Recolonisaziun

Recolonisaziun (u reintroducziun) numnan ins las stentas da l’uman da puspè introducir en in tschert spazi vital ina spezia d’animals u da plantas ch’era morta ora en quest lieu. Per quest intent pon vegnir translocads exemplars sch’igl existan en auters territoris effectivs gronds avunda. Alternativamain sa laschan metter en libertad animals ch’èn creschids si sut surveglianza e tgira da l’uman. Quai vala tant per animals sco er per plantas.

Recolonisaziun da la fiergna da peschs en il nordvest dals Stadis Unids (2015)

A lunga vista pon projects da recolonisaziun be avair success, sch’ils motivs ch’han manà a ses temp a l’extirpaziun vegnan cumbattids. Per ordinari vul quai dir ch’i ston vegnir meglieradas las relaziuns che regian en il spazi da viver respectiv. Organisadas e survegliadas vegnan acziuns da recolonisaziun per regla da managers d’animals selvadis e d’ecologs d’animals selvadis.

Animals selvadis

Noziun

Bison europeic

La noziun ‹animals selvadis› serva en general a designar animals che n’èn betg domestics. Tenor il dretg èn animals selvadis senza patrun, vul dir che nagin n’als posseda, «uschè ditg ch’els sa chattan en libertad». Malgrà quai appartegnan er animals selvadis al champ d’applicaziun da la legislaziun davart la protecziun dals animals, vul dir ch’els na dastgan betg vegnir mulestads u torturads aposta. Animals selvadis vivan per ordinari en la cuntrada selvadia, conquistan però er pli e pli territoris colonisads.

Er la selvaschina, pia ils animals sin ils quals po vegnir fatg chatscha, appartegnan als animals selvadis. Il term dals animals selvadis è però bler pli vast che quel da la selvaschina; el cumpiglia er spezias d’animals ch’èn protegids, vul dir explicitamain exclus da la chatscha, e spezias d’animals sin las qualas l’uman na fa per ordinari betg chatscha. En la lingua da mintgadi vegn savens er discurrì sper la varianta domesticada d’ina spezia d’animals selvadia, uschia per exempel dal chaval selvadi u da l’auca selvadia.

Spazis da viver

Animals selvadis datti quasi sin l’entir mund. Per lunschor betg tuts vivan en il territori selvadi per propi, vul dir en la natira intacta, betg influenzada da l’uman. Mintga spezia d’animal tschenta a ses spazi da viver tschertas pretensiuns areguard il nutriment, las pussaivladads da sa multiplitgar, la protecziun cunter inimis e.a. Savens èn questas premissas er ademplidas en la cuntrada culturala segnada da l’uman. Intginas spezias èn schizunt sa sviluppadas a veritabels animals che suondan la cultura, uschia per exempel la cicogna alva, il randurel pitschen, il crivel u la mieur grischa. Da l’autra vart ha l’activitad umana, cun surfatschas agriculas e d’abitar creschentas, destruì u almain decimà fermamain blers spazis da viver. Surtut animals selvadis che tschentan pretensiuns specificas a lur spazis da viver e na pon perquai betg guntgir en auters territoris èn perquai periclitads.

Relaziun uman – animals selvadis

Blers animals selvadis enritgeschan be tras lur preschientscha l’ambient da l’uman, sco per exempel ils utschels chantadurs tras lur chant, e porschan a quel in’experientscha unica en la natira. Tuttina è la relaziun tranter l’uman ed ils animals selvadis savens problematica, quai tranter auter per ils suandants motivs:

• Tscherts animals selvadis chaschunan donns, per gronda part cura ch’els èn en tschertga da nutriment (p.ex. ratuns, mieurs, vulp cotschna, tschiervs, sprer grond, irun grisch u bau-scorsa).
• Animals da rapina pli gronds furman in privel per l’uman e ses animals da chasa.
• Intgins animals transmettan malsognas (verm plat da vulp, frenesia e.a.).
• L’utilisaziun da la cuntrada tras l’agricultura e la selvicultura han manà pli e pli a monoculturas. Questa cuntrada ‹svidada› porscha be a paucas spezias las cumponentas ch’ellas basegnan en lur spazi da viver.

Tschess barbet

• L’agricultura moderna sa serva da meds chemics (pesticids, erbicids) che pon sa concentrar sur la chadaina da nutriment en animals selvadis e far donn a quels. Vitiers vegnan ils tissis che derivan da l’industria e da l’allontanament dal rument (contaminaziun da las auas).
• Il spazi da viver da blers animals selvadis serva a l’uman per activitads da temp liber. Animals che reageschan sensibel sin disturbis sa retiran da tals lieus.
• Adina puspè datti accidents da traffic en connex cun animals selvadis. Blers animals vegnan er mazzads tras implants d’auta tensiun, indrizs da vent, fatschadas da vaider e.a.
• Numerus animals selvadis furman per l’uman furniturs tradiziunals da nutriment e materias primas (chatscha e pestga).

Protecziun dals animals e protecziun da las spezias

La tegnida d’animals selvadis è savens problematica ord vista da la protecziun dals animals. Quai vala per exempel per animals selvadis che vegnan tegnids en zoos e circus. Vegnan las spezias betg tegnidas confurm a lur basegns u vegnan ils animals surstrapatschads, po quai manar a stress e chaschunar disturbis gravants.

Da la protecziun dals animals – che sa stenta a proteger il singul individi d’influenzas nuschaivlas – è da differenziar la protecziun da las spezias. Quella focusescha sin mesiras da protecziun orientadas a conservar spezias d’animals u da plantas en lur totalitad. Magari na sa laschan las duas noziuns però betg differenziar cleramain ina da l’autra, damai che lur finamiras e mesiras sa cuvran per part.

Protecziun dals animals selvadis

Ils effectivs da blers animals selvadis èn periclitads; en il territori da colonisaziun da l’uman èn bleras spezias gia mortas ora u svanidas. Damai che las surfatschas natiralas intactas èn sa sminuidas fermamain, èn spezias che dependan da quellas (mitschacultura) periclitadas a moda fundamentala.

Il World Wildlife Fund (WWF) ch’è vegnì fundà il 1961 è stada ina da las emprimas organisaziuns ch’ha rendì attent a questa smanatscha. Cun crear territoris da protecziun specifics, l’emprim senza basa giuridica, pli tard cun sustegn da la legislaziun da la protecziun da l’ambient, èsi stà pussaivel da stgaffir territoris da retratga per animals selvadis.

Luf-tscherver giuven

En Svizra è la Lescha federala davart la protecziun da la natira e da la patria entrada en vigur il 1966. Areguard la protecziun da la fauna e da la flora indigena statuescha quella (art. 18):

1 Cun mantegnair spazis da viver gronds avunda (biotops) e cun prender autras mesiras adattadas èsi da prevegnir che spezias indigenas d’animals e da plantas morian or. Questas mesiras ston tegnair quint dals interess agriculs e forestals ch’èn degns da vegnir protegids.

3 En lieus adattads po la Confederaziun promover la recolonisaziun da spezias ch’èn mortas or u ch’èn periclitadas da murir or en Svizra en la natira.

Mesiras da recolonisar e da metter en libertad

Sco gia menziunà sa lascha la recolonisaziun da princip realisar en duas modas: Cun translocar animals da territoris cun effectivs gronds avunda ubain cun metter en libertad exemplars ch’èn creschids si en parcs d’animals u en spezialas staziuns da tgira che servan a quest intent. La finamira d’ina recolonisaziun po esser per l’ina da preservar tschertgas spezias da l’extincziun globala, per l’autra da restabilir en in tschert territori la varietad da las spezias da pli baud.

Il metter en libertad animals ch’èn stads en fermanza furma in process che po tut tenor cumpigliar ina lunga fasa d’endisada. Surtut mammals ed utschels dependan numnadamain da l’emprender dals geniturs u d’auters animals cun experientscha, e quai bundant pli ferm che quai ch’ins pensava anc avant paucs decennis. La finamira è quella ch’ils animals emprendian puspè da sa procurar independentamain da l’uman lur nutriment, ch’els sa multiplitgeschian en libra natira e ch’els coloniseschian uschia puspè ina regiun a lunga vista.

Per che la recolonisaziun haja success ston ils animals però er emprender ad enconuscher ils privels ed ils inimis dal territori respectiv. Damai che tschertas spezias d’animals sviluppan tradiziuns, ston er quellas vegnir mussadas als animals ch’han vivì fin qua en fermanza. In exempel furma l’emprender tschertas rutas d’utschels migrants sco che quai è il cas tar aucas u ibis nairs.

Projects actuals en differentas parts da l’Europa Centrala cumpiglian tranter auter la recolonisaziun dal tschess barbet, da la tschuetta da la mort, dal salmun e da la ringia, dal bison europeic, dal castur, da la ludra e dal luf-tscherver.

Daspera sa lascha er observar il fenomen che animals selvadis returnan da sasez, pia senza intervenziun directa da l’uman, en territoris nua ch’els eran svanids. Quai è actualmain il cas tar l’urs brin e tar il luf e funcziunescha – sco gia tematisà survart – a lunga vista medemamain be sch’ils motivs per l’extirpaziun d’antruras vegnan eliminads, vul dir sch’i reussescha da chattar ina furma da convivenza che correspunda tant als basegns da l’uman sco er a las pretensiuns che l’animal selvadi tschenta a ses spazi vital.

Management d’animals selvadis

Chaun da protecziun da muntaneras (Australia)

Surtut en la biologia da selvaschina ed economia da chatscha cumpiglia il management d’animals selvadis tuttas mesiras che servan a schliar ils conflicts che pon resultar en connex cun animals selvadis. Managers d’animals selvadis èn surtut dumandads tar la recolonisaziun da spezias che vegnan resentidas sco privlusas u problematicas per l’uman, ils animals da chasa, l’agricultura e la selvicultura u sco concurrents da chatscha e da pestga (urs brin, luf, luf-tscherver, ludra, castur e.a.). Entras lavur da scleriment duai vegnir stgaffì acceptanza tar la politica ed entaifer la populaziun locala. En cas da donns vegnan per part pajadas indemnisaziuns. Ils animals recolonisads stattan sut observaziun scientifica ed il spazi da viver vegn tut tenor adattà als basegns. Sco ultima mesira vegnan singuls individis manads davent u mazzads.

Litteratura

• Armstrong, D., Hayward, M., Moro, D., Seddon, P. 2015: Advances in Reintroduction Biology of Australian and New Zealand Fauna. CSIRO Publishing, ISBN 9781486303014.
• Gorbunov, Y.N., Dzybov, D.S., Kuzmin, Z.E. e Smirnov, I.A. 2008: Methodological recommendations for botanic gardens on the reintroduction of rare and threatened plants. Botanic Gardens Conservation International (BGCI).
• Shmaraeva, A. e Ruzaeva, I. 2009: Reintroduction of threatened plant species in Russia En: BG Journal, ann. 6, nr. 1.

Colliaziuns

• kora.ch – ecologia d’animals da rapina e management d’animals selvadis