Utilisader:MeLis Adragun/Cudeschs/Paraulas rumantschas/Introducziun
La paraula rumantscha è segnada d'influenzas tudestgas, talianas e franzosas. Arrivadas en las Alps cun emigrants ch'èn returnads en lur patria, èn questas tradiziuns narrativas vegnidas adattadas a las relaziuns localas. Impurtants collectaders da paraulas rumantschas èn stads Caspar Decurtins, Gian Bundi, Steafan Loringett e Leza Uffer.
Las paraulas s'auzan sin alas poeticas sur la realitad or; il temp ed il lieu n'èn betg inditgads. Tut auter sa preschenta la situaziun tar la ditga che furma l'autra part essenziala da la litteratura orala: quella relata d'in eveniment surnatiral, savens starmentus, ch'è localisà e che na vegn betg raquintà sco ficziun, mabain a moda realistica.
La retscha ‹Or da la trucca da stgazis da la tatta› sa cumpona da duas parts: ‹Paraulas rumantschas› (part 1) e ‹Ditgas rumantschas› (part 2). Ils texts preschentan ina schelta or dal ritg stgazi da la cultura narrativa. Quels derivan da la Crestomazia rumantscha, d'ulteriuras collecziuns da paraulas e ditgas, da vegls chalenders e cudeschs da scola.
Tschertas passaschas èn vegnidas reformuladas e simplifitgadas cun l'intent da render accessibel l'interessant material popular ad in public pli giuven (stgalim mesaun e superiur da la scola populara). Geograficamain maina il viadi da la Surselva sur il Grischun Central en l'Engiadina.
I suonda la survista dal cuntegn inclus – tant sco pussaivel – l'indicaziun dals numers, sut ils quals las paraulas cumparan en l'ovra da referenza da la perscrutadra da paraulas Ursula Brunold-Bigler: ‹Die drei Winde. Rätoromanische Märchen aus der Surselva›, 2002 (= tom I); ‹Die drei Hunde. Rätoromanische Märchen aus dem Engadin, Oberhalbstein und Schams›, 2004 (= tom II). Là chattan ins tar mintga paraula las indicaziuns da funtauna detagliadas.
SURSELVA
Il retg e sia figlia (I, 2)
Il chastè dals giats (I, 17)
Il paun ed ils trais buns cussegls (I, 19)
Las trais clavs d'aur (I, 23)
Ils trais vents (I, 51)
Las furmiclas, ils avieuls e las andas (I, 59)
La madritscha (I, 73)
Il stgazi sut il cusch (I, 76)
L'istorgia dal sal (I, 82)
La maila smaladida (I, 97)
Il padrin ed il figliol (I, 105)
Ils trais ligns (I, 110)
VAL SCHONS
Hans Nar (II, 69)
Quel ch'era stà dudesch onns a la Scola chantunala (II, 71)
SURMEIR
La princessa loscha (II, 52)
Bucobello (Leza Uffer, Las istorgias da Barba Plasch Calger, 1955/59)
ENGIADIN'OTA
Tredeschin (II, 2)
L'umet selvadi (II, 3)
Ils durs frars (II, 11)
ENGIADINA BASSA
Il Joccal grischun (II, 35)
Sis cumpogns vegnan tras dapertut (II, 38)
Co ch'il diavel ha inventà il vinars (Leza Uffer, Las tarablas da Guarda, 1970)
La versiun preschenta dal cudesch è vegnida preparada per la stampa il favrer 2021. Maletg da cuverta: Theodor Kittelsen (1857–1914). Ulteriurs cudeschs da Vichipedia pronts per telechargiar sco e-book u per empustar sco cudesch stampà èn da chattar sut: https://rm.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Cudeschs.
