Rosa alva sa numnava ina gruppa da resistenza tudestga cunter la dictatura dal naziunalsocialissem. La gruppa è stada activa a Minca e sa cumponiva surtut da students. Quels sa referivan a las valurs cristianas ed umanisticas en la tradiziun da las organisaziuns da giuvenils dal temp avant ch’ils naziunalsocialists èn arrivads a la pussanza. La Rosa alva è sa furmada en il ravugl d’amis enturn Hans Scholl ed Alexander Schmorell, e quai a partir dal zercladur 1942. Tranter la fin da favrer e l’avrigl 1943 è la gruppa vegnida scuverta e messa a ferm. Ils commembers principals èn vegnids executads sin fundament da sentenzias da mort proclamadas da la Curt dal pievel sut il presidi da Roland Freisler.
Monument commemorativ davant l’Universitad da Minca
Tut en tut ha la gruppa scrit, stampà e derasà a moda clandestina sis fegls sgulants (cf. la versiun rumantscha). L’ediziun creschenta da fin a 9000 exemplars è l’emprim vegnida repartida en la regiun da Minca, pli tard – cun agid da curriers – er en intginas autras citads dal Reich tudestg (surtut en la Germania dal Sid). En questas publicaziuns tematisescha la Rosa alva ils crims dal reschim ed appellescha da far resistenza cunter il naziunalsocialissem. En la fasa finala da si’existenza è la gruppa sa stentada d’extender sur Falk Harnack ils contacts tar autras gruppas da resistenza fin en la chapitala dal Reich Berlin ed en circuls opposiziunals entaifer l’armada tudestga. Suenter la Battaglia da Stalingrad han commembers da la Rosa alva plinavant malegià en acziuns nocturnas sin fatschadas publicas a Minca parolas cunter Hitler ed il reschim naziunalsocialistic.
Fin en il temp preschent vala la Rosa alva sco pli enconuschent exempel per la resistenza studentica-burgaisa cunter il naziunalsocialissem. Ultra da quai è la gruppa daventada in simbol per sinceradad morala, curaschi civil e la prontadad da s’unfrir per ideals umanistics e democratics en vista ad ina dictatura totalitara.
La resistenza da tscherts commembers dal circul d’amis studentic enturn la Rosa alva mussa ferms tratgs cristians. Da la gruppa da simpatisants da la Rosa alva che dueva pli tard vegnir numnada ‹Abituriants dad Ulm›[2] èn per exempel Hans e Susanne Hirzel creschids si en ina chasa-pravenda evangelica; lur bab appartegneva a la Baselgia confessanta.
Franz J. Müller, Heinrich Guter, Heinz Brenner e Walter Hetzel eran catolics e frequentavan in’instrucziun da religiun facultativa, suenter che l’instrucziun ordinaria en stanzas da scola era vegnida scumandada il 1941. L’instrucziun vegniva dada dad Adolf Eisele, in pader da l’Urden da missiun dals babs alvs ch’aveva ina tenuta antinaziunalsocialistica.[3] El ha instruì p.ex. cun texts da Thomas d'Aquin ed ha discutà cun ils giuvenils texts critics sco p.ex. las pregias da l’uvestg da Münster Clemens August Graf von Galen drizzadas cunter l’eutanasia naziunalsocialistica ed in scriver da protesta da Galen a la Chanzlia imperiala.[4] Alexander Schmorell appartegneva a la baselgia russ-ortodoxa. Hans e Sophie Scholl èn vegnids educads a moda cristiana e cun ideals sco libertad, giustia ed independenza ed èn perquai stads indignads areguard las deportaziuns e la moda co ch’ins tractava tant ils Gidieus sco er ils adversaris dal reschim. Ultra da quai eran els segnads da la pietusadad da lur mamma. Da s’occupar cun litteratura, art e musica furmava per els ina part integrala da lur uffanza. Durant lur servetsch a la front èn Hans Scholl, Alexander Schmorell e Willi Graf vegnids a savair da mazzaments en massa en Pologna ed han observà la miseria en il Ghetto da Varsovia; suenter lur return en Germania als ha quai motivà supplementarmain da far resistenza.
Maschina da scriver sin la quala èn vegnids scrits fegls sgulants da la Rosa alva
Intimads da lur atgnas experientschas e dals rapports d’amis davart mazzaments en massa en Pologna ed en Russia n’han Alexander Schmorell e Hans Scholl betg pli vulì sa cuntentar cun leger e discutar. Ils emprims quatter fegls sgulants han els scrit tranter la fin da zercladur e mez fanadur 1942 e spedì a moda anonima cun la posta ad intellectuals en la regiun da Minca.
Dals 23 da fanadur fin ils 30 d’october 1942 han Scholl e Schmorell stuì ir a la front da l’ost sco schuldads da sanitad. En la medema cumpagnia da sanitad sa chattava er Willi Graf, il qual els han pudì gudagnar per lur ideas. Suenter lur return han ils students reprendì l’activitad da resistenza. A medem temp è Sophie Scholl s’associada a la gruppa.
Il tschintgavel fegl sgulant ‹Appel a tut ils Tudestgs!› (cun in’ediziun stimada da 6000 fin 9000) è vegnì repartì tranter ils 27 ed ils 29 da schaner 1943 entras curiers en pliras citads da la Germania dal Sid ed er en intginas citads austriacas. Da quel temp è il ‹moviment da resistenza› (il num ‹Rosa alva› na cumpara betg sin ils dus davos fegls sgulants) sa stentà d’influenzar la massa dal pievel, sco ch’ha ditg Sophie Scholl suenter si’arrestaziun ils 18 da favrer 1943.[5] Questa finamira sa mussa en quai ch’il tschintgavel fegl sgulant è formulà en ina lingua clera e bain chapibla. Suenter lur experientscha a la front da l’ost eran ils students persvadids che la guerra na sa laschia betg pli gudagnar («Hitler na po betg gudagnar, mabain be pli prolungar la guerra!») Els han appellà da sa sparter per adina da «l’idea naziunalsocialistica dals sutumans», da l’imperialissem e dal militarissem prussian. Lur visiun per il futur era ina Germania federalistica en in’Europa unida suenter la guerra.
La fin da schaner è la Battaglia da Stalingrad ida a fin cun la capitulaziun da l’entira 6avla armada tudestga sut feldmarschal general Paulus. Radund 90 000 schuldads da la Wehrmacht èn vegnids en praschunia da guerra. Betg main che 150 000 eran restads morts sin il champ da battaglia, e quai be da vart tudestga; dapli che duas giadas tantas unfrendas avevi dà da vart sovietica. Stalingrad ha muntà ina vieuta decisiva en il decurs da la Segunda Guerra mundiala ed ha manà ad ina resistenza creschenta en ils pajais europeics occupads da la Germania. La gronda part da la populaziun tudestga era vegnida malsegira suenter questa novitad.
A Minca avev’ins manà tras ils 13 da schaner en la sala da congress dal Museum tudestg in act festiv per commemorar il giubileum da 470 onns da l’Universitad da Minca. En ses pled aveva il Gauleiter da Minca e da la Baviera Superiura Paul Giesler offendì «mitschafadias» apparents e fatg allusiuns vulgaras envers las studentas ch’eran preschentas, faschond appel a quellas da sa metter ‹en servetsch dal stadi› sco mammas. Sinaquai hai dà ina protesta da students spontana: Indignads da quai ch’els avevan udì, ha la glieud giuvna – tranter quels blers schuldads en unifurma e per part invalids da guerra – bandunà la sala e rut tras las barricadas da la polizia. Manads d’in litinent en unifurma autamain decorà ha ina gruppa liberà dals mauns da la polizia commilitonas ch’eran gia vegnidas arrestadas.
Quests eveniments han animà ils commembers da la Rosa alva da rinforzar lur activitads. Cura ch’è vegnida enconuschenta la fin dals cumbats a Stalingrad han els publitgà lur sisavel fegl sgulant ‹Commilitonas! commilitons!›. Quest appel – segnà d’in patriotissem passiunà – deriva da Kurt Huber. Hans Scholl ed Alexander Schmorell han redigì il text en quel lieu che Huber aveva appellà d’entrar en la «grondiusa Wehrmacht». Quest ultim fegl sgulant cumpareglia il cumbat actual cun la liberaziun dal giuf napoleonic il 1813 e citescha il scriptur Theodor Körner (1791–1813): «Si, si mes pievel, ils fanals èn en plaina flomma!»
Tras Helmuth James Graf von Moltke, il fundatur dal Circul da Kreisau, è quest fegl sgulant arrivà sur la Scandinavia en l’Engalterra. La fin 1943 han aviuns britannics bittà giu tschientmillis exemplars da quel sur la Germania. Sisum il fegl steva uss: ‹In fegl sgulant tudestg› ed al text introductiv suandava il ‹Manifest dals students da Minca› tenor il sisavel fegl.
En autras citads han amis da la Rosa alva lavurà en pitschnas gruppas, han repartì fegls sgulants e trategnì contacts. ‹Giu cun Hitler› e ‹Libertad› steva scrit ils 3, 8 e 15 da favrer sin ils mirs da l’universitad e da numerus edifizis a Minca. Alexander Schmorell, Hans Scholl e Willi Graf avevan scrit da notg questas parolas cun colur da té naira e colur dad ieli verda faschond diever da schablonas.
La Gestapo aveva gia instradà la stad 1942 inquisiziuns areguard ils fegls sgulants da la Rosa alva che vegnivan reguardads sco «activitads antistatalas». Questas retschertgas n’han manà a nagins resultats, uschia ch’ins las ha sistì. Pervi dals novs fegls sgulants ha la Gestapo alura installà a partir da la fin da schaner 1943 ina cumissiun speziala a Minca.
La notg dals 15 sin ils 16 da favrer 1943 ha la gruppa repartì a Minca 800 fin 1200 fegls sgulants. La notg dals 17 sin ils 18 da favrer ha la Gestapo preschentà ils dus ultims fegls sgulants al grecist da Minca Richard Harder cun l’incumbensa d’elavurar in profil dals delinquents; curt temp pli tard al èn er vegnids surdads ils ulteriurs quatter fegls sgulants pli vegls.[6]
Ils 18 da favrer èn Hans e Sophie Scholl passads vers las 10.45 uras tras l’entrada principala da l’Universitad da Minca (cun num entir Ludwig-Maximilians-Universität München, LMU). Els purtavan ina valisch da colur brin cotschna ed ina mappa d’actas, omaduas emplenidas cun il sisavel fegl sgulant e cun ina quantitad pli pitschna dal tschintgavel. Ils fragliuns han deponì mantuns da quels davant ils auditoris ch’eran anc serrads ed en ils sulers. Cura ch’els eran gia arrivads a la sortida da la vart da la Amalienstrasse èn els anc returnads ina giada ed èn ids en l’emprima auzada, nua ch’els han deponì ulteriurs fegls sgulants. Alura èn els currids en la segunda auzada, nua che Sophie ha bittà il rest dals fegls sgulants sur la balustrada en la curt interna da l’universitad. En quel mument èn ils dus fragliuns vegnids scuverts dal collavuratur dal servetsch tecnic da l’universitad Jakob Schmid. Cun agid d’autras persunas èn els vegnids tegnids ferm ed interrogads enfin che la Gestapo è arrivada al lieu.
Suenter lur arrestaziun han ins l’emprim manà Hans e Sophie Scholl en il Wittelsbacher Palais, nua che sa chattava la centrala da la Gestapo. Là èn els vegnids interrogads separadamain uras a la lunga fin ils 21 da favrer. Il mument ch’ins al ha mess a ferm purtava Hans Scholl sin sai in sboz d’in fegl sgulant da Christoph Probst, uschia ch’er quel è vegnì arrestà ed accusà. La Curt dal pievel sut il presidi da Roland Freisler – ch’era enconuschent sco ‹derschader da sang› – ha sentenzià ils fragliuns Scholl e Christoph Probst a la mort tras la guillotina. Il tribunal n’operava betg tenor il princip da la separaziun da las pussanzas, mabain era unifurmà tenor l’ideologia naziunalsocialistica. Quel ha fatg valair ch’ils sentenziads hajan «favurisà l’inimi», gidà a «dissolver la forza da defensiun» e fatg «preparativas d’auttradiment».[7] L’execuziun ha gì lieu ils 22 da favrer; curt avant han ils fragliuns Scholl vis in’ultima giada lur geniturs.
En in segund process, ch’ha gì lieu ils 19 d’avrigl 1943, ha la Curt dal pievel er sentenzià a la mort Kurt Huber, Willi Graf ed Alexander Schmorell. Kurt Huber ed Alexander Schmorell èn vegnids decapitads ils 13 da fanadur 1943 en la praschun München-Stadelheim. L’execuziun da Willi Graf, medemamain cun la guillotina, ha gì lieu ils 12 d’october 1943, suenter che la Gestapo aveva empruvà sur mais da vegnir a savair dad el ulteriurs nums or dal conturn da la Rosa alva.
Falk Harnack han ins l’emprim laschà liber «per mancanza da cumprovas». Cura ch’el è danovamain vegnì arrestà il december 1943 e dueva vegnir manà en in champ da concentraziun al èsi reussì da fugir.
En rom d’ulteriurs process han ins er sentenzià auters gidanters e cumplizis a chastis da detenziun tranter sis mais e diesch onns.[9]
Daco che la gruppa ha fatg diever dal num ‹Rosa alva› (u er ‹La Rosa alva›) – il qual cumpara sin ils quatter emprims fegls sgulants – n’è betg enconuschent. Magari vegn empruvà da stgaffir in connex cun il cudesch ‹Die weisse Rose› da B. Traven. Hans Scholl sez ha inditgà suenter si’arrestaziun d’avair elegì il num «casualmain»:
Revegnind a mia scrittira ‹La Rosa alva› vuless jau (...) dir il suandant: Il num ‹La Rosa alva› è vegnì elegì casualmain. (...) I po esser che jau hai elegì quest num tenor mes sentiments, perquai che jau steva da quel temp gist sut l’impressiun da la romanza spagnola da [Clemens] Brentano ‹Rosa Blanca›. Tar la ‹Rosa alva› da l’istorgia englaisa na datti però nagina connexiun.
Text original (tudestg)
Zurückkommend auf meine Schrift ‚Die Weiße Rose‘ möchte ich […] folgendes erklären: Der Name ‚Die Weiße Rose‘ ist willkürlich gewählt. […] Es kann sein, daß ich gefühlsmäßig diesen Namen gewählt habe, weil ich damals unmittelbar unter dem Eindruck der spanischen Romanzen von Brentano ‚Rosa Blanca‘ gestanden habe. Zu der ‚Weißen Rose‘ der englischen Geschichte bestehen keine Beziehungen.
I n’è però betg dal tut cler tge significaziun che sa lascha attribuir a quests pleds en rom da l’inquisiziun. Tut tenor vuleva Scholl tegnair secret ses motivs per proteger auters commembers da la gruppa. Sco segir po entant valair che Hans Scholl enconuscheva ed appreziava il cudesch da Traven.
En ina brev dals 27 da zercladur 1938 a sia sora Inge ha Hans Scholl en pli scrit:
En mia giaglioffa dadens port jau in brumbel d’ina rosa. Jau dovr questa pitschna planta, perquai che quai è l’autra vart, lunsch davent da tut il cunfar soldatesc e tuttina nagina cuntradicziun tar questa tenuta.
Text original (tudestg)
In meiner Brusttasche trage ich die Knospe einer Rose. Ich brauche diese kleine Pflanze, weil das die andere Seite ist, weit entfernt von allem Soldatentum und doch kein Widerspruch zu dieser Haltung.
Il simbol da la rosa alva pudess er esser influenzà da la flur da tscharescha, in simbol da la dj.1.11, a la quala appartegnevan Hans e Sophie Scholl. Eventualmain deriva il num d’in dissegn d’ina rosa alva sin ina carta postala or da la chasa editura Max Baur. Quel ha intimà l’october 1941 il schuldà Fritz Rook da scriver in text davart quai ch’ina rosa alva muntia per el persunalmain. Quest text ha plaschì uschè bain ad Alexander Schmorell ch’el ha dumandà l’adressata, Lilo Ramdohr, da pudair copiar quel per al mussar a Hans Scholl.
L’istoriograf Sönke Zankel ha manà enavos il num sin ina tenuta fundamentala apparenta da la gruppa che sa cumponiva da students talentads da derivanza burgaisa:
Els pensavan a moda elitara, surtut la stad 1942, cura che lur fegls sgulants stevan anc sut il titel da la ‹Rosa alva›. Els èn sa numnads tenor ils aristocrats bandischads dal temp da la Revoluziun franzosa. Il num ‹Rosa alva› stat en quest senn precis betg per democrazia (...).[10]
Text original (tudestg)
Sie dachten elitär, besonders im Sommer 1942, als ihre Flugblätter noch mit die ‚Weiße Rose‘ überschrieben waren. Sie benannten sich nach den verbannten Adeligen während der französischen Revolution. Der Name ‚Weiße Rose‘ stand insofern gerade nicht für Demokratie.
Quest’interpretaziun ch’attribuescha al circul da resistenza a l’entschatta anc ina mancanza da schientscha per valurs democraticas è vegnida crititgada per avair tractà las funtaunas a moda unilaterala.
La speranza da la Rosa alva che la catastrofa da Stalingrad mainia en Germania ad ina resistenza averta cunter il reschim na dueva betg ir en vigur. Anzi ha la propaganda naziunalsocialistica fatg diever da la sconfitta per serrar las retschas. Ils 18 da favrer 1943, precis il di ch’ils fragliuns Scholl èn vegnids arrestads, ha il minister da propaganda Joseph Goebbels tegnì en il Sportpalast a Berlin ses famus pled che dueva preparar la populaziun sin la «guerra totala».
Curt suenter l’arrestaziun dals fragliuns Scholl e da Christoph Probst han las gasettas publitgà appels d’inquisiziun per pudair arrestar Alexander Schmorell. Ils 22 da favrer 1943 han ils students da Minca stuì sa reunir e protestar uffizialmain cunter ils «traditurs or da lur retschas». Ils 23 da favrer han il ‹Völkischer Beobachter› e la ‹Münchener Neueste Nachrichten›[11] purtà curtas notizias davart l’arrestaziun ed execuziun d’intgins «individualists degenerads».[12] La rait d’amis e sustegniders da la Rosa alva dueva però sa mussar sco memia gronda, uschia che las instanzas n’han betg pudì evitar dal tuttafatg che lur acts da resistenza fetschian la currella. Fin la fin da la Segunda Guerra mundiala èsi adina puspè vegnì tar persecuziuns, e gasettas tudestgas han – per ordinari en furma d’artitgels vaira curts – rapportà davart l’arrestaziun e puniziun d’ulteriuras persunas. Ils 15 da mars 1943 ha in rapport dal servetsch da segirezza da la SS documentà che las famas en connex cun ils fegls sgulants hajan chaschunà in’«agitaziun considerabla» entaifer la populaziun. Inquietà sa mussa il rapport surtut dal fatg ch’ils fegls sgulants na vegnian betg pli consegnads a las instanzas a moda uschè consequenta sco fin qua.[13]
Ils 18 d’avrigl 1943 ha la ‹New York Times› publitgà in artitgel sut il titel ‹Signs of strain seen in German populace› (‹Segns da tensiun entaifer la populaziun tudestga›) ed ha fatg menziun da la resistenza dals students a Minca. Ils 29 da mars e 25 d’avrigl 1943 ha la ‹New York Times› publitgà ulteriurs artitgels davart l’emprim process sut il titel ‹Nazis Execute 3 Munich Students For Writing Anti-Hitler Pamphlets› (‹Ils nazis han executà trais students da Minca per avair scrit fegls sgulants cunter Hitler›) e ‹Germans Clinging to Victory Hope in Fear of Reprisals› (‹Per tema da repressalias sa tegnan ils Tudestgs vi da la victoria›). Er sche betg tut las infurmaziuns davart la resistenza, il process e las sentenzias eran correctas, furman quests artitgels las emprimas novitads davart la Rosa alva en ils Stadis Unids.[14]
Ils 27 da zercladur 1943 è il scriptur e titular dal Premi Nobel da litteratura Thomas Mann s’exprimì en si’emissiun mensila ‹Deutsche Hörer!›, che vegniva emessa sur BBC, cun admiraziun davart il curaschi dals students da Minca. L’Armada cotschna sovietica ha derasà davos la front tudestga in fegl sgulant propagandistic sut il titel «Sbassai las bandieras sur las fossas frestgas da cumbattants per la libertad tudestgs!»; ils students èn pli tard vegnids attribuids faussamain al Nationalkomitee Freies Deutschland.[15]
Il text dal sisavel fegl sgulant da la Rosa alva ha l’advocat tudestg e commember dal Circul da Kreisau Helmuth James Graf von Moltke manà clandestinamain sur la Scandinavia en la Gronda Britannia. Il fanadur 1943 han aviuns dals Alliads bittà giu il text sut il titel ‹In fegl sgulant tudestg› sur la Germania.[16] La resistenza da la Rosa alva era pia enconuschenta a vastas parts da la populaziun tudestga durant la guerra.
Oz portan las duas plazzas davant l’edifizi principal da l’universitad a Minca ils nums dals fragliuns Scholl e da prof. Huber. Per terra davant l’entrada cloman fegls sgulants da crap en memoria la Rosa alva. A l’intern da l’edifizi principal da l’universitad, en il chantun al sidvest da la curt interna, regordan ina rosa alva da crap, in reliev cun il maletg dals commembers da la Rosa alva ed ils nums engravads survart a la gruppa da resistenza. En il chantun al nordvest da la curt interna sa chatta dapi il 2005 ina busta da bronz da Sophie Scholl. Medemamain a la curt interna è situada la DenkStätte Weisse Rose cun l’exposiziun permanenta ‹La Rosa alva›; quella vegn manada da l’uniun Weisse Rose Stiftung e.V.
Er divers instituts e vias en autras parts da la citad portan il nums dals fragliuns Scholl u d’auters commembers da la Rosa alva.
L’emprim process cunter Sophie e Hans Scholl sco er Christoph Probst ha gì lieu ils 22 da favrer 1943 en la sala dal tribunal da giuraders en il palaz da giustia a Minca, Prielmayerstrasse 7. Il segund process cunter 14 ulteriurs accusads, tranter auter professer Huber, Alexander Schmorell e Willi Graf, ha gì lieu ils 19 d’avrigl 1943 en la sala da sesida 216 (oz 253) dal medem edifizi. En quest’ultima sala sa chatta oz in lieu commemorativ, il qual po vegnir visità ils lavurdis (cun excepziun da las emnas da primavaira e d’atun cura ch’han lieu ils examens da stadi da giurisprudenza).
Ina da las paucas fotografias enconuschentas, sin la quala èn da vesair plirs commembers da la Rosa alva (Sophie Scholl, Hans Scholl, Alexander Schmorell, Willi Graf e Hubert Furtwängler) è vegnida fatga ils 23 da fanadur 1942 a la Orleansstrasse, visavi la chasa cun il numer 63. La saiv ch’è da vesair sin la fotografia è sa mantegnida e duai vegnir conservada sco «lieu d’acziun original da muntada istorica».[17]
L’onn 1946 han ins manà las restanzas terrestras da Willi Graf a Saarbrücken sin il santeri St. Johann, nua che quellas ruaussan dapi lura en ina fossa d’onur.[18] Il 2009 è vegnì avert en vischinanza da la fossa in lieu commemorativ en furma d’in pitschen edifizi cun maletgs e citats da Willi Graf e cun ina resumaziun da sia biografia. Tar la concepziun dals texts ha gidà sia sora Anneliese Knoop-Graf ch’è morta curt avant l’avertura da l’exposiziun.
Commemoraziun e canonisaziun dad Alexander Schmorell
La baselgia russ-ortodoxa a l’exteriur ha decidì il 2007 da canonisar Alexander Schmorell. L’act festiv ha gì lieu il 2012 en la catedrala a Minca, en proxima vischinanza da las fossas dals frars Scholl, da Christoph Probst ed Alexander Schmorell sin il Friedhof am Perlacher Forst. Er ad Orenburg en Russia exista in center commemorativ che regorda a la Rosa alva.[19]
Dapi l’onn 1980 vegn surdà il Premi dals fragliuns Scholl. Quest premi da litteratura è dotà cun 10 000 euros e vegn purtà da l’associaziun bavaraisa da l’Uniun da las librarias en Germania e da la promoziun da cultura da la chapitala bavaraisa Minca. El vegn surdà mintg’onn ad in cudesch pli nov che dat perditga d’independenza spiertala e ch’è qualifitgà a promover libertad burgaisa, curaschi moral, intellectual ed estetic ed a dar impurtants impuls al senn da responsabladad dal temp preschent.
L’onn 1987 han commembers da la Rosa alva e confamigliars da commembers da quella ch’eran vegnids executads fundà a Minca la Fundaziun Rosa alva. La finamira è da tegnair viva la memoria vi da la resistenza da la Rosa alva en Germania ed a l’exteriur e da metter accents per l’avegnir. La fundaziun tgira la DenkStätte a l’Universitad da Minca e trategna pliras exposiziuns ambulantas a l’intern dal pajais ed a l’exteriur cun en tut bundant 20 staziuns ad onn.
Medemamain sin iniziativa da la Fundaziun da la Rosa alva han ins endrizzà ad Ulm in’exposiziun permanenta sut il titel ‹«wir wollten das andere» – Jugendliche in Ulm 1933 bis 1945› (en il center da la citad al Kornhausplatz). Sper ils commembers da la Rosa alva dad Ulm Hans e Sophie Scholl, Franz J. Müller, Hans e Susanne Hirzel sco er Heiner Guter vegnan purtretads 22 giuvenils dad Ulm che na faschevan betg part da la Rosa alva, ma ch’han medemamain fatg resistenza cunter il naziunalsocialissem u ch’han refusà en in’autra moda da vegnir instrumentalisads dal reschim.
Er en numerusas autras citads da la Germania existan vias, plazzas u monuments che regordan a la Rosa alva u a singuls da ses commembers.
Il 2003 han confamigliars dals commembers da la gruppa da resistenza fundà l’Institut Rosa alva. Quel ha l’intent da retschertgar ed undrar scientificamain las prestaziuns da la gruppa. L’institut iniziescha e promova la realisaziun da projects da perscrutaziun.
En la zona d’occupaziun sovietica e pli tard en la Republica democratica tudestga èn numerusas vias ed instituziuns vegnidas numnadas suenter ils fragliuns Scholl. Quai cumbain che la gruppa aveva ragischs cristianas, entant che la regenza da la Republica democratica tudestga accentuava surtut la resistenza communistica. La gronda part da las denominaziuns ha gì lieu immediat suenter la fin da la guerra e fin l’entschatta dals onns 1950. Inizianta era savens stada l’Associaziun dals persequitads dal reschim nazistic (Vereinigung der Verfolgten des Naziregimes, VVN). En il vest valeva quella bain sco instrument da l’ideologia communistica, ma a l’intern da la Republica democratica tudestga eri tuttavia reussì a quest’instituziun da mantegnair ina tscherta independenza e da resister a las emprovas d’instrumentalisaziun da vart da la KPD/SED. La finala ha quai manà il 1953 al scumond da la VVN. Da far tantas dedicaziuns a la Rosa alva vegniva uss resguardà sco l’agir da «forzas reacziunaras». Enstagl vulevan ins deditgar dapli plazzas, vias ed instituziuns ad Ernst Thälmann ed auters communists. Ina decanonisaziun activa da la resistenza motivada a basa d’ina etica cristiana n’ha però betg gì lieu.[20]
Biografias dals commembers dal circul intern da la Rosa alva
Stela commemorativa ad Ulm davant la chasa en la quala la famiglia Scholl ha habità ils onns 1939–1942 (Münsterplatz)
Hans Fritz Scholl è naschì ils 22 da settember 1918 ad Ingersheim an der Jagst/Württemberg, (oz ina part da Crailsheim). Ensemen cun ses fragliuns Inge (1917–1998), Elisabeth (* 1920), Sophie (1921–1943) e Werner (1922–1944) è el creschì si fin il 1930 a Forchtenberg, dal 1930 fin il 1932 a Ludwigsburg ed a partir da l’onn 1932 ad Ulm. Lur mamma Magdalena (1881–1958), ch’era avant la lètg diaconissa, e lur bab Robert Scholl (1891–1973), in liberal, han educà lur uffants en il spiert da las valurs cristianas.
Sco ses fragliuns – e cunter la veglia exprimida dal bab – era Hans Scholl l’emprim in commember entusiasmà da la Giuventetgna da Hitler, nua ch’el è avanzà entaifer il Jungvolk – la partiziun da la Giuventetgna da Hitler per ils giuvens da 10 fin 14 onns – al manader da gruppa. Il Jungvolk dad Ulm, en il qual Hans Scholl è entrà l’october 1933, era vegnì mess en pe da Max von Neubeck ch’era stà oriundamain commember da la gruppa da giuvenils dj.1.11 (Deutsche Jungenschaft vom 1. November 1929). Perquai tgirava il Jungvolk dad Ulm in pau in auter stil che quai ch’igl era usità en la Giuventetgna da Hitler ed entaifer il Jungvolk; tranter auter era en diever la Kohte (la tenda da la Bündische Jugend), vegniva purtada in’autra bandiera e chantadas autras chanzuns (er russas). Sa distanziond von Neubeck suenter sia promoziun sco Stammführer da l’Ulmer Jungvolk adina pli fitg da las furmas ed ideas da la Bündische Jugend/dj.1.11, è Hans Scholl ì sin distanza dad el. Assistì dad Ernst Reden (1914–1942) da Cologna, che serviva sco schuldà ad Ulm, ha Hans Scholl manà en la Giuventetgna da Hitler ina gruppa da dj.1.11, a la quala appartegnevan radund diesch scolars. Pervi da quai è Hans vegnì mess a ferm il 1937 per curt temp ensemen cun ses fragliuns Inge, Sophie e Werner. Ins ha avert ina procedura per avair cuntinuà cun la Bündische Jugend ch’era vegnida scumandada. Il 1938, suenter in’amnestia, è la procedura vegnida sistida; Reden percunter han ins sentenzià a trais mais praschun.[21][22]
Sinaquai èn ils fragliuns Scholl sa distanziads dal naziunalsocialissem.[23] Per Hans Scholl è il temp da giuventetgna plaunsieu ì a fin, el ha fatg l’enconuschientscha cun giuvnas ed ha cumenzà a s’interessar per filosofia e religiun. Areguard quest ultim punct dat ina brev scleriment che Hans Scholl ha scrit ils 22 da december 1941 al publicist catolic Carl Muth:
«Jau sun emplenì dal plaschair da festegiar per l’emprima giada en mia vita Nadal per propi ed en clera persvasiun cristiana. Bain n’eran ils fastizs da l’uffanza betg svanids, cura ch’ins guardava senza quitads en las glischs ed en la fatscha traglischanta da la mamma. Ma sumbrivas eran crudads sin quels; jau ma torturava en in temp senza cuntegn sin vias senza senn, la fin da las qualas era adina il medem sentiment abandunà ed adina la medema videzza. Duas experientschas profundas, da las qualas jau As stoss anc raquintar. E la finala la starmentusa guerra, quest moloch ch’è sa ruschnà da sutensi en las olmas da tut ils umens empruvond d’als mazzar, m’han fatg vegnir anc pli solitari. In di è lura crudada tiers d’insanua la schliaziun. Jau hai udì il num dal Segner ed al hai encletg. Da quest temp sun jau m’inscuntrà l’emprima giada cun Vus. Alura èsi vegnì d’in di a l’auter pli cler. Cun ina giada hai jau chapì. Jau fatsch uraziun. Jau sent in fund segir ed jau ves ina finamira clera. A mai è Cristus naschì quest onn da nov.»
Ils inscunters cun teologs sco Theodor Haecker e Carl Muth duevan pli tard laschar lur fastizs en ils fegls sgulants da la Rosa alva. Resonanza han er chattà tar el ovras da Nikolai Berdjajew sco ‹Das neue Mittelalter› u ‹Der Sinn der Geschichte›.[24] Tge che dueva la finala propi incitar Scholl da far resistenza activa cunter il reschim naziunalsocialistic n’è betg sclerì dal tuttafatg. Apparentamain han ils predis da l’uvestg da Münster Clemens August Graf von Galen giugà in’impurtanta rolla. En quellas ha quel rapportà dals mazzaments da malsauns da spiert ed ha fatg appel da tegnair la dira cunter il «terror brin». La famiglia Scholl aveva chattà copias da quests predis ad Ulm en sia stgaffa da brevs.
A l’abitur è suandà il Servetsch da lavur dal Reich (Reichsarbeitsdienst) e la recrutaziun al servetsch militar tar la Wehrmacht (regiment da chavallaria 18). Silsuenter ha Scholl studegià a partir da la primavaira medischina a l’Universitad da Minca. Durant las vacanzas da semester è el vegnì clamà sut las armas sco schuldà da sanitad ed ha prendì part sco primsergent da sanitad a la campagna militara cunter la Frantscha. Sut l’impressiun da la guerra, ch’aveva cumenzà il settember 1939, ed influenzà d’adversaris catolics da l’ideologia naziunalsocialistica, è Hans Scholl sa participà ensemen cun amis che refusavan sco el il reschim naziunalsocialistic a la fundaziun da la gruppa da resistenza Rosa alva a l’Universitad da Minca.
Da la fin da fanadur fin l’entschatta da november 1942 èn Hans Scholl ed Alexander Schmorell stads clamads sut las armas a la front da l’ost, nua ch’è sa sviluppà in stretg contact cun Willi Graf. Suenter lur return a Minca è er Graf sa participà a las acziuns da la gruppa e medemamain Sophie Scholl ch’era vegnida il matg 1942 dad Ulm a Minca per studegiar. En pli ha pudì vegnir gudagnà per la gruppa il scienzià da musica e professer d’universitad Karl Huber che vegniva stimà da l’opposiziun. La gruppa è sa messa en contact cun autras cellas da resistenza en il Saarland ed a Hamburg. Ad Ulm ha ina gruppa da scolars enturn Hans Hirzel e Franz J. Müller derasà ils fegls sgulants da la Rosa alva.
Suenter che l’enconuschenta dad Alexander Schmorell Lilo Ramdohr ha intermedià il november 1942 il contact cun Falk Harnack, è il tun dals texts dals fegls sgulants sa midà da la polemica apocaliptica vers la visiun politica: En il tschintgavel fegl sgulant, scrit da Hans Scholl e meglierà da Karl Huber, vegn discurrì a moda programmatica dal ‹Moviment da resistenza en Germania› (e betg pli da la ‹Rosa alva›). Il motiv per il sisavel fegl sgulant ha alura furmà la sconfitta da l’armada tudestga en la Battaglia da Stalingrad.
Ils 18 da favrer 1943 han ins scuvert ed arrestà Hans e Sophie Scholl cura ch’els repartevan fegls sgulants en la curt interna da l’Universitad da Minca. Quatter dis pli tard, ils 22 da favrer, èn els vegnids sentenziads ensemen cun Christoph Probst a la mort.[25] L’execuziun ha gì lieu anc il medem di en la praschun München-Stadelheim sut surveglianza da Walter Roemer, manader da la partiziun d’execuziun giudiziala da la dretgira civila e penala da Minca. La guillotina ha manischà il boier statal Johann Reichhart. Ils ultims pleds da Hans Scholl duain esser stads: «Viva la libertad!»
Il spiritual da praschun evangelic Karl Alt ch’ha visità Hans Scholl avant l’execuziun rapporta en ses cudesch ‹Todeskandidaten› da la profunda cretta dal giuven sentenzià; quel al haja supplitgà da preleger l’Imni sin l’amur (1. Brev als da Corint 13) ed il psalm 90 e da celebrar cun el la Sontga Tschaina.
La bara da Scholl è vegnida sepulida sin il Friedhof am Perlacher Forst en la fossa nr. 73-1-18/19.
Chasa municipala a Forchtenberg, la chasa natala da Sophie Scholl
Sophie (num da batten Sophia Magdalena) Scholl è naschida ils 9 da matg 1921 a Forchtenberg/Württemberg. Ella era la segund giuvna dals tschintg fragliuns (cf. survart).[26]
Sco ses frar Hans, ch’era dus onns e mez pli vegl, è Sophie l’emprim s’entusiasmada per l’ideal da cuminanza che vegniva propagà dals naziunalsocialists ed è daventada commembra da la Lia da mattas tudestgas (Bund Deutscher Mädel, BDM). Tuttina sco ses frar ha ella arranschà cumprovas da curaschi e tests da direzza e pretendì da sai e dals auters il maximum. Alura èn ils fragliuns Scholl però s’allontanads da las organisaziuns da giuventetgna da la NSDAP. Suenter il ‹Di da partida imperial da l’onur› l’onn 1936 è Sophie sa participada ensemen cun ses frar Hans a las activitads da la gruppa dj.1.11 ch’empruvava en la fasa tempriva dal Reich d’exister vinavant, e quai malgrà il scumond. L’atun 1937 è Sophie vegnida arrestada per in pèr uras ensemen cun ses fragliuns. Il motiv è stà che ses frar Hans vegniva persequità per avair cuntinuà cun la Bündische Jugend (cf. survart).[27]
Medemamain l’onn 1937 ha Sophie emprendì a conuscher Fritz Hartnagel, il fegl d’in impressari pitschen dad Ulm ch’era quatter onns pli vegl ch’ella. Durant sia furmaziun sco uffizier èn omadus restads en contact tras brevs. Curt avant l’erupziun da la guerra han els passentà en la Germania dal Nord vacanzas communablas e pli tard, cura che Hartnagel era uffizier da scolaziun a Weimar, han els vivì ensemen intginas emnas.
Suenter avair fatg il mars 1940 l’abitur, ha Scholl absolvì il matg 1940 ad Ulm-Solfingen ina furmaziun sco mussadra. Ella sperava che quai vegnia renconuschì sco prestaziun preliminara per il studi ed ella na stoppia uschia betg frequentar il Servetsch da lavur dal Reich. Ma quai dueva sa mussar sco speranza invana: sfurzadamain è ella vegnida obligada da far ses servetsch da lavur/servetsch d’agid da guerra a Krauchenwies e Blumberg.[28] La primavaira 1941, durant ch’ella absolveva il servetsch da lavur, ha ella legì en las ovras dal bab da baselgia Augustinus da Hippo. Pervi da questa lectura hai dà baininqual «remartga beffegianta» da las giuvnas dunnas che frequentavan cun ella il servetsch da lavur. La vieuta en la vita da Sophie Scholl ha gì lieu la primavaira 1941.[29] Da qua davent ha ella chattà betg il davos en las scrittiras dad Augustinus ina nova orientaziun. Sias experientschas ed impressiuns han be anc rinforzà la tenuta da defensiun cunter il reschim naziunalsocialistic.
La pli grond’influenza sin il svilup da la cretta da Sophie, ch’è segnada d’in protestantissem exprimì, ha gì ils onns 1941 fin 1943 Otl Aicher. Sper la lectura dals texts dad Augustinus è ella stada impressiunada dal ‹Journal d’un Curé de Campagne› (tudestg ‹Tagebuch eines Landpfarrers›) da Georges Bernanos.[30] Sophie, ses fragliuns ed Aicher èn s’obligads d’applitgar sin lur vita la cretta che quest cudesch intermediava.[31]
Il matg 1942 ha Scholl cumenzà a studegiar a Minca biologia e filosofia. En las vacanzas da semester stueva ella lavurar en la producziun d’armament en in manaschi ad Ulm.
Tras ses frar che studegiava medischina ha ella emprendì a conuscher students che l’han confermà en si’opposiziun envers il reschim naziunalsocialistic. Cumbain che ses frar Hans la vuleva tegnair or dal circul da resistenza, èsi reussì a Sophie da daventar in commember cumplain da quella.
Il schaner 1943 è Sophie Scholl sa participada l’emprima giada a la producziun e derasaziun d’in fegl sgulant. Quels vegnivan deponids en cabinas da telefon, en autos parcads e dads vinavant a students en autras citads per als reparter (t.a. Cologna, Stuttgart, Berlin e Vienna). Il favrer ha la Gestapo sminà ch’ils auturs dals fegls sgulants sajan da chattar en circuls studentics a Minca. Mez favrer han els terminà il sisavel fegl sgulant, en il qual vegn fatg appel da cupitgar il reschim naziunalsocialistic e d’eriger ina «nova Europa spiertala».
Ils 18 da favrer 1943, cura che Sophie e Hans Scholl repartevan ca. 1700 fegls sgulants en l’Universitad da Minca, èn els vegnids scuverts vers las 11:15 da Jakob Schmid, in commember da la SA che lavurava a l’universitad sco serrer e servitur d’auditori, e surdà al rectorat. Là als han il sindicus da l’Universitad Ernst Haeffner ed il rectur Walther Wüst dumandà ora e surdà silsuenter a la Gestapo.
En la centrala da la Gestapo a Minca en il Wittelsbacher Palais a la Brienner Strasse è Sophie Scholl vegnida interrogada dals 18 fin ils 20 da favrer tras il schefsecretari da dretgira Robert Mohr. Sco ch’i resorta dals protocols d’interrogaziun da la Gestapo, ha ella – suenter avair sugerì l’emprim adumbatten d’avair da far nagut cun ils fegls sgulants – empruvà consequentamain da proteger ses amis cun preschentar Hans e sasezza sco acturs principals.[32]
Quatter dis suenter l’arrestaziun, ils 22 da favrer, è ella vegnida sentenziada a la mort tras la Curt dal pievel sut il presidi dal derschader Roland Freisler ch’era arrivà da Berlin.[33] Vers las 17 uras è Sophie Scholl vegnida executada en la praschun München-Stadelheim ensemen cun ses frar Hans e cun Christoph Probst ch’era vegnì mess a ferm ils 20 da favrer. Il boier Johann Reichhart ch’ha manà tras l’execuziun dueva s’exprimer pli tard ch’el n’haja anc mai vis a murir insatgi a moda uschè valurusa sco Sophie Scholl.[34]
Las fossas da Sophie (nr. 73-1-18/19) e Hans Scholl sco er da Christoph Probst sa chattan sin il Friedhof am Perlacher Forst ch’è situà gist sper il stabiliment d’execuziun giudiziala Stadelheim.
Da las brevs e dals diaris da Sophie Scholl resorta ina giuvna dunna ch’era sensibilisada fitg ferm per las bellezzas da la natira e ch’era segnada d’ina profunda cretta cristiana. Il sequent citat da Jacques Maritain cumpara pliras giadas en sias brevs: «Il faut avoir l’esprit dur et le cœur tendre» («Ins sto avair in spiert dir ed in cor lom»). Ella s’occupava intensivamain cun l’armonia da l’olma: «Jau sent ch’ins po far usura cun il spiert (u cun l’intelletg) e che l’olma po entant murir da la fom.»[35] A chaschun dal 60avel di da la mort da Sophie Scholl han ins publitgà la correspundenza tranter ella e ses spus Fritz Hartnagel.
Alexander Schmorell è naschì ils 16 da settember 1917 ad Orenburg, Russia. El derivava da la famiglia dal commerziant da pellitschas Karl-August Schmorell (1832–1902) ch’era oriunda da la Prussia da l’Ost ed era dapi il 1855 da chasa en la citad Orenburg situada a l’Ural. Là lavuravan ils commembers da la famiglia en l’administraziun da la citad e possedevan manaschis industrials sco bierarias u fabricas per material chirurgic. Sia mamma russa Natalia Vvedenskaja era la figlia d’in plevon ortodox ed ha laschà battegiar Alexander russ-ortodox. Cura ch’el aveva dus onns, è ella morta durant la guerra civila da tifus. Cun ses bab, il medi tudestg Hugo Schmorell, e la segunda dunna da quel Elisabeth, naschida Hoffmann (1892–1982), è Alexander emigrà l’onn 1921 en la vegliadetgna da quatter onns a Minca. Er la tgirunza d’uffants russa è vegnida cun els en Germania. Ella ha surpiglià en ses svilup la rolla da la mamma. Damai ch’ella na discurriva strusch tudestg, è el creschì si cun duas linguas.
Il 1935 ha Alexander Schmorell visità ensemen cun Christoph Probst il gimnasi a Minca (Neues Realgymnasium). Suenter ses abitur il 1936 ha el prestà il servetsch da lavur en l’Allgäu ed ha fatg a partir dal november 1937 servetsch militar tar l’artigliaria a chaval da la Wehrmacht. Gia da quel temp duai el esser vegnì en conflict cun il naziunalsocialissem.[36] Il 1938 ha el prendì part sco schuldà a l’annexiun da l’Austria e silsuenter a l’invasiun da la Wehrmacht en la Tschecoslovachia. Suenter ses servetsch militar ha Schmorell, ch’aveva er talents artistics, cumenzà sin intimaziun da ses bab a studegiar il semester da stad 1939 medischina a Hamburg. Là ha el emprendì a conuscher Traute Lafrenz. La stad 1940 ha el stuì prender part sco sutuffizier da la sanitad a la campagna militara cunter la Frantscha ed è er stà engaschà a la front da l’ost.
Il settember 1940 è Schmorell returnà a Minca per reprender ses studi. El è vegnì attribuì a la segunda cumpagnia da students, nua ch’el ha emprendì d’enconuscher la fin da zercladur 1941 Hans Scholl ed a partir dal semester da stad 1942 er Willi Graf. L’atun 1941, a chaschun da curs da malegiar privats en l’atelier da Hein König a Schwabing, ha el fatg l’enconuschientscha da Lilo Ramdohr ed è daventà scolar privat tar il vischin da Lilo Ramdohr, il sculptur Karl Baur, a la Prinzenstrasse a Neuhausen.
Dal matg fin il fanadur 1942 ha el scrit ensemen cun Hans Scholl ils emprims quatter fegls sgulants da la Rosa alva. A partir da la fin da fanadur 1942 è el sa participà sco primsergent da la sanitad a la campagna militara cunter la Russia, e quai en la cumpagnia da students ensemen cun Hans Scholl, Willi Graf, Hubert Furtwängler e Jürgen Wittenstein, als quals el ha intermedià ina chapientscha pli profunda da ses pajais da naschientscha. Enavos da la Russia ha el reprendì il semester d’enviern 1942/43 ses studi a Minca.
Vers la fin da november 1942 è Schmorell viagià tras intermediaziun da si’amia Lilo Ramdohr ensemen cun Hans Scholl tar Falk Harnack a Chemnitz per stabilir contacts tar circuls da resistenza a Berlin. Il december 1942 ha el tschertgà ensemen cun Hans Scholl il contact tar Kurt Huber. Communablamain han els scrit il schaner 1943 il tschintgavel fegl sgulant ‹Appel a tut ils Tudestgs!›, il qual Schmorell ha lura repartì en diversas citads austriacas.
Suenter che Christoph Probst ed ils fragliuns Scholl èn vegnids arrestads, ha Alexander Schmorell, sustegnì da divers enconuschents, empruvà da fugir cun in pass sfalsifitgà sur Schloss Elmau en Svizra, quai che na dueva però betg reussir.[37] Uschia è el returnà a Minca; ils 24 da favrer 1943, il di da la sepultura da ses amis, al han ins enconuschì en in tschaler da refugi, denunzià ed arrestà. Schmorell è vegnì sentenzià a mort ils 19 d’avrigl 1943 en il segund process cunter la Rosa alva. En la vegliadetgna da 25 onns è el vegnì guillotinà ils 13 da fanadur 1943 ensemen cun Kurt Huber en la praschun München-Stadelheim. La bara da Schmorell han ins sepulì sin il Friedhof am Perlacher Forst en la fossa nr. 76-1-26
Il november 1981 ha la baselgia russa a l’exteriur canonisà ils martirs russ dal temp dal naziunalsocialissem. L’onn 2007 è Schmorell sez vegnì canonisà supplementarmain (sco sontg Alexander da Minca che vegn commemorà ils 13 da fanadur).[38][39] Plazzas, vias, scolas ed instituziuns che regordan ad Alexander Schmorell existan en divers lieus en Germania sco er ad Orenburg en Russia.
La fossa da Christoph Probst (a dretga) ensemen cun quellas da Hans e Sophie Scholl sin il Friedhof am Perlacher Forst a Minca
Christoph Hermann Ananda Probst è naschì ils 6 da november 1919 a Murnau am Staffelsee (en il circul Garmisch-Partenkirchen) en ina famiglia relativamain bainstanta. Entras ses bab, il chemicher promovì Hermann Probst (1886–1936), ha el emprendì a conuscher e stimar la libertad culturala e religiusa. Hermann Probst era scienzià privat e perscrutader da sanscrit, sa fatschentava cun filosofia indica e tgirava contacts cun artists che valevan en il naziunalsocialissem sco «degenerads». Suenter il divorzi da si’emprima dunna, la mamma da Christoph Probst Katharina, nata von der Bank, ha el maridà la gidieua Elise Jaffée, nata Rosenthal.[40] La sora da Christoph Angelika Probst sa regorda che ses frar haja crititgà da l’entschatta ennà fermamain las ideas dal naziunalsocialissem che spretschavan tenor el l’umanitad.
Ils onns 1930 fin 1932 ha Probst visità il gimnasi a Nürnberg (pervi da sia segunda lètg era sia mamma ida per in tschert temp a star en la Franconia Centrala) e dapi il 1932 la scola cun internat Marquarstein, la quala ha mantegnì ina tscherta distanza envers las ideas dal naziunalsocialissem. A partir dal 1935 ha Probst alura frequentà ensemen cun Alexander Schmorell il Neues Realgymnasium a Minca. Suenter il suicidi da ses bab il matg 1936 è el vegnì al Landheim Schondorf – era quai ina scola da liber pensar –, nua ch’el ha fatg l’abitur il 1937, cun 17 onns. A questa scola aveva el er fatg amicizia cun il magister Bernhard Knoop, ses quinà da pli tard. Suenter il servetsch da lavur e da militar tar l’aviatica militara ad Oberschleissheim ha Christoph Probst cumenzà la stad 1939 ses studi da medischina a las Universitads da Minca, Strassburg ed Innsbruck. En la Segunda Guerra mundiala ha el prestà servetsch militar a la front da l’ost. Cun 21 onns ha el maridà Herta Dohrn (1914–2016), la figliastra da Harald Dohrn.
Probst, ch’aveva emprendì a conuscher durant ses studi da medischina a Minca ils fragliuns Scholl, è vegnì pir il schaner 1943 tar la Rosa alva, damai ch’el n’aveva betg appartegnì a la medema cumpagnia da students sco Alexander Schmorell, Hans Scholl e Willi Graf; tar las activitads da la gruppa da resistenza è el sa tegnì davostiers per prender resguard sin sia famiglia. Malgrà si’influenza sin ils texts n’ha Probst sez scrit nagin dals fegls sgulants che la Rosa alva ha derasà; bain però in sboz per in settavel fegl, il qual Hans Scholl purtava sin sai, cura ch’el ha derasà cun sia sora Sophie ils 18 da favrer 1943 ils exemplars restants dal sisavel fegl sgulant. Cura ch’ils fragliuns Scholl èn vegnids arrestads, aveva la Gestapo uschia in mussament cunter Probst. Durant las inquisiziuns e las tractativas avant dretgira ha el supplitgà per grazia pervi da ses trais uffants en la vegliadetgna da trais onns (Michael, 1940–2010), dus onns (Vincent, *1941) e quatter emnas (Katja, 1943–1959) e pervi da sia dunna ch’era en letg cun fevra da pagliola. Er ils fragliuns Scholl avevan empruvà adumbatten da proteger Probst cun prender sin els uschè blera culpa sco pussaivel, per al proteger da vegnir sentenzià a mort. Curt avant si’execuziun ha Probst sa laschà battegiar dal spiritual da praschun catolic.[41]
Ils 22 da favrer 1943 è Christoph Probst vegnì executà cun la guillotina. Sia fossa sa chatta sin il Friedhof am Perlacher Forst (fossa nr. 73-1-18/19) che cunfinescha cun il lieu d’execuziun.
Wilhelm ‹Willi› Graf è naschì ils 2 da schaner 1918 a Kuchenheim (che tutga dapi il 1969 tar Euskirchen, ina citad en il sidvest dal stadi federativ Rain dal Nord-Vestfalia). Ses bab lavurava en il commerzi sco mainafatschenta. Wilhelm, che vegniva numnà Willi, aveva anc duas soras. L’onn 1922 è la famiglia ida a star da la Renania a Saarbrücken, nua ch’el ha frequentà suenter la scola populara il gimnasi (Ludwigsgymnasium). A Saarbrücken è Graf er stà ministrant a la basilica St. Johann.[42]
Gia baud è el entrà en l’uniun catolica per giuvens da scolas superiuras, il Bund Neudeutschland (ND). Suenter ch’ils naziunalsocialists èn arrivads a la pussanza, è quella vegnida scumandada. A partir dal 1934 ha el fatg part da l’Urden grisch (Grauer Orden), in’uniun da giuvenils catolica illegala ch’era sa furmada suenter il scumond da la Bündische Jugend e che sa drizzava cunter la dictatura da Hitler. Suenter l’abitur a Saarbrücken l’onn 1937 ha Graf prestà l’avrigl fin l’october 1937 a Dillingen an der Saar il servetsch da lavur obligatoric ed ha alura cumenzà a studegiar medischina a Bonn.[43] L’onn 1938 è el vegnì mess a ferm cun auters commembers da l’Urden grisch ed accusà pervi da lur activitads entaifer la Bündische Jugend. Ils onns 1940 fin 1942 è Graf sa participà sco schuldà da sanitad a las campagnas militaras en la Jugoslavia ed a la front da l’ost. Il 1942 è el vegnì sco commember da la segunda cumpagnia dals students da medischina a Minca en contact cun la Rosa alva. Graf è daventà in commember activ da la gruppa da resistenza.
Ils 18 da favrer 1943, suenter esser vegnì denunzià, han ins mess a ferm Willi Graf a Minca ensemen cun sia sora Anneliese. Ils 19 d’avrigl 1943 è Wilhelm vegnì sentenzià a la mort. L’execuziun cun la guillotina ha però pir gì lieu ils 12 d’october; fin lura han ins empruvà da vegnir a savair dad el en la praschun Stadelheim ulteriurs nums che stevan en connex cun la gruppa da resistenza. Sin giavisch da la famiglia han ins exhumà il 1946 sias restanzas terrestras e transferì quellas dal Friedhof am Perlacher Forst a Minca al Alter Friedhof St. Johann a Saarbrücken en ina fossa d’onur.
Suenter la Segunda Guerra mundiala è sia sora Anneliese Knoop-Graf – la quala na saveva nagut da ses engaschament en la Rosa alva avant l’arrestaziun – s’occupada a moda intensiva cun sia vita, ses operar e sia motivaziun. Tranter auter ha ella evaluà per quest intent ils diaris da ses frar. Per esser s’occupada tut sia vita cun la resistenza cunter il naziunalsocialissem ha Knoop-Graf retschet il 2006 il titel da doctoressa honoris causa da l’Universitad da Karlsruhe.
Kurt Ivo Theodor Huber è naschì ils 24 d’october 1893 a Cuira (Stadtgartenweg 11); ses bab, oriund da la Germania, era da quel temp magister a la Scola chantunala.[44] L’onn 1896 ha la famiglia fatg midada a Stuttgart, nua che Kurt Huber ha passentà ses temp da scola e fatg l’abitur a l’Eberhard-Ludwigs-Gymnasium. Suenter la mort prematura dal bab l’onn 1911 è la mamma ida a star cun ses uffants a Minca. A l’Universitad da Minca ha Kurt Huber studegià musicologia cun filosofia en il rom secundar. L’onn 1917 ha el promovì davart il musicist da la renaschientscha Ivo de Vento cun la nota ‹summa cum laude›. Suenter sia promoziun ha el studegià psicologia e habilità en quest rom l’onn 1920.[45]
Il 1926 ha el cumenzà ses temp sco docent a l’Universitad da Minca, e quai sco professer extraordinari. Incumbensas d’instrucziun en ils roms psicologia e scienza da las metodas al purschevan ina modesta segirtad existenziala. Da vegnir elegì sco professer ordinari han impedì ils naziunalsocialists che faschevan dapi il 1933 ina politica universitara rigida. Uffizialmain han ins fatg valair che Kurt Huber pateschia d’in impediment corporal; quel derivia d’ina malsogna da la gnerva ch’haja manà en l’uffanza ad ina paralisa. Il motiv per propi han però furmà denunziaziuns politicas, tranter auter tras Herbert Gerigk ch’aveva scrit ils 19 da november 1936 en ina brev drizzada al Reichsstudentenführer: «Las colliaziuns da Hubert tar il catolicissem e schizunt sia tenuta ordvart ostila envers la partida èn cumprovadas cleramain.» Suenter che las instanzas da la NSDAP a Minca han dilucidà ils 18 da schaner 1940 la dumonda, valeva Huber bain vinavant sco «dubius», ma betg da princip sco persuna che stueva vegnir refusada. Sinaquai ha Huber tschentà ils 15 da favrer 1940 la dumonda da pudair daventar commember da la NSDAP. Il prim d’avrigl 1940 è el vegnì registrà sco commember da la partida nr. 8.282.981. Suenter esser vegnì mess a ferm la fin da favrer 1943 al han ins exclus da la partida ils 3 d’avrigl 1943.[46]
L’ulteriur accent da sia lavur scientifica ha furmà la musicologia. Cun interess particular è el sa deditgà a la perscrutaziun da la chanzun populara; quai al dueva manar ensemen cun Carl Orff e Kiem Pauli, in enconuschent chantadur popular e musicant en Baviera. Sin iniziativa da Huber e Pauli han ins per exempel manà tras ad Egern ina concurrenza da chantar cun participaziun da gruppas da l’entira Baviera e dal Tirol. Pauli e Huber han rescuvert en la Baviera veglias chanzuns populars ch’eran idas en emblidanza e las han rendidas accessiblas per il chant popular ch’era londervi da renascher.
Entras sias publicaziuns sin ils champs da la psicologia da musica, estetica da musica e teoria vocala ha Huber chattà adina pli vasta renconuschientscha en il mund scientific. Uschia al aveva il ministeri da cultura prussian gia clamà l’onn 1937 a Berlin. Là ha el tschentà ils fundaments da l’archiv da la musica populara. Ad el è er vegnì empermess ch’el possia tegnair a la scola auta prelecziuns musicologicas. Quest’empermischun n’han ins betg tegnì, damai che Huber ha refusà da cumponer chanzuns da cumbat per la Lia da students naziunalsocialistica e per la Giuventetgna da Hitler. Sinaquai è el danovamain returnà cun sia dunna Clara e sia giuvna famiglia a Minca, nua ch’el ha surpiglià il 1938 ina professura a l’universitad. In figl da Kurt Huber è il germanist dad Eichstätt Wolfgang Huber ch’è naschì il 1939.
Il december 1942 èn Hans Scholl ed Alexander Schmorell sa mess persunalmain en contact cun Kurt Huber; els al enconuschevan gia sco docent nà da sias prelecziuns da filosofia e d’inscunters privats tranter adversaris dal reschim a Minca. Communablamain han els scrit il schaner 1943 suenter blers discurs il tschintgavel fegl sgulant (‹Fegls sgulants dal moviment da resistenza en Germania. Appel a tut ils Tudestgs!›).[47] Cun questa autodenominaziun averta sco cumbattants da la resistenza sa differenziescha il text da la denominaziun plitost nunpolitica ‹La Rosa alva› dals emprims quatter fegls sgulants, cun ils quals il pitschen circul da giuvens students aveva clamà si dapi la mesadad dal 1942 da far resistenza cunter il reschim naziunalsocialistic.
Ils 13 da schaner 1943 èsi vegnì tar ils protests da students cunter las remartgas offendentas ed obscenas ch’il Gauleiter da Minca Paul Giesler era sa lubì en rom da las festivitads ‹470 onns Universitad da Minca› (cf. survart). Sut l’impressiun da quellas ed en vista a la sconfitta da la 6avla armada tudestga a Stalingrad è la gruppa sa sentida necessitada ed animada da rinforzar la resistenza cunter il reschim da Hitler e da la NSDAP. Huber ha concepì il sisavel ed ultim fegl sgulant ch’ha pudì vegnir derasà (‹Commilitonas! Commilitons!›). En quel appellescha el cun pleds patriotics «la giuventetgna tudestga [da] fa[r] giu quint cun la pli abominabla tirannia che noss pievel ha insumma gì da supportar insacura». Or dal sboz han Hans Scholl ed Alexander Schmorell stritgà la suandanta passascha:
«Students, studentas. Senza resalva As essas Vus mess a disposiziun a la Wehrmacht tudestga a la front ed en ils servetschs d’apport, davant l’inimi, en l’agid als blessads, ma er en il laboratori ed al plaz da lavur. Per nus tuts na poi dar nagin’autra finamira che da destruir il bolschevissem russ en tut sias furmas. Serrai er vinavant las retschas da nossa grondiusa Wehrmacht.»[48]
Quest fegl sgulant dueva avair consequenzas fatalas per la gruppa. Suenter che betg tut ils exemplars avevan pudì vegnir spedids, han ins decidì da distribuir ils fegls sgulants restants a l’Universitad da Minca. Ils 18 da favrer 1943 èn ils fragliuns Scholl vegnids arrestads ed executads gia ils 22 da favrer ensemen cun Christoph Probst. En in segund process han ins sentenzià Kurt Huber, Wilhelm Graf ed Alexander Schmorell. Huber e Schmorell èn vegnids executads ils 13 da fanadur 1943, Graf ils 12 d’october 1943 (cf. survart).
Kurt Huber
En ses pled da defensiun dals 19 d’avrigl 1943 davant la Curt dal pievel ha Huber dà perditga da sias pretensiuns moralas e persvasiuns politicas. Sa referind a la reproscha da Huber envers la NSDAP che quella haja destruì la «vaira cuminanza dal pievel» e stgaffì nagin «stadi german tenor il princip dal Führer per propi» caracterisescha per exempel Klaus Weber la tenuta da Huber sco conservativa e schovinistica.[49] Huber n’alleghescha questas reproschas però betg per las colliar cun arguments rassistics, mabain per defender la libertad da manifestar l’atgna opiniun ed il princip fundamental dal stadi da dretg e per far appel a laschar renascher la fidanza vicendaivla tranter ils umans:
«La pretensiun fundamentala envers la vaira cuminanza dal pievel è vegnida disfatga cun sutminar a moda sistematica la fidanza d’uman tar uman. I na dat nagina sentenzia pli terribla davart ina cuminanza dal pievel ch’il confess che nus tuts stuain far, numnadamain che nagin na sa senta segir envers ses vischin ed il bab betg envers ses figls. (...) In stadi ch’impedescha mintga libra manifestaziun da l’opiniun e che tracta mintga critica, er quella ch’è giustifitgada moralmain, e mintga proposta da meglierament sco ‹preparaziun a l’auttradiment› e tschenta quellas sut las pli severas painas, rumpa cun in vegl dretg tudestg, german nunscrit, il qual era anc adina vivent en il ‹saun sentiment dal pievel› e sto er vinavant restar vivent en quel. (...) A mia favur fatsch jau valair che mi’admoniziun da recurrer als fundaments d’in stadi da dretg – che pon els sulets durar – e da returnar tar il stadi german tenor il princip dal Führer per propi saja la necessitad actuala la pli urgenta. Da betg vulair udir quella po be avair per consequenza la perdiziun dal spiert tudestg e la finala dal pievel tudestg. (...) Jau pretend enavos la libertad per noss pievel tudestg.»[50]
Ils 13 da fanadur 1943, curt avant si’execuziun, ha Huber scrit ina brev da cumià a sia famiglia, en la quala ins po tranter auter leger: «As legrai cun mai! Jau dastg murir per mia patria, per ina patria gista e pli bella, sco ch’ella vegn segir a resortir da questa guerra.» El moria en il «cumbat per ina nova Germania!»[51]
Las restanzas terrestras da Kurt Huber han ins sepulì en ina fossa da famiglia, nr. 21-W-22, sin il Waldfriedhof Alter Teil a München-Hadern.[52]
Sco gia menziunà è l’autur da medischina Klaus Weber sa fatschentà en sia publicaziun ‹Illustrierte Geschichte der Psychologie› cun la tenuta da Kurt Huber envers il naziunalsocialissem. El vegn a la conclusiun che Huber na saja ni sta il «mentur spiritual» da la Rosa alva ni in «antifaschist» ord persvasiun. In maletg pli differenzià deriva da Maria Bruckbauer ch’è s’occupada cun Huber sco perscrutader da la chanzun populara. Da sias expectoraziuns resorta che Huber po bain esser s’engaschà – en il spiert naziunalistic general da la fin dal 19avel e l’entschatta dal 20avel tschientaner – cun corp ed olma per la cultura ‹stget› tudestga, senza che quai stoppia sminuir ses merits d’esser s’engaschà en la Rosa alva per morala ed umanitad:
«Areguard la radicalitad cun la quala Kurt Huber è passà si cunter tschertas apparientschas entaifer il naziunalsocialissem na datti nagin dubi. Quest’opposiziun na dastga però betg vegnir resguardada sco absoluta, ni temporarmain ni tematicamain. Ed anc main giustifitgescha ella d’idealisar las differentas activitads da Huber. Tge ch’al ha manà en la resistenza è vegnì e vegn tractà en autras publicaziuns. En si’amur per la musica populara bavaraisa ed en sia lavur sin quest champ n’è la motivaziun respectiva en tutta cas betg da tschertgar.»[53]
↑Ulli Stang (ed.): Sophie und Hans Scholl: 22. Febr. 1942 von Nazis ermordert. Ed. da la DKP Marburg, 1983, p. 4.
↑Benedikt Pfister: «Den Nazis die Stirn bieten!» Die Ulmer Abiturienten im Nationalsozialismus. Saarbrücken 2008.
↑Michael Kuckenburg: Daraus erwuchs bei uns Opposition. En: Unterrichtspraxis. Agiunta tar Bildung und Wissenschaft, carnet nr. 5, 20 da settember 2013, p. 6.
↑Vgl. Heinz A. Brenner: Dagegen. Bericht über den Widerstand von Schülern des Humanistischen Gymnasiums Ulm/Donau gegen die deutsche nationalsozialistische Diktatur. Roth, Leutkirch 1992, ISBN 3-9800035-4-X.
↑Gerhard Schott: Richard Harder, Klassischer Philologe, erster Interpret der Flugblätter der ‹Weißen Rose› und das ‹Institut für Indogermanische Geistesgeschichte›. En: Elisabeth Kraus (ed.): Die Universität München im Dritten Reich. Aufsätze. Tom 2, Minca 2008, (Beiträge zur Geschichte der Ludwig-Maximilians-Universität München, tom 4), ISBN 978-3-8316-0727-3, p. 413–500.
↑Peter Steinbach, Johannes Tuchel: Widerstand gegen die nationalsozialistische Diktatur 1933–1945. (= Informationenreihe zur politischen Bildung, tom 243). Bonn 2004.
↑Corina Petrescu: Against all odds. Models of subversive spaces in National Socialist Germany. Peter Lang Publishers, Berna 2010, ISBN 978-3-03911-845-8.
↑Heinz Boberach: Meldungen aus dem Reich. Die geheimen Lageberichte des Sicherheitsdiensts der SS 1938–1945. Pawlak Verlag, Herrsching, p. 4944.
↑Senkt die Fahnen über frischen Gräbern deutscher Freiheitskämpfer! – Staatsbibliothek Berlin, Handschriftensammlung: Fegls singuls 1939/45, 8725, p. 75.
↑Elke Reuter, Detlef Hansel: Das kurze Leben der VVN 1947–1953. Die Geschichte der Vereinigung der Verfolgten des Naziregimes in der sowjetischen Besatzungszone und in der DDR, Berlin 1997, p. 372s.
↑ Biografia sin rosa-winkel.de, consultà ils 4 d’avrigl 2017.
↑Robert M. Zoske: Sehnsucht nach dem Lichte – Zur religiösen Entwicklung von Hans Scholl: Unveröffentlichte Gedichte, Briefe und Texte. Herbert Utz Verlag, 2014, p. 407.
↑Infurmaziuns biograficas tenor Bernd Aretz: Sophie Scholl. Ein Lebensbild. Neue Stadt Verlag, Minca 2013, ISBN 978-3-87996-987-6, p. 149.
↑Cf. Bernd Aretz: Sophie Scholl. Ein Lebensbild, p. 29–30.
↑Manfred Berger: Frauen in der Geschichte des Kindergartens. Brandes & Apsel Verlag, Francfurt a.M. 1995, ISBN 3-86099-255-4, p. 113s.
↑Maren Gottschalk: Der Heiligenschein ist weg. Intervista cun Frank Weiffen. En: Leverkusener Anzeiger, 25 da settember 2012, consultà ils 8 d’october 2016.
↑Vgl. Bernd Aretz: Sophie Scholl. Ein Lebensbild, p. 50–65.
↑Barbara Beuys: Sophie Scholl. Biografie. Carl Hanser, Minca 2010, ISBN 978-3-446-23505-2, p. 261.
↑Franz Josef Schäfer: Als die Weisse Rose zu blühen begann: Die Schulzeit von Willi Graf am Saarbrücker Ludwigsgymnasium. En: Saargeschichten, tom 4, 2017, nr. 49, p. 18–22.
↑Peter Goergen: Willi Graf: ein Weg in den Widerstand (= Schriftenreihe der Stiftung Demokratie Saarland e.V., Geschichte, Politik und Gesellschaft, 11). St. Ingbert 2009, p. 70–72.
↑Infurmaziuns biograficas tenor Peter Laska, Toni Leibl, Franz Ruppel e.a.: Kurt Huber. Stationen seines Lebens in Dokumenten und Bildern. Ed. dal Kurt-Huber-Gymnasium, Gräfelfing 1983. Cf. en pli Rosemarie Schumann: Kurt Huber – geboren in Chur. En: Bündner Monatsblatt 2011, p. 335–352.
↑Citats ed indicaziuns tenor Fred K. Prieberg: Handbuch Deutsche Musiker 1933–1945. CD-Rom-Lexikon, Kiel 2004.
↑Hans Scholl, Alexander Schmorell, Kurt Huber: Flugblätter der Widerstandsbewegung in Deutschland. Aufruf an alle Deutsche! En: Ulrich Chaussy, Gerd R. Ueberschär: «Es lebe die Freiheit!» Die Geschichte der Weißen Rose und ihrer Mitglieder in Dokumenten und Berichten. Fischer Taschenbuch, Francfurt a.M. 2013, p. 39–41.
↑Cità tenor Karl-Heinz Jahnke: Weiße Rose contra Hakenkreuz. Der Widerstand der Geschwister Scholl und ihrer Freunde (= Bibliothek des Widerstandes). Röderberg-Verlag, Francfurt a.M. 1969, p. 50.
↑Klaus Weber: Kurt Huber. En: Illustrierte Geschichte der Psychologie. Quintessenz, Minca 1993, p. 186.
↑Professor Kurt Huber’s defense speech. En: James Donohoe: Hitler’s conservative opponents in Bavaria 1930–1945. A study of Catholic, monarchist, and separatist anti-Nazi activities. E.J. Brill, Leiden 1961, p. 327.
↑Kurt Hubers Abschiedbrief. En: Christian Petry: Studenten aufs Schafott. Die Weisse Rose und ihr Scheitern. R. Piper, Minca 1968, p. 216.
↑Hildegard Vieregg: Grab- und Gedenkstätte Professor Dr. Kurt Hubers im Waldfriedhof. En: Hildegard Vieregg: «Menschen seid wachsam». Mahnmale und Gedenkstätten für die Opfer der NS-Gewaltherrschaft 1933–1945. Begleitbuch zum gleichnamigen Medienpaket, erstellt in Kooperation zwischen dem Museums-Pädagogischen Zentrum München und der Staatlichen Landesbildstelle Südbayern (= MPZ-Themenhefte zur Zeitgeschichte.) O. V., Minca 1993, p. 43–45.
↑Maria Bruckbauer: «...und sei es gegen eine Welt von Feinden!» Kurt Hubers Volksliedsammlung und -pflege in Bayern (= Bayerische Schriften zur Volkskunde, tom 2). Minca 1991, p. 205.
Hans Werner Henze: In memoriam: Die Weisse Rose. Fuga dubla per 12 instruments. Primaudiziun 1965 a Bologna (Teatro Comunale; Rassegna della Resistenza Europea; commembers da l’Orchestra Comunale di Bologna, dirigent: Bruno Maderna).
Weisse Rose. Opera dad Udo Zimmermann, 1967/68, opera en otg maletgs, libret dad Ingo Zimmermann.
Weisse Rose. Opera dad Udo Zimmermann, 1986, scenas per dus chantadurs ed ensemble instrumental, libret da Wolfgang Willaschek.
Die Weisse Rose – Aus den Archiven des Terrors, da Jutta Schubert. Il toc da teater è vegnì preschentà l’emprima giada il 2004 dal Junges Schauspiel Ensemble München en la Reithalle München (reschia: Michael Stacheder).
Die Weisse Rose, da Lillian Groag, tudestg da Constanze Hagelberg, gieu da teater.
Sophie Scholl – die letzten Tage. Toc da teater da Betty Hensel e Fred Breinersdorfer tenor ses scenari, emprima represchentaziun il 2008 al Schauspielhaus Salzburg.
Der Pedell, 1971, reschia: Eberhard Itzenplitz. Film da televisiun (ZDF).
Die weisse Rose, 1982, reschia: Michael Verhoeven, Lena Stolze en la rolla da Sophie Scholl e Wulf Kessler sco Hans Scholl.
Fünf letzte Tage, 1982, reschia: Percy Adlon. Medemamain cun Lena Stolze sco Sophie Scholl.
Die kleine Schwester – Die weisse Rose: Ein Vermächtnis, 2002, cudesch e reschia: Michael Verhoeven.
Sophie Scholl – Die letzten Tage, 2005, reschia: Marc Rothemund, scenari: Fred Breinersdorfer, retschertga: Ulrich Chaussy; Julia Jentsch en la rolla da Sophie Scholl ed Alexander Held sco Robert Mohr. Il film ha gudagnà premis a la Berlinale 2005 sco meglier film e meglra actura principala ed è stà nominà per l’Oscar.
Die Widerständigen – Zeugen der Weissen Rose, 2008, cudesch e reschia: Katrin Seybold. Film documentar che porta intervistas cun parents, amis ed enconuschents dals commembers da la Rosa alva e che mussa fotografias nunpublitgadas.
Allen Gewalten zum Trotz sich erhalten. Die Geschichte der Weissen Rose. TR-Verlagsunion, Minca 1993.
Sophie Scholl – Das Verhör. Oskar Verlag, 2006. Prelecziun cumpletta dals protocols d’interrogaziun, cun Anna Clarin (Sophie Scholl) e Konstantin Wecker (Robert Mohr). [Dal chantautur Konstantin Wecker exista er ina chanzun cun il titel ‹Die Weisse Rose›].
Harter Geist und weiches Herz. Das intellektuelle Umfeld der Weissen Rose. Hörbuchverlag auditorium maximum 2007. (Autura: Barbara Ellermeier).
Wagnis Weisse Rose. Gieu auditiv documentar en duas parts Es lebe die Freiheit! e Ihr Geist lebt weiter. Katrin Seybold, Michael Farin, Bayerischer Rundfunk, 2012.
Lilo Ramdohr: Freundschaften in der Weissen Rose. Geschichtswerkstatt Neuhausen, Minca 1995, ISBN 3-931231-00-3.
Michael Kissener, Bernhard Schäfers (ed.): «Weitertragen». Studien zur ‹Weissen Rose›. Festschrift für Anneliese Knoop-Graf zum 80. Geburtstag. UVK, Constanza 2000, ISBN 3-87940-727-4.
Inge Scholl: Die Weisse Rose. Francfurt a.M. 1955. (Reediziun amplifitgada 1993, ISBN 3-596-11802-6).
Barbara Schüler: «Im Geiste der Gemordeten…» Die ‹Weisse Rose› und ihre Wirkung in der Nachkriegszeit. Schöningh, Paderborn e.a. 2000, ISBN 3-506-76828-X.
Harald Steffahn: Die Weisse Rose. Rowohlt, Reinbek bei Hamburg 1992, ISBN 3-499-50498-7.
Sönke Zankel: Mit Flugblättern gegen Hitler. Der Widerstandskreis um Hans Scholl und Alexander Schmorell. Böhlau, Cologna e.a. 2008, ISBN 978-3-412-20038-1.
Igor Chramow: Die russische Seele der ‹Weissen Rose›. Helios, Aachen 2013, ISBN 978-3-86933-099-0.
Gregor Fernbach (ed.): «Vergesst Gott nicht!» – Leben und Werk des heiligen Märtyrer von München, (Alexander) Schmorell. Edition Hagia Sophia, Wachtendonk 2013, ISBN 978-3-937129-85-3.
Jutta Schubert: Zu blau der Himmel im Februar. Kulturmaschinen, Berlin, 2013, ISBN 978-3-943977-01-1.
.jpg)
