplettescha il communitarissem privat il liberalissem public. En ils Stadis Unids vul liberalissem surtut dir: «Libertad pragmatica da e per: domini e dogmas, religiun e morala, societad e leschas.»[2] La persuna libra tegna aut il contract tranter pèr, ed en quest senn er il contract social. Checks and balances, pia l’equiliber da la pussanza, furma l’etica da pussanza dal liberalissem.

Furmas modifitgar

‹Liberalissem› è ina noziun collectiva per differentas posiziuns politicas. Ed i n’è betg simpel da vulair definir tge ch’èn ils tratgs cuminaivels da tut questas posiziuns.[3] I sa laschan però identifitgar divers secturs da la convivenza umana, entaifer ils quals sa concretisescha la pretensiun suenter libertad individuala. Tut las direcziuns liberalas han in’auta stima da la libertad individuala e da l’atgna responsabladad. Mintga uman duaja viver sco ch’el vul, uschè ditg ch’el na tanghescha betg la libertad d’auters u violescha quella. La democrazia vegn resguardada sco med per proteger la libertad dals burgais. La libertad d’opiniun, da cretta e da conscienza vegnan resguardadas sco premissas per la realisaziun ed il svilup da sasez.

Il moviment liberal è da l’entschatta ennà stà eterogen e sa basava sin in vast spectrum da pretensiuns da modernisaziun burgaisas envers il stadi, la baselgia e la societad, e quai sin praticamain tut ils champs politics, economics, socials ed ideologics. Gia en las emprimas cuntraversas dal 19avel tschientaner – las qualas avevan la finamira da remplazzar ils dominis absolutistic-restaurativs ed autocritics tras models participativs, orientads a l’idea da la suveranitad dal pievel – han concurrenzà refurmaturs d’ina tenuta liberala moderada cun revoluziunars da tenuta radicala. Omaduas posiziuns pretendevan per sai da correspunder il meglier a la concepziun dal mund liberala e defendevan lur tenuta per vita e mort cunter ils rivals entaifer las atgnas retschas. Il liberalissem moderà sa cuntentava per part cun vulair realisar ils dretgs da libertad entaifer ina monarchia constituziunala; il radicalissem democratic percunter vuleva transfurmar dal tuttafatg il stadi e la societad cun substituir la monarchia tras ina republica e tut tenor tras in stadi naziunal ch’aveva pir da vegnir stgaffì.

Suenter avair realisà il constituziunalissem liberal, ha cumenzà vers la fin dal 19avel tschientaner ed anc pli ferm suenter l’Emprima Guerra mundiala ina crisa dal liberalissem.[4] La valitaziun divergenta da la dumonda sociala ha manà a dus blocs, in da tenuta liberaleconomica, l’auter da tenuta liberalsociala.[5] I suonda ina preschentaziun en detagl da questas differentas direcziuns entaifer il liberalissem.

Liberalissem constituziunal modifitgar

 
John Stuart Mill (1806–1873)

L’incumbensa d’ina constituziun è, tenor il puntg da vista liberal, da proteger ils dretgs natirals dals burgais cunter la tutpussanza statala. John Locke, in dals pli impurtants fundaturs dal liberalissem, ha postulà il 1689 en si’ovra ‹Two Treatises of Government› la libertad, la vita ed il possess sco dretgs inalienabels da mintga burgais. Ils dretgs numnads vegnan resguardads sco dretgs umans elementars. La constituziun liberala duaja metter terms a la pussanza statala e proteger uschia quests dretgs umans cunter intervenziuns arbitraras da vart dal stadi. Quels duain vegnir protegids tras il stadi ed envers il stadi ed hajan precedenza er visavi decisiuns democraticas.

En si’ovra ‹On Liberty› (1859) ha John Stuart Mill formulà il princip «ch’il sulet motiv per il qual l’umanitad – saja quai il singul u la communitad – dastga intervegnir en la libertad d’agir d’in da ses commembers è: da proteger sasezza. Ed il sulet intent, per il qual ins dastga applitgar a moda legitima in sforz cunter la voluntad d’ina communitad civilisada è: d’evitar che auters subeschian donns.»

La protecziun da quests dretgs natirals è succedida cun stabilir en la constituziun la separaziun da las pussanzas. Supplementarmain a la separaziun da las pussanzas orizontala duain l’executiva, la legislativa e la giudicativa sa chattar en in equiliber e controllar ina l’autra (princip da checks and balances) per evitar ch’i dettia accumulaziuns e maldievers da pussanza. Cun ses cudesch dal 1748 ‹De l’esprit des lois› vala Charles de Montesquieu sco fundatur dal concept da la separaziun da las pussanzas. «En quel mument che la cumpetenza legislativa è unida cun quella executiva en la medema persuna u gruppa da funcziunaris, n’exista nagina libertad.»[6]

En il 19avel tschientaner è sa furmà il term liberal dal ‹stadi da dretg› (Robert von Mohl). Cuntrari a la situaziun en il ‹stadi da pussanza› absolutistic è la pussanza statala liada qua a la confurmitad legala. Suenter la Segunda Guerra mundiala è questa concepziun autoreferenziala vegnida cumplettada tras l’aspect da la constituziunalitad materiala.[7][8] Tenor quella valan ils dretgs fundamentals ed il princip da la commensurabladad sco cunfin absolut da tutta statalitad, al qual er il legislatur è lià.

Liberalissem economic modifitgar

 
Milton Friedman (1912–2006)

Oriundamain era il term ‹liberalissem› reservà a designar il moviment en sia muntada politica. Dapi l’entschatta dal 20avel tschientaner denominescha el er posiziuns politic-economicas che sa basan sin l’economia naziunala classica tenor Adam Smith.[9] Puncts da referenza da quest liberalissem economic furman – partind puspè da las ideas da John Locke – il possess privat e la libertad da contract. Represchentants dal liberalissem economic s’engaschan – en la tradiziun da l’economia naziunala classica – per l’economia da martgà ed il commerzi liber.

Per part vegn il dretg da proprietad manà enavos sin argumentaziuns che sa basan sin il dretg natiral, sco ch’ins las chatta gia tar Hugo Grotius, Samuel Pufendorf e John Locke. En questa tradiziun da fundar il dretg da proprietad sin il dretg natiral argumenteschan per exempel ils fundaturs dals Stadis Unids.[10] Il dretg da proprietad vegn en quest cas manà enavos tenor la teoria da proprietad da Locke sin in act d’appropriaziun tras lavur. Er uschenumnadas argumentaziuns consequenzialisticas, che sa basan sin Adam Smith, Jeremy Bentham e John Stuart Mill, mainan savens ad ina accentuaziun tuttina ferma dals dretgs da proprietad privats.[11] En il center da l’argumentaziun stattan qua però stimuls per in’utilisaziun effizienta da la proprietad, la quala servia la finala ad augmentar il bainstar public. Represchentants da questa furma dal liberalissem economic consequenzialisitc (u er utilitaristic) èn stads ils economs Ludwig von Mises, Friedrich Hayek, James M. Buchanan e Milton Friedman sco er il teoreticher da dretg Richard Epstein.[12]

Adam Smith (‹The Wealth of Nations›, 1776) maina enavos la bainstanza da las naziuns sin il concept dal maun invisibel, tenor il qual ils umans che sa stentan per lur agens interess contribueschan a medem temp a la prosperitad da l’entira societad. Perquai furma per blers liberals la concurrenza libra l’instrument ideal per diriger l’economia da martgà. Represchentants dal liberalissem economic classic, sco Jean Baptiste Say, èn stads da l’avis ch’i resultia adina in equiliber dal martgà, er senza intervenziuns statalas. Da vulair prender influenza en il senn d’ina politica d’assistenza sociala vegniva schizunt resguardà sco nuschaivel. Sut l’influenza da talas ideas da l’economia naziunala classica valeva en il 19avel tschientaner per gronda part l’ideal liberal d’in stadi che sa restrenscha a procurar per segirezza ed urden e ch’intervegna uschè pauc sco pussaivel en process economics (‹Laissez-faire›[13]). Questa concepziun dal stadi ha Ferdinand Lassalle crititgà sco uschenumnà ‹stadi da guardian da notg›. Suenter la crisa economica mundiala han er blers liberals stuì renconuscher ch’il martgà liber na po betg be vegnir smanatschà tras intervenziuns statalas, mabain er tras oligopols u structuras da cartel.

Sco reacziun sin la critica envers il liberalissem economic classic èn sa sviluppadas novas ideas ch’ins ha l’emprim subsummà sut il term dal neoliberalissem. L’intent era quel da pudair metter frain al svilup da forzas memia autonomas entaifer l’economia cun agid d’instruments da la politica economica (uschenumnà ‹ordoliberalissem›). Questa scola ha er furnì impuls che duevan gidar a sviluppar l’economia da martgà sociala.

Sco impurtants teoretichers da la segunda mesadad dal 20avel tschientaner valan Friedrich August von Hayek e Milton Friedman.[14] Els èn bain partids dal neoliberalissem sco che quel era sa sviluppà en l’Europa continentala, ma han omadus crititgà ina controlla da la concurrenza memia severa da vart dal stadi. Enstagl han els mess lur concepts economics sut il motto dal commerzi liber e da la deregulaziun.

Liberalissem social modifitgar

 
John Maynard Keynes (1883–1946)

Ils liberals d’orientaziun economica eran da l’avis ch’i bastia d’avair reducì la pussanza statala e feudala per stgaffir l’egualitad da las schanzas. Liberals d’orientaziun sociala percunter vulevan er curreger a moda cumpensatorica inegualitads socialas.[15] Per pudair far quai senza intervegnir memia ferm en l’autonomia individuala, han els proponì en il 19avel tschientaner sco schliaziun da la dumonda sociala il princip da l’agid per gidar sasez. Da quai è tranter auter resultada la promoziun dal corporativissem[16] u er in’intensiva politica da furmaziun statala; quest’ultima dueva gidar a mitschar da la depauperisaziun cun agid da l’instrument da la qualificaziun. Ed en furma da l’economia da martgà sociala han represchentants da l’ordoliberalissem empruvà da colliar a moda concepziunala posiziuns dal liberalissem economic cun la schliaziun dal problem social.

Sut l’influenza da la crisa economica mundiala ha John Maynard Keynes – partind d’ina posiziun politica liberala da sanestra – empruvà da mussar co che tendenzas antichapitalisticas (tant communisticas sco er faschisticas) sa laschian evitar cun mantegnair ed extender l’assistenza sociala entaifer il stadi chapitalistic. Occupaziun cumplaina megliurescha tenor Keynes la posiziun dals sindicats sco partenari da tractativas. Ed in augment da la bainstanza dals pli povers servia tant ad ina creschientscha optimala da l’economia sco er a segirar l’independenza individuala.[17]

Istorgia da las partidas liberalas modifitgar

A la fin dal 19avel tschientaner, cura ch’èn sa furmads ils precursurs da las partidas modernas, han ils liberals giugà da l’entschatta ennà ina rolla centrala. Cuntrari a las partidas conservativas ed er socialisticas eran ils liberals per ordinari organisads a moda pli lucca. Profità han ils liberals surtut er dal dretg da votar inegual sco ch’el era en diever en blers pajais europeics fin l’entschatta dal 20avel tschientaner: l’elecziun da maiorz ha savens gidà ils liberals cura che quels preschentavan en lur posiziun d’amez candidats da cumpromiss.

Cun l’introducziun dal dretg d’eleger general e dal sistem electoral da proporz è la situaziun da partenza dals liberals sa pegiurada. En la Gronda Britannia, la Germania ed en auters pajais han las partidas liberalas pers bler terren en ils onns 1920. Magari han er fracziunaments entaifer ils liberals – per exempel en furma dals liberals da sanestra – flaivlentà l’atgna posiziun. Tut en tut han las partidas liberalas però pudì mantegnair lur posiziun entaifer ils parlaments da prest tut las democrazias e tutgan, sper ils democrats cristians, tar las partidas da regenza classicas.

Liberalissem ed emancipaziun da la dunna modifitgar

Sco gia vis è il liberalissem s’engaschà da l’entschatta ennà per ils dretgs da libertad da l’individi. Perquai è el savens sa purschì en l’istorgia sco partenari da coaliziun dal moviment da dunnas. En Germania per exempel attribuiva la gronda part dal moviment da las dunnas sasez al liberalissem.[18] A questa vischinanza tranter liberalissem e moviment da dunnas ha er contribuì la scrittira da pionier da John Stuart Mill ‹The Subjection of Women› (1869) en la quala el ha pledà a favur da l’egualitad da la dunna.

Annotaziuns modifitgar

  1. Ralf Dahrendorf: Liberalism. En: John Eatwell/Murray Milgate/Peter Newman (ed.): The Invisible Hand. The New PalgraveMacmillan, Londra 1989, p. 183.
  2. Axel Montenbruck: Menschenwürde-Idee und Liberalismus – zwei westliche Glaubensrichtungen, 3. ed., 2016, 181ss. ISBN 978-3-946234-56-2.
  3. Artitgel Liberalismus, en: Willi Albers, Anton Zottmann (ed.), Handwörterbuch der Wirtschaftswissenschaft, Vandenhoeck & Ruprecht, 1980, p. 33.
  4. Artitgel Liberalismus, en: Willi Albers, Anton Zottmann (ed.), Handwörterbuch der Wirtschaftswissenschaft, Vandenhoeck & Ruprecht, 1980.
  5. Gerhard Göhler: Antworten auf die soziale Frage – eine Einführung. En: Bernd Heidenreich: Politische Theorien des 19. Jahrhunderts: Konservatismus, Liberalismus, Sozialismus. Akademie Verlag, 2002, p. 417, 424.
  6. De l’esprit des lois, XI, 6.
  7. Adamovich, Funk: Allgemeines Verwaltungsrecht. Springer, 1987, p. 7.
  8. Thomas Nipperdey: Deutsche Geschichte: 1866–1918, Tom 2: Machtstaat vor der Demokratie. C. H. Beck, 1993, p. 182ss.
  9. Rudolf Walther: Exkurs: Wirtschaftlicher Liberalismus. En: Brunner, Conze, Koselleck: Geschichtliche Grundbegriffe, tom 3, Stuttgart 1982.
  10. S. Freeman: Illiberal Libertarians: Why Libertarianism Is Not a Liberal View. En: Philosophy and Public Affairs, tom 30, nr. 2, 2001, p. 105–151.
  11. Michael Goldhammer: Geistiges Eigentum und Eigentumstheorie: Rekonstruktion der Begründung von Eigentum an immateriellen Gütern anhand der US-amerikanischen Eigentumstheorie. Mohr Siebeck, 2012, ISBN 3-16-150993-5.
  12. Cf. l’artitgel Libertarianism. En: Internet Encyclopedia of Philosophy.
  13. N. Wimmer, Th. Müller: Wirtschaftsrecht: International – Europäisch – National. Springer, 2007, p. 19.
  14. Bernd Ziegler: Geschichte des ökonomischen Denkens: Paradigmenwechsel in der Volkswirtschaftslehre. Ed. 2, Oldenbourg Wissenschaftsverlag 2008, ISBN 3-486-58522-3, p. 128.
  15. Cf. Wolfgang Ayaß: Max Hirsch. Sozialliberaler Gewerkschaftsführer und Pionier der Volkshochschulen, Berlin 2013.
  16. Gerhard Göhler: Antworten auf die soziale Frage – eine Einführung. En: Bernd Heidenreich: Politische Theorien des 19. Jahrhunderts: Konservatismus, Liberalismus, Sozialismus. Akademie Verlag, 2002, p. 417, 424.
  17. Hans Joas, Wolfgang Knöbl: Sozialtheorie: Zwanzig einführende Vorlesungen, Suhrkamp Verlag, 2004, p. 670.
  18. Angelika Schaser: Helene Lange und Gertrud Bäumer. Eine politische Lebensgemeinschaft. Böhlau, Cologna 2010, p. 35 e 133–147.

Litteratura modifitgar

Antecessurs modifitgar

  • Thomas Hobbes: Vom Bürger. En: Hermann Klenner (ed.): Elemente der Philosophie III (=Philosophische Bibliothek, tom 158). Meiner, Hamburg, ISBN 978-3-7873-1166-8, p. 59–328 (latin: De Cive, 1642; transl. da Jutta Schlösser).
  • Thomas Hobbes: Leviathan. Ed.: Hermann Klenner. (=Philosophische Bibliothek, tom 491). Meiner, Hamburg 2004, ISBN 978-3-7873-1699-1 (englais: Leviathan or The Matter, Forme and Power of a Common Wealth Ecclesiasticall and Civil, 1651; transl. da Jutta Schlösser).

Classichers dal liberalissem modifitgar

  • John Locke: Zwei Abhandlungen über die Regierung. Ed.: Walter Euchner. (= Suhrkamp Taschenbuch Wissenschaft, tom 213). Suhrkamp, Francfurt a.M. 1977, ISBN 978-3-518-27813-0 (englais: Two Treatises of Government, 1689; transl. da Hans Jörn Hoffmann).
  • John Locke: Ein Brief über Toleranz. Ed.: Julius Ebbinghaus. (=Philosophische Bibliothek, tom 289). Meiner, Hamburg 1996, ISBN 978-3-7873-1143-9 (englais: A Letter Concerning Toleration, 1689; transl. da Julius Ebbinghaus).
  • Charles-Louis de Montesquieu: Vom Geist der Gesetze (= Reclams Universal-Bibliothek, tom 8953). Reclam, Stuttgart 2011, ISBN 978-3-15-008953-8 (franzos: De L’esprit des Loix, 1748; transl. da Kurt Weigand).
  • Adam Smith: Untersuchung über Wesen und Ursachen des Reichtums der Völker. Ed.: Erich W. Streissler. (= Uni-Taschenbücher, tom 2655). Mohr Siebeck, Tübingen 2005, ISBN 3-8252-2655-7 (englais: An Inquiry to the Nature and Causes of the Wealth of Nations, 1776; transl. da Monika Streissler).
  • Mary Wollstonecraft: Die Verteidigung der Frauenrechte. Ed.: Ursula I. Meyer. (=Philosophinnen, tom 21). ein-FACH-verlag, Aachen 2008, ISBN 978-3-928089-48-7 (englais: A Vindication of the Rights of Woman. With Strictures on Political and Moral Subjects, 1792; transl. da Petra Altschuh-Riederer).
  • Wilhelm von Humboldt: Ideen zu einem Versuch, die Grenzen der Wirksamkeit des Staats zu bestimmen (= Reclams Universal-Bibliothek, tom 1991). Reclam, Stuttgart 1978, ISBN 978-3-15-001991-7 (1792).
  • John Stuart Mill: Über die Freiheit. Ed.: Horst D. Brandt. (=Philosophische Bibliothek, tom 583). Meiner, Hamburg 2011, ISBN 978-3-7873-2194-0 (englais: On Liberty, 1859; transl. dad Else Wentscher).
  • Ludwig von Mises: Liberalismus, 1927; ediziun online Sankt Augustin, Academia 1993, ISBN 3-88345-428-1 PDF, 950 kB
  • Milton Friedman: Kapitalismus und Freiheit, Minca/Turitg, Piper 2003, ISBN 3-492-23962-5
  • Karl Popper: Die Offene Gesellschaft und ihre Feinde. Ed.: Hubert Kiesewetter. (=Gesammelte Werke von Karl R. Popper in deutscher Sprache, toms 5 e 6). Mohr Siebeck, Tübingen 2003 (englais: The Open Society and Its Enemies, 1945).
  • Friedrich August von Hayek: The Road to Serfdom 1944, tudestg: Der Weg zur Knechtschaft. Olzog, Minca 2007, ISBN 978-3-7892-8227-0
  • Friedrich August von Hayek: Die Verfassung der Freiheit. Ed.: Alfred Bosch, Reinhold Veit. (=Gesammelte Schriften Friedrich von Hayeks in deutscher Sprache, tom 3). Mohr Siebeck, Tübingen 2005, ISBN 3-16-148628-5.
  • John Rawls: Eine Theorie der Gerechtigkeit (= Suhrkamp-Taschenbuch Wissenschaft, tom 271). Suhrkamp, Francfurt a.M. 1979, ISBN 978-3-518-27871-0 (englais: A Theory of Justice, 1971; transl. da Hermann Vetter).
  • John Rawls: Politischer Liberalismus (= Suhrkamp-Taschenbuch Wissenschaft, tom 1642). Suhrkamp, Francfurt a.M. 2003, ISBN 978-3-518-29242-6 (englais: Political Liberalism, 1993; transl. da Wilfried Hinsch).
  • Robert Nozick: Anarchie, Staat, Utopia. Olzog, Minca 2011, ISBN 978-3-7892-8099-3 (englais: Anarchy, State, and Utopia, 1974; transl. da Hermann Vetter).

Ulteriuras ovras modifitgar

  • Werner Becker: Die Freiheit, die wir meinen. Entscheidung für die liberale Demokratie, Minca, Piper 1982, ISBN 3-492-02761-X.
  • Klaus von Beyme: Liberalismus. Theorien des Liberalismus und Radikalismus im Zeitalter der Ideologien 1789–1945, Wiesbaden, Springer VS 2013, ISBN 978-3-658-03052-0.
  • Ralf Dahrendorf: Die Chancen der Krise. Über die Zukunft des Liberalismus, dva, Stuttgart 1983, ISBN 3-421-06148-3.
  • Wolfgang Fach: Die Regierung der Freiheit, Francfurt a.M., Suhrkamp 2003, ISBN 3-518-12334-3.
  • Karl-Hermann Flach: Noch eine Chance für die Liberalen oder Die Zukunft der Freiheit, Francfurt a.M., Fischer 1971, ISBN 3-10-021001-8.
  • Edmund Fawcett: Liberalism. The Life of an Idea, Princeton/Oxford, Princeton University Press 2014, ISBN 978-0-691-15689-7.
  • Lothar Gall (ed.): Liberalismus, Königstein i. Ts., Athenäum 1985, ISBN 3-7610-7255-4.
  • Anthony de Jasay: Liberalismus neu gefasst. Für eine entpolitisierte Gesellschaft, Berlin, Propyläen 1995, ISBN 3-549-05494-7.
  • Dieter Langewiesche: Liberalismus in Deutschland, Francfurt a.M., Suhrkamp, 1988, ISBN 3-518-11286-4
  • Jörn Leonhard: Liberalismus; Zur historischen Semantik eines europäischen Deutungsmusters, Oldenbourg, Minca 2001, ISBN 3-486-56533-8.
  • Domenico Losurdo: Freiheit als Privileg. Eine Gegengeschichte des Liberalismus, Papyrossa, Cologna 2010, ISBN 978-3-89438-431-9.
  • Axel Montenbruck: Menschenwürde-Idee und Liberalismus – zwei westliche Glaubensrichtungen, 3. ed., 2016, ISBN 978-3-946234-56-2.
  • Ralph Raico: Die Partei der Freiheit – Studien zur Geschichte des deutschen Liberalismus, Lucius & Lucius, Stuttgart 1999, ISBN 3-8282-0042-7.
  • Guido de Ruggiero: Geschichte des Liberalismus in Europa, Drei Masken Verlag, Minca 1930, Nachdr. Scientia, Aalen 1964.
  • Samuel Salzborn (ed.): Der Staat des Liberalismus. Die liberale Staatstheorie von John Locke (= Staatsverständnisse, tom 31). Nomos, Baden-Baden 2010, ISBN 978-3-8329-4500-8.
  • Gerhard Schwarz, Gerd Habermann, Claudia Aebersold Szalay (ed.): Die Idee der Freiheit. Eine Bibliothek von 111 Werken der liberalen Geistesgeschichte, Frankfurter Allgemeine Buch, Francfurt a.M. 2006, ISBN 3-89981-136-4.
  • Rudolf Vierhaus: Liberalismus. En: Geschichtliche Grundbegriffe. Historisches Lexikon zur politisch-sozialen Sprache in Deutschland. Tom 3, Stuttgart, Ernst Klett 1982, ISBN 3-12-903870-1, p. 741–785.
  • Rudolf Walter: Wirtschaftlicher Liberalismus. En: Geschichtliche Grundbegriffe. Historisches Lexikon zur politisch-sozialen Sprache in Deutschland. Tom 3, Stuttgart, Ernst Klett 1982, ISBN 3-12-903870-1, p. 787–815.

Colliaziuns modifitgar

  Commons: Liberalissem – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio