Slovachia

La Slovachia (slovac Slovensko, uffizialmain Slovenská republika, rumantsch Republica Slovaca) è in pajais intern situà en l’Europa Centrala. Il stadi cunfinescha cun l’Austria, la Tschechia, la Pologna e l’Ucraina. La chapitala ed a medem temp la pli gronda citad dal pajais è Bratislava.

Republica Slovaca Slovenská republika (slovac)
Lingua uffiziala	slovac
Chapitala	Bratislava
Furma da stadi	republica parlamentara
Schef da stadi	presidenta Zuzana Čaputová
Schef da la regenza	primminister Eduard Heger
Surfatscha	49 034 km²
Abitants	5 443 120 (2017)
Spessezza	110 abitants per km²
Munaida	euro (EUR)
Imni naziunal	Nad Tatrou sa blýska
Zona d'urari	+2
Numer da l'auto	SK
TLD d'internet	.sk
Preselecziun	+421

Il lai Štrbské pleso en la Tatra Auta

Spišské Podhradie en la regiun Prešov

Il territori da la Slovachia odierna è vegnì populà dals Slavs a la vieuta dal 5avel al 6avel tschientaner. En il 7avel tschientaner è sa furmà il Reginavel da Samo e pli tard sa chattava en la Slovachia in dals centers dal Reginavel da la Moravia. En il 11avel tschientaner è la Slovachia vegnida incorporada en il Reginavel da l’Ungaria; quel ha furmà a partir dal 1526 ina part da la monarchia da Habsburg ed a partir da l’onn 1867 da l’Austria-Ungaria. Suenter avair schlià la monarchia dubla il 1918, ha la Slovachia fatg part dal nov stadi Tschecoslovachia, cun excepziun dals onns 1939 fin 1945 cur ch’ha existì il Stadi slovac. Cun la fin da la Segunda Guerra mundiala è il stadi tschecoslovac sa restabilì. Il prim da schaner 1993, suenter ina partiziun paschaivla da quest stadi, è sa furmada la Republica Slovaca independenta sco stadi dals Slovacs.

Dapi il 2004 è la Slovachia commembra da l’Uniun europeica e da la NATO. L’onn 2007 han ins dismess las controllas da cunfin tenor la Cunvegna da Schengen e dapi il 2009 fa la Slovachia part da la zona da l’euro. Il stadi furma ina republica parlamentara a basa d’ina constituziun democratica. Cun la Pologna, la Tschechia e l’Ungaria furma la Slovachia la Gruppa da Visegrád.

En la rangaziun tenor l’Index da svilup uman sa chattava la Slovachia l’onn 2014 cun ina valur da 0,844 sin il 35avel plaz da 188 stadis ch’èn vegnids evaluads; il pajais fa uschia part da la gruppa cun in ‹fitg aut svilup uman›.

Num dal stadi ed etnonim

Charta fisica

La denominaziun odierna ‹Slovachia›, ch’è en diever en la gronda part da las linguas, è relativamain nova; en la versiun tudestga (Slowakei) cumpara quella l’emprima giada en ina petiziun da l’onn 1849 drizzada a l’imperatur austriac. L’autodenominaziun slovaca Slovensko è cumprovada l’emprima giada en il 15avel tschientaner e deriva dal slav vegl Sloveni, la denominaziun per tut ils Slavs. En il 14avel tschientaner vegniva il territori da la Slovachia dal Vest e Centrala dad oz savens numnada ‹pajais da Matúš› (slovac: Matúšová zem), tenor il pussant prinzi magyar Matúš Čák. Dapi il 16avel tschientaner è en diever per il territori da la Slovachia odierna la denominaziun ‹Ungaria superiura› (slovac: Horné Uhorsko), suenter che la gronda part da l’Ungaria – cun excepziun da la Slovachia odierna – era vegnida sut domini tirc.

Sumeglientschas tranter Slovachia e Slovenia

L’autodenominaziun odierna tant dals Slovacs (ch’appartegnan als Slavs dal vest) sco er dals Slovens (ch’appartegnan als Slavs dal sid) deriva da la denominaziun oriunda da tut ils Slavs, dals Sloveni. Ils Slovacs numnan lur pajais Slovensko, ils Slovens il lur Slovenija. La lingua slovaca ha num per slovac slovenčina, la lingua slovena per sloven slovenščina. Il pled per ‹Slovaca› e ‹Slovena› è en omaduas linguas tuttina: Slovenka (furma masculina: Slovák e Slovenec).

Geografia

Spazi natiral

La Slovachia s’extenda per lung dal 48avel e 49avel grad da latituda settentriunal ed ha in’extensiun maximala tranter ost e vest da 429 kilometers (da Záhorská Ves a Nová Sedlica) e tranter nord e sid da 197 kilometers (dad Obid a Skalité). En il nord ed en il center ha la Slovachia il caracter d’in pajais muntagnard; en il sid tanscha el percunter fin en la Pitschna e Gronda Planira Ungaraisa. Il stadi cumpiglia stgars in terz da l’entir artg da las Carpatas, surtut da las Carpatas dal Vest. La pli auta elevaziun furma il Gerlachovský štít en la Tatra Auta; cun 2655 m è quel a medem temp la pli auta muntogna da las Carpatas insumma. Tut en tut dumbra la Slovachia radund 100 pizs che cuntanschan in’autezza da duamilli meters. Il punct il pli bass sa chatta sper il flum Bodrog sper Streda nad Bodrogom, nua ch’il flum banduna la Slovachia (94 m). Il center geografic dal pajais sa chatta a la muntogna Hrb sper Ľubietová; in dals puncts centrals da l’Europa – tut tenor la definiziun dal cunfin oriental da quella – è situà sper Kremnické Bane. Ils cunfins da la Slovachia cun ils stadis vischins han la suandanta lunghezza: Austria 127 km, Tschechia 265 km, Pologna 597 km, Ucraina 98 km ed Ungaria 679 km.

Dus terzs da la surfatscha da la Slovachia appartegnan a la Carpatas, il rest sa chatta a l’ur dal Batschigl Pannonic ed ina pitschna part a l’ur dal Batschigl da Vienna.

La muntogna Drieňok en la Gronda Fatra sper Mošovce

En il vest sper Bratislava cumenzan las Carpatas cun las Carpatas Pitschnas (autezza fin a 770 m) che furman ina chadaina da muntogna plitost graschla. En il nordost suondan las Carpatas Alvas (Biele Karpaty, fin 1000 m), Strážovské vrchy, Javorníky sco er intginas muntognas da las Beschidas che tanschan per lung dal cunfin tschec e pli tard polonais. En l’ost da Žilina daventan las muntognas pli autas cun la Pitschna e la Gronda Fatra (Malá/Veľká Fatra, fin a 1700 m), la Tatra Bassa (Nízke Tatry, fin a 2040 m) e la Tatra (Tatry, ils pli auts pizs 2400–2655 m) al cunfin polonais. En l’ulteriur decurs da las Carpatas Exteriuras sa sbassan las autezzas maximalas puspè, davent da las Muntognas da Levoča e la Spišská Magura sur las Beschidas Bassas fin al cunfin ungarais (autezzas da 500–1200 m); sper Bardejov sa chatta il cunfin tranter las Carpatas dal Vest e las Carpatas da l’Ost.

Vers l’intern dal pajais cumenzan las elevaziuns cun il Tribetz ed il Vtáčnik sper Nitra resp. Topoľčany (fin a 1340 m). La regiun en il vest ed en il sid da Banská Bystrica è cuverta da diversas chadainas da muntogna da las Muntognas mesaunas slovacas (fin a 1300 m), tranter auter da las Muntognas da Štiavnica, las Muntognas da Kremnica e da la Poľana. Sur l’entira surfatscha tranter Detva (en l’ost da Zvolen) e Košice s’extendan las muntognas da minerals slovacas (Slovenské rudohorie, fin stgars 1500 m). Impurtantas muntognas en l’ost da Košice èn la Slanské Vrchy sco er il Vihorlat (fin stgars 1100 m). En general sa diminueschan las autezzas mintgamai dal nord vers il sid.

La populaziun en las regiuns muntagnardas dal pajais sa concentrescha sin ils numerus fops da las vals; ils pli impurtants èn (dal vest vers l’ost): Považské podolie, Hornonitrianska kotlina, Žilinská kotlina, Turčianska kotlina, Zvolenská kotlina, Podtatranská kotlina, Juhoslovenská kotlina e Košická kotlina.

Planiras pli grondas èn surtut situadas en il vest ed en il sid dal pajais. Tranter la Morava e las Carpatas Pitschnas sa chatta la Záhorská nížina che sa cuvra cun la cuntrada Záhorie. Ord vista geomorfologica furma quella ina part dal Batschigl da Vienna. Tranter las Carpatas Pitschnas e la Muntogna mesauna slovaca s’extenda la Planira dal Danubi (Podunajská nížina). Pervi da sia grondezza e las cuntradas variadas sa divida quella en la Planira dal Danubi situada en il sidvest tranter Bratislava e Nové Zámky/Komárno (Podunajská rovina) ed en la Cuntrada da collinas dal Danubi (Podunajská pahorkatina) situada pli vers nord e vers ost. L’autezza variescha tranter 100 m en il sid e 200 m en il nord. Enturn las citads da Trebišov e Michalovce s’extenda la Planira da la Slovachia da l’Ost, la quala sa divida medemamain en ina part planiva ed en ina part collinusa.

Auas

Tras il pajais maina il sparta-auas europeic tranter la Mar Naira (Danubi) e la Mar da l’Ost (Visla); bundant 90 % dal territori dal pajais tutgan tar l’intschess idrografic dal Danubi. Il Danubi (slovac Dunaj) en il sidvest maina sur ina lunghezza da 172 km sin territori statal da la Slovachia. El è il flum slovac che maina per lunschor il pli bler aua; il pli lung flum è però la Váh cun ina lunghezza da 403 km che percurra il nordvest dal pajais. Ulteriurs impurtants flums èn la Morava al cunfin vers la Tschechia ed Austria, il Hron en il center dal pajais, l’Ipeľ al cunfin cun l’Ungaria sco er Sajó (Slaná), Hornád, Laborec, Latorica e Bodrog en l’ost; la Tisa tutga il cunfin sidost dal pajais.

Lais natirals datti praticamain be en la Tatra Auta. Pervi da la glazialisaziun durant il temp da glatsch èn sa furmads là numerus lais alpins. Il pli grond da quels è il Veľké Hincovo pleso. En auters lieus datti be fitg paucs lais natirals, percunter numerus lais da serra per lung dals flums (surtut Váh e Danubi).

Fauna e flora

Il spazi natiral da la Slovachia appartegna a la zona temprada. En las muntognas mesaunas ed en l’auta muntogna vivan anc lufs ed urs brins. En ils guauds da feglia cumparan vulps, selvaschina, giats selvadis e portgs selvadis; en guauds da guglias èn represchentads urs brins, lufs-tscherver e stgilats. Sur il cunfin da guaud vivan il chamutsch da la Tatra, muntanellas e mieurs-sfuigna blatgas. Dapi il 2004 datti er puspè bisons europeics che vivan en libertad (en las Beschidas en il nordost dal pajais). Entaifer la flora dattan surtut en egl ils guauds extendids che cuvran radund 44 % da la surfatscha dal pajais.

Il clima che prevala localmain sparta il pajais en plirs stgalims da vegetaziun. Las planiras èn per gronda part vegnidas transfurmadas en cuntrada culturala; qua han be pudì sa mantegnair pitschnas restanzas dals guauds oriunds. Alura suondan ils stgalims d’autezza cun lur vegetaziun specifica fin al stgalim alpin (che sa restrenscha als pizs il pli auts da la Tatra).

Clima

Staziun meteorologica al Lomnický štít

Il clima en la Slovachia correspunda a la zona continentala temprada; l’influenza dal clima oceanic sa diminuescha vers ost. A nivel regiunal poi però dar differenzas, surtut tranter il nord muntagnard e las planiras al sid. Las regiuns las pli chaudas e sitgas èn situadas en il sid dal pajais (temperatura media annuala tranter 9 °C e 11 °C), alura suondan las foppas a l’intern da las Carpatas (temperatura media annuala tranter 6 °C e 8 °C) e las regiuns muntagnardas en il nord cun lur clima alpin.

Las precipitaziuns crodan surtut durant la stad (radund 40 %), suandà da la primavaira e l’atun (25 % resp. 20 %) e da l’enviern (15 %). En la muntogna poi però dar l’enviern blera naiv. En la Tatra pon ils pizs ils pli auts esser cuverts durant 200 dis ad onn cun naiv.

Protecziun da l’ambient e da la natira

La Slovachia dispona da bundant 20 territoris natirals protegids e da tschients cuntradas protegidas pli pitschnas. A l’emprima categoria appartegnan nov parcs naziunals. Il pli vegl e pli grond furma il Parc naziunal da la Tatra cun 73 800 ha. Sper ulteriurs parcs en zonas muntagnardas existan er territoris sut protecziun da la cuntrada en las planiras.

Populaziun

En la Slovachia vivan radund 5,45 milliuns abitants (situaziun dal 2014). Dapi l’independenza ha il svilup da la populaziun plitost stagnà. Cun ina vegliadetgna media da 35,5 onns tutga la Slovachia tar ils stadis da l’Europa cun ina populaziun plitost giuvna. L’aspectativa da vita ha muntà en il spazi da temp 2010 fin 2015 76,3 onns (umens 72,7, dunnas 79,8).

Etnias

A chaschun da las dumbraziuns dal pievel en la Slovachia vegn dumandà suenter l’appartegnientscha etnica. La structura etnica effectiva pudess però divergiar in pau dals resultats uffizials. Surtut la cumpart dals Roma vegn stimada bundant pli auta (tranter 7,5 e 17 % da la populaziun).

Tenor la dumbraziun dal pievel dal 2011 èn 4 352 775 persunas (80,7 %) sa decleradas sco slovacas, 458 476 (8,5 %) sco magyaras (ungaraisas), 105 738 (2,0 %) sco romani, 33 428 (0,6 %) sco rutenas, 30 367 (0,6 %) sco tschecas. Ulteriuras naziunalitads sco ucranais, tudestg, morav, polonais, russ, bulgar, croat e.a. cuntanschan valurs da max. 0,1 %.

Tuttina sco l’Israel ed intgins ulteriurs stadis da l’Europa da l’Ost e da l’Asia vegn er la Slovachia descritta sco democrazia etnica cun in ‹naziunalissem constituziunal›, en il qual «la dominanza d’ina gruppa etnica è instituziunalisada». Quai resorta dal preambel da la constituziun ch’accentuescha ina suveranitad betg a basa dals burgais, mabain da la naziun slovaca. Bain vegn scumandada en la constituziun tutta furma da discriminaziun da minoritads e garantì a quellas il dretg da s’organisar e la pussaivladad d’autonomia culturala; a medem temp serva la constituziun però sco instrument per legitimar la pussanza da la maioritad.

Linguas minoritaras

Sco lieus cun minoritads valan tenor lescha ils abitadis en ils quals ina gruppa da la populaziun betg slovaca ha cuntanschì tar almain duas dumbraziuns dal pievel ina cumpart da 15 % (avant il 2011 da 20 %). En quests lieus vegn la lingua minoritara duvrada sco segunda lingua uffiziala ed er inscripziuns sin edifizis publics vegnan fatgas en omaduas linguas. Uschia vala per exempel tudestg sco segunda lingua en las duas vischnancas da la Slovachia Centrala Krahule (tudestg Blaufuss) e Kunešov (Kuneschhau).

Religiuns

Dom da Košice

La Slovachia è in pajais cun ina lunga tradiziun cristiana. Enturn l’onn 828 ha il prinzi slav Pribina laschà consecrar en sia citad residenziala Nitra l’emprima baselgia cristiana sin territori da la Slovachia odierna. Il 880 è suandada la fundaziun da l’uvestgieu da Nitra. L’onn 863 eran arrivads ils scienziads e spirituals bizantins Kyrillos e Methodios en il Reginavel da la Moravia, nua ch’els avevan instituì in’atgna organisaziun ecclesiastica a basa da la liturgia vegl slava. Methodios è stà ils onns 870 fin 885 archuvestg da la Moravia e Pannonia.

Las baselgias cristianas han giugà ina rolla centrala en l’istorgia da la Slovachia; il moviment naziunal slovac dal 18avel e 19avel tschientaner è stà collià stretgamain cun la baselgia catolica ed evangelica. Ils spirituals da questas duas baselgias han tschentà fin l’entschatta dal 20avel tschientaner la gronda part da l’intelligenza slovaca. Uschia è l’emprima lingua scritta slovaca vegnida publitgada il 1787 dal plevon catolic Anton Bernolák. Ils onns 1843 fin 1846 ha il scienzià evangelic Ľudovít Štúr codifitgà en collavuraziun cun ils dus plevons evangelics Jozef Miloslav Hurban e Michal Miloslav Hodža la lingua da standard slovaca dad oz. Quest trio ha er manà corps da voluntaris armads cunter l’Ungaria il 1848/49. Suenter che la Slovachia è daventada il 1918 ina part da la Tschecoslovachia, eran ils dus schefs da partida da las duas sulettas partidas slovacas il plevon catolic Andrej Hlinka ed il preditgant evangelic Martin Rázus.

Il president dal stadi da l’emprim stadi slovac (1939–1945), Jozef Tiso, era medemamain in plevon catolic. Durant la dictatura dals communists (1948–1989) è la baselgia catolica stada en la Slovachia la pli impurtanta forza d’opposiziun.

Il center dals cristians evangelics en la Slovachia furman ils territoris da cunfin occidentals vers la Tschechia e surtut la Slovachia Centrala. En il nordost dal pajais prevala la confessiun catolic-greca, surtut entaifer la minoritad rutena.

Daspera existan anc pliras cuminanzas religiusas protestantas pli pitschnas. L’onn 1938 devi radund 120 000 Gidieus en la Slovachia; en consequenza dal holocaust e da l’emigraziun dal temp dal communissem è lur dumber crudà sin radund 2000 persunas. La cumpart uffiziala dals muslims n’è betg enconuschenta, damai che l’islam n’ha betg furmà in’atgna categoria en rom da la dumbraziun dal pievel dal 2011. Da vart dals muslims da la Slovachia vegn lur dumber stimà sin 5000. La Slovachia furma il sulet stadi entaifer l’Uniun europeica, en il qual i na dat nagina moschea.

Tenor ina retschertga represchentativa dal 2004 han 63 % da las persunas inditgà da crair en Dieu ed ulteriurs 26 % a moda in pau pli vaga en ina forza spirituala. 11 % dals interrogads na cartevan ni en in Dieu ni en in’autra forza spirituala, 2 % eran indecis.

Tenor la dumbraziun dal pievel han 62 % da la populaziun inditgà d’appartegnair a la baselgia catolic-romana, 5,9 % a la baselgia evangelica, 3,8 % a la baselgia catolic-greca, 1,8 % a baselgias refurmadas e 0,9 % a la baselgia ortodoxa.

Migraziun

La Slovachia na tutga betg tar ils pajais da destinaziun tradiziunals per migrants. Perquai n’è il pajais strusch vegnì tutgà da l’augment dramatic da la migraziun en il 20avel tschientaner. Quai è bain sa midà in pau dapi che la Slovachia fa part da l’Uniun europeica e dal Spazi da Schengen, ma betg a moda marcanta. Il 2015 dumbrava la cumpart da persunas da l’exteriur be 1,56 % da la populaziun totala. Da quai derivan 42 % dals stadis vischins Tschechia, Ungaria, Pologna, Austria ed Ucraina.

Istorgia

Preistorgia

Il territori da la Slovachia odierna è gia vegnì populà d’umans avant l’ultim temp da glatsch. L’emprim pievel sin quest territori ch’è cumprovà en scrit han furmà ils Celts ch’èn immigrads a partir dal quart tschientaner a.C. Cun quels hai dà in ferm svilup en l’elavuraziun da fier, arschiglia, launa e glin. Tar ils chats celtics ils pli frequents tutgan surtut armas. En il decurs dal prim tschientaner s.C. han ils Quads germans substituì ils Celts. Sin il territori da la Slovachia odierna hai dà pliras guerras tranter Romans e Quads; da quellas dat tranter auter perditga l’inscripziun romana en la citad Trenčín dad oz (da quel temp Laugaricio). La preschientscha romana sa restrenscha uschiglio sin il limes dal Danubi cun champs a Gerulata (oz Rusovce) e Celemantia (oz Iža).

Da la fin dal quart tschientaner fin l’emprima mesadad dal 5avel tschientaner ha il territori da la Slovachia fatg part dal Reginavel dals Huns. Suenter la fin da lur domini èn arrivads l’onn 469 ils Ostrogots en il territori da la Slovachia; quels èn però ids vinavant vers vest. En il Batschigl da las Carpatas èn arrivads sco proxims ils Gepids (Germans da l’Ost). A la vieuta dal 5avel al 6avel tschientaner han ils Langobards cuntanschì il territori da la Slovachia odierna, ma han bandunà il pajais fin l’onn 568 en direcziun da l’Italia dal Nord.

5avel fin 10avel tschientaner

Statua da prinzi Svatopluk I sin il chastè da Bratislava

Ils antenats slavs da la Slovachia han cuntanschì il territori a la fin dal 5avel tschientaner ed èn daventads là en il decurs dal 6avel tschientaner l’etnia dominanta. Lur emprimas structuras statalas ha probablamain furmà il Reginavel da Samo. En il 8avel tschientaner stevan els sut il domini dals Avars. A l’entschatta dal 9avel tschientaner è sa furmà en la citad Nitra in dals centers dal Reginavel da la Moravia. Il prinzi Pribina che residiava a Nitra – ubain sco regent d’in agen principadi ubain sco regent local morav – ha laschà eriger là l’onn 828 l’emprima baselgia cristiana sin territori da la Slovachia dad oz. L’onn 833 al ha il prinzi morav Mojmir I (ca. 830–846) però bandischà en l’exil.

Il Reginavel da la Marovia, ch’ha furmà l’emprim urden statal slav da muntada, ha giugà e gioga vinavant ina rolla centrala areguard l’identitad naziunala slovaca. Sut il prinzi morav Rastislav (846–870) han ils Moravs rebellà repetidamain cun success cunter la predominanza ostrofrancona. Ultra da quai han ils spirituals bizantins Kyrillos e Methodios introducì en la Moravia sco linguatg liturgic la lingua da scrittira slava ch’els avevan sezs stgaffì. Il successur da Ratislav, Svatopluk I (871–894), ha cuntinuà cun la politica d’independenza e d’expansiun ed ha agiuntà al pajais la Vislania, la Boemia ed eventualmain er la Lausitz, la Schlesia e la Pannonia. Uschia ha el stgaffì in grond reginavel slav, il qual el ha defendì cun success cunter attatgas dals Ostrofrancons, Bulgars e Mayars. Suenter la mort da Svatopluk I l’onn 894 è il Reginavel da la Moravia però s’indeblì a l’intern – pervi d’ina guerra civila tranter ses figls – ed è la finala ì en ruina a l’entschatta dal 10avel tschientaner suenter pliras attatgas da vart dals Magyars. En il decurs dal 10avel tschientaner è il territori da la Slovachia odierna vegnì pass per pass sut il domini dal stadi ungarais ch’era londervi da sa furmar.

11avel fin 19avel tschientaner

L’onn 1000 ha il retg ungarais Steffan I fundà il Reginavel da l’Ungaria multietnic. Entaifer quel ha la Slovachia però furmà fin l’onn 1108 in’atgna unitad d’administraziun (sco ducadi feudal). Las attatgas dals Mongols ils onns 1241/42 han depopulà vastas parts dal territori statal; sinaquai han ins clamà colonists tudestgs en il pajais. Grazia a quels han flurì en il 13avel e 14avel tschientaner en l’Ungaria Superiura las minieras; quellas duevan schizunt cuntanscher muntada europeica e mundiala. In’ulteriura consequenza è stà l’erecziun da numerus chastels. L’onn 1465 han ins fundà per incumbensa dal retg ungarais Matthias Corvinus a Prešporok (oz Bratislava) l’emprima universitad sin territori slovac. Suenter la mort dal regent l’onn 1490 è quella però puspè vegnida serrada. Cun la sconfitta da las truppas ungaraisas cunter ils Tircs l’onn 1526 è l’Ungaria daventada ina part da la monarchia habsburgaisa. Suenter ch’igl è reussì als Tircs da conquistar la gronda part da l’Ungaria, cun excepziun da la Slovachia odierna, è la chapitala slovaca dad oz Bratislava daventada la chapitala da l’Ungaria ed il lieu da curunaziun dals retgs ungarais (fin il 1783 resp. 1830); ultra da quai è la citad Trnava daventada il center da la baselgia ungaraisa. Silsuenter ha il pajais stuì patir sur lung temp sut las guerras tircas quasi permanentas. En il 17avel tschientaner ha l’Ungaria Superiura (Slovachia) furmà il center da las sullevaziuns antihabsburgaisas dals Kurucs. A la refurmaziun en l’Ungaria ch’aveva cumenzà il 1521 ha la cuntrarefurmaziun mess frain a partir dal 17avel tschientaner.

A la fin dal 18avel tschientaner ha cumenzà la renaschientscha naziunala dals Slovacs. Il plevon catolic Anton Bernolák ha stgaffì l’onn 1787 l’emprima lingua da scrittira slovaca, la quala n’ha però betg pudì sa far valair. Dapi l’entschatta dal 19avel tschientaner ha il moviment naziunal slovac sut Ján Kollár e Pavel Jozef Šafárik persequità in’intensiva collavuraziun cun il moviment naziunal tschec ch’era activ en la part austriaca da la monarchia. L’onn 1846 ha Ľudovít Štúr publitgà la lingua da scrittira slovaca ch’è restada en vigur fin oz. Cun Štúr a la testa han corps da voluntaris slovacs battì durant la Revoluziun ungaraisa 1848/49 da la vart dals Croats, Serbs e Rumens per la dissoluziun da lur territoris dal Reginavel da l’Ungaria che vegniva dominada da vart magyara; quai na dueva però betg reussir. Suenter il Cumpromiss austriac-ungarais dal 1867 è sa fatga valair ina politica magyara repressiva ch’ha smanatschà l’existenza naziunala dals Slovacs.

Svilup dal 1918 fin il 1945

Milan Rastislav Štefánik, in dals trais fundaturs da la Tschecoslovachia

Suenter l’Emprima Guerra mundiala han Slovacs e Tschecs fundà il 1918 lur stadi communabel Tschecoslovachia. Sco in dals fundaturs da lez stadi vegn onurà dals Slovacs Milan Rastislav Štefánik. Cun il Contract da Trianon dal 1920 è la Slovachia vegnida spartida suenter 1000 onns definitivamain da l’Ungaria. La Tschecoslovachia ha pussibilità als Slovacs fin l’onn 1938, sco sulet stadi da l’Europa da l’Ost insumma, in svilup democratic e la protecziun dal revisiunissem ungarais. Ma pervi da la doctrina dal tschecoslovachissem e pervi dal centralissem da la regenza a Prag èn s’augmentadas las tensiuns tranter la Slovachia e la Tschechia. Sco gruppaziun ch’ha pronunzià il pli explicitamain las pretensiuns d’autonomia slovacas entaifer il stadi tschecoslovac duevan sa mussar ils Ludaks naziunalistic-clericals sut il plevon catolic Andrej Hlinka.

Il settember 1938 è la Tschecoslovachia vegnida en il visier dal Reich tudestg naziunalsocialistic. En consequenza da la Cunvegna da Minca e da l’Emprima Sentenzia da cumpromiss da Vienna èn grondas parts dal territori statal idas a perder. Il mars 1939 èn la finala er idas en tocca las parts restantas dal pajais: Suenter smanatschas tudestgas d’ina occupaziun ungaraisa da la Slovachia han politichers slovacs proclamà in stadi slovac independent. Tar quest emprim stadi naziunal slovac sa tractavi d’ina dictatura d’ina partida populara sut il president dal stadi Jozef Tiso ed il primminister Vojtech Tuka. Surtut Tuka è s’engaschà a favur d’ina collavuraziun senza resalvas cun il Reich tudestg. La Slovachia è sa participada a partir dal 1941 a la guerra cunter l’Uniun sovietica. L’avust 1944 è prorutta en parts da l’armada slovaca ina sullevaziun cunter l’invasiun da la Wehrmacht e la regenza da collavuraziun slovaca; ma quella è vegnida abattida suenter dus mais. L’avrigl 1945 ha l’Armada cotschna occupà la Slovachia; suenter la Segunda Guerra mundiala è quella daventada ina part da la Tschecoslovachia ch’ins ha fundà da nov.

Dal suenterguerra a la fin dal domini communistic

L’onn 1948 ha la Partida communistica da la Tschecoslovachia (KSČ) surpiglià la pussanza en il stadi. L’emprim è suandada ina dictatura stalinistica sut ils schefs da partida Klement Gottwald ed Antonín Novotný. En ils onns 1960, suenter che Alexander Dubček era daventà il 1963 emprim secretari dals communists slovacs, ha però gì lieu en la part slovaca dal pajais ina tscherta liberalisaziun. Avanzond Dubček l’entschatta da l’onn 1968 al schef da partida da l’entira KSČ, è prorutta l’uschenumnada Primavaira da Prag, ina sullevaziun ch’è però vegnida abattida cun l’invasiun da truppas dal Patg da Varsovia (cun excepziun da l’Albania, la Republica democratica tudestga e la Rumenia). Sut il successur da Dubček Gustáv Husák è suandada l’uschenumnada normalisaziun ch’ha manà ad ina reorientaziun prosovietica dal pajais. Sco sulet punct dal program da Dubček ha Husák realisà la federalisaziun dal pajais, uschia ch’ina Republica socialistica slovaca ed ina Republica socialistica tscheca furmavan uss la Tschecoslovachia.

Il november 1989 ha la Revoluziun da valì manà a la cupitga nunsanguinusa dal reschim communistic. Nov president dal stadi tschecoslovac è daventà il dissident Václav Havel; l’anteriur communist da refurma Alexander Dubček è vegnì elegì sco president dal parlament. Suenter la vieuta democratica hai bainbaud puspè dà tensiuns tranter la Slovachia e la Tschechia. L’emprim conflict ha furmà la dispita areguard il nov num dal stadi (che dueva vegnir enconuschenta sco ‹guerra dal stritgin›). Suenter las emprimas elecziuns libras l’onn 1990 èn er sa mussads interess divergents en dumondas economicas, naziunalas e da la politica da l’exteriur. A la ruptura definitiva èsi vegnì suenter las elecziuns dal 1992. Al primminister slovac Vladimír Mečiar ed al primminister tschec Václav Klaus n’èsi betg reussì da sa cunvegnir sin ina regenza federala communabla. Sinaquai han ins decidì en enclegientscha da schliar la Tschecoslovachia e da divider quella en dus pajais independents; quai è succedì a moda paschaivla sin il prim da schaner 1993.

Svilups actuals

Palaz dal president a Bratislava

Suenter l’independenza ha il primminister Vladimír Mečiar dominà la politica slovaca, e quai dapi sia victoria tar las elecziuns en il cussegl naziunal dal 1994 a moda adina pli autoritara. Areguard la politica economica ha Mečiar refusà l’avertura totala sco che quai vegniva pretendì da l’Occident; tar privatisaziuns n’ha el betg resguardà interpresas da l’exteriur, mabain surtut slovacas che stevan datiers da sia partida. En la politica da l’exteriur ha Mečiar bain empruvà da manar la Slovachia en l’Uniun europeica ed en la NATO; a medem temp è el sa stentà areguard l’orientaziun dal pajais da tegnair la ballantscha tranter l’Occident e la Russia. Perquai che la regenza ha però adina puspè cuntrafatg en la politica interna e da l’exteriur a las disposiziuns dal vest, è la Slovachia s’avischinada adina dapli a la Russia ed è s’isolada vers ils vischins dal vest.

La regenza sut Mikuláš Dzurinda ch’è vegnida a la pussanza il 1998 ha avert l’economia dal tuttafatg per investiders da l’exteriur e mess ad ir mesiras da spargn rigurusas en il sectur public. La politica da l’exteriur è uss s’orientada quasi exclusivamain vers ils Stadis Unids e l’Uniun europeica; l’adesiun a l’UE ed a la NATO ha gì lieu il 2004. La regenza Dzurinda è vegnida ludada dals pajais dal vest per ses curs da refurma; entaifer la populaziun slovaca han las reducziuns da las prestaziuns socialas però manà ad ina malcuntentientscha creschenta.

Dapi il 2007 fa la Slovachia part da la Cunvegna da Schengen ed il 2008 è vegnì introducì l’euro.

Politica

Sistem politic

Tenor la constituziun dal 1992 è la Slovachia ina republica en furma d’ina democrazia parlamentara. Schef da stadi è il president che vegn elegì per ina perioda d’uffizi da tschintg onns. El parta sia pussanza cun il parlament; quel sa cumpona d’ina chombra (Cussegl naziunal) cun 150 deputads che vegnan elegids mintga quatter onns. La pussanza executiva en il pajais furma la regenza che vegn manada dal primminister.

Avant e durant la vieuta dal november 1989 èn vegnidas fundadas numerusas partidas e moviments politics. Fin oz n’èsi betg reussì da consolidar quellas ad in sistem da partidas stabil. Conflicts interns e separaziuns han manà a la fundaziun da novas partidas, uschia ch’i sa preschenta in maletg fitg sparpaglià. Ils puncts da discussiun dispitaivels èn per l’ina la dumonda schebain il pajais duaja s’orientar en la politica da l’exteriur vers il vest u vers l’ost, per l’autra la dumonda suenter l’intervenziunissem statal ubain suenter ina politica economica pli liberala.

Sutdivisiun administrativa

Sutdivisiun administrativa da la Slovachia

La Slovachia dad oz è dividida dapi il 1996 en otg regiuns (kraj, plural kraje) cun mintgamai in’atgna chapitala. Dapi il 2001 disponan questas regiuns da tscherts dretgs d’autonomia (p.ex. areguard las scolas medias, il sistem da sanadad e l’infrastructura). Sco sutunitads èn questas regiuns partidas en 79 districts u circuls (okres, plural okresy).

Tranter il 1960 ed il 1990 avevan existì en la Slovachia – sper la chapitala Bratislava – be trais corporaziuns regiunalas: la Slovachia dal Vest, la Slovachia Centrala e la Slovachia da l’Ost.

Politica da l’exteriur

Dapi il 2004 fa la Slovachia part da l’Uniun europeica e da la NATO. La dumonda da la relaziun politica envers la Russia resta però vinavant actuala (cf. survart).

Areguard ils stadis vischins trategna la Slovachia las meglras relaziuns cun l’anteriur ‹stadi-frar› Tschechia. Quai sa mussa per l’ina en las stretgas relaziuns economicas; per l’autra però er en la simpatia vicendaivla tranter las duas naziuns ch’è creschida cuntinuadamain suenter las dispitas a l’entschatta dals onns 1990. Uschia vegnan per exempel emessas shows da televisiun communablas ed er ina liga unitara da ballape e da hockey sin glatsch è en planisaziun. Independentamain da lur orientaziun politica sa rendan ils novs presidents e schefs da regenza dals dus pajais mintgamai sin lur emprim viadi a l’exteriur en la chapitala da l’auter pajais.

Sco relaziuns las pli difficilas sa mussan quellas cun il vischin meridiunal Ungaria. Quellas èn engrevgiadas istoricamain tras in millenni d’appartegnientscha da la Slovachia al Reginavel da l’Ungaria. Tras ina politica da mayarisaziun repressiva han las regenzas da quel empruvà, surtut en il 19avel tschientaner, d’assimilar cun forza ils pajais betg magyars da l’Ungaria. Vitiers vegn l’occupaziun da la Slovachia dal Sid e da l’Ost tras truppas ungaraisas durant la Segunda Guerra mundiala. En rom dal Patg da Varsovia è l’armada ungaraisa er stada cumpigliada en la suppressiun da la Primavaira da Prag l’onn 1968. Dapi l’independenza da la Slovachia l’onn 1993 è la relaziun tranter ils dus stadis segnada da dispitas cronicas pervi dal status da las minoritads e pervi da l’utilisaziun da la forza idraulica en la regiun da cunfin.

Las relaziuns bilateralas cun l’Austria n’èn percunter betg engrevgiadas istoricamain. Il sulet punct da discussiun entaifer las relaziuns ch’èn uschiglio bunas furma l’ovra atomara slovaca Bohunice. La Slovachia insista sin sia politica d’energia atomara, entant che l’Austria pretenda ch’i vegnian resguardads ils standards da segirezza.

Er la relaziun cun la Pologna e cun l’Ucraina po vegnir designada sco buna e libra da conflicts.

Polizia e militar

Per incumbensas sin il champ da l’urden public a l’intern sco er da la segirezza e dal cumbat cunter la criminalitad è responsabel il corp da polizia slovac ch’è organisà a moda centralistica.

Las forzas armadas slovacas èn suttamessas al ministeri da defensiun e sa cumponan da las forzas terrestras e da l’aviatica militara.

Budget statal

Il budget statal ha cumpiglià il 2016 expensas en la valur da 37,0 milliardas dollars ed entradas da 34,8 milliardas dollars. Da quai resulta in deficit en l’autezza da 2,2 % dal product naziunal brut.

Ils debits statals han muntà il 2016 52,2 % dal product naziunal brut.

La cumpart da las expensas statalas (en % dal product naziunal brut) ha muntà en la sanadad a 7,1 % (il 2006), en la furmaziun a 4,1 % ed en il militar a 1,16 % (mintgamai il 2016).

Economia

Model da KIA che vegn producì en la Slovachia

En il 14avel e 15avel tschientaner era il territori da la Slovachia odierna, ch’appartegneva da quel temp al Reginavel da l’Ungaria, renumà en tut il mund per si’explotaziun da minieras. Las pli impurtantas sa chattavan sper las citads Kremnica, Banská Štiavnica e Banská Bystrica. En il temp medieval era l’Ungaria il pli grond producent dad aur en tut l’Europa; da qua derivava radund in terz da la producziun dad aur mundiala ed in quart da la producziun d’argient europeica. Er ils minerals d’arom che derivavan da Banská Bystrica han cuntanschì, almain en l’Europa, ina posiziun dominanta sin il martgà.

En il 20avel tschientaner valeva la Slovachia entaifer la Tschecoslovachia democratica sco stadi agrar ch’era tecnologicamain sutsviluppà. En il decurs da l’èra communistica ha però gì lieu in’intensiva industrialisaziun (surtut sin ils secturs da l’industria greva e dad armas). En consequenza da quai è la Slovachia sa sviluppada ad in dals pli impurtants producents da chars armads en l’Europa ed en tut il mund.

Suenter la vieuta democratica è l’economica tschecoslovaca collabada ils onns 1989 fin 1993 ed ils gronds lieus da producziun dad armas en la Slovachia Centrala han stuì serrar las portas. Pervi dal collaps en la producziun industriala è il pajais vegnì deindustrialisà quasi cumplettamain. L’onn 1994 ha la producziun industriala puspè cumenzà a crescher ed a partir da la mesadad dals onns 1990 ha la Slovachia cuntanschì cun 6,5 % la creschientscha economica la pli gronda da tut ils stadis postcommunistics. Questa creschientscha è vegnida purtada surtut da las prestaziuns d’export ed a partir dal 1996 da grondas investiziuns publicas entras la regenza Mečiar, quai ch’ha manà ad in augment massiv dals debits envers l’ester e fatg pegiurar la bilantscha dals pajaments. Problematic è er stà il process da la privatisaziun, tar il qual la regenza Mečiar ha savens pratitgà in nepotissem nunrentabel.

Cun l’entschatta dal temp d’uffizi da la regenza Dzurinda l’onn 1998 han ins mess ad ir in curs orientà fermamain al liberalissem economic. Da muntada speziala èn stads ils programs da spargn dals onns 2002 e 2004. L’istoriograf d’economia Hannes Hofbauer è da l’avis ch’il program dal 2002 saja stà il pli dir program da spargn d’in candidat d’adesiun a l’Uniun europeica insumma.

Sut la regenza da Dzurinda (1998–2006) è la Slovachia sa sviluppada al pli impurtant lieu da producziun d’autos da persunas (dischlocaziun nà da l’Europa dal Vest, t.a. Volkswagen a Bratislava, PSA Peugeot Citroën a Trnava e Hyundai-Kia a Žilina). Quest rom d’industria correspunda a radund 26 % dals exports slovacs e contribuescha 12 % dal product naziunal brut.

Las fermezzas economicas da la Slovachia èn da vesair en la lunga tradiziun industriala, l’auta quota da creschientscha economica, forzas da lavur cun bunas qualificaziuns ed il fatg ch’i dat per l’industria d’autos da l’Europa dal Vest nagins custs da stgomi e da transacziun, damai che la Slovachia fa sezza part da la zona da l’euro. Sco flaivlezzas èn da numnar la gronda dependenza d’exports, il martgà naziunal ch’è pitschen e che dispona be d’ina pitschna capacitad da cumpra sco er l’infrastructura en l’ost dal pajais ch’è pauc sviluppada.

Insumma furma la divergenza tranter ost e vest ed il fatg che las singulas regiuns èn sviluppadas fitg different in dals gronds problems dal pajais. Uschia dominescha la chapitala Bratislava cun sia retroterra il rest dal pajais en tut ils secturs economics. En questa regiun cuntanscha la qualitad da viver in nivel cumparegliabel a quel dals pajais pli ritgs entaifer l’Uniun europeica; il product naziunal brut per persuna cuntanscha qua ina valur da radund 120 % da la media da l’entira UE. La regiun Prešov percunter, cun il medem dumber da la populaziun, contribuescha be 10 % da la prestaziun economica dal pajais. En la politica d’energia focusescha il pajais sin duas ovras atomaras dal temp sovietic. Da quellas è surtut l’ovra Mochovce fitg contestada pervi da critica da vart da l’Austria.

Il product naziunal brut da la Slovachia ha cumpiglià il 2016 78,85 milliardas euros. Cumpareglià cun l’entira Uniun europeica correspunda quai ad ina valur d’index da 77 (EU-28:100). La creschientscha economica ha muntà il medem onn a 3,3 % e la quota da dischoccupaziun a 9,5 % (cun tendenza regressiva).

En il Global Competitiveness Index che mesira la capacitad da concurrer dals singuls pajais, sa chattava la Slovachia il 2017–2018 sin plaz 59 da 137 pajais. En l’index da la libertad economica ha il pajais cuntanschì il 2017 il plaz 58 da 180 pajais.

Ils pli impurtants pajais d’export ed import (situaziun dal 2016, en %) èn: Germania (21,9/20,2), Tschechia (11,9/16,9), Pologna (7,7/6,4), Austria (5,7/9,8) ed Ungaria (5,6/6,1).

Infrastructura

La rait da vias maina a moda bicentrica vers las citads da Bratislava, situada en il vest, resp. Košice en l’ost. Ella s’orientescha tenor las valladas ed ils flums dal pajais fitg muntagnard.

Viafier

Rait da viafier (situaziun dal 2010)

La pli impurtanta colliaziun da viafier dal pajais maina da l’Ucraina sur Košice a Bratislava e cuntinuescha en la Tschechia, Austria resp. Ungaria. La pli impurtanta societad da viafier per il traffic da persunas è Železničná spoločnosť Slovensko a.s. (ŽSSK) e per il traffic da martganzia Železničná spoločnosť Cargo Slovakia a.s. (ŽSSK Cargo).

La rait da viafier ha ina lunghezza da 3658 km (situaziun dal 2005). Cun 73,16 km sin 1000 kilometers quadrat surfatscha dal pajais sa tracti d’ina da las diesch raits da viafier las pli spessas en tut il mund.

Vias

La rait da vias slovaca cumpiglia 419 km autostradas, 234 km vias directas, 3312 km vias d’emprim urden, 3637 km vias da segund urden e 18 044 km vias da terz urden (situaziun dal 2013). Las colliaziuns principalas mainan parallel sper la viafier. Cumpareglià cun auters stadis postcommunistics da l’Europa Centrala vegn la rait d’autostradas extendida be plaunsieu; tuttina exista ina buna rait da vias da transit. Per far diever da las autostradas e vias directas è da pajar dapi il 1995 in dazi.

Traffic aviatic

En la Slovachia existan tschintg plazzas aviaticas internaziunals. Las pli grondas sa chattan a Bratislava, al nordost dal center da la citad, sco er a Poprad, Sliač e Košice. Damai che la plazza aviatica sa chatta datiers da la chapitala slovaca vegn er quella duvrada fitg savens.

Navigaziun

In’impurtanta ruta da navigaziun interna furma il Danubi. Ils ports principals sa chattan a Bratislava e Komárno. Cun il Twin City Liner, ch’exista dapi l’entschatta dal 21avel tschientaner, è er avant maun ina speziala colliaziun per pendularis.

Furmaziun e scienza

Da frequentar la scola elementara è obligatoric a partir dal sisavel onn da vegliadetgna. Quella dura nov onns ed è partida en dus stgalims (1–4 classa e 5–9 classa). A partir da la 5avla classa èsi pussaivel da frequentar in gimnasi che dura otg onns. Er suenter il temp da scola obligatoric pon ins midar en ina scola che finescha cun la matura e pussibilitescha uschia da cuntinuar ad ina scola auta u universitad, ubain frequentar ina scola professiunala. Las pli impurtantas scolas autas èn l’Universitad da Comenius sco er l’universitad tecnica e l’universitad economica a Bratislava.

Cultura

Monuments architectonics

Tranter auter appartegnan ils suandants monuments istorics situads en la Slovachia al Patrimoni mundial da l’UNESCO: il vitg da purs a Vlkolínec, Levoča, il chastè da Spiš, la citad da minieras Banská Štiavnica sco er il center istoric da Bardejov.

Art figurativ

Ils geniturs dad Andy Warhol èn naschids en la Slovachia. Intgins artists ch’èn er enconuschents a l’exteriur èn: Martin Benka, Koloman Sokol, Albín Brunovský, Janko Alexy, Vincent Hložník e Ľudovít Fulla.

Musica

Musica populara

Fujara – flauta a pichel tradiziunala

La musica populara slovaca dad oz sa lascha persequitar enavos sur divers svilups (per part ipotetics) fin en il temp medieval. Sper questa structuraziun istorica vegn er fatg la differenza stilistica tranter quatter regiuns: En la Slovachia dal Vest e dal Sid domineschan chanzuns modalas e pli novas, entant che chanzuns da pasturs n’èn strusch avant maun. Questas ultimas tutgan, ensemen cun sequenzas da tuns lidicas e mixolidicas, surtut en las regiuns muntagnardas da la Slovachia Centrala. Caracteristicas per la Slovachia da l’Ost èn chanzuns da saut plain tempo e chants a pliras vuschs che derivan dal 18avel tschientaner. In’ulteriura regiun musicala furman las cuntradas Spiš en il nord e Gemer en la part meridiunala da la Slovachia Centrala. En questas regiuns han dominà dapi il temp medieval tardiv las minieras e l’elavuraziun da laina; en ils numerus vitgs da mastergnants han ins tgirà tenor veglia tradiziun chanzuns da rubadurs, balladas epicas e chanzuns da saut a pliras vuschs.

Il repertori da la musica instrumentala han ins surpiglià dal corpus da chanzuns. I domineschan surtut las flautas sco er, influenzà da la musica classica, violina, bratscha e bass.

Musica classica

En il 11avel tschientaner dominava il chant gregorian. En il 13avel e 14avel tschientaner han colonisaturs tudestgs alura manà cun sai in repertori da chanzuns spiritualas a pliras vuschs. En las citads da la Slovachia Centrala tgiravan ins en il 17avel tschientaner la musica barocca dals cumponists tudestgs. Influenzas osmanicas èn sa fatgas valair sper sauts da pasturs en la musica instrumentala dal 17avel e 18avel tschientaner. Da quel temp han las claustras furmà impurtants centers da la creaziun musicala; la posiziun centrala areguard la tgira da la musica spirituala ha però surpiglià en il 16avel tschientaner Bratislava. A partir dal 1760 è la musica da questa citad vegnida inspirada sur il Danubi da la classica viennaisa. L’epoca da la classica ha durà en la Slovachia fin il 1830. Suenter in tschert declin cultural en il decurs dal 19avel tschientaner ha la musica alura servì ad intents naziunalistics, quai ch’ha er gidà a revalitar las melodias popularas slovacas. L’emprim impurtant cumponist dal naziunalissem slovac è stà Ján Levoslav Bella (1843–1936), in da ses successurs Mikuláš Schneider-Trnavský (1881–1958). L’emprima opera naziunala slovaca ha cumponì Viliam Figuš-Bystrý (1875–1937).

La moderna musicala a l’entschatta dal 20avel tschientaner ha cuntinuà cun la musica naziunala. Fin ils onns 1960 è quella surtut vegnida dominada da Eugen Suchoň (1908–1993, opera ‹Svätopluk› l’onn 1960), Alexander Moyzes (1906–1984), Ján Cikker (1911–1989), Jozef Grešák (1907–1987), Andrej Očenáš (1911–1995) e Šimon Jurovský (1912–1963). En il decurs dals onns 1960 hai dà ina vieuta vers la nova musica, e quai sut l’influenza da la Segunda Scola da Vienna, dals Curs da vacanzas da Darmstadt e da l’avantgarda en Pologna. En rom da quest svilup èn ils cumponists er sa distanziads pli e pli da la doctrina dal realissem socialistic.

A las generaziuns da cumponists pli giuvnas appartegnan Ilja Zeljenka (1932–2007), Juraj Beneš (1940–2004), Vladimír Godár (* 1956) e Peter Machajdík (* 1961). Tar ils chantadurs d’operas èn da numnar dus gronds nums: Edita Gruberová (* 1946) e Peter Dvorský (* 1951).

Jazz e musica da pop

Ils onns 1970er èn stadas activas duas gruppas da fusion ad aut nivel Fermáta e Collegium Musicum. Ulteriuras bands da rock slovacas èn Elán, Horkýže Slíže, Vidiek e No Name. La gruppa Ghymes, ch’appartegna a la minoritad ungaraisa, suna jazz cun elements folcloristics. Marika Gombitová (* 1956) è in’enconuschenta chantadura da pop.

Teater

Il teater naziunal slovac a Bratislava è vegnì fundà il 1919. Dapi il 2007 datti sper il teater naziunal istoric a la Plazza Hviezdoslav er in teater naziunal modern en vischinanza da la riva dal Danubi.

Medias

En la glista da la libertad da pressa che vegn edida dals Reporters senza cunfins sa chattava la Slovachia l’onn 2017 sin plaz 17 da 180 pajais. La Slovachia ha pia ina da las pressas las pli libras insumma.

Litteratura

L’emprima lingua da scrittira che sa differenziescha cleramain dal tschec ha sviluppà Anton Bernolák l’onn 1787; da quella han tranter auter fatg diever ils scripturs Juraj Fándly e Ján Hollý. Ján Kollár percunter è sa stentà da popularisar ina lingua da scrittira ‹tschecoslovaca› cuminaivla. Il slovac odiern sa lascha manar enavos sin Ľudovít Štúr ch’ha publitgà sia codificaziun il 1846. Auturs ch’èn l’emprim stads fascinads dal communissem, ma ch’èn alura daventads critichers da quel èn Ladislav Novomeský e Ladislav Mňačko.

Film

La producziun da film slovaca ha inizià suenter la fundaziun da la Tschecoslovachia, e quai cun agid da la diaspora slovaca en l’America. L’emprim film slovac è stà ‹Jánošík› l’onn 1921. Suenter la Segunda Guerra mundiala è Paľo Bielik stà la persuna principala entaifer il film slovac. El ha realisà il 1948 l’emprim film sincron da la Slovachia, ‹Vlčie diery›, davart la Sullevaziun naziunala slovaca. Il film ‹Obchod na korze› (tudestg: ‹Das Geschäft in der Hauptstrasse›), cun in dals pli famus acturs da la Slovachia, Jozef Kroner, ha retschet il 1966 in Oscar.

Il pli impurtant reschissur slovac contemporan è Juraj Jakubisk, cun success sco ‹Tisícročná včela› (1983), ‹Perinbaba› (1985) e ‹Báthory› (2008). Medemamain success internaziunal ha gì Martin Šulík cun ses film da kino ‹Cigán› (2011).

Sport

La squadra naziunala da hockey sin glatsch a chaschun da l’olimpiada d’enviern dal 2010

Il sport il pli popular en la Slovachia è il hockey sin glatsch che vala a medem temp sco sport naziunal. Il team naziunal è in dals pli ferms dal mund. Gia il team da la Tschecoslovachia tutgava tar l’elita mundiala ed ha gudagnà sis giadas il titel da campiun mundial. Suenter l’independenza il 1993 hai medemamain dà a chaschun dals campiunadis mundials medaglias d’argient (2000 e 2012) e dad aur (2002). Il 2011 ha la Slovachia sezza manà tras il campiunadi mundial da hockey sin glatsch. Cun interess particular vegnan mintgamai persequitads ils ‹duels tranter frars› cunter la Tschechia.

Sper hockey sin glatsch è er il ballape in sport fitg popular. La squadra naziunala ha gia cuntanschì l’otgavelfinal a chaschun dal campiunadi mundial 2010 en l’Africa dal Sid e divers resultats respectabels a chaschun da campiunadis europeics.

Il canut slovac Peter Hochschorner è stà trais giadas campiun olimpic. En il schah tutgan diversas giugadras e giugaders tar l’elita mundiala. En il tennis è Miloslav Mečíř daventà il 1988 campiun mundial. Peter Sagan ha gudagnà repetidamain il campiunadi mundial en la cursa da velo sin via. L’emprima victura slovaca a chaschun da l’olimpiada d’enviern è stada la biatleta d’origin russ Anastasiya Kuzmina a Vancouver il 2010.

Dis da festa

Ils dis da festa naziunals furman il prim da schaner (di da fundaziun da la Republica slovaca l’onn 1993), ils 5 da fanadur (di da festa dals sontgs Kyrillos e Methodios), ils 29 d’avust (sullevaziun naziunala slovaca l’onn 1944), il prim da settember (di da la constituziun da la Republica slovaca il 1992) ed ils 17 da november (di dal cumbat per libertad e democrazia il 1989).

Litteratura

En general, economia e politica

• Div. autur(a)s: Slovensko A–Ž. Ikar, Bratislava 2009, ISBN 978-80-551-2048-5.
• Aurel Emeritzy, Erich Sirchich, Ruprecht Steinacker: Nordkarpatenland. Deutsches Leben in der Slowakei, eine Bilddokumentation. Badenia, Karlsruhe 1979, ISBN 3-7617-0168-3. (Ed. da: Karpatendeutsches Kulturwerk Karlsruhe ed Arbeitsgemeinschaft der Karpatendeutschen Stuttgart).
• Eva Gruberova, Helmut Zeller: Slowakei. Das komplette Reisehandbuch für Reise, Freizeit und Kultur in dem unbekannten Land zwischen Tatra und Donau im Herzen Europas. Reise Know-How, Bielefeld 2005, ISBN 3-8317-1375-8.
• Ernst Hochberger, Karl Kiraly (ill.): Das große Buch der Slowakei. 3000 Stichworte zur Kultur, Kunst, Landschaft, Natur, Geschichte, Wirtschaft. Selbstverlag Ernst Hochberger, Sinn 2003, ISBN 3-921888-10-7.
• Hannes Hofbauer, David X. Noack: Slowakei: Der mühsame Weg nach Westen. Promedia Verlag, Vienna 2012, ISBN 978-3-85371-349-5.
• Ľudovít Kopa e.a.: The Encyclopaedia of Slovakia and the Slovaks. Veda, Bratislava 2006, ISBN 80-224-0925-1.
• Gabriele Matzner-Holzer: Im Kreuz Europas: Die unbekannte Slowakei. Vienna 2001, ISBN 3-85493-047-X.
• André Micklitza: Slowakei. 2. ed. actualisada, Müller, Erlangen 2010, ISBN 978-3-89953-554-9.
• Frieder Monzer: Die Slowakei entdecken. Trescher, Berlin 2009, ISBN 978-3-89794-129-8.
• Julian Pänke; Deutsche Gesellschaft für Auswärtige Politik (ed.): Ostmitteleuropa zwischen Verwestlichung und Nationalisierung. Die Neuorientierung polnischer und slowakischer Außenpolitik zwischen 1989 und 2004. En: DGAP-Schriften zur internationalen Politik. Nomos, Baden-Baden 2010, ISBN 978-3-8329-5961-6.
• Renata Sako-Hoess: Reisetaschenbuch Slowakei. DuMont, 2002, ISBN 3-7701-4889-4.
• Roland Schönfeld: Slowakei: Vom Mittelalter bis zur Gegenwart. Verlag Friedrich Pustet, Regensburg 2000, ISBN 3-7917-1723-5.
• Katharina Sommer: Slowakei. Iwanowski, 2006, ISBN 3-933041-23-6.
• Milan Strhan, David P. Daniel, Peter Cerveňanský, Oto Takáč e.a.: Slovakia and the Slovaks. A Concise Encyclopedia. Encyclopedic Institute of the Slovak Academy of Sciences/ Goldpress Publishers, Bratislava 1994, ISBN 80-85584-11-5.
• Susanna Vykoupil: Slowakei. Becksche Länderreihe, 1999, ISBN 3-406-39876-6.

Istorgia

• Paul M. Barford: The Early Slavs. Cornell University Press, Londra/New York 2001, ISBN 0-8014-3977-9.
• Lubomír E. Havlík: Kronika o Velké Moravě. JOTA 2013, ISBN 978-80-85617-06-1.
• Miloš Klátik: Evangelisch in der Slowakei. Profile – Positionen – Perspektiven. Martin-Luther-Verlag, Erlangen 2017, ISBN 978-3-87513-193-2.
• Dušan Kováč: Dejiny Slovenska. Nakladatelství lidové noviny, Prag 2000, ISBN 80-7106-268-5.
• Matúš Kučera: Slovensko v dobách stredovekých. Mladé Letá, Bratislava 1985.
• Mikuláš Teich, Dušan Kováč, Martin D. Brown (ed.): Slovakia in History. Cambridge University Press, 2011, ISBN 978-0-521-80253-6.
• Ivan Mrva, Vladimír Segeš: Dejiny Uhorska a Slováci. Perfekt, Bratislava 2012, ISBN 978-80-8046-586-5.
• Dušan Třeštík: Počátky Přemyslovců. Vstup Čechů do dějin (530–935). Nakladatelství Lidové noviny 2008, ISBN 978-80-7106-138-0.
• Dušan Třeštík: Vznik Velké Moravy. Moravané, Čechové a střední Evropa v letech 791–871. Nakladatelství Lidové noviny 2010, ISBN 978-80-7422-049-4.
• Alexis P. Vlasto: The Entry of the Slavs into Christendom. An Introduction of the Mediaval History of the Slavs. Cambridge University Press, 1970, ISBN 0-521-07459-2.

Colliaziuns

 Commons: Slovachia – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• Pagina uffiziala da la regenza slovaca
• Pagina uffiziala dal turissem da la Slovachia
• Länderprofil Slowakei sin www.destatis.de