Talpa

Talpa (europeica)
Talpa europeica (Talpa europaea)
Classificaziun
Urden	Insectivors (Eulipotyphla)
Famiglia	Talpidae
Sutfamiglia	Talpinae
Tribus	Talpas per propi (Talpini)
Gener	Talpas eurasianas (Talpa)
Spezia	Talpa (europeica)
Num scientific
Talpa europaea (Linnaeus, 1758)

La talpa europeica (Talpa europaea), en la lingua da mintgadi er be talpa, è ina spezia da mammal or da la famiglia da las talpas (Talpidae) entaifer l’urden dals insectivors (Eulipotyphla). La talpa europeica è il sulet represchentant da sia famiglia ch’è derasà en l’Europa Centrala.

Caracteristicas

La talpa europeica è segnada – sco tut ils represchentants da las talpas per propi – d’ina anatomia ch’è adattada bain a la moda da viver sco animal che stgava sut terra.

Statura e parts dal corp

Sco tar la gronda part da las talpas consista il pail exclusivamain da pail lom (launa). Per ordinari è quel da colur grisch, sia coluraziun po però variar tar singuls animals da grisch alv sur brinent fin nair. Talpas europeicas cuntanschan ina lunghezza dal chau e dal corp da 10 fin 17 centimeters. La cua vegn 2 fin 4,5 centimeters lunga e sa preschenta quasi senza pail – ils paucs chavels èn sviluppads sco chavels da palpar. Il pais d’animals creschids è per ordinari situà tranter 60 e 120 grams.

Palma-maun en furma da pala

Il corp da l’animal è da furma cilindrica, il chau a piz sesa sin in culiez fitg curt ch’è strusch vesaivel. La membra davant è transfurmada en utensils da stgavar. Ils mauns cun las palmas-maun ch’èn drizzadas vers anora han la furma da pala; els disponan da tschintg dets e vegnan ultra da quai rinforzads tras in sisavel oss en furma da farcla. Ils bratschs èn situads lunsch davant il torax, datiers dal chau; els èn curts ed integrads dal tuttafatg en la contura dal corp. La giugadira dal cumbel è spustada lunsch vers il sectur da las spatlas e na serva betg al moviment da chavar, mabain sulettamain a posiziunar il maun. Sco la gronda part da las talpas dispona er la talpa europeica d’ina colliaziun da giugadira tranter clavigl e bratsch sura ch’è unica tranter ils mammals. L’activitad da chavar succeda cun manar il bratsch sura e vegn exequida cun agid da la musculatura dal bratsch ch’è bain sviluppada. Las chommas davos disponan medemamain da tschintg dets, èn però main spezialisadas che las chommas davant. Las chommas davant e davos èn da colur da charn e praticamain senza pail.

Chau e dents

Chau e mauns d’ina talpa europeica

Skelet

Chavazza

La chavazza è da furma lunghenta e platta, sco che quai è il cas tar la gronda part dals insectivors. Ils egls èn pitschens e zuppads en il pail; els servan probablamain be a differenziar tranter cler e stgir. Las conchiglias da l’ureglia mancan dal tuttafatg. Sco organ da palp servan lungs chavels da palpar en fatscha. Il gnif è lung e movibel e dispona da fitg bleras cellas da palp. Quellas na pussibiliteschan a l’animal betg mo da percepir stimulaziuns da palp, mabain probablamain er stimulaziuns electricas che derivan dal moviment dals musculs da lur animals da preda pussaivels.

Sco intginas autras talpas ha er la talpa europeica 44 dents, uschia ch’ella ha mantegnì l’entira dentadira dals animals da placenta. Mintga mesadad da la missella è munida cun trais dents incisivs, in dent chanin, quatter premolars e trais molars. Ils dents èn munids cun bots fitg gizs e chantuns tagliants ed èn uschia adattads bain a la moda da sa nutrir carnivora. Sco tar tut las talpas èn ils muts dals molars davos ordinads en furma da ‹w› (dilambdodont).

Anatomia interna

Il tract digestiv è construì a moda simpla sco tar tut ils insectivors. Il begl furma be in bischen ed è fitg curt en cumparegliaziun cun la lunghezza dal corp; il begl tschorv manca dal tuttafatg. Cumpareglià cun auters mammals d’ina sumeglianta grondezza, è la cumpart da hemoglobin en il sang marcantamain pli auta; igl è quai in’adattaziun a l’aria en il sistem da tunnels che dispona be da pauc oxigen. Areguard la construcziun dal tract da multiplicaziun coincidan las talpas cun auters insectivors: tar ils mastgels sa chattan ils testiculs ordaifer la chavorgia dal venter en faudas da la pel cumparegliabels ad in satget dals testiculs; las femellas disponan d’in uterus bicorn.

Derasaziun e spazi da viver

Territori da derasaziun

Il territori da derasaziun da la talpa europeica tanscha da la Gronda Britannia (senza l’Irlanda) sur vastas parts da l’Europa Centrala e da l’Ost fin en la Sibiria en la regiun dals flums Ob ed Irtysch. Ella preferescha regiuns tempradas e manca tant en ils territoris pli frestgs da l’Eurasia sco er en il Caucasus ed en il territori da la Mar Mediterrana (là vivan però intgins stretgs parents or dal gener da las talpas eurasicas (Talpae). Il spazi da viver da la talpa europeica furman terrens betg memia sitgs sin pradas, guauds e terren cultivà. En las Alps viva ella fin en autezzas da 2400 meters sur mar.

Moda da viver

Activitad da chavar e sistems da tunnels

Tauna da talpa

Sco tut las talpas per propi passentan las talpas europeicas la gronda part da lur vita en in sistem da tunnels sutterrans che sa chattan per part pauc sut la surfatscha e per part en ina profunditad da fin a 1 meter. Il material da stgavament vegn stuschà a la surfatscha e furma ils mantuns da talpa caracteristics. Quels na sa chattan per ordinari betg sur ils tunnels, mabain radund 15 centimeters sper quels, damai che la terra vegn stuschada a la surfatscha tras ina sortida inclinada. Sch’il terren ha ina consistenza spezialmain lucca na datti strusch material da stgavament e sch’il terren è cuvert cun naiv poi er dar che las vias mainan directamain tras il tschispet. Èn il cas che la configuraziun dal terren è favuraivla, èn las talpas bunas da chavar en in’ura tunnels d’ina lunghezza da radund 7 meters. Tras ils tunnels finids va la talpa cun ina spertadad da fin a 67 meters per minuta (4 kilometers per ura). La gronda part dals tunnels da la talpa sa chatta betg pli profund che 10 fin 20 centimeters, savens anc pli datiers da la surfatscha, ma sut la regiun da las ragischs principalas. Be l’enviern, surtut en cas da schelira, ed en cas da gronda setgira durant la stad spostan las talpas europeicas lur activitad en pli grondas profunditads da fin a 50–60 centimeters. Quests tunnels da nutriment han savens ina furma circulara ed èn colliads in cun l’auter cun il gnieu che furma l’element central da la tauna da talpa.

Il gnieu è situà pli profund ch’ils tunnels da nutriment e vegn pulstrà cun feglia da plantas e pastg. Quests gnieus servan sco lieu da repaus, sco deposit da mangiativas ed er per trair si ils animals giuvens. Quant profund ch’ils gnieus sa chattan en il terren dependa tranter auter da l’autezza da l’aua sutterrana; en cas da schelira vegnan els spustads pli profund – sco ils tunnels – ubain ch’i vegnan deponids suravi mantuns da terra per als proteger. Mantuns da talpas spezialmain gronds, uschenumnadas turs, èn indizis per quest cumportament. Savens existan sper il gnieu principal anc intgins gnieus da guntgida.

Temp d’activitad e cumportament social

Talpa europeica en ses mantun da talpa

Sco blers auters mammals che vivan sut terra, n’enconuscha la talpa europeica nagin ritmus da di e notg fitg exprimì. L’activitad è sutdividida en trais fasas alertas e da sien; las fasas alertas èn per ordinari l’avantmezdi, il suentermezdi e vers mesanotg e cumpiglian mintgamai in spazi da temp da radund 4 fin 5 uras. Durant questas fasas giran ellas tras lur tunnels en tschertga da nutriment. Las talpas na fan nagin sien d’enviern, mabain èn er activas durant la stagiun pli fraida. Per chattar durant quest temp avunda nutriment spostan ellas lur activitad en stresas da terren situadas pli profund e fan er provisiuns. Sco la gronda part dals insectivors mainan las talpas europeicas ina vita solitaria ed eviteschan ordaifer il temp da paregliaziun il contact cun members da la medema spezia. Ils tunnels ed ils gnieus marcheschan ellas cun secret da glondas per avertir autras talpas ch’entran. Las talpas enconuschan in cumportament territorial e vivan en in revier d’ina grondezza media da 2000 meters quadrat. Be la primavaira, durant il temp da paregliaziun, schlargian ils mastgels marcantamain lur reviers, uschia che quels sa cuvran parzialmain cun quels da las femellas en lur conturn.

Nutriment

Talpa che tschiffa in coss

La tschertga da nutriment succeda sin trais differentas modas: cun stgavar tras la terra, cun percurrer ils tunnels u cun tschertgar a la surfatscha da la terra. Tgenina da questas metodas che vegn preferida dependa tranter auter da las relaziuns dal terren e da l’experientscha da l’animal.

Talpas vivan exclusivamain da vivonda animalica, surtut da verms da plievgia ed insects e lur larvas. En pitschnas quantitads mangian ellas er pitschens vertebrads sco luschards ed animals ruiders. Surtut durant ils mais d’enviern deponan ellas verms da plievgia en lur gnieus. Per quest intent mordan ellas giu als verms ils segments davant per ch’els na possian betg fugir, ma restian tuttina en vita. Las talpas enconuschan in metabolissem fitg intensiv e ston consumar mintga di fitg grondas quantitads da vivonda. Pausas da nutriment pli lungas (sur 12 fin 24 uras senza vivonda) na survivan ellas per ordinari betg. La quantitad da vivonda che vegn consumada mintga di correspunda bunamain a la mesadad da l’agen pais (5 fin 50 grams tar ina media da 20 grams). Ina talpa da 100 grams maglia en in onn 20 fin 30 kilos verms ed insects.

Multiplicaziun

Il temp da paregliament croda tar las talpas europeicas sin la primavaira (per ordinari ils mais mars ed avrigl); fitg darar datti duas tratgas ad onn. Mintgatant datti durant quest temp cumbats tranter ils mastgels per il privilegi da paregliaziun. La copulaziun sezza po avair lieu tant a la surfatscha sco a l’intern da la terra.

Suenter in temp da purtanza da radund quatter emnas parturescha la femella en il temp tranter la fin avrigl e l’entschatta zercladur dus fin set (en media trais fin quatter) animals giuvens. Ils pitschens che giaschan en il gnieu han a l’entschatta be la grondezza d’in fav, èn nivs e durant trais emnas tschorvs; els vegnan tezzads quatter fin sis emnas e termineschan lur temp en il gnieu suenter in fin dus mais. La madirezza sexuala cuntanschan els en il decurs dal segund onn da vita, uschia ch’els sa participeschan per ordinari suenter l’emprim enviern a la multiplicaziun.

Smanatschas ed aspectativa da vita

Talpa che sa liberescha tras moviments da chavar

Facturs ch’impedeschan che talpas cuntanschan la vegliadetgna maximala pussaivla èn sper ils umans auas grondas, schelira dal terren permanenta e rivals da l’atgna spezia. Tar ils animals che fan chatscha sin talpas tutgan utschels sco tschuettas, giruns da mieurs, corvs u cicognas ed animals da rapina sco vulps e mustailas, ma er portgs selvadis. Chauns mordan magari talpas a mort, ma na las mangian betg; magari vegnan talpas er tschiffadas da giats.

La vegliadetgna maximala da la talpa europeica vegn inditgada cun trais fin quatter, maximalmain tschintg onns. Sco quai che perscrutaziuns han mussà, èn per ordinari bundant dus terzs d’ina populaziun be in onn vegls u anc pli giuvens. Animals d’ina vegliadetgna da trais fin quatter onns chattan ins be fitg darar. La pli auta rata da mortalitad exista tar animalets da radund dus mais che bandunan il gnieu da la mamma ed emprovan d’etablir in agen revier.

La talpa europeica e l’uman

La chadaina da mantuns da talpa lascha sminar la dimensiun dal sistem da tunnels sutterran

Albino

Conflicts tranter umans e talpas datti surtut pervi da l’activitad da chavar dals animals. Cumbain ch’ellas vivan exclusivamain sco carnivors e na maglian nagin nutriment vegetal, po lur moda da viver sutterrana donnegiar las ragischs da las plantas. Ils mantuns e tunnels pon ultra da quai far mintgatant donn a las maschinas da segar e da racolta. Savens sa basa l’impressiun che talpas ‹disturbian› però be sin motivs optics.

Pli baud ha er la moda e maniera co che la talpa sa nutrescha manà a cuntraversas. Ins era indecis, schebain ella saja in animal spezialmain nuschaivel (perquai ch’ella maglia verms da plievgia) ubain ordvart nizzaivel (perquai ch’ella maglia verms filfier, ils quals furman las larvas nuschaivlas dals baus-fravi).

Ozendi scumonda la lescha davart la protecziun dals animals da princip da far mal ad in animal. Explicitamain protegidas n’èn las talpas però betg (almain en Svizra – auter sa preschenta la situaziun p.ex. en Germania nua che tut ils mammals indigens èn protegids). Entant che premias per cuas u toppas da talpas eran pli baud usitadas en vastas parts dal pajais, furman quellas oz l’excepziun. Il mars 2016 è la vischnanca da Schluein stada en las medias naziunalas, perquai ch’ella ha renovà la premia da talpas ed è uschia vegnida sut squitsch da vart da la Protecziun svizra dals animals.

Guardà a nivel internaziunal è la talpa europeica derasada vastamain e na tutga betg tar las spezias periclitadas.

Sistematica

La talpa europeica è ina da nov spezias dal gener da las talpas eurasianas (Talpa). Ils ulteriurs represchentants da quest gener èn da chasa en il territori da la Mar Mediterrana sco er en l’Asia dal Nord e dal Vest. Ensemen cun tschintg geners da l’Asia da l’Ost e dal Sidost, ch’han tuts ina statura ed ina moda da viver cumparegliabla, furma la talpa europeica la gruppa da geners da las talpas per propi (Talpini).

La talpa europeica è bain la suletta talpa ch’è derasada en l’Europa Centrala (al nord da las Alps). Al sid da las Alps è però er cumprovada la talpa tschorva (Talpa caeca) fin en il Tessin ed en las valladas grischunas Mesauc e Bregaglia. La fauna svizra e grischuna enconuscha pia duas spezias da talpas. La talpa tschorva è in pau pli pitschna che la talpa europeica; ses egls èn cuverts cun ina membrana. Il territori da derasaziun da la talpa tschorva sa restrenscha a regiuns muntagnardas (Alps dal Sidvest, Apenninas, Balcan). Ella viva en terrens pli sitgs e grippus che la talpa europeica. La moda da viver correspunda pli u main a quella da la talpa europeica.

Il num tudestg ‹Maulwurf› n’ha da far nagut cun la bucca u cun il gnif da l’animal, mabain deriva dal pled ‹Mull› che sa referescha a la terra. ‹Maulwurf› pudess ins pia translatar cun ‹bittaterra›.

Litteratura

• Konrad Herter: Die Insektenesser. En: Bernhard Grzimek (ed.): Grzimeks Tierleben. Enzyklopädie des Tierreichs. Tom 10: Säugetiere. Part 1, Deutscher Taschenbuch Verlag, Minca 1979, ISBN 3-423-03206-5, p. 169–232.
• Kenneth Mellanby: The Mole. Taplinger Publishing Co., New York NY 1973, ISBN 0-8008-5316-4.
• Ronald M. Nowak: Walker’s Mammals of the World. 2 toms, 6. ed., The Johns Hopkins University Press, Baltimore MD e.a. 1999, ISBN 0-8018-5789-9.
• Gerhard Storch: Lipotyphla, Insektenfresser. In: Wilfried Westheide, Reinhard Rieger (ed.): Spezielle Zoologie. Tom 2: Wirbel- oder Schädeltiere. Spektrum Akademischer Verlag, Heidelberg e.a. 2004, ISBN 3-8274-0307-3, S. 514–524.
• Don E. Wilson, DeeAnn M. Reeder (ed.): Mammal Species of the World. A taxonomic and geographic Reference. 2 toms, 3. ed., The Johns Hopkins University Press, Baltimore MD 2005, ISBN 0-8018-8221-4.
• Günter R. Witte: Der Maulwurf. Talpa europaea (= Die neue Brehm-Bücherei, tom 637). Westarp Wissenschaften, Magdeburg 1997, ISBN 3-89432-870-3.

Colliaziuns

 Commons: Talpa europeica – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• Talpa europeica sin Animal Diversity Web
• Infurmaziuns davart la talpa europeica ord vista da la protecziun da la natira