Uniun internaziunala per il mantegniment da la natira e da sias resursas

L’Uniun internaziunala per il mantegniment da la natira e da sias resursas, UICN (International Union for Conservation of Nature and Natural Resources, IUCN), è in organisaziun nunguvernamentala internaziunala e federaziun tetgala da diversas organisaziuns guvernamentalas e nunguvernamentalas da tut il mund. Sia finamira è da sensibilisar la societad umana per la protecziun da la natira e da las spezias e d’influenzar quella en quel senn che las resursas vegnan duvradas cun quità ed a moda perdurabla.

Logo da l’UICN

L’Africa ha furmà l’emprim focus regiunal da l’activitad da protecziun da l’UICN

L’UICN elavura tranter auter la Glista cotschna da las spezias periclitadas e categorisescha territoris da protecziun cun agid da la Cumissiun mundiala per territoris protegids (World Commission on Protected Areas). Ultra da quai publitgescha l’UICN numerus documents da posiziun tar dumondas da la protecziun da l’ambient e da la natira e sviluppa normas internaziunals, sco per exempel il standard per identifitgar territoris-clav da la biodiversitad (Key Biodiversity Areas). L’UICN ha il statut d’observatura tar l’Assamblea generala da las Naziuns unidas.

Istorgia

La sedia principala a Gland (VD)

L’UICN è vegnida fundada ils 5 d’october 1948 suenter ina conferenza internaziunala a Fontainebleau, Frantscha, e quai sco International Union for the Protection of Nature (IUPN). L’onn 1956 ha l’organisaziun midà ses num en International Union for Conservation of Nature and Natural Resources (IUCN); quel è oz bain anc valaivel, ma vegn per il solit er duvrà da l’UICN sezza mo pli en la furma scursanida International Union for Conservation of Nature.

La sedia sa chatta a Gland en Svizra (chantun Vad). Daspera trategna l’UICN filialas en 62 pajais.

Commembers

Il dumber da commembers actual munta a 1373 e sa cumpona sco suonda:

• 89 commembers statals (per ordinari ministeris, però be il stadi sez sco tar las Naziuns unidas; tranter auter ils ministers respectivs dals stadis da l’Uniun europeica, il ministeri da l’exteriur dals Stadis Unids, il ministeri da l’ambient da la Russia ed il ministeri da l’exteriur da la Republica populara da la China),
• 129 organisaziuns guvernamentalas (sco p.ex. uffizis per la natira)
• 110 organisaziuns nunguvernamentalas internaziunalas
• 997 organisaziuns nunguvernamentalas naziunalas
• 48 organisaziuns affiliadas.

Commembers naziunals da la Svizra

Tenor la banca da datas dals commembers da l’UICN èn las suandantas instanzas commembras sco represchentantas da la Svizra u ch’ellas han lur sedia en Svizra:

• sco commember statal:
  • Uffizi federal d’ambient

Er il WWF – ina da las numerusas organisaziuns commembras da l’UICN – ha sia sedia a Gland

• sco organisaziuns nunguvernamentalas internaziunalas:
  • European Association of Zoo and Wildlife Veterinarians
  • Fondation Internationale du Banc d’Arguin
  • Programme for the Endorsement of Forest Certification Schemes
  • Save Our Seas Foundation
  • World Association of Zoos and Aquariums
  • World Business Council for Sustainable Development
  • World Wide Fund for Nature (WWF)

• sco organisaziuns nunguvernamentalas naziunalas:
  • Academia svizra da las scienzas natiralas
  • Borneo Tropical Rainforest Foundation
  • European Outdoor Conservation Association
  • Helvetas Swiss Intercooperation
  • Pro Natura
  • Associaziun svizra per la protecziun dals utschels
  • WWF Svizra
  • Zoosvizra

Ultra dals commembers che pajan consista l’organisaziun d’ina rait d’experts (Knowledge Network) da ca. 16 000 voluntaris en tut il mund ch’èn organisads en sis cumissiuns. La pli gronda cumissiun è la Cumissiun per la survivenza da las spezias (Species Survival Commission, SSC) cun dapli che 10 000 commembers.

Incumbensas ed activitads

Congress

Dapi il 1948 sa scuntran ils commembers regularmain tar ina radunanza generala, la quala vegn organisada dapi il 1994 sco congress per la protecziun da la natira mundial (World Conservation Congress). Actualmain ha questa conferenza lieu mintga quatter onns, il 2016 per exempel a Hawai, Stadis Unids. A la conferenza sa participeschan radund 10 000 represchentants d’autoritads statalas e d’organisaziuns nunguvernamentalas or da bunamain tut ils pajais dal mund. En il decurs dal congress vegnan mintgamai relaschadas numerusas resoluziuns, la qualas defineschan las prioritads da lavur da l’UICN e da ses commembers per ils proxims quatter onns.

Dapi il 1962 realisescha l’UICN mintga diesch onns il congress da parcs mundial (World Parks Congress), a chaschun dal qual vegnan definidas las strategias per proteger la natira en territoris da protecziun. Il 2014 ha quel gì lieu a Sydney, Australia.

Grad da periclitaziun tenor la Glista cotschna

Procentuala da las spezias ch’èn periclitadas (situaziun dal 2007)

Dapi il 1963 maina l’UICN la Glista cotschna da las spezias d’animals e da plantas periclitadas. Evaluadas vegnan tant spezias periclitadas sco er spezias che n’èn betg periclitadas.

Tar ils utschels, mammals ed amfibis è gia vegnì eruì il stadi da periclitaziun da tut las spezias. Tar ils invertebrads èn però vegnidas evaluadas be 18 000 spezias (da ca. 1,4 milliuns spezias ch’èn vegnidas descrittas). Attribuidas ad in stgalim da periclitaziun – periclità, fermamain periclità, en privel da svanir – eran l’onn 2017 8170 vertebrats, 4553 invertebrads e 11 674 plantas. Tut en tut valevan 24 440 spezias d’animals e da plantas sco periclitadas.

Valitaziuns per la glista cotschna vegnan fatgas strictamain tenor criteris scientifics; quels èn vegnids sviluppads cuntinuadamain e fixads a moda lianta l’onn 2001. Las valitaziuns vegnan fatgas d’experts per la gruppa da spezias pertutgada e giuditgadas mintgamai d’in segund expert (Peer-Review), avant ch’ellas vegnan publitgadas en ina banca da datas online. Per la gronda part da las gruppas da spezias èn responsabels ils experts da la cumissiun per la survivenza da las spezias. La glista cotschna da las spezias d’utschels periclitadas fa l’organisaziun da protecziun dals utschels BirdLife International per incumbensa da l’UICN. (Per dapli infurmaziuns davart la Glista cotschna cf. a la fin da quest artitgel).

Categorisaziun da territoris da protecziun

L’UICN fa diever d’in sistem ch’è vegnì introducì il 1978, l’UICN Protected Areas Categories System, cun agid dal qual territoris da protecziun en tut il mund vegnan categorisads a moda cumparegliabla. Cun quest sistem na vegn stabilida nagina ierarchia, mabain vegnan classifitgadas las finamiras da protecziun e dal management.

Daspera datti er ulteriurs concepts da territoris da protecziun pli novs, vi dal svilup dals quals l’UICN ha collavurà, sco per exempel ils territoris da protecziun cunter la glisch (Dark sky places, DSP) sco categoria da territoris da protecziun cunter la polluziun luminusa.

Program da dretg da l’ambient

Il program da dretg da l’ambient cumpiglia ina retscha d’activitads a nivel global, naziunala e regiunal che serva a furnir als purtaders da decisiuns infurmaziuns, analisas giuridicas, cussegliaziuns e sbozs da leschas, sco er a la furmaziun correspundenta. Il program da dretg da l’ambient furma er in forum da stgomi d’infurmaziuns ed experientschas tranter regenzas, organisaziuns nunstatalas ed auters.

Ulteriurs projects

Tschinta verda europeica

L’UICN cusseglia il comité dal Patrimoni mundial en tut las dumondas da la protecziun da la natira. Avant ch’in lieu vegn renconuschì sco Patrimoni natiral mundial da l’Unesco, evaluescha l’UICN la proposta. A basa da quest’expertisa prenda alura il comité dal patrimoni mundial sia decisiun. Per tut ils lieus dal Patrimoni natiral mundial trategna l’UICN ultra da quai in monitoring e publitgescha regularmain rapports areguard il grad da mantegniment.

Il biro regiunal da l’UICN per l’Europa a Brüssel coordinescha dapi il 2004 las activitads areguard la Tschinta verda europeica, in project per stgaffir ina colliaziun da biotops per lung l’anteriura tenda da fier sco er per stgaffir ina glista cotschna europeica.

L’onn 2000 ha la gruppa da spezialists da las spezias invasivas da l’UICN relaschà per l’emprima giada ina glista cun il titel 100 of the World’s Worst Invasive Alien Species.

La Glista cotschna da las spezias d’animals e da plantas periclitadas

Tar glistas cotschnas da las spezias d’animals e da plantas periclitadas a nivel internaziunal, naziunal u regiunal sa tracti d’expertisas areguard il risico che spezias morian ora. Ellas servan als legislaturs ed a las autoritads sco fundament per lur agir areguard la protecziun da las spezias, da la natira e da l’ambient. Be en paucs stadis han ellas però validitad giuridica (p.ex. en Svizra).

L’onn 1962 ha l’UICN publitgà l’emprima glista cotschna; quella sa numnava l’emprim Red Data Book ed è vegnida edida da S. Boyle, Sir P. Scott, B. Grzimek ed auters. Il num Red Data Book va enavos sin il catalog d’assicuranza per bastiments sparids da l’assicuranza da Londra Lloyds. L’emprima versiun cuntegneva descripziuns detagliadas da 211 mammal e 312 spezias d’utschels.

Dapi lura è suandada in grond dumber d’actualisaziuns e cumplettaziuns e dapi l’èra da l’internet sa lascha la glista la pli actuala mintgamai clamar giu directamain sur la pagina d’internet da l’UICN.

Ils grads da periclitaziun tenor l’UICN èn ils suandants:

Ils grads da periclitaziun en survista

• EX Extinct (be dapi l’onn 1500) (svanì)
• EW Extinct in the Wild (svanì en la natira)
• CR Critically Endangered (en privel da svanir)
• EN Endangered (fermamain periclità)
• VU Vulnerable (periclità)
• NT Near Threatened (potenzialmain periclità)
• LC Least Concern (betg periclità)
• RE Regionally Extinct (svanì a nivel regiunal u naziunal)
• DD Data Deficient (basa da datas insuffizienta)
• NE Not Evaluated (betg evaluà)

Las Glistas cotschnas da l’UICN sa basan sin evaluaziuns scientificas che vegnan fatgas tras scienziads ch’èn sa spezialisads sin las gruppas da spezias respectivas. Giuditgada vegn, cun agid da criteris quantitativs, la probabilitad cun la quala ina spezia vegn a svanir en il proxim avegnir. Tratgs en consideraziun vegnan in u plirs dals suandants facturs:

• Il svilup da la populaziun en il decurs da las ultimas trais generaziuns (ubain sur ils ultims diesch onn, tut tenor tge valur ch’è pli lunga).
• La grondezza dal territori da derasaziun da la spezia en cumbinaziun cun la dumonda sche l’effectiv sa diminuescha resp. sche la populaziun è fragmentada e/u variescha fitg ferm.
• La grondezza absoluta da la populaziun en cumbinaziun cun ina sminuziun cuntinuanta.
• Tar populaziuns fitg pitschnas vegn per part er considerada be la grondezza da la populaziun.

Tut tenor co che quests criteris sa preschentan per ina singula spezia vegn il grad da periclitaziun eruì a basa da valurs da sava. Ina populaziun pli pitschna, in territori da derasaziun pli pitschen u ina sminuziun fitg ferma da la grondezza da la populaziun pon avair per consequenza ch’ina spezia vegn classifitgada en ina categoria da periclitaziun pli auta. Per far quai basta mintgamai in sulet criteri; cuntanscha ina spezia pliras limitas, vegn resguardada la categoria tenor la quala la spezia cuntanscha il pli aut grad da periclitaziun. Adina dapli vegn l’idea da las Glistas cotschnas applitgada betg be sin singulas spezias d’animals u da plantas, mabain er sin biotops.

Tar las glistas cotschnas da l’UICN sa tracti per ordinari da glistas globalas. Tar las glistas regiunalas che l’UICN ha sez edì tutga per exempel quella davart la fauna d’aua dultscha da l’Africa da l’Ost. Daspera edeschan adina dapli stadis u organisaziuns surnaziunalas sco per exempel l’Uniun europeica glistas per lur intschess. Quellas resguardan atgnadads regiunalas e furman perquai impurtants instruments da lavur per la protecziun da las spezias al lieu.

Glistas cotschnas en Svizra

Il vanel – in dals animals che cumparan en Svizra sin la Glista cotschna

Aquilegia alpina – ina da las plantas che cumparan en Svizra sin la Glista cotschna

En Svizra è vegnida creada il 1977 in’emprima glista cotschna dals utschels periclitads. Il 1982 èn suandadas glistas dals amfibis e reptils sco er da las plantas vascularas. Fin il 1990 èn er vegnidas publitgadas glisas davart libellas, tgirallas dal di, peschs, plantas ruderalas e.a. Tut questas glistas èn vegnidas elavuradas da persunas dal fatg e publitgadas sco broschuras u sco publicaziuns scientificas.

Renconuschientscha uffiziala han questas glistas cuntanschì la fin dals onns 1980 cun la fundaziun da l’Uffizi federal d’ambient, guaud e cuntrada, in dals precursurs da l’Uffizi federal d’ambient odiern. Medemamain ina muntada centrala han las glistas giugà il 1991 cura che la Confederaziun ha integrà en l’Ordinaziun davart la protecziun da la natira e da la patria in artitgel davart la protecziun dals biotops; en quest connex èn ils biotops numnadamain vegnids caracterisads sco degns da vegnir protegids, sch’els servivan a mantegnair spezias ch’eran cuntegnidas en las glistas cotschnas. A basa da questas novas cundiziuns generalas ha l’Uffizi federal relaschà il 1991 in’ulteriura glista cotschna da la fletga e da las plantas cun flur. Il 1994 è suandada ina publicaziun cumplessiva che cumpigliava indesch glistas cotschnas cun in total da 2400 invertebrads e 376 spezias da vertebrads.

Dapi il 1999 vegn la lavur cuntinuada en furma dal program da las glistas cotschnas da l’Uffizi federal da l’ambient ed a partir dal 2000 vegnan applitgads ils criteris da l’UICN. Senza metter tras quai en dumonda la qualitad da las glistas cumparidas pli baud, sa laschan uschia cumparegliar tranter pèr las glistas cotschnas da differentas gruppas d’organissems resp. da differents stadis.

Da las 45 890 spezias enconuschentas en Svizra han ins giuditgà fin l’onn 2010 10 350 per las glistas cotschnas. Da quellas èn 3741 (36 %) vegnidas classifitgadas sco periclitadas u svanidas regiunalmain. Da quest temp existivan 27 glistas cotschnas; sper tut las classas dals vertebrats èn vegnidas giuditgadas 15 gruppas d’invertebrats, plantas vascularas, mistgels, algas-chandalier, bulieus e litgens.

Cuntrari a la situaziun en blers auters pajais vegnan manadas en Svizra be paucas glistas chantunalas u regiunalas. Il 1983 è vegnida fatga ina tala per il territori da l’Aletsch ed il 1986 per in chantun Argovia. Fin il 2010 èn suandadas glistas per ils chantuns Basilea-Citad, Basilea-Champagna, Vad, Genevra, Schaffusa e Turitg. I dat dus motivs daco ch’i na vegn betg fatg dapli glistas regiunalas: per l’ina è la Svizra in pajais relativamain pitschen e survesaivel, uschia che la glista naziunala resguarda – en cumparegliaziun cun auters pajais – gia vaira ferm las singulas regiuns; per l’autra èn ils criteris da periclitaziun da l’UICN vegnids specifitgads per unitads dal spazi pli grondas, a las qualas singulas regiuns u chantuns da la Svizra na pudessan betg correspunder.

Sa fundond sin l’idea da las Glistas cotschnas han ins er prendì en mira dapi il 1998 ina Glista blaua da las spezias d’animals e da plantas ch’han pudì vegnir mantegnidas u promovidas cun success, vul dir ch’ins ha pudì allontanar da la Glista cotschna. La Glista blaua ch’ins ha realisà en rom d’in project da pilot ha cumpiglià ils chantuns Argovia, Schaffusa e Turitg. La finamira era quella, da mussar ch’i valia la paina da promover la biodiversitad e ch’i sa laschian cuntanscher success visibels. Il concept da Glistas blauas independentas n’ha bain betg pudì sa metter tras; l’idea da basa è però vegnida integrada en las Glistas cotschnas cun renviar al svilup ch’ha gì lieu en cumparegliaziun cun ediziuns pli veglias.

Litteratura

• Evzen Kus, Vaclav Pfleger: Seltene und bedrohte Tiere. Gondrom, Prag 2000, ISBN 3-8112-1830-1.
• EUROPARC ed UICN (ed.): Richtlinien für Management-Kategorien von Schutzgebieten. Interpretation und Anwendung der Management Kategorien in Europa. Grafenau 2000.

Colliaziuns

 Commons: UICN  – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• [1] – pagina d’internet da l’UICN
• The IUCN Red List of Threatened Species
• [2] – glista cotschna da l’UICN munida cun maletgs
• Explore Protected Areas – banca da datas dals territoris protegids
• BirdLife International
• Glistas cotschnas da la Svizra