Utilisader:D.Camenisch/Cudeschs/Teoria da la relativitad/Introducziun
Indicaziuns dal temp e dal spazi n'èn tenor la teoria da la relativitad naginas structuras fundamentalas a las qualas sa laschass attribuir ina valaivladad universala. Igl è numnadamain uschia che la distanza spaziala e temporala da dus eveniments u er la simultanitad da quels vegn giuditgada differentamain d'observaturs che sa chattan en differents stadis da moviment. Objects muventads sa mussan en cumparegliaziun cun il stadi da paus sco scursanids (en direcziun dal moviment) ed uras muventadas sco ralentadas. Damai che mintga observatur che sa mova a moda unifurma po però pretender da sa chattar en stadi da ruaus, sa basan questas observaziuns sin reciprocitad, vul dir ch'ellas èn relativas.
La constataziun e descripziun dals fenomens numnads – che sa fan valair pir a partir da sveltezzas ch'èn relevantas en cumparegliaziun cun la sveltezza da la glisch – ha manà a la teoria da la relativitad che dueva revoluziunar la chapientscha da la fisica. Las publicaziuns correspundentas dal 1905 e 1915 han fatg dad Albert Einstein (1879–1955) in dals pli famus scienziads gia da ses temp da vita. Per ses merits a favur da la fisica teoretica al è vegnì surdà l'onn 1922 il Premi Nobel.
Pli tard ha Einstein, ch'era naschì ad Ulm en ina famiglia gidieua, stuì emigrar en ils Stadis Unids per mitschar da la persecuziun tras ils naziunalsocialists. Là è el – sper sia lavur sco scienzià – s'engaschà vinavant a favur da la chapientscha tranter ils pievels e la pasch. En quest connex considerava el sasez sco pacifist, socialist e zionist. Areguard la construcziun da la bumba atomara ed il svilup da l'energia nucleara han sias lavurs teoreticas – cuntrari a l'opiniun derasada – però be giugà ina rolla indirecta.
La versiun preschenta dal cudesch è vegnida preparada per la stampa l'avrigl 2020. Ulteriurs cudeschs da Vichipedia pronts per telechargiar sco e-book u per empustar sco cudesch stampà èn da chattar sut: https://rm.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Cudeschs.