Utilisader:MeLis Adragun/Cudeschs/Viadi enturn il mund en 80 dis

Chapitel 1: Phileas Fogg e Passepartout acceptan in l'auter sco signur e servient
modifitgar

L'onn 1872 viveva en la chasa nr. 7, Saville Row, Burlington Gardens – en la quala Sheridan è mort l'onn 1814 – Phileas Fogg, Esq., in dals commembers ils pli excellents e remartgabels dal Club da refurma a Londra, ma che pareva da sa dar tutta bregia da na far nagut che pudess trair sin el l'attenziun.

Quest Phileas Fogg, il successur pia d'in dals pli gronds oraturs ch'onureschan l'Engalterra, era in um misterius, dal qual ins na saveva nagut auter che quai ch'el saja in um vaira galant ed in dals pli bels gentlemen da l'auta societad englaisa.

Ins scheva ch'el sumeglia Byron – areguard ses chau, pertge che ses pes eran irreproschabels –, ma in Byron cun mustaz e cotlettas, in Byron cun tratgs senza passiun ch'avess pudì vegnir milli onns senza daventar vegl.

Phileas Fogg era bain in Englais per propi, ma forsa betg da Londra. Ins n'al veseva mai ni a la bursa ni sin banca ni en in dals stabiliments commerzials da la citad. Mai n'avess ins vis ni en ils batschigls ni en ils docs da Londra ina nav, da la quala Phileas Fogg fiss stà possessur. En nagin comité da l'administraziun n'aveva quest gentleman ses plaz; mai n'udiv'ins ses num en in collegi d'advocats u en il Temple, a Lincoln's Inn u a Gray's Inn. El na defendeva mai, ni al Tribunal superiur ni a la King's Bench ni al tribunal da la tresoraria u ad ina curt ecclesiastica. El era ni industrial ni negoziant a l'engrossa ni commerziant ni agricultur. El na fascheva part ni da l'Institut roial ni da l'Institut da Londra ni d'in'autra instituziun d'art, d'economia u da commerzi; ed er betg d'ina da las numerusas societads da las qualas la chapitala da l'Engalterra è plaina, da la Societad da l'armonia fin a la Societad entomologica, da la quala l'intent primar è d'eliminar ils insects nuschaivels.

Phileas Fogg era commember dal Club da refurma e basta.

Sch'ins è surstà da chattar in gentleman uschè misterius tranter ils commembers da questa venerabla societad, sche servia sco resposta ch'el saja vegnì recepì tras recumandaziun da la chasa dals frars Baring, nua ch'el aveva deponì ses daners. Perquai giudeva el ina tscherta stima, la quala el aveva d'engraziar al fatg che sias cambialas vegnivan pajadas punctualmain a vista dal debit da ses conto corrent.

Era quest Phileas Fogg ritg? Indubitablamain. Ma co ch'el aveva fatg sia facultad, na savevan ils circuls ils pli bain infurmads betg dir, e Mr. Fogg era l'ultim, al qual ins avess dastga sa drizzar per vegnir a savair dapli. En mintga cas n'era el betg sfarlattus, ma er betg ranver; pertge che dapertut là nua ch'i mancava ina summa per ina chaussa nobla, nizzaivla e generusa, deva el quella quietamain e schizunt a moda anonima.

En general n'era quest gentleman betg fitg communicativ. El discurriva uschè pauc sco pussaivel, e pli silenzius ch'el era e pli misterius ch'el pareva. Sia moda da viver aveva bain mintgin avant egl; ma quai ch'el fascheva era mintga di il medem, e quai a moda quasi matematica, uschia che l'imaginaziun nuncuntentada tschertgava pli lunsch.

Aveva el fatg viadis? Probablamain, pertge che nagin uman n'enconuscheva il mund meglier sin la charta che el. Er dals lieus ils pli allontanads pareva el d'avair enconuschientschas precisas. Magari era el bun da curreger cun paucs pleds, curts e clers, las milli remartgas che circulavan en il Club davart viagiaturs pers u ids en èr, e ses pleds parevan savens inspirads sco d'ina segunda vesida, pertge che mintga eveniment als giustifitgava la finala. El era in um che stueva – almain en il spiert – esser viagià dapertut.

Tge ch'era però tschert, è ch'el n'aveva dapi blers onns betg pli bandunà Londra. Tgi ch'aveva l'onur d'al enconuscher in pau pli datiers, sincerava che nagina persuna n'al haja vis insacura insanua auter che sin la via directa da sia chasa tar il Club, la quala el fascheva mintga di. Ses sulet passatemp consistiva en la lectura da las gasettas ed en giugar whist. Tar quest gieu silenzius, che correspundeva talmain a sia natira, gudagnava el savens, ma ses gudogns na gievan mai en si'atgna bursa, mabain furmavan in post considerabel sin ses conto da charitad. Dal reminent sto vegnir remartgà che Mr. Fogg giugava apparentamain per amur dal gieu, betg per gudagnar. Il gieu al era in cumbat cun ina difficultad, il qual na pretendeva però nagin moviment, nagina midada da plazza e na manava a nagina stancladad, e quai sa cunfascheva bain cun ses caracter.

Ins na saveva en connex cun Phileas Fogg nagut da dunna ed uffant – quai che po capitar a l'uman il pli onest – ni da parents u amis, quai ch'è senza dubi pli rar. Phileas Fogg era il sulet abitant da sia chasa a la Saville Row, e nagin uman n'arrivava uschiglio en quella, cun excepziun d'in sulet servient, il qual al bastava. Tge che capitava a l'intern da quella na vegniv'ins mai a savair. El gentava e tschanava en il Club, a uras fixadas a moda cronometrica, en la medema sala, a la medema maisa, n'ospitava mai in collega, n'envidava mai in ordaifer e returnava be a chasa per durmir, punct las dudesch, senza mai far diever da las stanzas d'abitar, las qualas il Club da refurma tegneva a disposiziun per ses commembers. Da 24 uras sa trategneva el diesch en si'abitaziun, per part per durmir, per part fatschentà cun sia tualetta. A spassegiar gieva el invariablamain ed adina en il medem pass en la sala d'entrada cun ses parchet d'intarsias, ubain sin il gir cuvert cun in arvieut da vaider blau che giascha sin ventg colonnas ionicas fatgas da porfir cotschen. Cur ch'el gentava u tschanava, al furnivan la cuschina e stanza da mangiar, la conditoria, la pescheria e la latgaria lur meglras spaisas. Ils servients dal Club, persunas seriusas en livrea naira e cun chalzers da moltun, al servivan sin porcellana speziala e biancaria da maisa fatga da taila saxona custaivla. Ses sherry, ses porto u ses claret maschadà cun la pli exquisita chanella e chavels-diala baveva el or dal pli custaivel cristal dal Club; ed il glatsch, il qual il Club retirava charamain dals lais americans, mantegneva a sia bavronda la frestgezza.

Sch'ins numna ina vita en talas relaziuns excentrica, ston ins conceder che l'excentricitad ha er ses bun!

La chasa a Saville Row n'era betg fitg pompusa, ma endrizzada a moda ordvart cumadaivla. Las lavurs da servitud sa restrenschevan dal reminent al minimum, en vista a las disas nunmidablas dal locatur. Ma Phileas Fogg pretendeva da ses sulet servient ina punctualitad e regularitad extraordinaria. Quest di, ils 2 d'october, aveva Phileas Fogg relaschà ses servient James Forster, perquai che quel al aveva purtà aua da far la barba da 84 enstagl da 86 grads fahrenheit, ed el spetgava il successur da quel che dueva sa preschentar tranter las 11:30 e las 12:00.

Phileas Fogg era tschentà sin sia pultruna, ils pes in sper l'auter sco in schuldà sin la parada, ils mauns pusads sin las schanuglias, il corp sidretg, il chau drizzà a dretg or e guardava sin l'ura cun perpendicul ch'inditgava uras, minutas, secundas, di e data. Tenor sia disa dueva Mr. Fogg sa render punct las 11:30 or da chasa vers il Club da refurma.

En quel mument hai spluntà vi da l'isch dal pitschen salun, en il qual Phileas Fogg sa trategneva.

Il servient relaschà è entrà.

«Il nov servient», ha el ditg.

In um da ca. 30 onns è entrà ed ha salidà.

«Vus essas Franzos ed avais num John?», ha dumandà Phileas Fogg.

«Jean, sch'i cunvegna, mes signur», ha respundì il nov servient. «Jean Passepartout, in surnum che stat per mes inschign natiral da ma liberar da mintga embarass. Jau crai d'esser in brav cumpogn, mes signur, ma per esser sincer hai jau gia fatg las pli differentas lavurs. Jau sun stà chantadur ambulant, chavaltgader en in circus, hai voltischà sco Léotard e sautà sin la suga sco Blondin; alura sun jau daventà magister da gimnastica per render pli nizzaivels mes talents, e sco ultim sergent tar ils pumpiers da Paris. Jau hai sin mia glista incendis fitg particulars. Uss però hai jau gia bandunà dapi tschintg onns la Frantscha e sun daventà, per giudair la vita da famiglia, chombrer en l'Engalterra. Damai che jau sun uss senza plazza e sun vegnì a savair che signur Phileas Fogg saja l'um il pli punctual e sedentar en il Reginavel Unì, sun jau ma preschentà al signur, sperond da viver ruassaivlamain tar quel e da schizunt emblidar il num Passepartout...»

«Passepartout ma cunvegna tuttavia», ha respundì il gentleman. «Vus m'essas vegnì recumandà. Ins m'ha dà infurmaziuns favuraivlas areguard Vossa persuna. Enconuschais Vus mias cundiziuns?»

«Gea, mes signur.»

«Bun. Tge uras avais Vus?»

«Las 11:22», ha respundì Passepartout, tirond or dal satg da sias chautschas ina grond'ura d'argient.

«Voss'ura va memia tard», ha ditg Mr. Fogg.

«Perstgisai, mes signur, ma quai è impussibel.»

«Quatter minutas va ella memia tard. Ma quai è tuttina. I basta da constatar la differenza. Pia, a partir da quest mument, las 11:29 da l'avantmezdi, mesemna ils 2 d'october 1872, essas Vus en mes servetsch.»

Sinaquai è Phileas Fogg stà si, ha prendì ses chapè en il maun sanester, al ha mess si cun in moviment automatic ed è svanì senza perder pled.

Passepartout ha udì co che l'isch-chasa è sa serrà: ses nov signur era sortì; alura anc ina segunda giada: ses antecessur, James Forster, era medemamain sortì.

Passepartout sa chattava persul en la chasa a la Saville Row.


Chapitel 2: En il qual Passepartout vegn conscient ch'el ha finalmain chattà ses ideal
modifitgar

«Pelvaira», s'ha ditg Passepartout ch'era a l'entschatta in pau perplex, «jau pens d'avair vis tar Madame Tussaud pops-lain ch'eran tuttina vivs sco mes nov signur!»

I cunvegna da dir qua ch'i sa tracta tar ils ‹pops-lain› da Madame Tussaud da figuras da tschaira ch'èn fitg frequentadas a Londra, ed a las qualas i na manca propi nagut auter ch'ils pleds.

Durant il curt mument ch'el era stà ensemen cun Phileas Fogg, aveva Passepartout examinà spertamain, ma tuttina cun tutta minuziusadad ses signur futur. Quel era in um nobel e bel, da gronda statura, al qual ina leva corpulenza gieva tuttavia a prà. El pudeva avair quaranta onns, ses chavels e la barba eran da colur blonda, il frunt guliv, senza er be ina suletta fauda vi da las tempras, la fatscha era plitost pallida che cotschnida, ils dents magnifics. El pareva da posseder en il pli aut grad quai ch'ils fisionomists numnan ‹il ruaus en l'acziun›, in tratg cuminaivel da tut quels che fan lur lavur senza pli bler canera. Dotà cun calma interna e flegma, in egl cler e lefs immovibels, furmava el il represchentant perfetg da quels Englais a sang fraid ch'ins entaupa vaira savens en il Reginavel Unì e dals quals Angelika Kauffmann ha tschiffà mirvegliusamain sut ses penel l'attituda in pau academica. Observond quest gentleman en sias diversas activitads, deva el l'impressiun d'in esser bain equilibrà en tut sias parts, cumparegliabel senz'auter cun in cronometer da Leroy u Earnshaw. E davairas furmava Phileas Fogg l'exactadad en persuna, quai ch'ins veseva cleramain ‹vi da l'expressiun da ses pes e mauns›; pertge che tant tar l'uman sco er tar ils animals furman ils members sezs organs d'expressiun da las passiuns.

Phileas Fogg era in da quests umans d'in'exactadad matematica, ils quals n'èn mai en prescha ed adina pronts e che van enturn a moda spargnusa cun lur pass e moviments. El n'auzava mai in pe senza che quai fiss necessari e prendeva adina la via la pli curta. El na guardava mai senza motiv sin il palantschieu sura e na fascheva mai in moviment nunnecessari. Ins n'al scuntrava mai agità u en malruaus. Nagin uman sin quest mund n'era main preschà, ma tuttina arrivava el adina a temp. Ins vegn però a chapir che quest um viveva a moda solitaria e per uschè dir ordaifer tuttas relaziuns socialas. El saveva ch'i dettia en la vita fricziuns, e perquai che fricziuns frainan, na sa sfruschava el vi da nagin.

Quai che pertutga Jean, numnà Passepartout, sche era quel in dretg Parisian da Paris, e durant ils tschintg onns ch'el abitava en l'Engalterra e fascheva a Londra il chombrer, aveva el tschertgà adumbatten in signur al qual el avess pudì s'associar a moda stabla.

Passepartout na tutgava betg tar quels che sa fan da grond, il nas ad aut, l'egliada pitgiva, ma ch'èn en vardad be paupers tamberls. Na, Passepartout era in brav cumpogn cun ina fatscha amiaivla, ils lefs drizzads in pau enavant, adina prontas da sagiar u charsinar, da caracter miaivel e servetschaivel e cun in da quests chaus buntadaivels e radunds, sco ch'ins als vesa gugent sin ils givels d'in ami. El aveva egls blaus, in teint viv, ina fatscha ch'era plaina avunda per ch'el possia sez vesair la radundezza da sias vistas, in pèz lad, ina taglia ferma, ina musculatura vigurusa ed ina forza herculaneica, la quala ils exercizis da sia giuventetgna avevan sviluppà a moda admirabla. Ses chavels eran brin cotschnents. Ins di ch'ils sculpturs da l'antica enconuschevan deschdotg differentas modas d'ordinar ils chavels da Minerva; a Passepartout tanscheva percunter ina: trais stritgadas cun il petgen faschevan ina verscha senza macla.

Schebain il caracter tschantschus da quest cumpogn gieva a prà cun quel da Phileas Fogg na sa laschava betg dir per il mument. Vegniva Passepartout ad esser il servient conscienzius ed exact, dal qual ses signur aveva basegn? Quai pudeva be l'experientscha mussar. Suenter avair passentà, sco che nus avain vis, ina giuventetgna vaira vagabundanta, era el en tschertga d'ina vita pli ruassaivla. Damai ch'el aveva udì da la punctualitad regulara e da la fraidezza proverbiala dals gentlemen, aveva el tschertgà sia fortuna en l'Engalterra. Ma fin uss n'aveva la fortuna betg manegià bain cun el; nagliur n'aveva el pudì far ragischs e gia diesch giadas aveva el midà patrun. Dapertut eran ins chaprizius, memia different, aventurus u in veritabel giramund – quai che na pudeva betg cunvegnir a Passepartout. Ses ultim signur, il giuven lord Longsferry ch'era commember dal parlament, returnava savens, suenter avair passentà sia notg en ils Oyster Rooms dal Hay Market, a chasa sin ils givels dals policists. Passepartout, il qual vuleva surtut salvar l'onur da ses signur, è sa lubì cun tut respect intginas remartgas, ma quellas han chattà nauscha accoglientscha ed el ha bandunà il servetsch. Alura ha el udì che Phileas Fogg, Esq., tschertgia in servient ed è s'infurmà davart el. In um che manava ina vita talmain ordinada, che na durmiva betg ordaifer, na fascheva nagins viadis, n'era mai in di absent, al pudeva be esser endretg. El è sa preschentà ed è, sco che nus savain, vegnì acceptà.

Passepartout sa chattava pia, suenter ch'igl era passà las 11:30, persul en la chasa a la Saville Row. Immediat ha el cumenzà a l'inspectar dal tschaler fin si surchombras. Questa chasa schubra, ordinada, strictamain puritana, bain endrizzada per il servetsch al plascheva. Quella fascheva sin el l'impressiun d'ina bella chasa da lindorna, la quala era però illuminada e stgaudada cun gas, pertge che l'idrogen carbonic lien bastava per tut ils basegns da glisch e da chalur. A la segunda auzada ha Passepartout chattà senza problems la stanza ch'era destinada per el, e quella al cunvegniva. Cun agid da scalins electrics e da corns acustics steva ella en connexiun cun il tranterplaun e cun l'emprima auzada! Sin il chamin sa chattava in'ura che correspundeva cun l'ura en la stanza da durmir da Phileas Fogg e tuttas duas devan il medem mument la medema secunda.

«Quai ma cunvegna, quai ma plascha!», ha ditg Passepartout.

El ha er remartgà en sia stanza sur l'ura cun pe in fegl d'infurmaziun. Igl era quai il program dal servetsch quotidian. Quel cuntegneva – a partir da las 8:00, l'ura regulara a la quala Phileas Fogg levava, fin las 11:30, cur ch'el gieva en il Club da refurma a gentar – tut ils detagls dal servetsch: té cun crustins da paun a las 8:23; aua per far la barba a las 9:37; petgnar a las 9:40 etc. Silsuenter, da las 11:30 fin mesanotg, cur ch'il gentleman fitg metodic gieva a letg, era tut nudà, previs, reglà. Cun plaschair ha Passepartout studegià quest program e memorisà ils singuls artitgels da quel.

La gardaroba dal signur era dotada fitg bain e d'ina ritgezza surprendenta. Mintga chautscha, vestgì u tschop era munì cun in numer ch'era cuntegnì en in register d'entrada e da sortida. Quel inditgava, tenor stagiun, la data cur che quests vestgids duevan vegnir purtads in suenter l'auter. La medema reglamentaziun valeva er per ils chalzers.

En general era questa chasa a la Saville Row – la quala stueva esser stada dal temp dal famus, ma distract Sheridan in tempel da dischurden – mobigliada cumadaivlamain e derasava in'empernaivla quietezza.

Nagina biblioteca, nagins cudeschs; quels fissan stads inutils per Mr. Fogg, perquai ch'il Club da refurma al metteva a disposiziun duas bibliotecas, ina per litteratura, l'autra per dretg e politica. En la chombra da durmir in tresor da grondezza mesauna che protegiva cunter privel da fieu ed enguladitsch. Naginas armas en chasa e gnanc in utensil da chatscha u da guerra. Da tut resortivan be las isanzas las pli paschaivlas.

Suenter avair examinà questa dimora en detagl, è Passepartout sa sfruschà ils mauns, sia fatscha radunda è sa sclerida e cun cor allegher ha el ditg e turnà a dir:

«Quai ma cunvegna! Qua vi jau star! Mr. Fogg ed jau, nus ans vegnin a chapir perfetgamain. Quai è in um chasan e regular! In veritabel mecanissem! A mai poi tuttavia esser endretg da servir ad in mecanissem!»


Chapitel 3: En il qual sa sviluppa ina conversaziun che pudess custar a Phileas Fogg in mantun daners
modifitgar

Phileas Fogg aveva bandunà sia chasa en la Saville Row a las 11:30, e suenter avair tschentà ses pe dretg 575 giadas davant il pe sanester e 576 giadas ses pe sanester davant il pe dretg, è el arrivà al Club da refurma, in vast edifizi situà en la Pall Mall, l'erecziun dal qual ha custà betg main che trais milliuns.

Phileas Fogg è immediat sa rendì en la sala da mangiar, da la quala las nov fanestras s'avrivan vers in curtin cun plantas ch'eran gia doradas da l'atun. Là è el sa mess a la maisa usitada, nua che sia cuverta spetgava gia sin el. Ses gentar consistiva d'in avantpast, da pesch buglì accumpagnà d'ina squisita reading sauce, d'in roastbeaf cungì cun mushroom, d'ina petta cun monis da rabarber ed ivaspinas verdas, d'in toc chester – e quai tut accumpagnà d'intgins cuppins da l'excellent té che vegniva racoltà spezialmain per la cuschina dal Club da refurma.

Las 12:47 è quest gentleman stà si ed è sa rendì en il grond salun, en il qual pendevan grondius maletgs en roms ornads ritgamain. Qua al ha in servient tanschì la ‹Times› anc betg tagliada, la quala Phileas Fogg ha faudà dapart cun ina segirezza ch'ha demussà gronda rutina en quest'operaziun difficultusa. La lectura da questa gasetta ha occupà Phileas Fogg fin las 15:45; e quella dal ‹Standard›, ch'è succedida, fin tschaina. Quest past è vegnì servì en medema moda sco il gentar, be che la royal british sauce è anc vegnida vitiers.

A las 17:40 è il gentleman puspè cumparì en il grond salon ed è s'approfundà en la lectura da la ‹Morning Chronicle›.

Ina mes'ura pli tard èn entrads differents commembers dal Club da refurma ed èn s'avischinads al chamin, nua che ardeva in fieu da cotgla. Igl eran quai ils cumpogns da gieu usitads da Phileas Fogg e sco el passiunads giugaders da whist: l'inschigner Andrew Stuart, ils banchiers John Sullivan e Samuel Fallentin, il bierer Thomas Flanagan, Gauthier Ralph, in dals administraturs da la Banca da l'Engalterra – umens ritgs e bainvis, schizunt en quest club che quintava en ses mez ils commembers ils pli excellents da l'industria e dal mund da finanzas.

«E lura, Ralph», ha dumandà Thomas Flanagan, «co statti cun l'enguladitsch?»

«E bain», ha respundì Andrew Stuart, «la banca vegn a perder ses daners.»

«Jau sper il cuntrari», ha ditg Gauthier Ralph, «che nus vegnin a tschiffar il lader. Ins ha tramess inspecturs da polizia fitg capabels en l'America ed en l'Europa sin tut ils impurtants ports da sbartgada e d'embartgament, dals quels quest signur na vegn struschamain a pudair mitschar.»

«Han ins il signalament dal lader?», ha dumandà Andrew Stuart.

«Oravant tut: i na sa tracta betg d'in lader», ha respundì en tutta seriusadad Gauthier Ralph.

«Co? Quest individi ch'ha prendì 55 000 glivras en bancnotas na duess betg vegnir numnà in lader.»

«Na», ha respundì Gauthier Ralph.

«Pia in industrial?», ha ditg John Sullivan.

«Il ‹Morning Chronicle› segirescha ch'i sa tractia d'in gentleman.»

L'um ch'aveva fatg questa remartga n'era nagin auter che Phileas Fogg, il chau dal qual è cumparì en quel mument or dal mantun da palpiris ch'era emplunà enturn el. A medem temp ha Phileas Fogg salidà ses collegas, ils quals al han medemamain rendì il salid.

Il cas en questiun, dal qual las differentas gasettas dal Reginavel Unì rapportavan plain ardur, era succedì avant trais dis, ils 29 da settember. In fasch bancnotas da la valur enorma da 55 000 glivras era svanì or dal chaum dal cassier principal da la Banca da l'Engalterra.

A tgi che sa smirvegliava ch'in tal enguladitsch haja pudì capitar uschè tgunschamain, respundeva il sutguvernatur Gauthier Ralph be ch'il cassier era gist londervi da registrar in'entrada da trais schillings e sis pence, e ch'ins na possia betg avair ils egls dapertut.

I sto però vegnir remartgà qua – quai che renda il fatg pli explitgabel – che quest admirabel institut da la Bank of England sa mussa fitg premurà envers la dignitad da ses public. Naginas guardias, nagins invalids, nagins giatters! L'aur, l'argient, las bancnotas èn exponids qua libramain, surlaschads per uschè dir al bainplaschair da l'emprim che vegn. Nagin che na vegniss sin l'idea d'avair dubis areguard l'onuraivladad da tgi che passa sperasvi. In dals megliers observaturs dals usits englais raquinta schizunt il suandant: En ina da las salas da la banca, nua ch'el sa chattava in di, saja el stà mirveglius avunda da vulair contemplar pli datiers ina barra d'aur d'in pais da set fin otg glivras che sa chattava sin la chascha da deposit dal cassier; el ha prendì enta maun quella e l'ha contemplà, l'ha surdà a ses vischin, quel al proxim ed uschia è la barra ida d'in maun a l'auter fin viaden en in suler stgir, ed è pir returnada suenter ina mes'ura en sia plazza, e quai senza ch'il cassier avess er be auzà il chau.

Ma ils 29 da settember èsi vegnì auter. Il fasch da bancnotas n'è betg returnà, e cur che la magnifica ura che pendeva sur la sala da fatschenta ha annunzià a las tschintg ch'ils biros vegnian serrads, n'ha la Banca da l'Engalterra pudì far nagut auter che metter 55 000 glivras sin il quint da perdita.

Suenter avair constatà bain ed endretg l'enguladitsch, han ins tramess dals megliers agents da polizia als pli impurtants ports da Liverpool, Glasgow, Havre, Suez, Brindisi, New York etc., als empermettend en cas da success ina premia da 2000 glivras sco er tschintg procent da la summa che vegniva puspè chattada. Spetgond ulteriuras infurmaziuns da vart da l'investigaziun ch'era vegnida instradada immediat, avevan quests agents l'incumbensa d'observar minuziusamain tut ils passagiers ch'arrivavan u partivan.

I deva davaira, sco quai che la ‹Morning Chronicle› s'exprimiva, motivs da supponer ch'il delinquent n'appartegneva a nagina da las societads da laders da l'Engalterra. En la sala da pajament, en la quala ha gì lieu l'enguladitsch, avevan ins vis en il decurs dals 29 da settember ad ir si e giu in gentleman bain vestgì, da bunas manieras e cun tschera distinguida. L'investigaziun aveva lubì da tschentar si in signalament vaira precis da quest gentleman, il qual è immediat vegnì tramess a tut ils agents dal Reginavel Unì e dal continent. Baininqual testa fina – tranter quellas Gauthier Ralph – era perquai da l'avis ch'i dettia speranza ch'il lader vegnia tschiffà.

Ins po s'imaginar che quest schabetg furmava il tema dal di a Londra ed en tut l'Engalterra. I vegniva disputà passiunadamain per u cunter la probabilitad dal success da la polizia en la chapitala. I n'era pia betg surprendent ch'era ils commembers dal Club da refurma discutavan la medema chaussa, e quai tant pli ch'in dals sutguvernaturs da la banca sa chattava tranter els.

L'onuraivel Gauthier Ralph na vuleva betg dubitar vi dal success da las retschertgas, manegiond che la premia che saja vegnida empermessa vegnia a rinforzar a moda singulara la premura e la perspicacitad dals agents. Ses collega Andrew Stuart percunter na parteva insumma betg quest optimissem. Il disput ha pia cuntinuà tranter ils gentleman ch'avevan prendì plazza enturn ina maisa da whist. Stuart seseva visavi Flanagan, Fallentin visavi Phileas Fogg. Durant il gieu han ils giugaders taschì, ma tranter ils robbers è la conversiun interrutta vegnida reprendida a moda tant pli viva.

«Jau pretend», ha ditg Andrew Stuart, «ch'i sa tracta tar il lader d'in um versà, il qual ha bunas vistas da mitschar.»

«Ma na!», ha respundì Ralph, «i na dat gea gnanc in pajais pli, nua ch'el pudess tschertgar refugi.»

«Quai fiss la pli bella!»

«Sche nua duai el pia ir?»

«Jau na sai betg», ha respundì Andrew Stuart, «ma malgrà tut è la Terra bain vaira vasta.»

«Quai era ella antruras...», ha ditg Phileas Fogg a mesa vusch. E cuntinuà: «Vus stuais auzar las chartas, mes signur», dond vinavant quellas a Thomas Flanagan.

Durant il robber han ins laschà pussar la discussiun. Ma bainprest l'ha Andrew Stuart reprendì, schend:

«Daco antruras? È la Terra forsa vegnida pli pitschna?»

«Senza dubi», ha respundì Gauthier Ralph. «Jau sun dal medem avis sco signur Fogg. La Terra è sa diminuida, perquai ch'ins la percurra oz diesch giadas pli svelt ch'avant tschient onns. E gist perquai vegnan, en il cas dal qual nus ans occupain, er las retschertgas ad avanzar pli spert.»

«E la fugia dal lader daventa tras quai pli simpla!»

«Vus essas londervi da giugar, signur Stuart!», ha ditg Phileas Fogg.

Ma Stuart è restà sceptic, e finida la partida ha el ditg:

«Ins sto conceder, signur Ralph, che Vus avais gì in patratg daletgaivel, manegiond che la Terra saja vegnida pli pitschna! Sch'ins pensa ch'ins viagia oz en trais mais enturn quella...»

«En 80 dis», ha ditg Phileas Fogg.

«Pelvaira, mes signurs», ha agiuntà John Sullivan, «en 80 dis be, dapi ch'ins ha avert sin la Great Indian Peninsular Railway il tschancun da Rothal ad Allahabad, sco ch'il ‹Morning Chronicle› calculescha:

- da Londra a Suez sur il Mont-Cenis e Brindisi, viafier e nav da posta, 7 dis

- da Suez a Bombay, nav da posta, 13 dis

- da Bombay a Calcutta, viafier, 3 dis

- da Calcutta a Hongkong, nav da posta, 13 dis

- da Hongkong a Yokohama, nav da posta, 6 dis

- da Yokohama a San Francisco, nav da posta, 22 dis

- da San Francisco a New York, viafier, 7 dis

- da New York a Londra, nav da posta e viafier, 9 dis

Total: 80 dis.

«Gea, 80 dis!», ha clamà Andrew Stuart, prendend per inattenziun ina nauscha charta, «ma betg cumprais la schlett'aura, vents disfavuraivels, naufragi, sviaziun etc.»

«Tut inclus», ha respundì Phileas Fogg ed ha cuntinuà a giugar; pertge che questa giada n'ha il discurs prendì nagin resguard sin il gieu.

«Schizunt sch'ils hindus u Indians disfan las rodaglias!», è s'agità Andrew Stuart, «sch'els ferman ils trens, sblundregian ils chars da bagascha, scalpeschan ils viagiaturs!»

«Tut inclus», ha replitgà Phileas Fogg bittond nà ses gieu cun ils pleds:

«Dus trumfs principals!»

Andrew Stuart ch'era en retscha da dar ora, ha rimnà ensemen las chartas schend:

«Teoreticamain avais Vus raschun, signur Fogg, ma en la pratica...»

«En la pratica er, signur Stuart...»

«Jau As vesess gugent a far quai.»

«Quai dependa be da Vus. Lain far il viadi ensemen.»

«Ch'il tschiel ma pertgiria!», ha clamà Stuart, «ma jau vuless tuttavia votar per 4000 glivras ch'in tal viadi sut talas cundiziuns saja impussibel.»

«Il cuntrari: fitg bain pussaivel», ha respundì Mr. Fogg.

«Sche bun pia, faschai il viadi!»

«Il viadi enturn il mund en 80 dis?»

«Gea.»

«Jau sun da la partida.»

«Cura.»

«Immediat.»

«Ma quai è bain ina narradad!», ha clamà Andrew Stuart, al qual l'insistenza da ses cumpogn da gieu cumenzava a dar sin la gnerva. «Lain pli gugent giugar.»

«Sche repartì anc ina giada las chartas», ha replitgà Phileas Fogg, «pertge che Vus las avais dà ora fallà.»

Andrew Stuart ha puspè prendì las chartas en il maun tremblond; alura las ha el tuttenina puspè mess sin maisa ed ha ditg:

«Sche bun pia! Gea, signur. Fogg, jau scumet 4000 glivras...!»

«Char Stuart», ha ditg Fallentin, «As calmai. Quai n'è betg manegià serius.»

«Sche jau di che jau scumettia», ha Andrew Stuart dà enavos, «sche è quai adina manegià serius.»

«Jau sun d'accord», ha ditg Mr. Fogg. Ed alura drizzà a ses collegas:

«Jau hai deponì 20 000 glivras tar ils frars Baring. Quels ristg jau gugent...»

«20 000 glivras!», ha clamà John Sullivan. «20 000 glivras che Vus pudais perder tras in retard imprevis!»

«I na dat nagut imprevis!», ha Phileas Fogg simplamain respundì.

«Ma signur Fogg, quest spazi da 80 dis è be calculà sco in minimum da temp!»

«In minimum applitgà endretg basta adina!»

«Ma per betg surpassar quel, ston ins siglir cun precisiun matematica da las viafiers en las navs da posta e da las navs da posta en las viafiers!»

«Jau vi far il sigl cun precisiun matematica.»

«Quai è be stà in spass!»

«In dretg Englais na fa mai spass cur ch'i sa tracta d'ina chaussa uschè serius sco d'ina scumessa», ha replitgà Phileas Fogg.

«Jau scumet cun tgi che vul per 20 000 glivras che jau vegn a far il viadi enturn la Terra en 80 dis u pli pauc, vul dir en 1920 uras u 115 200 minutas. Giais Vus d'accord?»

«Nus acceptain la scumessa», han respundì ils signurs Stuart, Fallentin, Sullivan, Flanagan e Ralph suenter esser sa cussegliads.

«Bun», ha ditg Mr. Fogg. «Il tren per Dover parta a las 20:45. Quel vegn jau a prender.»

«Questa saira?», ha dumandà Stuart.

«Questa saira», ha respundì Phileas Fogg. «Damai», ha el cuntinuà, prendend in chalender or da giaglioffa e guardond suenter, «damai ch'igl è oz mesemna, ils 2 d'october, stoss jau esser sonda, ils 21 da december la saira a las 20:45 puspè a Londra, qua en quest salun dal Club da refurma, uschiglio duain las 20 000 glivras ch'èn deponidas per mai tar ils frars Baring appartegnair cun buna raschun a Vus, mes signurs. – Qua avais in assegn da pajament en la medema autezza.»

Ins ha prendì si in protocol davart la scumessa, il qual è vegnì segnà al lieu dals sis cumpigliads. Phileas Fogg era restà cun sang fraid. El n'aveva segiramain betg fatg la scumessa per gudagnar ed aveva impundì questas 20 000 glivras – la mesadad da sia facultad – be perquai ch'el preveseva ch'el vegnia a pudair duvrar l'autra mesadad per exequir bain quest project difficultus, sche betg nunrealisabel. Percunter parevan ses adversaris agitads, betg pervi da l'auta summa scumessa, mabain perquai ch'els avevan in pau nauscha conscienza da far ina scumessa sut talas cundiziuns.

En quel mument hai dà las set. Ins ha proponì a Mr. Fogg d'interrumper il gieu, sinaquai ch'el possia ir a far sias preparativas da viadi.

«Jau sun adina pront per partir!», ha respundì quest gentleman senza naginas emoziuns. E dond las chartas: «Jau hai vieut pizs, Vus essas londervi da giugar, signur Stuart.»


Chapitel 4: En il qual Phileas Fogg embarassa ses servient Passepartout
modifitgar

A las 19:25, suenter avair gudagnà tar il whist ventg guineas, ha Phileas Fogg prendì cumià da ses collegas onuraivels ed ha bandunà il Club da refurma. A las 19:50 ha el avert l'isch da sia chasa ed è entrà.

Passepartout, ch'aveva studegià conscienziusamain ses program, è stà fitg surstà da vesair Mr. Fogg uschè nunexact ch'el è cumparì a quest'ura insolita. Tenor quai che steva scrit dueva l'abitant da la Saville Row pir returnar precis da mesanotg.

Phileas Fogg è l'emprim sa rendì en sia chombra, alura ha el clamà:

«Passepartout!»

Passepartout n'ha dà nagina resposta. Quest clom na pudeva betg esser drizzà ad el. I n'era gea betg l'ura.

«Passepartout», ha Mr. Fogg anc clamà ina giada, ma senza auzar la vusch.

Passepartout è sa mussà.

«Jau As hai stuì clamar duas giadas», ha ditg Mr. Fogg.

«Ma i n'è anc betg mesanotg», ha respundì Passepartout tegnend l'ura enta maun.

«Jau sai», ha replitgà Phileas Fogg, «e n'As fatsch nagina reproscha. En diesch minutas viagiain nus a Dover e Calais.»

Ina sort da grimassa è sa mussada sin la fatscha radunda dal Franzos. Igl era evident ch'el al stueva avair malchapì.

«Il signur vul far in viadi?», ha el dumandà.

«Gea», ha respundì Phileas Fogg. «Nus vegnin a far in viadi enturn il mund.»

Qua è Passepartout sa smirveglià terriblamain. El ha fatg egliuns, ha tendì ils tschegls e las survantscheglias, ha stendì ora la bratscha ed ha il corp ch'è scrudà – sintoms da spira desperaziun.

«Viadi enturn il mund!», ha el marmugnà.

«En 80 dis», ha respundì Mr. Fogg. «Pia, nus n'avain nagin temp da perder.»

«Ma las valischs...», ha ditg Passepartout scurlattond inconscientamain il chau.

«Naginas valischs. I dovra be in satg da viadi cun lien duas chamischas da launa e traia pèra chaltschiels; per Vus il medem. Tut l'auter cumprain nus en viadi. Giai a prender mes mackintosh e mia cuverta da viadi. E tirai en buns chalzers. Dal reminent vegnin nus a chaminar pauc u insumma betg. Giai uss, svelt!»

Passepartout avess gugent dà resposta, ma na pudeva betg. El ha bandunà la chombra da Mr. Fogg, è sa rendì en la sia, è crudà sin ina sutga ed ha ditg duvrond in'expressiun ch'è usitada en ses pajais:

«Ai, quest qua è ferm tubac! Jau che vuleva viver ruassaivlamain...!»

Tut mecanicamain è el sa mess a far sias preparaziuns da viadi. In viadi enturn il mund en 80 dis! Aveva el da far qua cun in nar? Na... Succediva quai tut be per spass? Il viadi dueva manar sur Dover, bun. A Calais, lasch jau valair. Insumma na pudeva quai betg disturbar fitg il brav cumpogn che n'aveva dapi tschintg onns betg pli mess pe sin terra paterna. Forsa cuntinuava il viadi er fin a Paris, e pelvaira, el avess gì plaschair da puspè vesair la gronda chapitala. Ma segiramain vegniva il gentleman, il qual na fascheva betg in pass da memia, a laschar per bun cun quai... Gea, franc e segir. Ma igl era tuttina la spira vardad che quest gentleman, ch'era uschiglio in tip chasan, gieva sin viadi!

A las otg aveva Passepartout semtgà il satg modest cun en sia gardaroba e quella da ses signur. Sinaquai ha el, anc adina tut confus, bandunà sia chombra, ha serrà cun tut quità l'isch da quella ed è puspè sa rendì tar Mr. Fogg.

Mr. Fogg era pront per la partenza. Sut bratsch purtava el il ‹Bradshaw's Continental Railway Steam Transit and General Guide› ch'al dueva furnir tut las indicaziuns necessarias per ses viadi. El ha prendì a Passepartout il satg or da maun, ha avert quel e chatschà viaden in gross fasch da quellas bellas bancnotas ch'han curs en tut il mund.

«N'avais Vus emblidà nagut?», ha el dumandà.

«Nagut», mes signur.

«Mes mackintosh e mia cuverta?»

«Qua.»

«Prendai Vus il satg.»

Mr. Fogg ha puspè tanschì nà il satg a Passepartout.

«E faschai bain attenziun da quel», ha el agiuntà. «Igl ha dadens 20 000 glivras.»

Prest fiss il satg crudà a Passepartout or dals mauns, sco sche las 20 000 glivras fissan stadas dad aur pesant.

Signur e servient èn sinaquai descendids, e l'isch-chasa è vegnì serrà cun duas manadas.

A la fin da la Saville Row sa chattava ina staziun da charrotschas. Phileas Fogg e ses servient èn entrads en in cab, il qual è sa mess svelt en moviment vers la staziun da Charing Cross, nua che finiva in rom da la South Eastern Railway.

A las 20:20 è il cab sa fermà davant il giatter da la staziun. Passepartout è descendì, ses signur al è suandà ed ha pajà il charrotschier.

En quel mument è s'avischinada a Mr. Fogg ina povra murdieua. Quella steva cun ils pes nivs en la lozza, aveva sin chau in chapè stgarpà dal qual pendeva giuadora ina miserabla plima, e purtava sur ses sdratschs in schal en scrottas. Cun in uffant vi dal bratsch ha ella dumandà per in'almosna.

Mr. Fogg ha prendì or da la giaglioffa las ventg guineas ch'el aveva gudagnà da giugar whist e las ha surdà a la murdieua cun ils pleds:

«Qua, prendai, buna dunna, jau sun cuntent d'As avair entupà!»

Alura è el ì vinavant.

Passepartout ha sentì a vegnir umid enturn ses egls. Ses signur aveva fatg in pass en ses cor.

Mr. Fogg è ladinamain entrà cun el en la gronda sala da la staziun. Là al ha el dà l'ordra da cumprar dus bigliets d'emprima classa per Paris. Returnond puspè ha el remartgà ses tschintg collegas dal Club da refurma.

«Mes signurs», ha el ditg, «jau part. Ed ils divers visums sin mes passaport as vegnan a permetter suenter mes return da controllar la ruta da viadi.»

«O! Signur Fogg», ha respundì gentilmain Gauthier Ralph, «quai n'è betg necessari. Nus ans fidain da Voss pled sco gentleman!»

«Tant meglier», ha ditg Mr. Fogg.

«Vus n'emblidais betg che Vus stuais puspè esser qua...?», ha remartgà Andrew Stuart.

«Entaifer 80 dis», ha replitgà Mr. Fogg, «sonda, ils 21 da december 1872 a las 20:45. A revair, mes signurs.»

A las 20:44 han Phileas Fogg e ses servient prendì plaz en il medem cumpartiment. A las 20:45 han ins udì in tschivel ed il tren è sa mess en moviment.

Igl era stgirenta notg. Da tschiel crudava ina fina plievgia. Phileas Fogg era s'endrizzà en ses chantun e na scheva betg pled. Passepartout, anc adina tut perplex, smatgava mecanicamain il satg cun las bancnotas cunter sai.

Ma il tren n'era betg anc passà Sydenham che Passepartout ha dà in veritabel sbratg da desperaziun!

«Tge èsi cun Vus?», ha dumandà Mr. Fogg.

«Jau hai... en la prescha... mia consternaziun... emblidà...»

«Tge?»

«Da serrar la spina da gas en mia chombra!»

«Sche bun, mes cumpogn», ha respundì Mr. Fogg fraidamain, «il gas arda sin voss custs!»


Chapitel 5: Ina nova vaglia cumpara sin la plazza da Londra
modifitgar

Phileas Fogg na vegn strusch ad avair s'imaginà tar sia partenza a Londra, tge sensaziun che quella vegnia a far.

La novitad da la scumessa è l'emprim sa derasada en il Club da refurma, chaschunond ina grond'agitaziun tranter ils commembers da questa venerabla societad. Da là è ella arrivada en las gasettas ed ha uschia cuntanschì il public da Londra e da l'entir Reginavel Unì.

Questa dumonda dal viadi enturn il mund è vegnida commentada, discutada ed analisada cun la medema passiun ed ardur sco sch'i sa tractass d'ina nova Affera da l'Alabama. Ils ins han prendì partida per Phileas Fogg, ils auters – che furmavan bainspert ina maioritad considerabla – èn s'exprimids cunter el. Da vulair realisar quest viadi enturn il mund, auter ch'en la teoria e sin il palpiri, en quest curt temp e cun ils meds da traffic actualmain en diever, na pareva betg be impussibel, mabain dal tuttafatg nar!

‹Times›, ‹Standard›, ‹Evening Star›, ‹Morning Chronicle› e ventg autras gasettas da num èn s'exprimidas cunter Fogg. Be il ‹Daily Telegraph› al sustegneva tant enavant. En general eran ins da l'avis che Phileas Fogg saja or da senn; ed a ses collegas dal Club da refurma han ins fatg la reproscha d'esser sa laschads en sin ina tala scumessa che dettia perditga d'ina flaivlezza dal spiert da ses iniziant.

Davart la dumonda èn cumparids artitgels fitg emoziunals, ma tuttina segnads da luciditad e logica. Enconuschentamain s'interessesch'ins en l'Engalterra per tut quai che concerna la geografia. Perquai na devi er nagin sulet lectur, independent da sia classa sociala, che n'avess betg traguttì las colonnas ch'eran deditgadas a Phileas Fogg.

Durant ils emprims dis eran in pèr spierts giagliards – oravant tut las dunnas – sin sia vart, surtut cur che l'‹Illustrated London News› ha publitgà ses purtret tenor sia fotografia deponida en l'archiv dal Club da refurma. Tscherts gentlemen avevan il curaschi da dir: «Ai! Ai! Pertge er betg? Ins ha gia vis da tuttas chaussas!» Igl eran quai surtut lecturs dal ‹Daily Telegraph›. Ma bainprest han ins sentì che er questa gasetta ha cumenzà a perder ses optimissem.

E propi è cumparì ils 7 d'october en il bulletin da la Societad roiala da geografia in lung artitgel ch'ha dilucidà la dumonda da tuttas varts e ch'ha demussa cleramain ch'i sa tractia d'in'interpresa vana. Tenor quest artitgel tut ch'era drizzà cunter il viagiatur, obstachels tant da derivanza umana sco er natirala. Dueva il project reussir, sche stueva avair lieu ina coincidenza mirvegliusa tranter las uras da partenza e d'arriv; ma questa concordanza n'existiva betg, na pudeva betg exister. En il meglier cas pon ins quintar en l'Europa, nua ch'i sa tracta da tschancuns d'ina lunghezza mediocra, ch'ils trens arrivian a temps fixs; ma cur ch'els dovran trais dis per percurrer l'India, set dis per percurrer ils Stadis Unids – pudev'ins alura bain fundar ils elements d'in tal problem sin lur exactadad? Ed ils accidents da la maschina, sviaziuns, collisiuns, nausch'aura, navaglias, n'era quai betg tut drizzà cunter Phileas Fogg? N'era el betg exponì d'enviern sin las navs da posta a stemprads u a la tschajera? Capiti uschè darar che las meglras navs da las lingias transoceanicas han in retard da dus u trais dis? E gia in retard, in sulet pudeva bastar per rumper irreparablamain la chadaina da las colliaziuns. Sche Phileas Fogg mancava er be per in pèr uras la partenza d'ina nav da posta, era el sfurzà da spetgar sin la proxima, e tras quest fatg sulet era ses viadi gia mess irrevocablamain en privel.

L'artitgel ha fatg gronda sensaziun. Praticamain tut las gasettas al han reproducì e las aczias da Phileas Fogg èn sa sbassadas extraordinariamain.

Durant ils emprims dis suenter la partenza dal gentleman èn vegnidas fatgas scumessas considerablas davart il ristg da si'interpresa. Enconuschentamain giogan ils biros da scumessa en l'Engalterra ina rolla vaira impurtanta: quels che scumettan èn pli perderts e pli bainvis che quels che giogan. Giugar è dà als Englais en tgina. Uschia n'han betg mo ils differents commembers dal Club da refurma fatg impurtantas scumessas per u cunter Phileas Fogg, mabain er la massa dal public è vegnida tschiffada da quest moviment. Tuttina sco in chaval da cursa, è Phileas Fogg vegnì inscrit en ina sort studbook. Ins ha er fatg londerora ina valur da bursa ed immediat registrà questa vaglia sin la plazza da Londra. Ins giavischava ed offriva ‹Phileas Fogg›, fix u sin premia, ed igl èn vegnidas fatgas fatschentas enormas. Ma tschintg dis suenter sia partenza, suenter ch'era cumparì l'artitgel en il bulletin da la societad da geografia, han las offertas cumenza a vegnir pli raras. La valur da Phileas Fogg era londervi da crudar. Ins offriva uss entirs pachets. Prendev'ins a l'entschatta 5, pli tard 10, sch'eran quai uss 20, 50, 100.

In sulet aderent al è restà fidaivel, il vegl lord Albermale che pativa da paralisa. L'onuraivel gentleman, ch'era lià vi da sia pultruna, avess da nà si'entira facultad per pudair far il viadi enturn il mund, er sche quel avess durà diesch onns! Ed el ha scumess 5000 glivras a favur da Phileas Fogg. E cur ch'ins al demonstrava ch'il project na saja betg be nar, mabain er inutil, sa restrenscheva el per ordinari a respunder:

«Sche la chaussa sa lascha realisar, èsi bun ch'in Englais l'ha fatg sco emprim!»

Uss eri vegnì uschè lunsch ch'ils aderents da Phileas Fogg daventavan adina pli stgars; mintgin che sa metteva cunter el, e quai betg senza raschun; ins prendeva sia vaglia be pli a 150, a 200 cunter in ed il settavel di suenter sia partenza ha in schabetg, ch'è arrivà cumplettamain nunspetgà, gì per consequenza ch'ins na l'ha insumma betg pli prendì.

Quel di, la saira a las nov, ha il directur da la polizia da la chapitala retschet la suandanta depescha telegrafica:


Suez a Londra

Rowan, directur da polizia, administraziun centrala, Scotland Place

Jau sun sin ils chaltgogns dal lader da banca Phileas Fogg. Tramettai immediat a Bombay in cumond d'arrest.

Fix, agent da polizia.


Questa depescha ha immediat fatg effect. L'onuraivel gentleman è disparì ed ha fatg plazza al lader da bancnotas. Sia fotografia ch'era deponida en il Club da refurma cun quella da tut ses collegas è vegnida examinada. Ella correspundeva precisamain al signalament ch'ins aveva prendì si. Ins è sa regurdà da l'existenza misteriusa da Phileas Fogg, da sia vita solitaria, da sia partenza andetga ed i pareva evident che quest um, sut il pretext d'in viadi enturn il mund e sa basond sin ina scumessa absurda, n'aveva nagin'autra finamira che da mitschar da la polizia englaisa.


Chapitel 6: L'agent Fix sa mussa impazient, e quai betg senza raschun
modifitgar

Qua pia las circumstanzas ch'han manà a la depescha numnada areguard Phileas Fogg:

La mesemna, ils 9 d'october, a las 11:00, spetgav'ins a Suez l'arrivada da la nav da posta Mongolia ch'appartegneva a la Company Peninsular and Oriental. I sa tractava d'ina nav da fier munida cun propeller e punt che cumpigliava 2800 tonnas e che possedeva ina forza nominala da 500 chavals. Quella fascheva regularmain ils viadis da Brindisi a Bombay tras il Chanal da Suez. Igl era quai ina da las pli spertas navs da la societad da navigaziun, la quala surpassava praticamain adina la sveltezza prescritta da 10 miglias l'ura tranter Brindisi e Suez e da 9,53 miglias l'ura tranter Suez e Bombay.

Spetgond l'arrivada da la Mongolia gievan dus umens si e giu al quai amez il smugl d'indigens e dad esters che currivan ensemen en questa citad, la quala furmava anc avant curt in lieu senz'impurtanza e che pudeva guardar uss vers in avegnir glorius grazia a la grond'ovra dal signur de Lesseps.

Tar in da quests dus umens sa tractavi da l'agent consular dal Reginavel Unì ch'era staziunà a Suez. Malgrà las presupposiziuns disfavuraivlas da la regenza britannica e las nauschas profezias da l'inschigner Stephenson, veseva quel uss mintga di a passar navs englaisas quest Chanal, il qual scursaniva per la mesadad il viadi da l'Engalterra en l'India d'enfin qua enturn il Cap da la Buna Speranza.

L'auter era in um pitschen e magher, cun ina fatscha vaira intelligenta ed ina demananza gnervusa, il qual aveva la disa da trair ensemen cun ina persistenza remartgabla ils musculs da las survantscheglias. Sut ses lungs tschegls traglischava in egl ordvart viv, dal qual el chapiva però da stizzar il fieu tenor gust. En quest mument ha el cumenzà a daventar malpazient, gieva vi e nà e n'era betg pli bun da star ruassaivlamain al lieu.

Quest um aveva num Fix ed era in da quests agents da polizia englais, ils quals eran vegnids tramess suenter l'enguladitsch sin la banca en ils divers ports. El aveva da survegliar cun la pli gronda premura tut ils passagiers che viagiavan sur Suez. E sch'in al pareva suspect, aveva el da suandar quel adascus en spetga d'in cumond d'arrest.

Avant dus dis aveva Fix survegnì dal directur da la polizia da Londra il signalament dal lader probabel, numnadamain da l'um bain vestgì, il qual ins aveva observà en la sala da pajament.

L'agent, animà apparentamain tras la premia respectabla ch'era vegnida messa en vista en cas da success, spetgava pia cun malpazienza bain chapaivla l'arrivada da la Mongolia.

«E Vus avais ditg, signur consul», ha el dumandà per la dieschavla giada, «che la nav a vapur stoppia bainprest arrivar?»

«Geabain, mes signur», ha respundì il consul. «Quella è vegnida signalisada ier a Port Said sin l'auta mar ed ils 160 kilometers dal chanal na quintan betg per ina nav da tal format. Jau As di anc ina giada che la Mongolia ha adina gudagnà la premia da 25 glivras, la quala la regenza conceda per mintga avantatg da 24 uras sin ils temps regulars.»

«Questa nav da posta vegn directamain da Brindisi?», ha dumandà Fix.

«Precis da Brindisi, nua ch'ella ha chargià la posta per l'India ed è partida la sonda a las tschintg da la saira. Hajas pia in pau pazienza, ella vegn bainprest a sbartgar. Ma jau na sai propi betg co che Vus duessas enconuscher, a basa dal signalament che Vus avais retschet, quest um, sch'el sa chatta a bord da la Mongolia.»

«Signur consul», ha respundì Fix, «tala glieud savuran ins plitost che quai ch'ins l'enconuscha. Ins sto avair in bun nas, sco quai ch'ins di; quai è sco in senn per sasez, tar il qual l'udida, la vesida e l'odurat lavuran ensemen. Jau hai gia arrestà en mia vita dapli ch'in da quests gentlemen e premess che mes lader saja a bord, sch'As segiresch jau ch'el na ma vegn betg a glischnar or da maun.»

«Quai sper jau, signur Fix, pertge ch'i sa tracta d'in enguladitsch considerabel.»

«In enguladitsch magnific», ha respundì l'agent plain entusiassem. «55 000 glivras! In tal chat na sa preschenta ad ins betg mintga di! Ils laders cumenzan a daventar ranvers! La razza dals Sheppard daventa rara! Uss mett'ins sasez gia per intgins schillings a la furtga!»

«Signur Fix», ha respundì il consul, «Vus discurris en ina moda che jau As giavisch vivamain da reussir. Ma jau di anc ina giada, en la situaziun, en la quala Vus As chattais, tem jau che quai pudess esser difficil. Savais, tenor il signalament che Vus avais retschet, sumeglia quest lader tuttavia in um onest.»

«Signur consul», ha respundì a moda dogmatica l'agent da polizia, «ils gronds laders sumeglian adina glieud onesta. Vus vegnis bain a chapir che quels che vesan ora sco canagls n'han nagin'autra letga che da restar integhers, cas cuntrari procurassan els per l'atgna arrestaziun. Las fatschas onestas èn perquai quellas ch'ins sto surtut avair en egl. Jau admet che quai è ordvart difficil, i na sa tracta betg pli d'ina lavur ordinaria, mabain d'in art.»

Ins vesa ch'i na mancava a Fix tuttavia betg ina tscherta purziun amur propria.

En il fratemp è il quai s'emplenì pli e pli cun vita. Mariners da differentas naziuns, commerziants, agents, portabagascha e fellahs currivan ensemen. L'arrivada da la nav da posta era evidentamain fitg datiers.

L'aura era vaira buna, ma pervi dal vent oriental era l'aria frestga. Sur la citad s'auzavan intgins minarets en la glisch dal sulegl fustga. Vers sid s'extendeva in rempar da duas miglias sco in bratsch davant il port da Suez. Sin la surfatscha da la Mar Cotschna ballantschavan intginas bartgas da pestgaders u navs da costa, da las qualas intginas avevan anc conservà il muster elegant da la galera antica.

Entamez quest smugl sa muventava noss agent, fixond – sco quai ch'igl è usità en sia professiun – la glieud che passava cun ina svelt'egliada.

Igl era las 10:30.

«Ma questa nav n'arriva mai!», ha el sbragì, udind a dar l'ura dal port.

«Ella na po betg pli esser lontan», al ha calmà il consul.

«Quant ditg vegn ella a restar a Suez?», ha dumandà Fix.

«Quatter uras; uschè ditg sco ch'ella dovra per chargiar charvun. Da Suez enfin ad Aden, da l'autra vart da la Mar Cotschna, quintan ins 1310 miglias, uschia ch'ella sto sa far provisiun da combustibels.»

«E da Suez va questa nav directamain a Bombay?»

«Directamain, senza transchargiar.»

«Bun pia», ha ditg Fix, «sch'il lader ha prendì questa ruta e questa nav, sto el avair l'intenziun d'ir a riva a Suez per cuntanscher sur in'autra via las possessiuns ollandaisas u franzosas en l'Asia. El vegn a savair ch'el na fiss betg segir en l'India, damai che quai è territori englais.»

«Almain sch'i na sa tracta betg d'in um da fitg gronda muntada», ha respundì il consul. «Vus savais ch'in criminal englais è adina protegì meglier a Londra che quai ch'el fiss a l'exteriur.»

Suenter questa remartga, la quala ha dà a l'agent bler da pensar, è il consul puspè sa rendì sin ses biros ch'eran situads betg lunsch davent. L'inspectur da polizia è restà persul, surprendì d'in malruaus e plain presentiment che ses lader stoppia sa chattar a bord da la Mongolia – e pelvaira, sch'il canagl aveva bandunà l'Engalterra cun l'intenziun d'arrivar en il Nov Mund, sche stueva el preferir la via sur l'India, damai che quella era main survegliada u pli grev da survegliar che quella sur la Mar Atlantica.

Fix n'è betg restà approfundà ditg en sias reflexiuns. In tschivlar penetrant ha annunzià l'arrivada da la nav da posta. L'entira rotscha da portabagascha e purs è sa precipitada vers il quai cun in tumult in pau inquietant per ils passagiers e lur vestgids. Diesch bartgas èn partidas davent da la riva per ir encunter a la Mongolia.

Suenter curt temp han ins vis la nav gigantica a passar tranter las rivas dal chanal, e punct las indesch ha la nav a vapur bittà l'ancra al port oradim il quai, entant che sia vapur sortiva cun gronda canera tras ils chamins.

Igl aveva fitg blers passagiers a bord. Intgins dad els èn restads sin la punt per contemplar il panorama pittoresc da la citad; ma la gronda part dad els èn sa rendids a riva cun agid da las bartgas ch'eran s'avischinadas.

Fix examinava minuziusamain tut tgi che vegniva a terra.

En quel mument al è s'avischinà in dad els, suenter avair chatschà enavos cun tutta vigur ils fellahs ch'al assaglivan cun lur offertas da servetschs, ed al ha dumandà curtaschaivlamain suenter il biro da l'agent consular englais. A medem temp ha quest passagier tegnì vi in passaport, sin il qual el vuleva senza dubi far nudar il visum englais.

Instinctivamain ha Fix prendì il pass e dà in sguard sin il signalament.

In moviment involuntar al è mitschà ed il fegl ha cumenzà a tremblar en ses maun. Il signalament inscrit en il pass era identic cun quel ch'el aveva retschet dal directur da polizia da la chapitala.

«Quai n'è betg Voss passaport?», ha el ditg al passagier.

«Na», ha quel respundì, «el tutga a mes signur.»

«E Voss signur?»

«È restà a bord.»

«Ma», ha replitgà l'agent, «el sto sa preschentar persunalmain sin il biro consular per pudair constatar si'identitad.»

«Co? È quai propi necessari?»

«Indispensabel.»

«E nua è quest biro?»

«Là a la chantunada da la plazza», ha respundì l'agent da polizia mussond sin ina chasa en ina distanza da duatschient pass.

«Alura vom jau a clamar mes signur, al qual i na vegn dal reminent betg a plaschair da vegnir disturbà!»

Sinaquai ha il passagier salidà Fix ed è returnà a bord da la nav.


Chapitel 7: Ina nova cumprova quant inutils che passaports èn en dumondas da polizia
modifitgar

L'agent da polizia è returnà sin il quai ed è immediat sa rendì en il biro dal consul. Sin ses dumandar insistent è el dalunga vegnì retschavì da quest funcziunari.

«Signur consul», ha el ditg senza far lungas, «jau hai buna raschun da crair che noss um sa chattia sco passagier a bord da la Mongolia.»

E Fix ha raquintà co ch'era sa splegà il discurs cun il servient davart il passaport.

«Bun, signur Fix», ha replitgà il consul, «jau n'avess nagut encunter da pudair guardar en fatscha a quest canagl. Ma forsa ch'el na sa preschenta betg en mes biro, sch'el è quel che Vus supponis. In lader na lascha betg gugent enavos fastizs e dal reminent n'è nagin pli lià a la formalitad dal passaport.»

«Signur consul», ha respundì l'agent, «sch'igl è in um d'ina tscherta impurtanza, sco quai ch'ins sto supponer, vegn el a vegnir!»

«Per laschar visar ses pass?»

«Gea. Ils pass servan be a disturbar la glieud onesta ed a pussibilitar als scrocs da mitschar. Jau As garantesch che quel vegn ad esser en urden, ma jau sper che Vus n'al vegnias betg a visar...»

«E pertge betg? Sche quest passaport è en urden, n'hai jau nagin dretg da refusar mes visum.»

«Malgrà quai, signur consul, vegn jau bain a stuair retegnair qua quest uman, fin che jau hai retschet da Londra in cumond d'arrest.»

«Ah, quest là, signur Fix, è Vossa chaussa», ha respundì il consul, «ma jau na poss betg...»

Il consul n'aveva anc betg discurrì a fin ch'igl ha spluntà vi da l'isch ed il servient da biro ha manà en dus esters, dals quals in era precis il servient ch'aveva discurrì cun l'agent.

Igl eran propi il signur e ses servient. L'emprim ha tanschì vi ses pass, supplitgond il consul cun paucs pleds da vulair agiuntar ses visum.

Quel ha prendì il pass ed al ha legì attentamain, entant che Fix, tschentà en in chantun da la stanza, contemplava, u plitost tragutteva l'ester cun ses egls.

Suenter avair legì il pass ha il consul dumandà:

«Essas Vus Phileas Fogg, Esq.?»

«Gea, mes signur», ha respundì il gentleman.

«E quest um è Voss servient?»

«Geabain, in Franzos cun num Passepartout.»

«Vus vegnis da Londra?»

«Gea.»

«E giais nua?»

«A Bombay.»

«Bun, mes signur. Vus savais che questa formalitad dal visum è inutila e che nus na dumandain betg pli da preschentar il passaport?»

«Quai sai jau, mes signur», ha respundì Phileas Fogg, «ma jau giavisch da confermar tras Voss visum che jau haja passà Suez.»

«Quai vi jau far, signur.»

Ed il consul ha suttascrit il passaport, al ha datà ed agiuntà ses bul. Mr. Fogg ha pajà las taxas, e senza far lungas ha el salidà ed è sortì cun ses servient.

«E lura?», ha dumandà l'agent da polizia.

«El vesa ora sc'in um dal tuttafatg onest!»

«Pussaivel», ha respundì Fix, «ma da quai na sa tracti betg. Na manegiais Vus betg, signur consul, che quest gentleman flegmatic correspundia al signalament dal lader sco in mail partì per mez?»

«Jau vom d'accord, ma savais, tut ils signalaments...»

«Jau vegn a chattar ora la chaussa», ha respundì Fix. Il servient na ma para betg d'esser uschè serrà sco il signur. Ultra da quai è el in Franzos che na vegn betg a pudair sa retegnair da discurrer. A bainprest, signur consul.»

Sinaquai è l'agent sortì ed è i a tschertgar Passepartout.

En il fratemp era Mr. Fogg sa rendì dal consulat vers il quai. Qua ha el dà a ses servient intginas ordras, è ì en ina bartga enavos a bord da la Mongolia ed è sa rendì en sia cabina. Là ha el prendì ses carnet da notizias, en il qual el aveva nudà il suandant:

«Partenza da Londra, mesemna ils 2 d'october, a las 20:45.

Arrivada a Paris, gievgia ils 3 d'october, a las 7:20.

Partenza da Paris, gievgia, a las 8:40.

Arrivada, tras il Mont Cenis, a Turin, gievgia ils 4 d'october, a las 6:35.

Partenza da Turin, gievgia, a las 7:20.

Arrivada a Brindisi, sonda ils 5 d'october, a las 16:00.

S'embartgà sin la Mongolia, sonda, a las 17:00.

Arrivada a Suez, mesemna, ils 9 d'october, a las 11:00.

Summa da las uras: 158 ½, dat 6 ½ dis.»

Mr. Fogg scriveva questas datas en in carnet da notizias da viadi ch'era partì en colonnas ed il qual cuntegneva dals 2 d'october fin ils 21 da december il mais, il di, l'ura d'arriv prescritta e l'ura d'arriv effectiva en mintga lieu principal, Paris, Brindisi, Suez, Bombay, Calcutta, Francisco, New York, Liverpool, Londra, uschia ch'ins pudeva calcular per mintga lieu da la ruta ch'ins passava, quant grond ch'era il gudogn u la perdita da temp.

Quest cudesch metodic da l'itinerari tegneva oramai quint da tut e Mr. Fogg saveva adina, sch'el aveva in avantatg u aveva retard.

El ha pia nudà quel di, mesemna ils 9 d'october, si'arrivada a Suez, la quala muntava, cumpareglià cun il temp d'arriv prescrit, ni in gudogn ni ina perdita.

Sinaquai ha el sa laschà servir in gentar en sia cabina. D'ir a guardar la citad n'al è gnanc vegnì endament, pertge ch'el tutgava tar quella sort d'Englais che fan visitar lur servients ils pajais tras ils quals els viagian.


Chapitel 8: En il qual Passepartout discurra forsa in pau dapli che quai ch'i cunvegniss
modifitgar

Fix aveva cuntanschì en curt temp Passepartout al quai, nua che quel flanava e guardava, pertge ch'el na sa sentiva betg obligà da betg vesair.

«Bun pia, mes ami», al ha pledentà Fix, «è Voss pass visà?»

«Ah, Vus essas quai, mes signur», ha respundì il Franzos. «Jau As sun fitg attaschà. Tut è reglà perfetgamain.»

«E Vus contemplais il pajais?»

«Gea, ma nus giain uschè svelt ch'i ma para sco sche jau viagiass en il siemi. Qua per exempel essan nus a Suez?»

«A Suez.»

«En Egipta?»

«En Egipta, precis.»

«Ed en l'Africa?»

«En l'Africa.»

«En l'Africa!», ha repetì Passepartout. «Jau na sai strusch crair quai. As imaginai be, mes signur, jau hai pensà che nus giajan betg pli lunsch che Paris – e questa famusa chapitala hai jau be vis tranter las 7:20 e las 8:40 da la damaun, tranter la Gare du Nord e la Gare de Lyon atras las fanestras d'ina charrotscha, durant ina daratgada! Quai ma displascha! Quant gugent avess jau puspè visita il Père Lachaise ed il circus en ils Champs-Élysées!»

«Vus avais pia gronda prescha?», ha dumandà l'agent da polizia.

«Jau betg, ma mes signur. A propos, jau stoss gea cumprar soccas e chamischas! Nus essan partids senza valisch, be cun in satg da viadi.»

«Jau As main en in bazar, nua che Vus chattais tut quai che Vus duvrais.»

«Mes signur», ha respundì Passepartout, «Vus essas propi fitg servetschaivel...!»

Omadus èn sa mess sin via. E Passepartout baterlava l'entir temp.

«Oravant tut», ha el ditg, «stoss jau far attenziun da betg manchentar la nav.»

«Vus avais anc temp», ha replitgà Fix, «igl è pir las dudesch!»

Passepartout ha tratg ora sia grond'ura.

«Las dudesch», ha el ditg. «Ma na! Igl è las 9:52!»

«Vossa ura va memia tard», ha respundì Fix.

«Mi'ura! In'ura da famiglia che deriva da mes basat. Ella na variescha betg tschintg minutas ad onn. Igl è quai in vair cronometer!»

«Jau ves tge ch'è il motiv per quai. Voss'ura mussa anc il temp da Londra, il qual variescha per circa duas uras da quel da Suez. Vus stuais far attenziun da drizzar Voss'ura tenor l'ura da mezdi da mintga pajais.»

«Jau! Midar insatge vi da mi'ura!», ha clamà Passepartout, «Mai e pli mai!»

«Ma alura na correspunda ella betg pli a la posiziun dal sulegl.»

«Tant mender per il sulegl, mes signur! Igl è el che sa sbaglia.»

Ed il brav cumpogn ha chatschà en satg si'ura cun in moviment superbi.

Suenter in curt mument al ha ditg Fix:

«Vus avais pia bandunà Londra en prescha?»

«Quai pon ins bain dir! La mesemna passada a las otg da la saira è Mr. Fogg – cunter tutta disa – returnà baud da sia societad e gia trais quarts d'ura pli tard eran nus en viadi.»

«Ma nua va el pia, Voss signur?»

«Adina dretg ora, enturn l'entir mund!»

«Enturn il mund?», ha clamà Fix.

«Gea, en 80 dis! Ina scumessa, di el. Ma ditg tranter nus, jau na crai betg quai. Quai na faschess tuttina nagin senn. I sto sa tractar d'insatge auter.»

«Ah! Mr. Fogg è in original?»

«Jau crai bain.»

«È el pia ritg?»

«En mintga cas. El maina ina bella summa cun sai, en bancnotas resch novas! Ed el na spargna betg en viadi! Pensai be, el ha empermess al maschinist da la Mongolia ina detga premia, sche nus arrivain a Bombay cun in bel avantatg!»

«E Vus enconuschais Voss signur dapi daditg?»

«Jau!», ha respundì Passepartout. «Pir il di da nossa partenza sun jau entrà en ses servetsch!»

Ins po s'imaginar tgunschamain tge effect che questas respostas han gì sin il chau exaltà da l'agent da polizia.

Questa partenza precipitada da Londra, curt suenter che l'enguladitsch aveva gì lieu, la gronda summa ch'el purtava cun sai, questa terribla prescha d'arrivar en terras estras, questa scumessa absurda be per far finta – tut quai ha confirmà e stueva confirmar Fix en sias ideas. El ha anc laschà discurrer vinavant il Franzos ed ha pudì s'atschertar che quest cumpogn n'enconuscheva gnanc ses signur, che quel viveva a Londra a moda isolada, ch'ins al numnava ritg senza savair danunder che derivia sia facultad, ch'el saja in um serrà etc. A medem temp ha Fix però pudì sa persvader che Phileas Fogg na bandunia betg la nav a Suez e ch'el giaja propi a Bombay.

«Èsi lunsch fin a Bombay?», ha dumandà Passepartout.

«Vaira lunsch», ha respundì l'agent. «Vus stuais anc passentar diesch ulteriurs dis sin la mar.»

«E nua giascha quest Bombay?»

«En l'India.»

«En l'Asia?»

«Natiralmain.»

«Diavel! Tge che jau vuleva dir... I dat ina chaussa che m'inquietescha... Mia spina!»

«Tge spina?»

«Mia spina da gas che jau hai emblidà da serrar ed il qual arda uss sin mes donn e cust. Jau hai fatg il quint che jau stoss pajar per el dus schillings mintga 24 uras, gist sis pence dapli che quai che jau gudogn, e Vus vegnis a chapir che sche quest viadi sa tira a la lunga...»

Fix n'ha probablamain betg chapì dal tuttafatg questa chaussa cun il gas. El na tadlava betg pli tiers e fascheva ses plan. Il Franzos era arrivà cun el sin il basar. Fix al ha laschà far qua sias cumpras, al ha rendì attent da betg manchentar la partenza da la Mongolia ed è returnà en tutta prescha sin il biro da l'agent consular.

Uss ch'el era segir da sia chaussa, aveva Fix puspè reacquistà tut ses sang fraid.

«Mes signur», ha el ditg al consul, «i na dat pli nagin dubi. Quel èsi! Quest um sa dat per in battaglinas che vul viagiar en 80 dis enturn il mund.»

«Alura è el ina mala coga», ha replitgà il consul, «e vul returnar a Londra suenter avair manà per il nas ils policists da tut ils continents.»

«Quai vegn a sa mussar», ha respundì Fix.

«Ma n'As sbagliais propi betg?», ha dumandà il consul danovamain.

«Na, jau na ma sbagl betg.»

«Pertge ha quest lader alura insistì da documentar sia preschientscha a Suez tras in visum?»

«Pertge...? Jau na sai betg, signur consul, ma tadlai tge che jau hai intervegnì.»

Ed el ha raquintà cun paucs pleds l'essenzial da quai ch'el era vegnì a savair en il discurs cun il servient da Fogg.

«Propi», ha ditg il consul, «tutta probabilitad è cunter quest um. E tge avais en il senn da far?»

«Trametter ina depescha a Londra cun la dumonda urgenta da ma laschar pervegnir a Bombay in cumond d'arrest; m'embartgar sin la Mongolia, suandar adascus mes lader fin en l'India e là, sin terren englais, m'avischinar curtaschaivlamain ad el, cun mes cumond d'arrest en in maun e l'auter sin ses givè.»

Suenter avair pronunzià quests pleds cun sang fraid, è l'agent da polizia s'absentà dal consul ed è sa rendì sin il biro da telegrafia. Da qua ha el fatg trametter al directur da la polizia la depescha che nus enconuschain gia.

In quart d'ura pli tard sa chattava Fix, sia leva bagascha enta maun e bain provedì cun daners, a bord da la Mongolia, e bainprest sa chattava la svelta nav a plaina vapur sin las undas da la Mar Cotschna.


Chapitel 9: La Mar Cotschna e la Mar Indica sa mussan bainvulentas envers las intenziuns da Phileas Fogg
modifitgar

La distanza tranter Suez ed Aden mesira precis 1300 miglias ed il carnet da duairs da la societad da navigaziun conceda a lur navs da posta in temp da 138 uras per al percurrer. Grazia ad in sforz da stgaudar supplementar è la Mongolia avanzada talmain bain ch'ella è arrivada cun avantatg.

La gronda part dals passagiers ch'eran ids a bord a Brindisi viagiavan fin en l'India. Ils ins sa rendevan a Bombay, ils auters a Calcutta, ma via Bombay; dapi ch'ina viafier percurra la Peninsla Indica en si'entira ladezza na dovr'ins numnadamain betg pli navigar enturn il piz da Ceylon.

Tranter ils passagiers da la Mongolia sa chattavan divers uffiziants civils ed uffiziers da tut ils grads. Da quests ultims tutgavan intgins tar l'armada britannica sezza, entant ch'ils auters cumandavan truppas d'indigens, numnadas sepoys. Els tuts, civils sco militars, retiravan ina paja respectabla, e quai schizunt suenter ch'ils dretgs e duairs da l'anteriura Cumpagnia da l'India eran passads a la regenza.

Ins viveva perquai bain a bord da la Mongolia, en questa societad d'uffiziants, tranter ils quals sa chattavan er intgins giuvens Englais cun milliuns en la tastga che stevan per stabilir en il lontan sedias commerzialas.

Il maister da proviant, in um da confidenza da la cumpagnia e da medem rang sco il chapitani da la nav, na spargnava nagina fadia. La damaun d'ensolver, tar il lunch a las duas, tar il diner a las tschintg e mesa e tar la tschaina a las otg sa sturschevan las maisas sut las plattas da charn frestga e las tratgas accessoricas che la mazlaria e la cuschina da la nav da posta furnivan. Las damas da la societad – ed igl aveva intginas dad ellas – midavan duas giadas a di la tualetta. Ins fascheva musica e sautava schizunt, sche la mar era ruassaivla.

Ma la Mar Cotschna è fitg chapriziusa e savens nauscha, sco tut ils golfs graschels e lunghents. Suflava il vent nà da la costa asiatica u africana, sche cumenzava la Mongolia, tschiffada d'ina vart sco in lung fis a spirala, a balluccar terriblamain. Alura svanivan las damas; il clavazin chalava da sunar; chant e saut tschessavan andetgamain. E tuttina, malgrà las buffadas, malgrà la mar malruassaivla, s'avischinava la nav da posta, chatschada da sia ferma maschina, senza retard a la Via da Bab El-Mandeb.

Tge fascheva Phileas Fogg en il fratemp? Ins avess pudì crair ch'el haja l'entir temp pensà plain tema a las midadas da vent che disturbavan il curs da la nav, als moviments malgulivs da la mar furibunda ch'avessan pudì chaschunar in disturbi da la maschina, e la finala a tut ils donns pussaivels tras ils quals la Mongolia fiss stada sfurzada d'entrar en in port, uschia che ses viadi fiss sa retardà.

Ma quai n'era insumma betg il cas, u sche quest gentleman pensava er a tut quests cas pussaivels, sche na laschava el almain sentir nagut. El era adina l'um senza emoziun, il commember dal Club da refurma imperturbabel, il qual nagin accident e nagina casualitad na pudeva far vegnir confus. El na pareva betg d'esser muventà pli fitg ch'ils cronometers a bord. Ins n'al veseva darar sin la punt. I na pareva betg d'al commuventar d'observar la Mar Cotschna ch'è uschè ritga da regurdientschas, quest lieu d'acziun da las emprimas scenas istoricas da l'istorgia da l'umanitad. El n'empruvava betg da distinguer las citads mirvegliusas che cumparevan numerusamain a las duas costas e da las qualas las siluettas pittorescas eran magari malegiadas a l'orizont. El na pensava gnanc als privels dal Golf Arab, dals quals ils vegls istoriografs – Strabo, Arrianus, Artemidor, Al-Idrisi – discurrivan adina plain starment, e sin il qual ils navigaturs na sa rendevan antruras mai senza avair pacifitgà ils dieus cun unfrendas d'expiaziun.

Tge fascheva pia quest original, empraschunà sin la Mongolia? Sco emprim giudeva el mintgadi sias quatter tschaveras, e quai senza ch'il balluccar e pitgar avess pudì metter en dischurden ina maschina organisada a moda uschè admirabla. E suenter giugava el whist.

El aveva chattà cumpogns da gieu che giugavan cun la medema passiun sco el: igl eran quai in duanier che sa rendeva sin ses post a Goa; in spiritual, il reverenda Decimus Smith che returnava a Bombay; ed in general da brigada da l'armada englaisa che returnava tar ses corps a Benares. Quests trais passagiers avevan per il whist la medema passiun sco Mr. Fogg e giugavan uras a la lunga a moda betg main silenziusa che el.

Passepartout na sentiva insumma nagin mal da mar. El occupava ina cabina en la part davant e mangiava er el conscienziusamain. Sut questas cundiziuns n'al displascheva il viadi insumma betg pli. Il cuntrari: el profitava da quel. Bain nutrì e bain alloschà veseva el pajais, ed ultra da quai era el persvas che quest entir plan da fantasia vegnia a prender ina fin a Bombay.

L'autra damaun suenter la partenza a Suez, ils 10 d'october, ha el entupà sin la punt, e quai betg senza in tschert plaschair, l'um servetschaivel, al qual el era sa drizzà suenter esser ids a riva en l'Egipta.

«Sche jau na ma sbagl betg», ha el ditg sa drizzond ad el cun fatscha rienta, «sche m'avais Vus guidà uschè bainvulent a Suez?»

«Propi», ha ditg l'agent da polizia, «jau As enconusch puspè! Vus essas il servient da l'original englais.»

«Precis quel, signur...»

«Fix.»

«Signur Fix», ha respundì Passepartout. «I ma legra d'As scuntrar a bord. E nua giais Vus?»

«En il medem lieu sco Vus, a Bombay.»

«Ma quai è grondius! Avais Vus gia fatg ina giada quest viadi?»

«Gia pliras giadas, jau sun en il servetsch da la Cumpagnia peninsulara.»

«Alura enconuschais Vus bain l'India?»

«Ma... gea...», ha ditg Fix che na vuleva betg tradir da memia.

«Ed è quest'India in pajais mirveglius?»

«Fitg mirveglius! I dat là moscheas, minarets, tempels, fakirs, pagodas, tighers, serps, sautunzas! Ma ins po bain far quint che Vus hajas il temp da visitar il pajais?»

«Quai sper jau, signur Fix. Vus vegnis bain a chapir ch'in uman da sauna raschun n'è betg abel da siglir si'entira vita d'ina nav da posta sin ina viafier e d'ina viafier sin ina nav da posta, e quai be sut il pretext da far en 80 dis in viadi enturn il mund! Na. Tut quests sigls vegnan segiramain a prender ina fin a Bombay.»

«E Mr. Fogg stat bain?», ha Fix dumandà en il tun il pli natiral.

«Fitg bain, signur Fix. Jau er dal reminent; jau mangel sco in luf ch'è anc gigin. Quai deriva da l'aria da mar.»

«Ma jau na ves mai Voss signur sin la punt.»

«Là na sa trategna el mai. El n'è betg mirveglius.»

«Savais, signur Passepartout, quest viadi apparent en 80 dis pudess bain zuppentar ina missiun secreta... ina diplomatica per exempel.»

«Sin mi'onur, signur Fix, jau na sai nagut da quai e per dir sco ch'igl è, na dess jau gnanc ina mesa curuna per vegnir a savair la vardad.»

Dapi quest inscunter discurrivan Passepartout e Fix savens in cun l'auter. L'agent da polizia era interessà da daventar ina persuna da confidenza dal servient da Mr. Fogg. Quai al pudeva forsa esser ina giada d'avantatg. En la bar da la Mongolia al offriva el perquai savens intgins magiels whisky u biera; il brav cumpogn acceptava quai senza ceremonias ed al purscheva il medem, per betg star enavos. E dal reminent era el da l'avis che quest Fix saja in gentleman tut onest.

En il fratemp era la nav da posta avanzada sveltamain. Ils 13 è vegnida en vista la citad da Mokha; quella era circumdada da mirs scrudads e sur la citad vargavan ora intginas palmas da datlas. Lontan en la muntogna s'extendevan vastas plantaziuns da café.

Passepartout è stà intgantà da vesair questa famusa citad, ed el è schizunt stà da l'avis ch'ella vesia or – cun ses mirs da tschinta ed in fort cun mirs demolids che sumegliava ina manetscha – sco in cuppin da dimensiuns giganticas.

Durant la proxima notg è la Mongolia passada tras la Via da Bab El-Mandeb, da la quala il num arab signifitga ‹La porta da las larmas›, e l'auter di, ils 14, è ella sa fermada al steamer point, en il nordvest dal port dad Aden. Qua ha la nav stuì sa proveder cun cotgla.

Igl è fitg impurtant che las navs da posta possian cumplettar lur reserva da cotgla en lieus che sa chattan uschè lunsch davent dals centers da producziun. Be sulet per la Cumpagnia peninsulara muntan ils custs annuals respectivs a 800 000 glivras. Per quest intent han ins stuì installar en plirs ports deposits ed en questas mars lontanas custa la cotgla bel e bain 3 glivras la tonna.

La Mongolia aveva anc da percurrer 1650 miglias fin a Bombay ed al steamer point stueva ella restar quatter uras per far sias provisiuns.

Ma questa fermada na pudeva betg metter en privel il program da Mr. Fogg, essend ella gia resguardada. Ed ultra da quai è la Mongolia, che vegniva spetgada ad Aden pir l'avantmezdi dals 15 d'october, gia arrivada là la saira dals 14, pia cun in avantatg da temp da quindesch uras.

Mr. Fogg è sa rendì cun ses servient a terra per laschar visar ses passaport. Fix als è suandà senza vegnir remartgà. Suenter che questa formalitad è stada fatga, è Phileas Fogg returnà a bord per giugar a fin sia partida ch'era vegnida interrutta.

Passepartout da sia vart è, sco ch'el aveva la disa da far, ì a spassegiond entamez questa populaziun da Somalis, Banians, Parsians, Gidieus, Arabs ed Europeans, dals quals sa cumponan ils 25 000 abitants dad Aden. El ha admirà las fortezzas, che fan da questa citad in Gibraltar sper la Mar Indica, e las magnificas cisternas, vi da las qualas ils inschigners englais eran anc occupads, duamilli onns suenter quellas dal retg Salomon.

«Fitg remartgabel, fitg remartgabel!», ha Passepartout ditg a sasez returnond a bord. «Jau percorsch bain ch'i n'è betg inutil da viagiar, sch'ins vul vesair novas chaussas.»

A las sis la saira ha l'elica da la Mongolia cumenzà a sa mover, manond la nav or dal port dad Aden, e bainbaud sa chattava ella en plaina cursa sin la Mar Indica. Per il viadi a Bombay eran calculadas 168 uras. E dal reminent è questa mar sa mussada favuraivla: in vent cuntinuant nà dal nordvest ha lubì da cumplettar la forza da vapur cun quella da las velas.

Sustegnida uschia meglier, balluccava la nav pli pauc e las dunnas èn cumparidas en tualetta frestga sin la punt. Il chant ed il saut han puspè cumenzà.

Uschia è il viadi sa splegà sut las cundiziuns las pli favuraivlas. Passepartout era intgantà da la cumpagnia amiaivla che la casualitad al aveva procurà en la persuna da signur Fix.

La dumengia ils 20 d'october vers mezdi è vegnida en vista la costa da l'India. Duas uras pli tard è il pilot arrivà a bord da la Mongolia. A l'orizont sa distinguiva dal blau dal tschiel in fund da collinas en conturas armonicas. Bainbaud èn las retschas da palmas che cuvran la citad resortidas vivamain. La nav da posta è entrada en la rada che vegn furmada da las inslas Salsette, Colaba, Elephanta e Butcher, e suenter quatter uras e mesa sa chattava quella davant ils quais da Bombay.

Phileas Fogg aveva gist finì il 36avel robber dal di ed el e ses partenari – suenter avair fatg, grazia ad ina manevra giagliarda, tredesch pitgs – han terminà questa bella traversada cun in slam admirabel.

Enstagl ils 22 d'october è la Mongolia gia arrivada ils 20 a Bombay. Dapi la partenza a Londra eran pia gudagnads dus dis, ils quals Phileas Fogg ha nudà metodicamain en ses carnet da notizias da viadi en la colonna dal dabun.


Chapitel 10: En il qual Passepartout è pli che cuntent d'esser mitschà cun perder be ils chalzers
modifitgar

Igl è enconuschent generalmain che l'India – quest grond triangul vieut sin il chau, dal qual la lingia da basa sa chatta en il nord ed il piz en il sid – cumpiglia ina surfatscha da 1 400 000 miglias quadrat, sin la quala è repartida a moda irregulara ina populaziun da 180 milliuns abitants. La regenza britannica exercitescha in domini real sur ina part da quest pajais infinit, trategna in guvernatur general a Calcutta, guvernaturs a Madras, Bombay, en il Bengal ed in guvernatur substitut ad Agra.

Ma l'India englaisa per propi cumpiglia be ina surfatscha da 700 000 miglias quadrat ed ina populaziun da 100 fin 110 milliuns abitants. Ina part respectabla dal pajais è anc libra da la supremazia da la regina; e pelvaira disponan a l'intern dal pajais intgins rajahs selvadis e terribels vinavant d'in'independenza absoluta.

Davent dal 1756 – l'onn dal qual datescha l'emprim stabiliment englais al lieu nua che sa chatta oz la citad da Madras – fin a quel onn ch'è prorutta la gronda sullevaziun da sepoys, era la famusa Cumpagnia indica tutpussanta. Quella ha annectà pass per pass las differentas provinzas, acquistond quellas dals rajahs per il pretsch da rentas, las qualas ella pajava stgars u insumma betg; ella nominava ses guvernatur general e tut ses emploiads civils e militars; ma uss n'exista ella betg pli e las possessiuns englaisas en l'India suttastattan directamain a la curuna.

Er la cumparsa, las tradiziuns e la sutdivisiun etnografica da la Peninsla sa chattan en cumplaina midada. Pli baud viagiav'ins là cun ils meds da transport ils pli antics, a pe ed a chaval, en charretta, sin ils givels d'in um, en la purtantina, en charrotscha etc. Uss curseschan navs a vapur cun gronda spertadad sin l'Indus e sin il Ganges, ed ina viafier che percurra l'India en si'entira ladezza e sa diromescha da las varts collia Bombay en be trais dis cun Calcutta.

Questa viafier na maina betg en lingia guliva tras l'India. La distanza directa munta be a 1000 fin 1100 miglias, ed ils trens duvrassan tar ina spertadad mesauna be trais dis per la percurrer; ma questa distanza vegn prolungada per almain in terz tras la storta che la viafier fa cun manar fin ad Allahabad en il nord da la peninsla.

Qua en survista il traject da la Great Indian Peninsular Railway: Bandunond l'insla da Bombay, traversa la viafier Salsette, arriva davant Tannah sin il continent, percurra la chadaina da las West Gates, sa tira alura vers nordost fin a Burhampur e da là tras il territori quasi independent dal Bundelkhand, munta fin ad Allahabad, sa volva vers ost, frunta sper Benares sin il Ganges, s'allontanescha in pau da quel e maina alura puspè vers sidost sur Burdivan e la citad franzosa Chandernagor fin a Calcutta, nua che la lingia finescha.

A las 16:30 eran ils passagiers da la Mongolia sbartgads a Bombay ed il tren vers Calcutta partiva precis a las 20:00.

Mr. Fogg ha pia prendì cumià da ses cumpogns da gieu, ha incaricà ses servient da far intginas cumpras, al recumandond explicitamain d'esser a la staziun avant las 20:00, ed è alura, cun ses pass regular che batteva las secundas sco in perpendicul d'in'ura astronomica, sa rendì directamain sin l'uffizi da passaports.

Contemplar las remartgabladads da Bombay na vuleva el betg – ni la chasa municipala ni la magnifica biblioteca ni las fortezzas ni ils docs ni il martgà da mangola ni ils bazars ni las moscheas ni las sinagogas ni las baselgias armenas ni la splendida pagoda da Malabar Hills cun sias duas turs poligonas. El n'ha er betg vulì vesair las ovras maisterilas d'Elephanta, ses tempels sutterrans misterius, zuppads en il sidost dal port, ni las grottas Kanheri sin l'insla Salsette, questas restanzas remartgablas da l'architectura budistica!

Na, nagut da quai! Cur che Phileas Fogg è sortì da l'uffizi da passaports, è el sa rendì ruassaivlamain a la staziun ed ha fatg servir in diner. L'ustier al ha tranter auter cusseglià in fricassà da cunigl, ludond quel sur tut.

Phileas Fogg è sa decidì per il fricassà ed al ha sagià minuziusamain; ma malgrà la sosa picanta n'al gustava la tratga insumma betg.

El ha fatg vegnir l'ustier.

«Mes signur», al ha Mr. Fogg ditg directamain en fatscha, «quest qua è cunigl?»

«Gea, mylord!», ha respundì il lumpaz cun tutta giagliardia, «cunigl da la tschungla.»

«E quest cunigl n'ha betg miaulà, cur ch'ins al ha mazzà?»

«Miaulà? O! Mylord! In cunigl! Jau engir...»

«Signur ustier», ha ditg Mr. Fogg en tun fraid, «n'engirai betg e tegnai endament tge che jau As di: pli baud han ins resguardà en l'India ils giats sco animals sontgs. Quai era in meglier temp.»

«Per ils giats, mylord?»

«E forsa er per ils viagiaturs!»

Suenter questa remartga ha el cuntinuà ruassaivlamain a tschanar.

Intginas minutas suenter Mr. Fogg aveva l'agent Fix medemamain bandunà la nav ed era sa rendì tar il directur da polizia da Bombay. El è sa dà d'enconuscher sco agent, ha descrit la missiun ch'al era vegnida adossada e sia situaziun envers il lader presumtiv. Era arrivà in cumond d'arrest da Londra? Nagut n'era arrivà. E pelvaira, in cumond d'arrest ch'era vegnì spedì suenter Fogg na pudeva betg anc esser arrivà.

Uss sa chattava Fix en in grond embarass. El ha tuttina giavischà da retschaiver dal directur in cumond d'arrest cunter Mr. Fogg. Quel ha refusà da far quai. La chaussa tutgia avant l'administraziun da la chapitala e quella suletta possia emetter tenor lescha in cumond d'arrest. Questa severitad dals princips, quest'observanza rigurusa da la legalitad, èn explitgablas perfetgamain cun las isanzas englaisas, las qualas na lubeschan nagin'arbitrariadad areguard las libertads persunalas.

Fix n'ha betg insistì pli ditg ed ha chapì ch'el stueva avair pazienza avant che pudair exequir ses cumond. Ma el ha decidì da betg laschar or dals egls ses lader inaccessibel durant l'entir segiurn a Bombay. El na dubitava betg che Phileas Fogg vegnia a restar là – e nus savain che er Passepartout era da quest avis – uschia ch'il cumond d'arrest als vegnia a cuntanscher en il fratemp.

Ma dapi ils davos cumonds che Passepartout aveva retschet da ses signur cun bandunar la Mongolia, era quel daventà conscient ch'i vegnia ad ir a Bombay tuttina sco a Suez e Paris, ch'il viadi na vegnia betg ad ir a fin qua, mabain almain cuntinuar fin Calcutta e forsa anc pli lunsch. Ed el ha cumenzà a sa dumandar, schebain questa scumessa da Mr. Fogg na saja forsa tuttina betg manegiada dal tuttafatg seriusa e sch'il destin haja previs per el, che vuleva manar ins vita ruassaivla, da far en 80 dis in viadi enturn il mund!

En il fratemp, suenter avair cumprà intginas chamischas e soccas, è el ì a spass en las vias da Bombay. I curriva ensemen qua da tuttas sorts glieud; sper Europeans da tuttas naziunalitads avevi Persians cun chapitschas a piz, Bunhyas cun turbans radunds, Inds cun cuvrida-chau quadrata, Armens en lungs vestgids, Parsians cun mizra naira. Igl aveva gist lieu ina festa che vegniva celebrada da quests Parsians, descendents directs dals aderents da Zarathustra, ils quals furman ils hindus ils pli lavurus, civilisads ed intelligents e che mainan ina moda da viver fitg severa; a quels appartegnan actualmain ils ritgs commerziants indigens da Bombay. La festa ch'els celebravan quel di furmava ina sort carnaval religius cun processiuns e divertiments publics; en quels figuravan sautunzas vestgidas en gasa da colur rosa fullada cun aur ed argient che faschevan, accumpagnadas da violas e da la canera da tamtams, sauts da bellezza, e quai dal reminent cun tutta maniera.

Che Passepartout observava questas curiusas ceremonias cun ureglias ed egls averts sur tutta mesira e faschond ina tschera sco il pli davos tamberl ch'ins po s'imaginar, na dovr jau betg accentuar spezialmain.

Per sia disfortuna e per quella da ses signur ha el però laschà trair suenter pli fitg da sias marveglias che quai ch'i fiss stà inditgà, mettend uschia seriusamain en privel l'intent dal viadi.

Suenter avair persequità quest carnaval parsian steva Passepartout gist per returnar a la staziun; ma passond el davant l'admirabla pagoda da Malabar Hills, è el vegnì sin l'idea disgraziada da vulair contemplar l'intern da quella.

El na saveva betg ch'i saja scumandà als cristians d'entrar en tschertas pagodas dals hindus e che schizunt ils cartents na dastgian betg entrar senza laschar ils chalzers davant l'isch. Jau stoss remartgar qua che la regenza englaisa na respecta betg be – per motivs politics – ils exercizis da religiun dal pajais en tut ses detagls, mabain procura schizunt che quels vegnian respectads cun punir mintga cuntravenziun cun painas ordvart severas.

Senza pensar dal mal è Passepartout entrà sco in simpel turist ed ha contemplà a l'intern da Malabar Hills la briglianta splendur da l'ornamentaziun brahmanica. Tuttenina è el vegnì bittà per terra. Trais sacerdots èn siglids sin el cun egliadas plain gritta, al han tratg ora chalzers e soccas ed han cumenzà a bastunar el faschond in terribel sbragizi.

Il ferm ed agil Franzos è spert levà en pe, ha bittà giun plaun dus da ses adversaris ch'eran zugliads en lur lungs mantels, è currì tge ch'el ha pudì or da la pagoda ed è bainprest mitschà dal terz hindu ch'al deva suenter incitond il pievel.

Uschia è Passepartout arrivà tschintg avant las otg a la staziun, be paucas minutas avant la partenza dal tren – a pe blut e cun chau scuvert e senza il pachet cun sias cumpras, il qual el aveva pers en il battibugl.

Fix era gist londervi d'entrar en il tren. El aveva remartgà che Mr. Fogg, il qual el era suandà sin la staziun, vegnia a bandunar Bombay ed era immediat sa decidì d'al suandar fin a Calcutta e sche necessari anc pli lunsch. Passepartout n'ha betg remartgà Fix che sa trategneva en il stgir; ma quel al ha udì a raquintar curtamain a ses signur en tge aventuras ch'el era stà cumpiglià.

«Jau sper che quai n'As capitia betg pli», ha respundì Phileas Fogg curtamain prendend plaz en in vagun.

Il pover galiot, a pe blut e tut perplex, al è suandà senza dir pled.

Fix vuleva gist entrar en in vagun separà ch'in patratg al ha retegnì e fatg midar si'intenziun da partir.

«Na, jau rest», ha el ditg a sasez. «In surpassament commess sin territori indic... Uss hai jau mes um.»

En quel mument han ins udì a tschivlar la locomotiva ed il tren è svanì en la notg.


Chapitel 11: Phileas Fogg cumpra ina chaschun d'ir a chaval per in pretsch fabulus
modifitgar

Il tren era partì al temp previs. En quel sa chattava in tschert dumber da passagiers, intgins uffiziers, funcziunaris civils e negoziants dad opium ed indigo che vegnivan clamads tras lur commerzi en la part orientala da la peninsla.

Passepartout sa chattava cun ses signur en il medem cumpartiment. En il chantun visavi sa chattava in terz passagier.

Igl era quai il general da brigada sir Francis Cromarty, in dals cumpogns da gieu da Mr. Fogg durant il viadi da Suez a Bombay. El era sin via tar sias truppas ch'avevan prendì quartier en vischinanza da Benares.

Sir Francis Cromarty, in um da 50 onns, grond e cun chavels blonds, era sa distinguì a chaschun da l'ultima revolta dals sepoys. En sasez pudeva el valair sco indigen: dapi ses onns da giuventetgna abitava el en l'India ed era be darar stà en ses pajais natal.

El era in um cun grondas enconuschientschas ed avess gugent dà scleriment davart ils usits, l'istorgia, l'organisaziun dal pajais dals hindus, sche mo Phileas Fogg avess giavischà quai. Ma quest gentleman na dumandava betg suenter. El na fascheva nagin viadi, mabain ina lingia da circumferenza. I sa tractava d'in corp grev che furmava tenor las leschas da la mecanica raziunala in rudè enturn il glob terrester. En quel mument ha el recapitulà en ses chau las uras ch'eran passadas dapi sia partenza a Londra; e sch'i na fiss betg ì cunter sia natira da far in moviment inutil, sche avess el fruschà ses maun.

Sir Francis Cromarty aveva bain realisà l'originalitad da ses cumpogn da viadi, cumbain ch'el al aveva be pudì studegiar cun las chartas enta maun e tranter dus robbers. El sa dumandava perquai, schebain i battia sut questa fraida cuverta in cor uman, schebain l'olma da Phileas Fogg saja disposta a las bellezzas da la natira, ad aspiraziuns moralas. El ha prendì avant da vulair sclerir questa dumonda. Da tut ils originals ch'il general da brigada aveva entupà fin qua, na sa laschava nagin cumparegliar cun quest product da la scienza exacta.

Phileas Fogg n'aveva betg taschentà envers sir Francis Cromarty si'intenziun da vulair far in viadi enturn il mund ed er betg las cundiziuns, sut las qualas el fascheva quai. Il general da brigada veseva en questa scumessa be ina excentricitad senza niz concret, a la quala mancava tut il transire benefaciendo dal qual mintga uman raschunaivel sa stoppia laschar manar. Tar questa moda da viagiar na vegnia il gentleman bizar apparentamain ni a far dal bun a sai ni ad insatgi auter.

In'ura suenter la partenza da Bombay ha il tren traversà viaducts ch'han manà da l'insla Salsette sin la terra franca. Tar la staziun da Callyan è la viafier sa sromada d'ina lingia che maina a dretga sur Kandallah e Punah vers l'India dal Sidost ed ha cuntinuà en direcziun da Pauwell. Davent da quel punct percurra la viafier la muntogna fitg diromada dals Ghats Occidentals, chadainas a basa da trap e basalt, da las qualas las pli autas tschimas èn cuvertas d'in spess guaud.

Da temp en temp barattavan sir Francis Cromarty e Phileas Fogg intgins pleds e gist en quel mument ha il general da brigada cumenzà ina conversaziun, la quala è però adina puspè rutta giu.

«Anc avant paucs onns, signur Fogg», ha el ditg, «avessas Vus stuì prender en cumpra en quest lieu in retard ch'avess probablamain mess en privel Voss plan da viadi.»

«Pertge, sir Francis?»

«Perquai che la viafier sa fermava al pe da questa muntogna, la quala ins stueva traversar fin a la staziun da Kandallah, situada da l'autra vart, en palanquin u a dies d'in poni.»

«Quest retardament n'avess betg impedì da realisar mes program», ha replitgà Mr. Fogg. «Jau aveva gia resguardà il cas pussaivel d'intgins impediments.»

«En il fratemp, signur Fogg», ha il general da brigada cuntinuà, «ristgais Vus d'avair tschiffà in affar vaira nausch cun l'aventura da quest cumpogn.»

Passepartout, ils pes enzugliads en sia cuverta da viadi, durmiva profundamain e na sminava betg ch'ins discurria dad el.

«La regenza englaisa proceda cun raschun a moda fitg severa cunter questa sort da surpassament», ha sir Francis Cromarty cuntinuà. Ella ha tut interess ch'ins respectia las isanzas religiusas dals hindus; e sche Voss servient fiss vegnì tschiffà...»

«E bain, sir Francis, sch'el fiss vegnì tschiffà», ha respundì Mr. Fogg, «al avess ins sentenzià. El avess survegnì ses chasti e fiss silsuenter returnà ruassaivlamain en l'Europa. Jau na ves betg, co che ses signur avess pudì vegnir retegnì tras quest'istorgia!»

Sinaquai è la conversaziun rutta giu. Durant la notg ha il tren surmuntà ils Ghats, è sa trategnì a Nassik ed ha cuntinuà l'auter di, ils 21 d'october, tras ina cuntrada relativamain planiva, la regiun da Khandeisch. La champagna bain cultivada era cuverta cun lieus sur ils quals vargava ora il minaret d'ina pagoda sco il clutger cristian en l'Europa. Numerusas auas pli pitschnas, per ordinari flums laterals dal Godavery u affluents da quel, sauavan questa regiun fritgaivla.

Cur che Passepartout è sa sveglià, ha el guardà enturn e na saveva betg crair ch'el traversia il pajais dals hindus en in tren da la Great Peninsular Railway. Quai al pareva incredibel; e tuttina na devi nagut pli real sin quest mund!

La locomotiva, dirigida dal bratsch d'in maschinist englais e messa en moviment da cotgla englaisa, chatschava ses fim sur plantaschas da mangola, café, mustgat, groffel e paiver cotschen. La vapur sa stortigliava enturn gruppas da palmas, tranter las qualas sa chattavan chasas pittorescas, intgins viharis, ina sort da claustras abandunadas e tempels mirveglius, ritgs da l'ornamentica infinita da l'architectura indica. Sinaquai èn s'extendidas tendas infinitas da terren, zonas da channa cun serps e tighers ch'èn sa spaventads da la canera dal tren; la finala ha la viafier manà tras guauds, nua ch'abitavan elefants ch'observavan a passar ils trens cun egliada pensiva.

Durant questa damaun traversavan noss viagiaturs, da l'autra vart da la staziun Malligaum, il territori inquietant ch'è savens vegnì maclà da sang dals aderents da la dieua Kali. Betg lunsch davent s'elevava Ellora cun sias pagodas admirablas e plinenvi Aurungabad, antruras la famusa chapitala da l'Aurangzeb furius, uss il simpel lieu principal d'ina da las provinzas ch'è vegnida separada dal reginavel dal Nizam. Sur questa regiun exercitava ina giada il chau dals Thugs, Feringhea, il retg dals strangladers, ses despotissem. Quests bandits, unids en ina lia secreta che na sa laschava betg tschiffar, stranglavan en onur da la deessa da la mort unfrendas da tutta vegliadetgna senza mai sponder sang. Ed i deva in temp, nua ch'ins na pudeva chavar si nagliur en questa regiun il terren, senza fruntar sin in mort. A la regenza englaisa èsi bain reussì da reducir considerablamain quests assassinats, ma la terribla lia secreta exista ed agescha anc adina.

A las 12:30 è il tren sa fermà sin la staziun da Burhampur e Passepartout ha pudì cumprar per in aut pretsch in pèr pantoflas ornadas cun pierlas faussas, las qualas el ha tratg en plain quit.

Ils viagiaturs han svelt ensulvì ed alura èsi ì vinavant fin a la staziun dad Assurghur, suenter ch'il traject aveva manà in temp per lung dal Tapty, in flumet che curra en vischinanza da Surate en il Golf da Cambaye.

Qua èsi inditgà da vegnir a savair tge patratgs che fatschentavan da quel temp Passepartout. Fin a si'arrivada a Bombay aveva el fatg quint, e pudeva er far quint, che tut vegnia ad ir a fin là. Ma uss, dapi ch'el viagiava a plaina forza da vapur tras l'India, aveva gì lieu ina vieuta en ses spiert. Ses caracter natiral al è revegnì en galop. Ad el èn vegnidas endament las ideas fantasticas da sia giuventetgna, el ha prendì serius ils projects da ses signur, el ha cartì che la scumessa existia propi, consequentamain er quest viadi enturn il mund e ch'i dettia in temp maximal che na dastgia betg vegnir surpassà. Gia ha el cumenzà a s'inquietar pervi da retards pussaivels ed accidents che pudevan succeder en viadi. El ha partì l'interess per questa scumessa ed ha tremblà pensond che sia tgutgaria imperdunabla da la saira avant l'avess pudì periclitar. Ed uschia era el, essend main flegmatic che Mr. Fogg, er bundant pli malruassaivel che quel. El dumbrava e turnava a dumbrar ils dis ch'eran passads, sdiavlava cur ch'il tren sa fermava e reproschava a quel d'esser plaun e crititgava in petto signur Fogg, da betg avair empermess al maschinist ina premia. Il bun cumpogn na saveva betg che quai ch'era pussaivel sin ina nav da posta na funcziunava betg tar la viafier che sto sa tegnair vi da la spertadad prescritta.

Vers saira èn ins arrivà en las chavorgias da Sutpour che spartan la regiun dal Khandeisch da quella dal Bundelkhand.

Cur che Passepartout ha guardà l'autra damaun, ils 22 d'october, sin si'ura, ha el respundì sin la dumonda da sir Francis Cromarty ch'i saja las trais da la damaun. E pelvaira stueva l'ura ch'era adina drizzada tenor il meridian da Greenwich ir suenter, damai che quel sa chattava 67 grads en il vest; ed ella gieva propi suenter per quatter uras.

Sir Francis ha pia curregì il temp inditgà da Passepartout ed ha fatg a quel la medema remartga che Fix aveva gia fatg. El al ha empruvà da far chapir ch'el stoppia s'orientar mintgamai suenter il proxim meridian e damai ch'el viagia vers ost, pia cuntrari al sulegl, daventian ils dis per tantas giadas quatter minutas pli curts sco ch'el haja percurrì grads. Ma adumbatten. Saja ch'il cumpogn testard aveva chapì las remartgas dal general da brigada u betg, en mintga cas ha el refusà stinadamain da tschentar autramain l'ura e l'ha laschà senza midar tar l'indicaziun da l'ura da Londra. Ina mania innocenta, dal reminent, che na pudeva far mal a nagin.

A las otg da la damaun e 15 miglias suenter Rothal è il tren sa fermà amez in grond cleragl ch'era circumdà d'intginas chasas d'abitar e chamonas da lavur. Il conductur è passà sperasvi la retscha da chars ed ha clamà:

«Ils passagiers han da descender qua.»

Phileas Fogg ha guardà sin sir Francis, al qual ina fermada amez in guaud da tamarindas e khajours pareva nunchapibla.

Passepartout, ch'è siglì ora betg main surstà sin il trassé, è bainspert puspè returnà ed ha clamà:

«Qua è la viafier a fin, mes signur!»

«Tge schais Vus?», ha dumandà sir Francis Cromarty.

«Jau manegel ch'il tren na giaja betg vinavant!»

Il general da brigada è medemamain sortì. Phileas Fogg al è suandà senza prescha. Omadus èn sa drizzads al conductur.

«Nua ans chattain nus?», ha dumandà sir Francis Cromarty.

«Sper il vitget Kholby», ha respundì il conductur.

«Ans fermain nus qua?»

«Geabain. La viafier n'è anc betg terminada...»

«Co? Betg terminada?»

«Na! I sto anc vegnir construì in tschancun da quindesch miglias tranter qua ed Allahabad, nua che la viafier cuntinuescha puspè.»

«Ma las gasettas han bain annunzià l'avertura cumpletta da la viafier!»

«Tge manegiais, signur uffizier, quai è stà in sbagl da las gasettas!»

«E Vus vendais bigliets da Bombay a Calcutta?», ha cuntinuà sir Francis Cromarty che cumenzava a perder la pazienza.

«Sa chapescha», ha replitgà il conductur, «ma ils viagiaturs san tuttavia ch'els ston sa laschar transportar da Kholby fin ad Allahabad.»

Sir Francis è vegnì grit. Passepartout avess gugent assassinà il conductur, cumbain che quel na s'empudeva da nagut. El na gughegiava betg da guardar sin ses signur.

«Sir Francis», ha ditg Mr. Fogg, «sch'i As cunvegna, ans mettain nus a la tschertga da meds ch'ans mainan ad Allahabad.»

«Signur Fogg, i sa tracta qua d'in retard che po tuttavia esser da donn per Voss interess.»

«Na, sir Francis, igl era previsibel.»

«Tge? Vus savevas ch'il tren...»

«Tuttavia betg, ma jau hai stuì quintar ch'i vegnia a dar sin mes viadi baud ni tard in disturbi. Nagut n'è anc pers. Jau hai dus dis avantatg, quels poss jau unfrir. Ils 25 da mezdi vegn ina nav a vapur a partir da Calcutta en direcziun da Hongkong. Uss èsi pir ils 22 e nus vegnin anc ad arrivar a temp a Calcutta.»

Cunter ina resposta pronunziada cun tala segirezza na devi nagut da dir.

Igl era mo memia vair che la viafier era interrutta qua. Las gasettas èn sco las uras ch'han la tendenza d'ir memia baud; ed uschia avevan ellas er annunzià memia baud la cumplettaziun da la lingia.

A la gronda part dals passagiers era quest'interrupziun da la viafier enconuschenta, e bandunond il tren avevan els prendì en possess da tuttas sorts manadiras che sa chattavan en il conturn dal vitget, palkhigaris a quatter rodas, chars che vegnivan tratgs da zebus, charrotschas che sumegliavan pagodas rullantas, palanquins, ponis etc. Da chattar in'ulteriura n'è perquai betg reussì a Mr. Fogg e sir Francis Cromarty, e quai malgrà tuttas stentas.

«Jau vom a pe», ha ditg Phileas Fogg.

Passepartout è vegnì natiers, e guardond sin sias magnificas pantoflas che n'eran betg adattadas per chaminar pli lunsch, ha el fatg ina tschera sco ina vischnanca brischada. Per fortuna aveva er el guardà enturn ed en in tun in pau targlinant ha el ditg:

«Mes signur, jau crai d'avair chattà in med da transport.»

«Tgenin pia?»

«In elefant! El tutga ad in hindu ch'abitescha tschient pass davent da qua.»

«Sche lain ir a guardar l'elefant», ha ditg Mr. Fogg.

Suenter tschintg minutas stevan Phileas Fogg, sir Francis Cromarty e Passepartout davant ina chamona, sper la quala in spazi era circumdà cun ina saiv en furma d'autas palissadas. En la chamona sa chattava in Ind, en il claus in elefant. Sin lur giavisch ha l'Ind manà Mr. Fogg e ses dus cumpogns en il claus.

Qua han els chattà in animal mez domesticà, il qual na vegniva betg elevà da ses possessur sco animal da sauma, mabain per il cumbat. Per quest intent aveva el cumenzà a midar il caracter da l'animal, ch'è da natira ennà miaivel, al empruvond da diriger vers in cumportament furius, il qual vegn numnà en la lingua da hindu ‹musth›. Quai vegn cuntanschì cun al nutrir trais mais cun zutger e paintg. Quest proceder po forsa parair nunadattà per cuntanscher in tal resultat, ma el vegn tuttina applitgà dals elevaturs cun success. Per fortuna per Mr. Fogg era quest elefant pir vegnì prendì si avant curt en quest allevament e da ‹musth› n'era anc sa mussà nagut.

Sco tut ils members da la medema spezia pudeva Kiuni – uschia aveva num l'animal – marschar svelt e sur lung temp, e perquai ch'i als mancava in auter animal d'ir a chaval, è Phileas Fogg sa decidì da sa servir da quel.

Ma en l'India, nua ch'els cumenzan gia a vegnir stgars, èn ils elefants chars. Ils mastgels, ch'èn els sulets adattads per cumbats en il circus, èn fitg tschertgads. Ina giada dumestitgads, sa multiplitgeschan quests animals be darar, uschia ch'ins als po be sa procurar tras chatscha. Perquai als deditgesch'ins tutta premura e cur che Mr. Fogg ha dumandà l'Ind sch'el al veglia emprestar ses elefant, ha quel snegà quai dal tuttafatg.

Fogg ha insistì ed al ha offert per l'animal la summa enorma da diesch glivras l'ura. L'Ind ha ditg da nà. Ventg glivras? Danovamain ha quel refusà. Quaranta glivras? Medemamain. Tar mintga augment vegniva Passepartout bunamain or da senn. Ma l'Ind na sa laschava betg persvader.

Ma igl era ina bella summa. Prendì il cas che l'elefant duvrava quindesch uras per il viadi fin ad Allahabad, sche eran quai 600 glivras ch'el purtava en a ses possessur.

Phileas Fogg, senza vegnir en la minima moda confus, ha sinaquai fatg a l'Ind la proposta d'al cumprar giu ses animal ed al ha offert persuenter 1000 glivras.

L'Ind n'al vuleva betg dar!

Sir Francis Cromarty ha prendì Mr. Fogg da la vart ed al ha supplitgà da ponderar bain avant ch'el auzia l'offerta anc vinavant. Phileas Fogg ha respundì a ses cumpogn ch'el na saja betg disà d'agir senza ponderar, i sa tractia la finala d'ina scumessa da 20 000 glivras; quest elefant al saja necessari per quest intent ed el al stoppia avair e sch'el custia er ventg giadas dapli che quai ch'el valia.

Mr. Fogg è puspè ì vi tar l'Ind, or dals egls pitschens, engurds dal qual ins pudeva bain leger ch'i sa tractava tar el be d'ina dumonda dal pretsch, ed al ha offert in suenter l'auter l'emprim 1200 glivras, alura 1500, alura 1800 e la finala 2000 glivras. Passepartout è vegnì tut alv da l'indignaziun.

Per 2000 glivras ha l'Ind dà suenter.

«Tar mias pantoflas!», ha clamà Passepartout, «quest qua augmenta betg mal il pretsch da la charn d'elefant!»

Fatga la fatschenta, sa tractavi be anc da chattar in guid. Quai è stà pli simpel. In giuven parsian cun fatscha intelligenta ha mess a disposiziun ses servetschs. Mr. Fogg ha acceptà quai ed al ha mess en vista ina brava paja, la quala dueva anc stimular supplementarmain ses intelletg.

Immediat è vegnì preschentà e fatg pront l'elefant per il viadi. Il parsian pareva dad esser versà sco mahut u maina-elefant. El ha mess a l'animal ina schabracca sur il dies giu ed ha fixà da mintga vart da quel in schierl che pareva d'esser vaira malcumadaivel.

Phileas Fogg ha pajà l'Ind cun bancnotas or dal famus satg. Passepartout è sa sentì sco sch'ins al tirass quellas or da l'agen corp. Alura ha Mr. Fogg offert a sir Francis Cromarty in plaz fin a la staziun dad Allahabad, il qual il general da brigada ha acceptà. In passagier dapli n'empurtava betg bler a l'animal gigantesc.

A Kholby èn ins sa provedì cun mangiativas. En in schierl ha sir Francis Cromarty prendì plaz, en l'auter Phileas Fogg. Passepartout è sa mess a chaval sin la schabracca tranter ses signur ed il general da brigada. Il parsian seseva sin il culiez da l'animal, ed a las nov ha quel bandunà il vitget ed è penetrà en curt temp en la spessezza dal guaud da palmas.


Chapitel 12: Phileas Fogg e ses cumpogns fan ina chavaltgada aventurusa tras ils guauds da l'India
modifitgar

Per scursanir la via ha il guid laschà a sia dretga la lingia da la viafier che sa chattava en construcziun; pervi da las numerusas midadas da direcziun da las muntognas Vindhya na pudeva quella numnadamain betg passar per la via la pli curta, la quala Phileas Fogg era necessità da prender. Il parsian, ch'enconuscheva fitg bain las vias ed ils trutgs da la cuntrada, ha pretendì ch'ins possia avanzar radund ventg miglias guliv tras il guaud ed ins è sa fidà dad el.

Il trot rapid da l'elefant che vegniva chatschà da ses mahut ha scurlattà betg pauc Phileas Fogg e sir Francis Cromarty che stevan fin al culiez en lur schierls. Ma els han supportà lur situaziun pauc cumadaivla cun flegma englais, discurrivan dal reminent pauc e sa vesevan strusch.

Passepartout, ch'era expost sin il dies da l'animal directamain a las fridas e cuntrafridas, ha – sco che ses signur al aveva cusseglià – fatg bain adatg da betg survegnir la lieunga tranter ils dents, pertge ch'el l'avess uschiglio mors permez. Il brav cumpogn che vegniva baud bittà sin il culiez da l'elefant e baud enavos sin la crusch dal dies, deva sigls sco in clown sin la sigliera. Ma el skerzava e rieva tar tut ses sigliots e da temp en temp prendeva el in toc zutger or da ses satg, il qual il scort Kiuni tschiffava cun il piz da sia tromba senza interrumper ses trot regular.

Suenter esser chavaltgads duas uras, ha il guid tegnì airi e fatg in'ura pausa. L'animal ha maglià feglia e chaglias ed ha dustà la said or d'in puz en vischinanza. Sir Francis Cromarty è stà tut cuntent da questa fermada, pertge ch'el sa sentiva sco sfratgà. Mr. Fogg percunter pareva dad esser tuttina bain dispost sco sch'el fiss gist vegnì or da letg.

«Quel è propi da fier!», ha ditg il general da brigada, al contemplond plain admiraziun.

«Da fier battì!», ha ditg Passepartout che sa deva tutta bregia da preparar svelt in simpel gentar.

Vers mezdi ha il guid dà il segn da partenza. La cuntrada ha bainprest survegnì ina cumparsa fitg selvadia. Als guauds cun plantas fitg autas èn suandadas tamarindas e palmas naninas, e silsuenter ina planira magra fitg extendida, la quala era cuverta cun chaglias setgas e gronds blocs da sienit. Questa part superiura dal Bundelkhand, en la quala viagiaturs arrivan be darar, vegn abitada d'ina populaziun fanatica che pratitgescha ils pli terribels exercizis da la religiun da hindu. Sin il territori ch'è suttamess a l'influenza dals rajahs n'ha il domini dals Englais betg anc pudì far grond effect, damai ch'i n'era betg simpel da s'avischinar ad els en lur refugis nunaccessibels da las muntognas Vindhya.

Magari chattav'ins adagur rotschas d'Inds selvadis che faschevan gests furius cur ch'els vesevan a passar l'animal en tutta sveltezza. Dal reminent als guntgiva il parsian tant sco pussaivel, perquai ch'el als tegneva per glieud, cun la quala ins n'ha betg gugent da far. En il decurs da quest di han ils viagiaturs strusch vis animals, sin il pli in pèr schimgias ch'èn s'allontanadas faschond da tuttas sorts grimassas, e quai per grond plaschair da Passepartout.

Sper blers auters patratgs inquietava quest cumpogn er la dumonda tge che Mr. Fogg vegnia bain a far cun l'elefant suenter lur arrivada ad Allahabad. D'al prender cun sai na vegniva betg en dumonda; tras l'aut pretsch da transport manass l'animal, ch'era gia uss char sur tutta mesira, al ruin. Vegniv'ins a vender el? U a relaschar el en libertad? L'animal appreziabel avess bain merità questa stima. E duessi vegnir endament a Mr. Fogg da far cun quel ad el, Passepartout, in regal, sche mettess quai el be en in grond embarass. Tals patratgs n'al laschavan nagin ruaus.

A las otg da la saira avev'ins surmuntà la chadaina principala da las muntognas Vindhya ed ils viagiaturs han pussà al pe da la spunda nord en ina chasa scrudada.

Ins aveva fatg quel di radund 25 miglias e gist anc ina giada tant restava da far fin a la staziun dad Allahabad.

La notg era fraida. Il parsian ha fatg en la chasa or da roma setga in fieu che deva in'empernaivla chalur. Per tschaina eran ins sa provedids a Kholby ed ils viagiaturs han mangià sco persunas fiaccas, sfratgadas. La conversaziun ch'aveva cumenzà cun frasas interruttas, è bainprest sa transfurmada en in ferm runtgim. Il guid vegliava sper Kiuni, il qual è sa durmentà en pe, pusà vi d'in gross bist d'ina planta.

Nagin incident n'ha disturbà quella notg. Da temp en temp è il ruaus vegnì interrut da l'urlim da liuns, tighers e panters, e tranteren da risadas plain beffas da las schimgias. Ma ils animals stgarpants han laschà per bun cun lur sbratgs ed han schanegià ils giasts da la chasa cun atrocitads. Sir Francis Cromarty, sco in valurus schuldà, stanclentà dals strapazs, ha durmì sco in crap. Passepartout siemiava en in sien malruassaivel da las cupitgarolas ch'el aveva surventschì. Mr. Fogg percunter sa chattava en il pli profund ruaus, sco sch'el sa chattass en sia chasa quieta a la Saville Row.

A las sis da la damaun èn ins puspè sa mess sin via. Il guid sperava d'arrivar anc quella saira ad Allahabad, uschia che Mr. Fogg vegnia a stuair unfrir be ina part da las 48 uras ch'el aveva spargnà dapi la partenza.

Ins era londervi da descender las davosas spundas da las muntognas Vindhya, e Kiuni sa chattava puspè en ses svelt trot. Vers mezdi ha il guid fatg ina storta enturn il vitget Kallenger, situà al Cani, in dals flums laterals dal Ganges. El evitava numnadamain adina ils lieus abitads, perquai ch'el sa sentiva pli segir en las planiras inabitadas che furmavan las emprimas surfatschas dal grond batschigl dal flum. La staziun dad Allahabad sa chattava be anc dudesch miglias vers nordost. Ins ha fatg in paus sut ina retscha da bananers, dals quals ins ha laschà gustar ils fritgs ch'èn uschè sanadaivels sco paun ed «uschè savurus sco crema», sco ch'èn s'exprimids ils viagiaturs.

A las duas dal suentermezdi è il guid penetrà en la spessezza d'in guaud, il qual dueva vegnir traversà sur ina distanza d'intginas miglias. Er perquai ch'el preferiva da viagiar en la sumbriva da las plantas.

En mintga cas n'aveva el scuntrà fin qua nagut dischagreabel ed il viadi pareva d'ir a fin senza nagins incaps. Qua è l'elefant tuttenina sa fermà cun intgins indizis da malruaus.

Igl era gist las quatter.

«Tge datti?», ha dumandà sir Francis Cromarty, chatschond il chau or da ses chanaster.

«Jau na sai betg, signur uffizier», ha respundì il parsian gizzond las ureglias en direcziun d'in murmurim confus ch'ins udiva tras il chagliom spess.

Suenter in mument han ins gia pudì distinguer in pau meglier il fracass. I fascheva l'impressiun sco sch'i sa tractass d'in concert lontan da vuschs umanas ed instruments d'arom.

Passepartout guardava e tadlava tge ch'el pudeva. Mr. Fogg spetgava cun tutta pazienza e senza dir pled.

Il parsian è siglì giun plaun, ha lià l'elefant vi d'ina planta ed è penetrà pli profund en la spessaglia. Suenter intginas minutas è el returnà ed ha ditg:

«Ina processiun da brahmans che passa qua tras. Sche pussaivel vulain nus evitar ch'ins ans remartgia.»

Il guid ha lià liber l'elefant, al ha manà en in chagliom spess ed ha cusseglià als viagiaturs da betg descender. El sez è sa tegnì pront per cas ch'i fiss necessari da scappar. Ma el ha fatg quint che la raspada da cartents vegnia a passar sperasvi senza als remartgar, pertge che la feglia spessa als zuppentava dal tuttafatg.

La canera discordanta da vuschs ed instruments è vegnida pli datiers – chants monotons maschadads cun schumbradas e suns da cimbels. Bainprest è sa mussada sut las plantas la testa da la processiun, 50 pes davent dal lieu nua che sa chattava Mr. Fogg cun ses cumpogns. Tras la feglia pudevan els distinguer tgunschamain il persunal remartgabel da questa ceremonia religiusa.

En l'emprima retscha s'avanzavan sacerdots cun mitras sin chau ed enzugliads en lungs vestgids ornads ritgamain. Quels eran circumdads dad umens, dunnas ed uffants ch'intunavan ina sort psalm da bara, interrut en intervals regulars da suns da tam-tam e cimbel.

Davos els, sin in char cun rodas ladas, da las qualas ils radis ed ils giavegls represchentavan serps entretschadas ina en l'autra, vesev'ins ina statua orribla che vegniva manada da dus pèrs zebus ornads cun ritgas schabraccas. Questa statua aveva quatter bratschs, in corp colurà cotschen stgir, egls gronds, chavels spalads, la lieunga che pendeva ora e lefs colurads cun betel e henne. Ornada era ella cun ina chadaina da chaus da morts ed ina tschinta da bratschs tagliads giu. Ella steva sin in gigant terrà al qual mancava il chau.

Sir Francis Cromarty ha enconuschì la statua.

«La dieua Kali», ha el ditg a mesa vusch, «la dieua da l'amur e da la mort.»

«Da la mort lasch jau valair», ha ditg Passepartout, «ma da l'amur, mai e pli mai! Questa femna terribla!»

Il parsian als ha fatg segn da taschair.

Enturn la statua sa sturscheva e sa vulveva ina rotscha da vegls fakirs, ils quals avevan lià en sdrimas bindels da colur d'ocher enturn lur corp ed eran cuverts cun tagls en furma da crusch, dals quals lur sang daguttava dagut per dagut, fanatics stupids, ils quals sa bittan a chaschun da las grondas ceremonias dals hindus schizunt sut las rodas dal char da Jagannatha.

Davos els han ins vis intgins brahmans en plain ornat oriental a strair ina dunna che vegniva strusch da sa tegnair en pe.

Igl era ina dunna giuvna, alva sco in'Europeana. Chau, culiez, givels, ureglias, bratscha, mauns, dets-pe eran surchargiads cun cliniez da tuttas sorts, bratschlets, culaunas, ureglins ed anels. Ina tunica entessida cun aur e circumdada d'ina fina musselina fascheva resortir las furmas da sia taglia.

Davos questa giuvna dunna – furmond in grond cuntrast per ils egls – purtavan gardas cun sabels nivs e pistolas damasquinadas vi da la tschenta ina bara sin in palanquin.

I sa tractava dal corp d'in um vegl en ritg ornat da rajah, consistind, sco dal temp da vita, d'in turban surcusì cun pierlas, d'in vestgì tessì da saida ed aur, d'ina tschinta da caschmir decorada cun diamants e da sias armas magnificas d'in prinzi da l'India.

La fin dal til furmavan musicists ed in triep da fanatichers che surtunavan per part cun lur sbratgs il snuaivel fracass dals instruments.

Sir Francis Cromarty ha contemplà tut questa pumpa cun in'expressiun spezialmain trista ed ha ditg al guid:

«In sutty!»

Il parsian ha fatg in segn affirmativ ed ha tegnì in det sin ses lefs. La lunga processiun è passada plaunsieu sut las plantas, e bainbaud èn er las davosas retschas svanidas en il profund dal guaud.

Plaun a plaun èn ils chants sa pers. Ins udiva be pli sbragizi or dal lontan e finalmain è suandà a la canera in profund ruaus.

Phileas Fogg aveva udì il pled che sir Francis Cromarty aveva pronunzià ed ha dumandà, suenter che la processiun è stada passada:

«Tge è in sutty?»

«In sutty, signur Fogg», ha respundì il general da brigada, «è in'unfrenda umana, ma ina voluntaria. Questa dunna che Vus avais gist vis a passar vegn a vegnir brischada damaun marvegl.»

«Scroccanaglia!», ha clamà Passepartout che n'era betg bun da tegnair enavos sia indignaziun.

«E quest mort?», ha dumandà Mr. Fogg.

«La bara d'in prinzi, il qual era ses consort», ha respundì il guid, «in rajah independent dal Bundelkhand.»

«Tge», ha cuntinuà Phileas Fogg, senza che sia vusch avess tradì la minima emoziun, «questas isanzas barbaricas existan anc en l'India, ed als Englais n'èsi anc betg reussì da las dismetter?»

«En la gronda part da l'India», ha replitgà sir Francis Cromarty, «na vegnan questas unfrendas betg pli pratitgadas, ma sin questa regiun selvadia qua, e surtut sin il territori dal Bundelkhand, n'avain nus nagin'influenza. L'entira spunda nord da las muntognas Vindhya è il lieu d'acziun da mazzaments e sblundregims senza fin.»

«La povra!», ha marmugnà Passepartout! «Brischada viva!»

«Gea», ha cuntinuà il general da brigada, «brischada. E cas cuntrari na pudais vus betg crair en tge situaziun lamentabla ch'ella vegniss stuschada da ses proxims parents. Ins la tagliass giu ils chavels, la dess strusch in pugn plain ris da mangiar, la stuschass davent; ins la resguardass sco ina persuna malnetta e la laschass murir insanua en in chantun sco in chaun rugnus. La perspectiva d'in'existenza uschè snuaivla chatscha questas persunas sventiraivlas savens pli fitg a s'unfrir che l'amur u il fanatissem religius. Magari è l'unfrenda però propi voluntaria ed i dovra l'intervenziun energica da la regenza per l'impedir. Avant intgins onns, cur che jau abitava a Bombay, hai jau vis ina giuvna vaiva a dumandar il guvernatur la lubientscha da sa laschar brischar ensemen cun la bara da ses um. Sa chapescha ch'il guvernatur ha snegà quai. Sinaquai è la vaiva sa tratga or da la citad ed è fugida tar in rajah independent, nua ch'ella ha accumplì si'unfrenda.»

Durant il raquint dal general da brigada ha il guid scurlattà il chau, e cur che quel ha gì finì da discurrer, ha el ditg:

«L'unfrenda che duai avair lieu damaun marvegl n'è betg ina voluntaria.»

«Pertge savais Vus quai?»

«I sa tracta d'in'istorgia ch'è enconuschenta generalmain en il Bundelkhand», ha respundì il guid.

«Ma la sventirada na pareva da far nagina resistenza», ha remartgà sir Francis Cromarty.

«Quai deriva da quai ch'ins l'ha fatg vegnir aivra cun fim da chonv ed opium.»

«Ma nua main'ins ella?»

«En la pagoda a Pillaji, a duas miglias da qua. Là vegn ella a passentar la notg fin il temp d'unfrenda.»

«E cura vegn quest'unfrenda ad avair lieu?»

«Damaun sin far di.»

Suenter questa resposta ha el manà l'elefant or dal chagliom ed è muntà sin ses culiez. Ma en quel mument ch'el al vuleva metter en moviment cun agid d'in tschivlar particular, al ha Mr. Fogg retegnì ed ha ditg a sir Francis Cromarty:

«Pudessan nus bain spendrar questa dunna?»

«Spendrar questa dunna, signur Fogg...!», ha clamà il general da brigada.

«Jau hai in avantatg da dudesch uras. Jau las poss deditgar a quai.»

«Guarda be! Vus essas gea in um cun sentiments!», ha ditg sir Francis Cromarty.

«Inqual giada», ha respundì Phileas Fogg, «sch'il temp ma lubescha.»


Chapitel 13: In'ulteriura cumprova che la fortuna surri als curaschus
modifitgar

L'interpresa era curaschusa, plain difficultads, forsa nunrealisabla. Mr. Fogg ristgava sia vita u almain sia libertad e tras quai il success da ses projects; ma el n'ha targlinà gnanc in mument. Dal reminent ha el chattà en sir Francis Cromarty in gidanter decidì.

Passepartout è sa mess gugent a disposiziun. L'idea da ses signur al ha fascinà. El ha sentì ch'i batteva sut questa cuverta da glatsch in cor e ch'i viveva là in'olma. Uss ha el cumenzà ad amar Phileas Fogg.

Co vegniva però il guid a sa cuntegnair? Vegniva el a tegnair cun ils hindus? E na dueva el betg cooperar, sche stuev'ins almain esser segir ch'el sa cuntegnia a moda neutrala.

Sir Francis Cromarty al ha preschentà avertamain la dumonda.

«Signur uffizier», ha respundì il guid, «jau sun parsian e questa dunna e parsiana. Jau stun a Vossa disposiziun.»

«Bun, brav um», ha replitgà Mr. Fogg.

«Ma sajas conscient», ha cuntinuà il parsian, «nus na mettain betg be en privel nossa vita, mabain stuain supportar, en cas che nus vegnin tschiffads, terriblas torturas. Pia, ponderai bain.»

«Quai è gia succedì», ha respundì Mr. Fogg. «Jau pens che nus stoppian spetgar la notg per pudair agir.»

«Quai è er mes avis», ha respundì il guid.

Il brav parsian ha sinaquai raquintà inqual detagl davart l'unfrenda. I sa tractava d'ina Inda da bellezza extraordinaria da derivanza parsiana, la figlia da ritgs commerziants da Bombay. Ella aveva giudì en questa citad in'educaziun englaisa cumpletta ed areguard ses cumportament e sia furmaziun l'avess ins pudì resguardar sco Europeans. Ella aveva num Aouda.

Da giuvna era ella vegnida maridada cunter sia veglia cun quest vegl rajah dal Bundelkhand, e gia suenter trais mais era ella vaiva. Damai ch'ella saveva tge sort che la spetgia, ha ella empruvà da fugir. Ma ins l'ha tschiffà ed ils parents dal rajah, en l'interess dals quals steva sia mort, l'han destinà a questa mort, da la quala ella na pareva betg pli da pudair mitschar.

Quest raquint ha be confirmà Mr. Fogg e ses cumpogns en lur nobla intenziun. Ins ha decidì ch'il guid duaja manar l'elefant vers la pagoda da Pillaji e s'avischinar a quella il pli fitg pussaivel.

Ina mes'ura pli tard èn ins sa fermà sut in chagliom, a tschintgtschient pass da la pagoda. Quella na pudev'ins bain betg vesair, ma l'urlim dals fanatichers sa laschava udir cleramain.

Uss èn ins sa cussegliads co arrivar tar l'unfrenda. Il guid enconuscheva la pagoda da Pillaji, en la quala el ha affirmà che la giuvna dunna vegnia tegnida a ferm. Duevi reussir d'entrar tras ina da las portas durant che l'entira raspada durmiva il sien da l'aivrezza u eri necessari da far ina fora en il mir? Quai sa laschava bain pir decider al lieu il mument da l'execuziun. Ma senza dubi stueva l'unfrenda vegnir liberada questa notg e betg pir cur ch'ella vegniva manada cun l'alva dal di a la mort. Alura na fiss nagina pussanza umana pli buna da la spendrar.

Mr. Fogg ha spetgà cun ses cumpogns sin il far notg.

Apaina ch'igl era stgir, vers las sis da la saira, èn els sa decidids da far in tur da recogniziun enturn la pagoda. Plaunsieu èn tschessads ils ultims sbratgs dal fakir. Tenor lur disa stuevan quests Inds giaschair en ina profunda aivrezza chaschunada dal hang – ina maschaida d'opium liquid cun in'infusiun da chonv – e forsa eri pussaivel da sa schluitar tranter els fin al tempel.

Guidads dal parsian èn Mr. Fogg, sir Francis Cromerty e Passepartout avanzads senza far canera tras il guaud. Suenter esser ruschnads diesch minutas tras il spessom, èn els arrivads a la riva d'in pitschen flum ed han vis en la glisch d'ins retscha da tizuns in mantun laina emplunada. Igl era quai il stgandler erigì da custaivel lain da sandel, il qual era gia vegnì impregnà cun in ieli custaivel. Sisura giascheva la bara embalsamada dal rajah, il qual dueva vegnir brischà ensemen cun sia vaiva. Tschient meters davent da quest stgandler sa chattava la pagoda, da la quala ils minarets vargavan or en la sumbriva las tschimas da las plantas.

«Vegni!», ha il guid ditg da bass.

E cun dubel gronda precauziun è el ì ordavant a ses cumpogns tras l'aut pastg.

Be il schuschurar dal vent interrumpeva anc il ruaus. Suenter curt temp è il guid sa fermà a l'ur d'in cleragl che vegniva illuminà d'intgins tizuns. Il fund era cuvert da gruppas da persunas che durmivan en profunda aivrezza. Ins avess pudì pensar ch'i sa tractava d'in champ da battaglia cuvert cun morts. Umens, dunnas, uffants – tut in tranter l'auter. Be in ragagnim udiv'ins qua e là.

Davosvart, tranter las chaglias, s'auzavan las conturas diffusas dal tempel da Pillaji. Ma per la gronda trumpada dal guid vegliavan las guardias dal rajah, scleridas da tizuns plain fulin, davant las entradas e gievan si e giu cun il sabel enta maun. Ins stueva supponer ch'ils sacerdots a l'intern eran tuttina vigilants.

Il parsian n'ha betg ristgà d'avanzar pli lunsch. Damai ch'el ha stuì sa persvader ch'i fiss impussibel d'entrar en il tempel cun la forza, ha el manà enavos ses cumpogns.

Phileas Fogg e sir Francis Cromarty han medemamain realisà ch'ins na pudeva ristgar nagut da questa vart.

Els èn sa fermads ed han discurrì da bass in cun l'auter.

«Lain spetgar», ha ditg il general da brigada. «Igl è las otg ed igl è pussaivel che las guardias sa durmentan er anc.»

«Quai è bain pussaivel», ha respundì il parsian.

Phileas Fogg e ses cumpogns èn sa fermads al pe d'ina planta ed han spetgà.

Co che quai ha sumeglià lung! Da temp en temp è il guid s'allontanà per observar l'ur dal chagliom. Las guardias dal rajah vegliavan senz'interrupziun en la glisch da tizuns, e tras las fanestras da la pagoda crudava ina glisch brausla.

Uschia han ins spetgà fin mesanotg; ma la situaziun n'è betg sa midada. La surveglianza a l'exteriur è restada senza midada; apparentamain na pudev'ins betg far quint che las guardias sa durmentian. Probablamain avev'ins rendì ad ellas impussibel da daventar aiver cun agid dal hang. Ins stueva pia proceder en autra guisa ed empruvar d'entrar tras ina fora fatga en il mir da la pagoda. Alura restava anc la dumonda, schebain ils sacerdots veglian sper lur unfrenda tuttina bain sco ils schuldads a l'entrada dal tempel.

Suenter avair discutà la chaussa in'ultima giada, è il guid sa mess sin via, suandà da Mr. Fogg, sir Francis e Passepartout. Els han fatg in pulit detur per s'avischinar a la pagoda da davos.

Vers mesa l'ina èn els arrivads, senza avair entupà insatgi, al pe dal mir. Da questa vart n'eran postadas naginas guardias, ma i n'aveva er nagin isch e naginas fanestras.

Igl era stgirenta notg. La glina che sa chattava en l'ultim quart è s'auzada, circumdada da chagliom spess, a l'orizont. Las autas plantas han anc rinforzà la stgirezza.

Ma d'esser arrivads al pe dal mir na bastava betg, igl era er necessari da rumper ora ina fora. Per far quai na disponivan Phileas Fogg e ses cumpogns da nagin auter utensil che da lur cuntels da satg. Per fortuna consistivan ils mirs dal tempel be da tievlas en cumbinaziun cun lain, uschia ch'i n'è betg stà tant difficil da furar ina pitschna avertura. Ed ina giada ch'in quadrel era allontanà, gievi cun ils auters tut pli tgunsch.

Ins è sa mess uschè quiet sco pussaivel a la lavur. D'ina vart il parsian, da l'autra Passepartout han fatg liber ils quadrels en tala moda ch'igl è resultà ina fora da dus pes ladezza.

Entant che la lavur avanzava, han ins tuttenina udì a l'intern dal tempel in sbratg ch'è immediat vegnì respundì d'ordaifer.

Ils dus umens han interrut lur lavur. Als avev'ins scuvert? Faschev'ins canera? La prudientscha la pli simpla cussegliava da s'allontanar en questa situaziun, e quai hani fatg ensemen cun Phileas Fogg e sir Francis Cromarty. Els èn stads a granugl sut il spessom, sperond che la canera sa quieteschia puspè e ch'els possian ir danovamain a la lavur. Ma per lur disfortuna èn vegnidas postadas da questa vart da la pagoda guardias che rendevan impussibla mintg'avischinaziun.

Uss ch'ins aveva impedì els da metter en la pratica lur ovra, sa chattavan ils umens en in terribel embarass. Co duevan els spendrar l'unfrenda senza pudair arrivar tar quella? Sir Francis Cromarty murdeva las unglas, Passepartout era or da sai ed il guid era strusch bun d'al quietar. Mr. Fogg spetgava senza far palais ses sentiments.

«N'ans resti nagut che d'ans retrair?», ha dumandà da bass il general da brigada.

«Lain anc spetgar», ha ditg Mr. Fogg. «Jau stoss pir esser damaun a las dudesch ad Allahabad.»

«Ma sin tge sperais anc?», ha replitgà sir Francis Cromarty. «En intginas uras vegni a far di e lura...»

«La buna chaschun po anc sa dar l'ultim mument.»

Il general da brigada avess giavischà da pudair leger en ils egls da Phileas Fogg.

Sin tge sperava l'Englais da sang fraid? Vuleva el sa derscher il mument da la mort sin la giuvna dunna e la strair avertamain or da maun a ses hentgers?

Quai fiss stà nar; e stuev'ins bain supponer ch'in tal um sa laschia surmanar ad ina tala narradad? Tuttina ha sir Francis Cromarty consentì da spetgar fin che sa sviluppia questa terribla scena. Ma il guid n'ha betg laschà star ses cumpogns là nua ch'els eran fugids, mabain ha manà els sin la vart davant dal cleragl. Qua pudevan els, cuverts d'in chagliom, observar las gruppas che durmivan.

En il fratemp era Passepartout, che seseva aut sin la roma d'ina planta, fatschentà cun in patratg ch'era l'emprim passà tras ses spiert sc'in chametg e ch'era silsuenter s'ignivà en ses chau.

A l'entschatta aveva el ditg a sasez: «Tge narradad!», ed uss scheva el repetidamain: «Ma la finala: pertge betg? Ina pussaivladad fissi, e forsa la sulet vaira, tar quests tamazis...!»

En mintga cas n'ha Passepartout dà en lez mument nagin'autra furma a ses patratgs, ma agil sc'ina serp è el ruschnà sin la roma giudim da la planta, da la quala las finiziuns tanschevan fin giun plaun.

Las uras èn passadas e bainbaud ha l'alva annunzià il far di. Ma igl era anc dal tuttafatg stgir. Quai era il mument previs.

Sco ina resurrecziun èn las massas sa levadas or dal sien ed en las gruppas è sa dasdada la vita. Schumbradas èn resunadas, sbratgs e chant èn sa fatgs udir. L'ura da la sort da la sventirada era arrivada.

E propi èn s'avertas las portas da la pagoda e da l'intern ha splendurà ina glisch clera. Mr. Fogg e sir Francis Cromarty han pudì distinguer en la glisch, co che dus sacerdots han stratg en il liber l'unfrenda. Igl als ha schizunt fatg l'impressiun sco sche la sventirada, scurlattond giu per spir instinct da conservar sasez l'aivrezza, emprovia da sa liberar da ses hentgers. Sir Francis Cromarty, al qual il cor vuleva rumper, ha tschiffà cun in moviment desperà il maun da Phileas Fogg ed ha sentì che quest maun tegneva in cuntè avert.

En quel mument è la massa sa messa en moviment. La giuvna dunna era puspè crudada en l'apatia che derivava dal fim da chonv. Ella gieva amez ils fakirs che la circumdavan cun sbragizi pietus.

Phileas Fogg e ses cumpogns èn sa maschadads en il chatschim cun las retschas davos da la fulla.

Suenter duas minutas èn els arrivads a l'ur d'in dutg ed èn sa fermads gnanc 50 pass davent dal stgandler, sin il qual era plazzada la bara dal rajah. En il mez cler han els vis a giaschair l'unfrenda immovibla sper la bara da ses consort.

Sinaquai han ins envidà cun in tizun il lain impregnà cun ieli, il qual è immediat ì si en fieu e flomma.

En quel mument vuleva Phileas Fogg, chatschà d'ina nobla sturnadad, sa precipitar vers il stgandler, ma Francis Cromarty ed il guid al han tegnì enavos...

Phileas Fogg als ha stuschà davent – ma qua è il scenari sa midà andetgamain. Ins ha udì in sbratg da desperaziun e l'entira fulla è sa bittada en panica per terra.

Il vegl rajah n'era pia betg mort? Ins al ha vis tuttenina a levar en pe sco in spiert ed a passar cun la giuvna dunna en bratsch giu dal stgandler e tras ils nivels da vapur ch'i pareva sco l'appariziun d'in fantom. Ils fakirs, las guardias, ils sacerdots – tuts eran sa bittads per terra da la tema e na ristgavan betg d'auzar lur egliada per guardar in tal miracul!

Sco mort giascheva l'unfrenda en la bratscha ferma che la purtava. Mr. Fogg e sir Francis Cromarty eran stads airi, il parsian aveva sbassà il chau e Passepartout n'era senza dubi betg main surstà!

Il resuscità è s'avischinà al lieu nua che sa chattavan Mr. Fogg e sir Francis e qua ha el ditg sut vusch:

«Uss èsi bain meglier sche nus faschain chommas...!»

Nagin auter che Passepartout sez era penetrà tras la fimera spessa fin al stgandler! Passepartout aveva spendrà, protegì da la stgiraglia, la giuvna dunna da la mort! Passepartout che giugava sia rolla cun la fortuna dal curaschus, marschava amez la fulla ch'era paralisada da la tema.

En in dai eran els tuts quatter svanids en la bostgaglia e l'elefant trottava cun els svelt pli lunsch. Ma il sbragim e plirim e schizunt ina balla ch'ha perfurà il chapè da Phileas Fogg han dà d'enconuscher ch'ins aveva percurschì la furbaria.

E propi, cur ch'il stgandler steva en flommas, han ins vis sin quel la bara dal vegl rajah.

Ils sacerdots èn sa revegnids da lur tema ed han realisà ch'igl aveva gì lieu in enguladitsch.

Els èn currids en tutta prescha en il guaud, suandads da lur guardias. Quellas han sajettà cun lur schluppets, ma ils laders sa chattavan gia en plaina fugia ed eran prest uschè lunsch ordavant che ni ballas ni frizzas n'als pudevan cuntanscher.


Chapitel 14: Phileas Fogg descenda la grondiusa Val dal Ganges senza gnanc laschar vegnir endament da l'admirar
modifitgar

Il ladernitsch temerari era reussì. Anc suenter in'ura rieva Passepartout dal success fortunà. Sir Francis Cromarty ha dà il maun al cumpogn curaschus e ses signur al ha ditg: «Brav», quai che munta en bucca da quest gentleman in aut grad da satisfacziun. Passepartout ha be respundì sin quai che l'entira onur tutgia a ses signur. El sez haja be gì in'idea «spassusa» ed el stoppia anc adina rir pensond che el, Passepartout, anteriur gimnasiast ed exsergeant dals pumpiers, saja stà per in curt mument il vaiv d'ina scharmanta dunna, in vegl rajah embalsamà.

La giuvna Inda era stada durant l'entir schabetg senza schientscha. Zugliada en cuvertas da viadi, giascheva ella en in dals schierls.

Entant marschava l'elefant, manà dal parsian cun gronda segirezza, svelt tras il guaud ch'era anc stgir. In'ura suenter avair bandunà la pagoda da Pillaji curriva el sur in'immensa planira. Vers las set èn ins sa fermads. La giuvna dunna giascheva cuntinuadamain en cumplaina spussada. Il guid l'ha dà intgins sitgs aua cun vinars; ma la marvezza ch'era vegnida sur dad ella, dueva anc durar in temp.

Sir Francis Cromarty, al qual las consequenzas d'in'aivrezza chaschunada tras inhalar svapurs da chonv eran enconuschentas, n'è betg sa mussà preoccupà pervi dad ella.

Ma n'aveva il general da brigada er nagin dubi che la giuvna Inda vegnia puspè a sa restabilir, sche era el tant pli preoccupà areguard ses futur. El ha ditg avertamain a Phileas Fogg che sche Mrs. Aouda restia en l'India, sche vegnia ella inevitablamain puspè a crudar en ils mauns da ses boiers. Quests fanatics che sajan derasads sin l'entira peninsla sajan malgrà la polizia englaisa senza dubi capabels da sa patrunar dad ella, saja quai a Madras, Bombay u Calcutta. E sir Francis Cromarty ha, per cumprova da sia pretaisa, allegà in cas sumegliant ch'era succedì avant pauc temp. Tenor ses avis possia la dunna be esser segira sch'ella bandunia l'India dal tuttafatg.

Phileas Fogg ha ditg ch'el vegnia a tegnair quint da quai e far las prevenziuns necessarias.

Vers las diesch ha il guid annunzià la staziun Allahabad, nua che la viafier interrutta cuntinuava puspè. Da qua arrivav'ins en main ch'in di ed ina notg a Calcutta.

Phileas Fogg stueva pia anc arrivar a temp per la nav da posta che partiva l'auter di, ils 25 d'october, en direcziun da Hongkong.

La giuvna dunna han ins mess a quartier en ina chombra a la staziun. Passepartout è vegnì incumbensà da cumprar per ella intgins utensils da tualetta, vestgì, schal, pellitschas etc. sco ch'el chattia gist, ed ha survegnì per quai credit illimità.

Quel è immediat sortì ed è festinà tras las vias da la citad. Allahabad, quai vul dir la citad da Dieu, è in dals lieus da l'India che vegn venerà il pli fitg, perquai ch'el sa chatta a la confluenza dals dus flums sontgs, dal Ganges e dal Dschumna, a las rivas dals quals ins pelegrinescha nà da l'entira peninsla. Dal rest èsi enconuschent ch'il Ganges nascha tenor las legendas dal Ramayan en tschiel e curra da là, tras la grazia da Brahma, sin terra.

Durant far las cumpras ha Passepartout contemplà la citad. Quella vegniva protegida pli baud tras in magnific fort, il qual è vegnì transfurmà en ina praschun dal stadi. En quest'anteriura citad da commerzi na devi pli nagin commerzi e nagin mastergn. Adumbatten ha Passepartout tschertgà in negozi da moda ed ha be chattà ils utensils necessaris tar in vendider da rauba veglia, in vegl gidieu cun il qual igl era difficultus da martgadar. La finala ha el stuì pajar per in vestgì da saida scota, in mantè lartg ed ina pellitscha da ludra magnifica sias 75 glivras. Ma el las ha pajà gugent ed è returnà triumfond a la staziun.

Mrs. Aouda è plaunsieu puspè vegnida tar sasezza. In pau a la giada è svanida la notg ch'ils sacerdots da Pillaji avevan imponì ad ella, e ses bels egls han puspè gudagnà enavos tut lur dultschezza inda. La vaiva dal rajah dal Bundelkhand era ina dunna attractiva en la cumplaina chapientscha europeica dal pled. Ella discurriva perfetgamain englais ed i n'era tuttavia betg surfatg sch'il guid sincerava che la giuvna parsiana saja vegnida midada dal tuttafatg tras la furmaziun.

Entant steva il tren per partir e signur Fogg ha pajà al parsian che spetgava sia paja e betg zic dapli. Quai ha fatg surstar in pau Passepartout, pertge ch'el saveva tge che ses signur aveva d'engraziar a la premura dal guid. Propi aveva il parsian gea ristga a Pillaji voluntarmain sia vita; e per cas ch'ils hindus al tschiffassan anc pli tard, na vegniss el strusch a mitschar da lur vendetga.

Restava pia anc la dumonda tge far cun Kiuni. Tge duev'ins pomai pigliar a mauns cun in animal uschè custaivel?

Ma Phileas Fogg aveva gia prendì ina decisiun.

«Parsian», ha el ditg al guid, «ti m'has servì en tutta fidaivladad. Tes servetsch hai jau pajà, betg però tia premura. Vuls ti l'elefant, sche tutga el a tai.»

Co han traglischà ils egls dal guid!

«Mes signur, Vus ma regalais ina facultad!», ha el exclamà.

«Prenda be, ti brav guid», ha ditg Mr. Fogg, «ed jau rest tuttina er vinavant tes debitur.»

«Quest qua ma plascha!», ha exclamà Passepartout. «Prenda be, mes ami! Kiuni è in animal brav e curaschus!»

Sinaquai è el ì vi tar l'animal ed al ha dà intgins tocs zutger cun ils pleds:

«Qua, prenda, Kiuni, prenda!»

Cun in ramurim ha l'elefant dà d'enconuscher sia cuntentientscha. Alura ha el tschiffà Passepartout vi da la tschinta, al ha brancà cun sia tromba ed al ha auzà si tar ses chau. Passepartout n'ha insumma betg piglià tema, ha charsinà l'animal ed è puspè vegnì tschentà da quel bufatgamain per terra. Cun dar ferm il maun, ha il brav cumpogn respundì al dar la tromba dal bun animal.

Curt suenter sa chattavan Phileas Fogg, sir Francis Cromarty e Passepartout en in vagun confortabel sper Mrs. Aouda, a la quala els avevan surlaschà il meglier plaz; ed uschia èn els viagiads en gronda prescha en direcziun Benares.

Per las 80 miglias fin là han els duvrà duas uras.

Durant quest viadi è la giuvna dunna puspè vegnida dal tuttafatg tar sasezza; l'effect durmentant dal hang è svanì.

Co è ella surstada da sa chattar en la viafier en quest vagun, en vestgadira europeica entamez viagiaturs ch'eran ad ella dal tuttafatg esters!

L'emprim è ella vegnida tgirada da ses cumpogns da viadi e manada enavos en la vita cun agid d'intgins daguts liquor; alura l'ha il general da brigada raquintà tge ch'era succedì. El ha suttastritgà l'ardiment da Phileas Fogg, il qual haja senza targlinar mess en privel sia vita per spendrar ella, e la schliaziun temeraria da l'aventura tras Passepartout.

Mr. Fogg n'ha ditg betg pled latiers. Passepartout ha ditg repetidamain tut schenà ch'i na valia betg la paina da discurrer da quai.

Commuventada profundamain ha Mrs. Aouda engrazià a ses spendraders; pli che cun pleds han las larmas en ses egls exprimì l'engraziaivladad dal cor. Alura, cur che ses patratgs èn turnads enavos tar il stgandler e contemplond ella la terra dals hindus, nua ch'ella era anc smanatschada da tants privels, è ella tut sa snuida da la sgarschur.

Phileas Fogg ha realisà tge che penetrava si'olma; e per la quietar ha el, cumbain a moda fitg reservada, fatg amogna da la manar fin a Hongkong, nua ch'ella possia restar, fin ch'il privel saja svanì.

Mrs. Auoda ha acceptà quai da cor gugent. A Hongkong viveva in parent dad ella, medemamain in parsian. Quel era in dals pli impurtants commerziants da la citad ch'è, cumbain situada a la costa chinaisa, dal tuttafatg englaisa.

A las 12:30 è il tren sa fermà a la staziun da Benares.

Las legendas brahmanas pretendan che questa citad saja situada al lieu dal vegl Casi, situà oriundamain en l'univers tranter il zenit ed il Nadir, sco la fossa da Mohammed. Ma en questa epoca da la realitad stat ella a moda dal tuttafatg prosaica sin terra, e Passepartout ha pudì contemplar in mument sias chasas da quadrels e sias chamonas d'entretschada che la dattan ina cumparsa dal tuttafatg monotona, senza nagin colorit local.

Qua ha sir Francis Cromarty stuì sortir dal tren. Las truppas, tar las qualas el sa rendeva, avevan lur quartier intginas miglias al nord da la citad. Il general da brigada ha pia prendì cumià da Phileas Fogg, al giavischond tut il success pussaivel, e ch'el possia far in'autra giada il viadi a moda main originala, ma pli nizzaivla. Mr. Fogg ha struclà a ses cumpogn levet la detta.

Mrs. Aouda ha prendì cumià a moda pli attaschada, al sincerond ch'ella vegnia a sa regurdar en perpeten tge ch'ella haja d'engraziar a sir Francis Cromarty. Passepartout è vegnì onurà dal general da brigada cun dar il maun a moda cordiala ed ha dumandà tut commuventà cura e nua ch'el al possia mussar sia fidaivladad. Sinaquai èn ins ì in ord l'auter.

Davent da Benares suonda la viafier anc in temp la Val dal Ganges. Tras la fanestra dal vagun han ins vis d'aura vaira agreabla la cuntrada da Behar cun tut sias colurs, muntognas cuvertas cun plantas da feglia, champs da ierdi, da tirc e da furment, dutgs e palids plainas d'alligaturs verdents, vitgs bain mantegnids, guauds verdegiants.

Intgins elefants e zebus cun lur gobas grossas bagnavan en las auas dal flum sontg e, malgrà che la stagiun era gia avanzada e l'aura gia fraida, er rotschas da hindus dad omaduas schlattainas che faschevan pietusamain lur lavadas sontgas. Quests cartents, inimis incharnads dal budissem, èn aderents fervents da la religiun dals brahmans, la quala sa manifestescha en trais persunas: il dieu dal sulegl Vishnu; la persunificaziun divina da las forzas da la natira, Shiva; e Brahma, il suprem signur dals sacerdots e legislaturs. Ma cun tge egliada duevan Brahma, Shiva e Vishnu contemplar quest'India ‹britannisada›, passond sperasvi ina nav a vapur ramuranta che turblava las sontgas auas dal Ganges, spaventava las randulinas da mar che sgulavan sur il spievel dal flum, las rotschas da tartarugas a l'ur da la riva ed ils cartents pietus che sa trategnevan per lung da sias costas!

Quest entir panorama è passà sperasvi en in batterdegl e savens han nivels da vapur alv impedì da vesair ses detagls.

Ils viagiaturs han strusch gì temp da contemplar il Fort Chumar, ventg miglias en il sidost da Benates, antruras ina fortezza dals rajahs da Behar, Ghazepur cun sias impurtantas fabritgas d'aua da rosas, il monument da fossa da lord Cornwallis, erigì a la riva sanestra dal Ganges, la citad fortifitgada da Buxar, la gronda citad da mastergn e commerzi Patna, nua che sa chatta il martgà principal da l'opium indic, Monghir, ina citad tuttina englaisa sco Manchester e Birmingham, enconuschenta per sias cularias da fier, manaschis d'arsenal e fabritgas da buis, da las qualas ils chamins tschufragnavan il tschiel da Brahma cun fim nair.

Sinaquai hai fatg notg ed il tren è sgulà en tutta prescha amez l'urlim da tighers, urs e liuns che scappavan da la locomotiva, uschia ch'ins na pudeva betg pli vesair ils miraculs dal Bengal, Golgouda, Gour en ruinas, l'anteriura chapitala Murshedabad, Burdwan, Hougly, Chandernagor, il sulet punct sin territori indic che tutga als Franzos, nua che Passepartout avess gugent guardà cun superbia a sgulatschar la bandiera da sia patria.

Finalmain, a las set da la damaun, han ins cuntanschì Calcutta. La nav da posta vers Hongkong parteva pir a las dudesch, uschia che Phileas Fogg aveva anc tschintg uras temp.

Tenor ses cudeschet stueva il gentleman cuntanscher 23 dis suenter sia partenza a Londra, ils 25 d'october, la chapitala da l'India ed el è arrivà là il di destinà. Deplorablamain eran ils dus dis ch'ins aveva gudagnà tranter Londra e Bombay puspè ids a perder cun traversar la Peninsla Indica – nus savain daco –, ma ins dastga far quint che Phileas Fogg n'als duvrava betg deplorar.


Chapitel 15: Il satg da bancnotas vegn danovamain per intginas milli glivras pli lev
modifitgar

Il tren è sa fermà a la staziun. Passepartout ha bandunà sco emprim il char, alura è suandà Mr. Fogg ch'ha gidà sia giuvna cumpogna a descender. Phileas Fogg aveva l'intenziun da sa render immediatamain tar la nav da posta vers Hongkong, per endrizzar là cumadaivlamain Mrs. Aouda; pertge ch'el na vuleva betg la laschar persula, uschè ditg ch'ella sa trategneva en il pajais ch'era per ella uschè privlus.

En quel mument che Mr. Fogg vuleva sortir da la staziun dal tren, è in policist s'avischinà ad el ed ha ditg:

«Signur Phileas Fogg?»

«Quel sun jau.»

«Quest uman è Voss servient?», ha il policist agiuntà, mussond sin Passepartout.

«Gea.»

«Dastg jau supplitgar omadus da ma suandar.»

Mr. Fogg n'ha laschà sentir en nagin moviment ch'el fiss surstà. Quest agent era in represchentant da la lescha ed a mintga Englais è la lescha sontga. Passepartout cun sias disas franzosas, vuleva discutar, ma il policist al ha tutga cun ses bastun e Phileas Fogg al ha fatg segn d'al far per cumond.

«Ans po questa giuvna dama accumpagnar?», ha dumandà Mr. Fogg.

«Gea», ha respundì il policist.

Il policist ha manà las trais persunas tar in palkighari, ina sort char da pèr a quatter rodas che porscha plaz a quatter persunas, ed ins è partì. Durant il viadi ch'ha durà radund ventg minutas n'ha nagin ditg in pled.

Il char è l'emprim ì tras la ‹citad naira›, cun vias stretgas e chamonas plainas da glieud tschuffa e sdratschada or da tuttas naziuns; alura tras la citad europeica, la quala è plaschaivla, cun chasas da quadrels, sumbrivada da palmas da cocos, plaina dad arbers e pitgas, en la quala charravan gia la damaun chavaliers elegants cun charrotschas magnificas.

Il palkighari è sa fermà davant ina chasa da simpla cumparsa, ma che na pudeva betg vegnir duvrada per intents privat. Il policist ha fatg descender ses praschuniers – ins als pudeva vairamain numnar uschia –, als ha manà en ina stanza munida cun in giatter ed ha ditg:

«Las otg e mesa avais vus da cumparair avant il derschader Obadiah.»

Sinaquai è el sa retratg ed ha serrà l'isch.

«Schia, qua fissan nus pia en praschun!», ha Passepartout clamà sa laschond crudar sin ina sutga.

Mrs. Aouda è immediat sa vieuta vers Mr. Fogg ed ha ditg cun commoziun, la quala ella n'ha betg pudì zuppentar:

«Mes signur, Vus ma stuais surdar! Pervi da mai vegnis Vus persequitads! Perquai che Vus m'avais spendrà!»

Phileas Fogg ha be respundì che quai na saja betg pussaivel. Persequità per avair rapinà la vaiva – quai na vegniva strusch en dumonda. Ils accusaders na ristgassan strusch da sa preschentar. I stueva sa tractar qua d'ina malchapientscha. Mr. Fogg ha agiuntà ch'el na vegnia en tutta cas betg a bandunar ella e ch'el la vegnia a manar a Hongkong.

«Ma la nav parta gia a las dudesch!», ha remartgà Passepartout.

«Avant ch'igl è las dudesch vegnin nus ad esser a bord», ha il gentleman respundì en tutta ruassaivladad.

El ha ditg quai cun tanta franchezza che Passepartout n'ha betg savì far auter che da dir a sasez:

«Sapperlot! Quest qua è tschert! Avant las dudesch vegnin nus ad esser a bord!» Ma quietà n'era el tuttavia betg.

A las otg e mesa è l'isch s'avert, il policist è entrà ed ha manà ils praschuniers en la sala che sa chattava daspera. Igl era quai ina sala d'inquisiziun, en la quala sa chattava gia in grond public d'Europeans ed indigens.

Mr. Fogg, Mrs. Aouda e Passepartout han prendì plazza sin in banc davant las sutgas dal derschader e da l'actuar da dretgira.

Il derschader Obadiah è bainspert arrivà accumpagnà da l'actuar. El era in um gross e tut radund. El ha prendì ina perucca che pendeva vi d'ina gutta ed ha svelt mess quella sin chau.

«L'emprima chaussa», ha el ditg.

Ma alura giond cun il maun sur il chau vi:

«Ma, quai n'è gea gnanc mia perucca!»

«Propi, signur Obadiah, igl è la mia», ha respundì l'actuar.

«Char Oysterpuff, co po in derschader trair ina sentenzia gista sut la perucca da l'actuar!»

Las peruccas èn vegnidas barattadas. Durant questas preliminarias seseva Passepartout sco sin cotgla ardenta, pertge che la lantschetta sin il plat da la grond'ura da la sala da dretgira al pareva da s'avanzar terriblamain svelt.

«L'emprima chaussa», ha repetì il derschader Obadiah.

«Phileas Fogg?», ha dumandà l'actuar da dretgira Oysterpuff.

«Qua sun jau», ha replitgà Mr. Fogg.

«Passepartout?»

«Qua!»

«Bun», ha ditg il derschader. «Dapi dus dis han ins spetgà sin Voss'arrivada cun mintga tren che vegniva da Bombay.»

«Ma da tge vegnin nus accusads?», ha Passepartout clamà plain malpazienza.

«Quai vegniss Vus prest ad udir», ha ditg il derschader.

«Mes signur», ha ditg sinaquai Mr. Fogg, «jau sun burgais englais, ed jau hai il dretg...»

«As han ins tractà senza respect?», ha dumandà Obadiah.

«Tuttavia betg.»

«Bun! Ils accusaders duain entrar.»

Sin il cumond dal derschader è s'avert in isch ed in servient da dretgira ha manà natiers trais sacerdots hinduistics.

«Geabain!», ha marmugnà Passepartout, «quests cumpogns han vulì brischar nossa giuvna dama!»

Ils sacerdots stevan davant il derschader e l'actuar da dretgira ha prelegì dad aut in plant pervi da profanaziun dal tempel cunter Phileas Fogg e ses servient, perquai ch'els hajan profanà in lieu sanctifitgà tras la religiun brahmanica.

«Vus avais udì l'accusaziun?», ha il derschader dumandà Phileas Fogg.

«Gea, mes signur», ha replitgà Mr. Fogg, «ed jau conced d'avair fatg quai.»

«Ah, Vus concedis...»

«Jau conced e spetg ch'ils sacerdots confessian da lur vart, tge ch'els vulevan far en la pagoda da Pillaji.»

Ils sacerdots han guardà in sin l'auter.

«Franc e segir!», ha clamà Passepartout tut indignà, «en la pagoda da Pillaji, davant la quala els vulevan brischar lur unfrenda!»

Ils sacerdots èn danovamain sa smirvegliads ed il derschader Obadiah ha dumandà tut surstà:

«Tge unfrenda? Brischar! Amez Bombay?»

«Bombay?», ha clamà Passepartout.

«Natiralmain. Da Pillaji nagin che na discurra, mabain da la pagoda Malebar Hill a Bombay.»

«E sco cumprova», ha agiuntà l'actuar, «qua ils chalzers dal profanader», ed el ha mess in pèr chalzers sin la maisa da scriver.

«Mes chalzers!», ha clamà tut surprais Passepartout, il qual n'è betg stà bun da retegnair la remartga involuntara.

Ins po s'imaginar l'irritaziun en il spiert dal signur e dal servient. Els avevan tut emblidà l'incap en la pagoda da Bombay ed eran tuttina vegnids citads pervi da quai davant il derschader a Calcutta.

En vardad eri stà l'agent Fix ad empruvar da trair da quest schabetg il pli grond profit pussaivel. El era anc restà dudesch uras a Bombay ed era sa cusseglià là cun ils sacerdots da Malebar Hill. A quels aveva el mess en vista in'indemnisaziun considerabla, pertge ch'el saveva che la regenza englaisa chastia a moda severa talas cuntravenziuns; silsuenter als aveva el spedì cun il proxim tren a la persecuziun dal profanader. Ma pervi da la perdita da temp che la liberaziun da la vaiva aveva chaschunà, era Fix arrivà cun ses hindus pli baud a Calcutta che Phileas Fogg e ses servient, ils quals l'autoritad ch'era vegnida infurmada tras depescha dueva arrestar il mument ch'els sortivan dal tren. Co è Fix stà en embarass cur ch'el è vegnì a savair che Phileas Fogg na saja gnanc anc arrivà a Calcutta! El ha manegià che ses lader saja sbrigà d'ina staziun vers las provinzas al nord. Ventgaquatter uras aveva Fix lajegià ora el a la staziun en il malruaus il pli penibel. E co è el sa legrà, al vesend finalmain a sortir questa damaun, schebain en cumpagnia d'ina dunna, la preschientscha da la quala el na pudeva betg s'explitgar. El al ha immediat tramess suenter il policist, il qual ha, sco che nus avain vis, manà ils trais arrivads avant il derschader Obadiah.

E na fiss Passepartout betg stà occupà uschè fitg cun l'affar, avess el vis l'agent en in chantun da la sala da dretgira, co ch'el persequitava cun grond interess las tractativas – pertge che er a Calcutta, sco gia a Bombay e Suez, n'era il cumond d'arrest betg anc arrivà!

En il fratemp aveva il derschader Obadiah protocollà il confess ch'era mitschà a Passepartout.

«Vus admettais il fatg?»

«Gea, nus al admettain», ha replitgà Mr. Fogg en tun fraid.

«Considerond», ha cuntinuà il derschader, «che la lescha englaisa protegia tut las religiuns da la populaziun indica en medema moda, e damai che signur Passepartout ha confessà ses surpassament e che vala sco cumprovada sia culpa d'esser entrà ils 20 d'october cun pes betg benedids en la pagoda Malebar Hill a Bombay: sche vegn il numnà Passepartout sentenzià a quattordesch dis praschun ed ina multa da 300 glivras.»

«300 glivras?», ha clamà Passepartout.

«Ruaus», ha sbragì l'actuar da dretgira.

«E», ha cuntinuà il derschader, «damai ch'i n'è materialmain betg cumprovà ch'i n'haja betg dà ina cunvegnientscha tranter il signur ed il servient e ch'il signur sto en tutta cas esser responsabel per las acziuns ed ils moviments d'in servient che vegn salarisà dad el, sche vegn il numnà Phileas Fogg tegnì ferm e sentenzià ad otg dis praschun ed ina multa da 150 glivras. – Actuar, preschentai in'autra partida.»

Fix ha registrà en ses chantun cun gronda satisfacziun che Phileas Fogg vegnia retegnì otg dis a Calcutta. Dapli na duvrava el betg per survegnir ses cumond d'arrest.

Passepartout era mez desperà. Questa sentenzia ruinava ses signur. Pers ina scumessa da 20 000 glivras, e quai perquai ch'el sco vair pajass era entrà en la smaladida pagoda!

Phileas Fogg era restà uschè ruassaivel, sco sche la sentenzia n'al avess betg pertutgà. Ma en quel mument ch'in autra partida è vegnida clamada, è el stà en pe ed ha ditg:

«Jau giavisch da pudair prestar cauziun.»

«Questa pussaivladad avais Vus», ha replitgà il derschader.

Fix ha tschiffà tema, ma el è bainspert sa revegnì, udind el co ch'il derschader ha, «en vista al fatg che Phileas Fogg e ses servient èn esters», fixà la cauziun per mintgin dad els dus sin 1000 glivras.

2000 glivra dueva Mr. Fogg pia perder, sch'el na sa responsava betg.

«Jau paj», ha ditg il gentleman.

Ed el ha prendì or dal satg, il qual Passepartout purtava, in fasch bancnotas ed ha mess quellas sin il pult da l'actuar da dretgira.

«Questa summa As vegn puspè restituida, uschespert che vus vegnis or da praschun. En il fratemp essas Vus libers cunter la cauziun.»

«Vegni», ha ditg Phileas Fogg a ses servient.

«Ma mes chalzers ma stuais almain dar enavos!», ha ditg Passepartout en tun vilà.

Ins al ha restituì ses chalzers.

«Quels custan char! Dapli che 1000 glivras mintgin!»

Cun tschera brutta è Passepartout suandà Mr. Fogg, il qual ha purschì a la giuvna dunna ses bratsch. Fix ha anc sperà che ses lader na possia betg sa resolver da laschar enavos las 2000 glivras ed al è stà sin ils chaltgogns.

Mr. Fogg ha prendì in char ed è immediat entrà en quel cun Mrs. Aouda e Passepartout. Fix è suandà il char, il qual è bainspert sa fermà ad in quai.

En ina distanza d'ina mesa miglia sa chattava la Ragoon al port e la bandiera da partenza sgulatschava gia. Igl ha dà las indesch, uschia che Mr. Fogg aveva anc in'ura temp. El ha bandunà il char ed è ì cun Mrs. Aouda e Passepartout en ina bartga. L'agent ha zappà cun ils pes.

«Quest scroc!», ha el clamà. «El parta e lascha enavos 2000 glivras! Uschè da sfarlattader po be esser in lader! Ah, jau al stun sin ils chaltgogns fin la fin dal mund sch'i sto esser. Ma en questa moda vegnan ils daners engulads prest ad esser duvrads si!»

Betg senza raschun ha l'agent discurrì uschia. Dapi sia partenza da Londra aveva Phileas Fogg propi gia duvrà dapli che 5000 glivras sco pretsch da viadi e premias, per l'elefant, cauziun e chastis; ed ils procents ch'ils agents han da bun per la summa ch'els confisceschan, sa diminuivan d'in cuntin.


Chapitel 16: Fix fa sco sch'el na savess nagut da quai ch'al vegn raquintà
modifitgar

La Rangoon, ina nav da posta da la Cumpagnia peninsulara ed orientala en servetsch en las mars chinaisas e giapunaisas, era ina nav a propeller da 1770 tonnas brutto e 400 forzas-chaval. Ella era bain tuttina sperta sco la Mongolia, ma betg munida cun tant confort. Perquai n'aveva er Mrs. Aouda betg pudì s'endrizzar a moda uschè cumadaivla sco che Phileas Fogg avess giavischà. Ma la finala sa tractavi be d'in viadi da 3500 miglias, vul dir dad indesch u dudesch dis, e la giuvna dunna n'è betg sa mussada sco passagier cun grondas pretensiuns.

Durant ils emprims dis da quest viadi ha Mrs. Aouda emprendì a conuscher meglier il signur Phileas Fogg. Tar mintga chaschun al ha ella exprimì l'engraziaivladad la pli profunda. Il gentleman flegmatic la tadlava apparentamain a moda fitg reservada, senza dar d'enconuscher tras in'intunaziun u in gest la minima emoziun. El vegliava ch'i na manchia nagut a la giuvna dunna; e vegniva regularmain da tschertas uras, sche betg a discurrer, sche tuttina a la tadlar. El accumpliva envers ella rigurusamain tut ils duairs da curtaschia, ma cun la grazia e directadad d'in automat munì cun moviments endrizzads aposta. Mrs. Aouda na saveva betg propi tge ch'ella duaja pensar dad el, ma Passepartout l'ha dà en curts pleds scleriment davart la natira singulara da ses signur. Mrs. Aouda ha surris in pau; ma ella al aveva d'engraziar sia vita, e ses spendrader n'aveva nagut da perder, sch'ella al guardava cun egliada engraziaivla.

Mrs. Aouda ha confermà l'istorgia commoventa ch'il guid ind aveva raquintà dad ella. Ella appartegneva pelvaira a la razza che sa chattava sin l'emprim rang entaifer ils indigens. Intgins commerziants parsians han s'acquistà en l'India ina gronda facultad cun il commerzi da mangola. In dad els, sir James Iejeebhoy, era vegnì nobilisà tras la regenza englaisa, e Mrs. Aouda era ina parenta da quest um ritg che viveva a Bombay. Ed igl era precis in cusrin da sir Iejeebhoy, il venerabel Jejee, tar il qual ella vuleva ir a Hongkong. Schebain ella vegnia a chattar tar el refugi e sustegn na saveva ella betg dir. Mr. Fogg ha respundì sin quai ch'ella duaja be restar quieta, tut vegnia a sa reglar cun precisiun matematica! Uschia aveva el la disa da s'exprimer.

Tgi sa sche la giuvna dunna ha chapì quest'orribla expressiun? En tutta cas ruassavan ses gronds egls sin quels da Mr. Fogg – ses gronds egls ch'eran uschè clers sco ils sontgs lais dal Himalaya! Ma Mr. Fogg, fraid e reservà sco adina, na pareva betg d'esser l'um che fiss abel da sa bittar en quest lai.

Quest'emprima part dal viadi da la Rangoon è sa splegà sut cundiziuns excellentas. L'aura era passabla. Quest'entira part da l'immens Golf da Bengala è sa mussada ordvart favuraivla ad ina cursa rapida. La Rangoon ha bainspert survegnì en vista l'insla principala da la gruppa da las Andamanas, la quala è vesaivla als navigaturs lunsch enturn pervi da la muntogna pittoresca Saddle Peak d'in'autezza da 2400 pes.

Ins è navigà vaira datiers per lung la costa. Ils Papaus selvadis da l'insla n'èn betg sa mussads. Igl èn quai bain creatiras che sa chattan sin il stgalim il pli bass da la furmaziun umana, ma cannibals n'èn els tuttina betg.

Las inslas furmavan in panorama magnific. La part davant era cuverta cun immens guauds da pisang, areka, bambus, mustgat, plantas da teak, immensas mimosas, feleschs gronds sco plantas e la part davos furmavan siluettas da muntognas elegantas. A la costa sfurmiclavi da millis salangans, dals quals ils gnieus mangiabels furman ina spaisa tschertgada en il reginavel celest. Ma quest spitacul plain colurs che la gruppa da las Andamanas purscheva a las egliadas è sgulà svelt sperasvi, e la Rangoon è dalunga s'avischinada a la Via da Malacca, per arrivar tras quella en la Mar Chinaisa.

E tge fascheva durant quest viadi l'agent Fix, il qual sia disfortuna aveva tratg cun sin quest viadi?

Suenter avair dà ordra a Calcutta d'al trametter suenter a Hongkong il cumond d'arrest, apaina che quel saja finalmain arrivà, al eri reussì d'arrivar a bord da la Rangoon senza che Passepartout al vesia, ed el sperava bain da pudair tegnair secreta sia preschientscha sin quel fin l'arrivada da la nav da posta. Ed el avess propi er gì fadia da sa giustifitgar areguard sia preschientscha a bord senza svegliar il suspect tar Passepartout, il qual stueva crair ch'el saja restà a Bombay. Ma la logica da las circumstanzas ha vulì ch'el reprendia puspè l'enconuschientscha cun il brav cumpogn. Co che quai è sa dà, vegnin nus gist a vesair.

Tut las speranzas, tut ils giavischs da l'agent sa concentravan uss sin in sulet punct: Hongkong.

Pertge che la nav da posta sa fermava memia curt temp a Singapur per pudair interprender insatge en questa citad. L'arrestaziun stueva pia succeder a Hongkong, ubain ch'il lader al mitschava senza nagina pussaivladad d'al tschiffar.

Hongkong era pelvaira il sulet flatg terra englaisa che restava anc sin l'entir viadi. Silsuenter purschevan la China, il Giapun e l'America a Mr. Fogg in refugi segir. A Hongkong però, retschavend el finalmain il cumond d'arrest ch'al vegniva tramess suenter, vuleva Fix arrestar Fogg ed al surdar a la polizia locala. Quai na fiss nagin problem. Ma sur Hongkong ora na bastava in simpel cumond d'arrest betg; qua duvravi in'extradiziun formala – e lezza era colliada cun retardaments ed impediments ch'il scroc pudeva trair a niz per mitschar definitivamain. Na reussiva l'arrestaziun betg a Hongkong, alura daventavi, sche betg impussibel, alura fitg difficil d'anc pudair realisar quella cun schanzas d'avair success.

«Pia», ha Fix ditg repetidamain a sasez, entant ch'igl al ha cumenzà a daventar lungurus en sia cabina, «u ch'il cumond d'arrest è gia a Hongkong tar noss'arrivada ed jau tschif mes um, ubain ch'el n'è betg anc là, e lura stoss jau impedir per tut pretsch sia partenza! Jau hai fatg naufragi cun mes plan a Bombay ed a Calcutta! Sche jau manchent a Hongkong mes intent, sche è mes renum ruinà! Custia tge ch'i veglia, uss stoss jau cuntanscher mes intent. Ma tge poss jau far, per impedir en cas da basegn che quest smaledì Fogg cuntinueschia ses viadi?»

Sco ultima opziun era Fix fermamain decidì da revelar tut a Passepartout, d'al far enconuscher ses signur, la culpa dal qual el na parteva segiramain betg. Ed era Passepartout mess al current davart il succedì, sche stueva el, per tema da vegnir resguardà sco conculpant, senz'auter collavurar cun el, Fix. Ma tar quai sa tractavi adina d'ina metoda privlusa che dastgava be vegnir applitgada, sche tut las autras na purtavan betg ils resultats giavischads. Cun dir a ses signur in sulet pled, pudeva Passepartout gea lavagar dal tuttafatg la fatschenta.

L'agent da polizia era pia vaira embarassà, cur che la preschientscha da Mrs. Aouda a bord da la Rangoon en cumpagnia da Phileas Fogg al ha avert ina nova perspectiva. Tgi era questa dunna? Tge cumbinaziun da circumstanzas aveva fatg dad ella l'accumpagnadra da Fogg? Apparentamain eran els vegnids tranter Bombay e Calcutta en contact in cun l'auter. Ma sin tge punct da la Peninsla? Dueva la casualitad avair manà la giuvna dunna da la vart da Phileas Fogg? U eri forsa gist l'intent da quest viadi tras l'India da vegnir ensemen cun questa persuna attractiva? Pertge che bella era ella senza dubi! Fix l'aveva bain remartgà en la sala d'interrogaziun a Calcutta.

Ins po bain chapir che l'agent bunamain schluppava da la marveglia. El sa dumandava, schebain i sa tractia forsa d'in rapinament criminal. Gea, quai stuevi bain esser! Quest patratg è sa francà en il tscharvè da noss Fix ed el ha bain realisà, tge avantatg ch'el pudeva trair da questa circumstanza. La giuvna dunna pudeva esser maridada u betg, in rapinament aveva gì lieu ed igl era pussaivel da chaschunar al rapinader a Hongkong difficultads, da las qualas el na pudeva betg sa liberar cun daners.

Ma ins na dastgava betg spetgar l'arrivada da la Rangoon a Hongkong. Quest Fogg aveva la terribla disa da quasi siglir d'ina nav a vapur en l'autra, ed anc avant che las chaussas eran vegnidas messas en moviment, pudeva el gia esser lunsch davent.

Igl era pia impurtant d'infurmar ordavant las autoritads englaisas e da signalisar l'arrivada da la Rangoon avant ch'ella possia sbartgar. E quai era fitg simpel, damai che la nav da posta sa proviantava a Singapur, e Singapur era collià tras in telegraf cun la costa chinaisa.

Ma per far la segira, ha Fix pensà d'interrogar Passepartout avant che agir. El saveva ch'i na saja betg fitg difficil da far discurrer quest cumpogn, ed el è sa decidì da bandunar ses incognito d'enfin qua. Ma i n'era betg da perder temp. Igl era ils 31 d'october e l'auter di dueva la Rangoon sbartgar sper Singapur.

Pia è Fix sa rendì quel di or da sia cabina sin la punt cun l'intenziun da pledentar Passepartout sco emprim, e quai cun l'expressiun da la pli gronda surpraisa. Passepartout spassegiava gist sin la part davant che l'agent è sa precipità sin el ed ha clamà:

«Vus sin la Rangoon!»

«Signur Fix a bord!», ha respundì Passepartout, surprais sin il pli aut grad, enconuschend el ses cumpogn da viadi sin la Mongolia. Co quai? Jau As bandun a Bombay ed As chat puspè en viadi vers Hongkong! Ma, viagias Vus er enturn il mund?»

«Na, na», ha respundì Fix, «jau hai l'intenziun da ma trategnair a Hongkong, almain intgins dis.»

«Schia», ha ditg Passepartout cun in'expressiun in pau surstada. «E co pomai n'hai jau betg vesì Vus a bord dapi nossa partenza a Calcutta?»

«Gea, savais, ina maldispostadad... in pau mal da mar... Jau sun stà en letg en mia cabina... Jau na support il Golf da Bengala betg mez uschè bain sco la Mar Indica. E Voss signur Phileas Fogg?»

«Saun sco in pesch. E punctual sco ses carnet da viadi! Gnanc in sulet di memia tard! E Vus na vegnis er betg a savair, signur Fix, che nus avain ina giuvna dama en nossa societad.»

«Ina giuvna dama?», ha dumandà l'agent, faschond sco sch'el na chapiss betg tge che ses accumpagnader vuleva dir.

Ma Passepartout al ha bainspert infurmà davart il succedì. El ha raquintà dal schabetg en la Pagoda a Bombay, da la cumpra da l'elefant per 2000 glivras, co ch'igl è ì cun la brischada, co ch'els han liberà Aouda, co ch'il tribunal a Calcutta als ha sentenzià e puspè laschà liber cunter cauziun. Fix, al qual quests ultims schabetgs eran enconuschents, ha fatg sco sch'el na savess da nagut, e Passepartout n'ha betg pudì resister al regl da palesar sias aventuras ad in auditur che mussava tant interess.

«Ed a la fin», ha dumandà Fix, «ha Voss signur alura l'intenziun da manar la giuvna dama en l'Europa?»

«Na, signur Fix! Nus la vulain be surdar a la protecziun d'in parent ch'è in ritg commerziant a Hongkong.»

«Nagut da far!», ha pensà l'agent da polizia, supprimind ses displaschair. «In magiel gin, signur Passepartout?»

«Gugent, signur Fix. Da baiver in è bain il pli pauc che nus pudain far sin nossa scuntrada a bord da la Rangoon!»


Chapitel 17: Nua ch'i va per quai e tschai durant la traversada da Singapur a Hongkong
modifitgar

Dapi quel di èn Passepartout e l'agent da polizia s'entupads stediamain, ma quest ultim ha mantegnì envers ses cumpogn tutta distanza e n'ha betg empruvà d'al far discurrer.

Be ina u duas giadas è el vegnì a vesair curtamain Mr. Fogg, il qual restava gugent en il grond salon da la Rangoon, saja quai per far cumpagnia a Mrs. Aouda u per giugar whist tenor sia disa d'adina.

Passepartout era vegnì sin l'idea da sa far patratgs davart la casualitad remartgabla che Fix sa chattava danovamain sin la medema via sco ses signur. E propi era quai almain da sa smirvegliar. Quest gentleman, ch'è senz'auter ordvart amiaivel e curtaschaivel, entaup'ins l'emprim a Suez, alura va el a bord sin la Mongolia, descenda a Bombay, nua ch'el pretenda da stuair restar, e cumpara alura puspè sin la Rangoon en viadi vers Hongkong – ditg curt: ins al entaupa pass per pass sin la ruta da viadi da Mr. Fogg. Quai stueva bain dar da pensar. Igl era en tutta cas ina sentupada ordvart singulara. Tge aveva Fix en mira? Passepartout avess mess patg sias pantoflas – las qualas el tegneva en salv sco insatge custaivel – che Fix vegnia a bandunar Hongkong il medem mument sco els, probablamain sin la medema nav da posta.

El na fiss mai vegnì sin l'idea ch'ins saja sin ils chaltgogns a ses signur enturn l'entir globus, pensond ch'el saja in lader. Ma damai ch'igl è en la natira umana da tschertgar in'explicaziun per tut, sche ha Passepartout, al qual è tuttenina ida si ina glisch, interpretà la preschientscha cuntinuanta da Fix en la suandanta, tuttavia vardaivla maniera: En vardad, uschia ha el pensà, era Fix – auter na pudevi betg esser – be in agent, il qual ils collegas da Mr. Fogg en il Club da refurma al avevan tramess suenter per constatar ch'il viadi sa spleghia, sco prescrit, adina enturn il mund.

«Precis!», ha il brav cumpogn repetì si per sasez, tut superbi da ses spiert viv. «I sa tracta d'in spiun che lezs gentlemen ans han tramess suenter! Mr. Fogg ch'è uschè sincer ed undraivel! Al laschar spiunar ora tras in agent! Ah! Mes signurs dal Club da refurma, quai vegnis vus a stuair pajar char e bain!» Passepartout, ch'è sa legra terriblamain da sia scuverta, è però sa decidì da na dir nagut da quai a ses signur, per tema che tala disfidanza da vart da ses adversaris al stuessia offender. Ma el è sa decidì da, cun chaschun, laschar sentir Fix insatge da quai – cun pleds zuppads e senza sa cumprometter.

Mesemna, ils 30 d'october il suentermezdi, è la Rangoon passada en la Via da Malacca che sparta la peninsla da medem num da Sumatra. La gronda da las inslas era cuverta per ils passagiers tras in dumber d'inslas pitschnas, fitg taissas e pittorescas.

L'auter di, a las quatter da la damaun, è la Rangoon – ch'aveva gudagnà en il fratemp ina mes'ura en congual cun il temp regular – sa fermada a Singapur per sa proveder cun cotgla.

Phileas Fogg ha nudà quest avantatg en la colonna da gudogn ed è sa rendì questa giada sin terra per accumpagnar Mrs. Aouda, la quala aveva giavischà da far in gir d'in pèr urettas.

Fix, al qual mintga pass da Fogg pareva privlus, al è suandà senza sa far remartgar. Passepartout, riend adascus sur dal cumportament da Fix, ha fatg sco usità sias cumpras.

L'insla da Singapur n'è ni gronda ni d'in aspect imposant. Ad ella manca la grippa, vul dir ils profils da muntognas. Ma malgrà quest manco ha ella tuttavia ses scharm; ella sa preschenta sco in parc tras il qual mainan bellas vias. Mrs. Aouda e Phileas Fogg charravan, en il bel equipage che vegniva tratg da chavals elegants importads da la Nova Ollanda, sut ina spessa retscha da palmas cun fegls glischants, e plantas da neghels e chaglioms da paiver stevan qua sco spinatschs sin pradas europeicas; sagos ed auts feleschs fermamain diromads devan a questa cuntrada tropica in aspect colurà; plantas da mustgat cun feglia sco dada si lac emplenivan l'aria cun bunas odurs. En la bostgaglia faschevan legras schimgias lur sigliots e forsa vivevan en la channa er tighers. A tgi che vul sa smirvegliar che quests animals da preda n'èn betg extirpads dal tut sin quest'insla relativamain pitschna, saja ditg che quels arrivian sin quella nà da la peninsla, nudond tras la stretga da mar.

Suenter che Mrs. Aouda e ses accumpagnader, il qual guardava, ma na veseva nagut, eran charrads duas uras tras la planira, èn els returnads en la citad. Quella consista d'in'immensa quantitad da chasas plattas, circumdadas da bels curtins cun mangostans, ananas e tut ils megliers fritgs dal mund.

A las diesch èn els returnads tar la nav da posta, adina accumpagnads dascusamain da l'agent ch'aveva medemamain stuì impunder daners per in equipaschi.

Passepartout als spetgava sin la punt da la Rangoon. Il brav cumpogn aveva cumprà intgins tozzels mangostans, in fritg da la grondezza da mails mesauns, ordadora brin stgir, a l'intern cotschen glischant cun in fritg alv, il qual lieua tranter ils lefs e delectescha mintga mangiabain. Passepartout è sa sentì ventiraivel d'als pudair offrir a Mrs. Aouda, e quella al ha engrazià cun tutta graziusadad.

A las indesch aveva la Rangoon finì da chargiar il charvun, ha auzà l'ancra e suenter intginas uras èn svanidas ord vista als passagiers las autas muntognas da Malacca, en ils guauds da las qualas vivan ils pli bels tighers dal mund.

Singapur sa chatta en ina distanza da radund 1300 miglias da l'insla da Hongkong, in pitschen flatg terra englaisa ch'è spartì da la costa chinaisa. Phileas Fogg stueva percurrer quest traject en maximal sis dis per cuntanscher a Hongkong la nav a vapur che parteva ils 6 da november per Yokohama, in dals pli impurtants ports dal Giapun.

La Rangoon era chargiada bravamain. A Singapur eran entrads numerus passagiers, hindus, Ceylonais, Chinais, Malays, Portugais che navigavan per gronda part en segunda classa.

L'aura ch'era stada fin qua vaira buna, è sa midada cun il davos quart da la glina. La mar era malruassaivla e magari suflava in vent criv, ma per fortuna nà dal sidost, quai ch'era favuraivel al viadi. Sch'igl era cunvegnent, laschava il chapitani stender las velas. La Rangoon navigava savens cun avair stendì las velas vi dals dus arbers sco er la vela davant, e l'effect dubel dal vapur e dal vent rinforzava sia spertadad. En questa moda èn ins navigà, sin undas ruttas e bainduras cun stenta, per lung da la costa dad Anname Cochinchina.

Ma il sbagl era d'attribuir bundant pli fitg a la Rangoon ch'a la mar, ed a la nav da posta avevan ils passagiers che vegnivan malsauns, per ordinari er da dar la culpa per lur malesser.

Pelvaira èn las navs da la cumpagnia peninsulara che navigheschan sin las mars chinaisas segnadas d'in veritabel sbagl da construcziun. Co che las navs giaschan sin la mar cur ch'ellas èn plainas, n'era betg vegnì calculà endretg; uschia porschan ellas a la mar mo ina pitschna resistenza. La cumpart da lur surfatscha che n'è betg cuntanschibla per l'aua è memia pitschna. Ellas giaschan memia profund en l'aua ed uschia bastan gia undas d'in'autezza mesauna per midar lur curs.

Perquai stuev'ins, en vista a la trid'aura, agir cun precauziun. Magari eri necessari da reducir la vapur e da metter la nav a travers; quai era collià cun ina sperdita da temp che na pareva da far nagin'impressiun sin Phileas Fogg, ma che fascheva persuenter ir Passepartout tut a dubel da las paraids si. Alura fascheva el reproschas al chapitani, al maschinist, a la cumpagnia.

«Ma Vus avais propi gronda prescha d'arrivar a Hongkong», ha manegià ina giada l'agent Fix.

«Geabain», ha respundì Passepartout.

«Manegiais Vus che Mr. Fogg stoppia festinar per cuntanscher la nav da posta vers Yokahama?»

«El sto festinar terriblamain.»

«Ma alura crajais Vus uss en quest curius viadi enturn il mund?»

«Tuttavia. E Vus, signur Fix?»

«Jau? Jau na crai betg en quai.»

«Spassadur!», ha replitgà Passepartout tschegnond cun ils egls.

Quest pled ha dà da pensar a l'agent. Questa designaziun al ha inquietà, senza savair precis daco. Aveva il Franzos scuvert sia vaira identitad? El na saveva betg tge pensar da quai. Ma co duessi esser stà pussaivel a Passepartout d'intervegnir ch'el saja in agent da polizia, essend che nagin autra persuna na saveva quai? E tuttina stueva Passepartout, sch'el s'exprimiva uschia, avair in patratg zuppà.

Igl è schizunt capità ch'il brav cumpogn è anc ì pli lunsch in'autra giada. Ma quai è plitost vegnì sur dad el; el n'è betg stà bun da tegnair a mastrin ses pleds.

«Ma schai, signur Fix», al ha el dumandà en tun da furbaz, «vegnin nus ad esser suenter Hongkong en la situaziun disfortunada da stuair desister da Vossa cumpagnia?»

«Ma bain», ha Fix respundì in pau perplex, «jau na sai betg... Forsa che...»

«Ah!», ha ditg Passepartout. «Sche Vus restassas en nossa societad, sche fiss quai per mai ina gronda fortuna! Navaira, in agent da la cumpagnia peninsulara n'avess betg pudì sa fermar tranteren! Vus vulevas be viagiar fin Bombay ed uss essan nus prest en China! Da qua en l'America n'èsi betg lunsch e da l'America en l'Europa èsi be dus pass!»

Fix ha guardà pitgiv sin ses cumpogn, ma quel al ha mussà la fatscha la pli amiaivla dal mund, uschia ch'el ha cumenzà a rir cun quel. Ma Passepartout ha dumandà da buna luna, schebain questa fatschenta saja lucrativa.

«Gea e na», ha respundì Fix senza trair la bucca. «I dat buns e nauschs affars. Ma Vus chapis bain, jau na viagesch betg sin agens custs!»

«O! Quest là crai jau immediat!», ha clamà Passepartout riend anc pli dad aut.

Suenter che questa conversaziun è stada a fin, è Fix sa rendì en sia cabina ed ha reflectà davart tut. Apparentamain era si'identitad vegnida scuverta. Insaco eri reussì al Franzos da chattar ora ch'el saja in agent da polizia. Ma aveva el palesà quai a ses signur? E tge rolla giugava el sez tar tut quai? Era el conculpaivel u betg? Era la chaussa scuverta dal tuttafatg ed oramai ida ad aua? L'agent ha passentà baininqual ura malempernaivla, durant las qualas el ha baud cret che tut saja pers e baud sperà che Fogg na sappia nagut da quai – la finala senza savair tge ch'el duaja far.

En il fratemp è ses tscharvè puspè sa calmà, ed el è sa decidì da discurrer avertamain cun Passepartout. Dueva el sa chattar en la situaziun desiderada da pudair arrestar Mr. Fogg a Hongkong e sa preparava Mr. Fogg da bandunar uss dal tuttafatg il territori englais, sche vuleva el, Fix, dir tut a dretg ora a Passepartout. U ch'il servient era conculpavel da ses signur – e quel saveva tut, uschia che tut era gia pers –, u ch'il servient n'era betg stà participà a l'enguladitsch, alura fissi stà en ses interess da sa distanziar dal lader.

Uschia stevan pia quests dus signurs in vers l'auter e sur els s'elevava Phileas Fogg cun ina calma maiestusa. El exequiva pelvaira sia lingia circulara enturn il mund, senza s'occupar dals asteroids che gravitavan enturn el.

E tuttina sa chattava en sia vischinanza – per duvrar in'expressiun astronomica – in corp celest ch'avess stuì perturbar almain in pau il cor da quest gentleman. Ma na! Per gronda surpraisa da Passepartout na fascheva il scharm da Mrs. Aouda nagin effect, e sch'i avevan lieu perturbaziuns, sche fissan quellas stadas pli grevas da calcular che quellas dad Uranus ch'han manà a la scuverta da Neptun.

Gea, Passepartout sa smirvegliava mintga di da nov, vesend el en ils egls da la giuvna dunna uschè bler'affecziun envers ses signur! Stueva esser che Phileas Fogg aveva be tant cor sco ch'i duvrava per in cumportament eroic; ma tuttavia betg per sentiments d'amur! E gnanc raschieni da mussar las preoccupaziuns che la fortuna alternanta sin quest viadi avess pudì evocar en el. Passepartout percunter era permanentamain spir tema ed anguscha. Ina giada ha el, suenter in terribel zaccogn, vis a sortir vapur dals viertgels. Qua è el siglì sco in cot ed ha clamà:

«Ils viertgels n'èn betg tendids avunda! Ins na vegn betg vinavant! Guarda qua ils Englais! Sin ina nav americana sigliss ins forsa en l'aria, ma ins avanzass er pli spert!»


Chapitel 18: En il qual Phileas Fogg, Passepartout e Fix van mintgin suenter lur fatschentas
modifitgar

Durant ils ultims dis dal viadi era l'aura propi stada fitg trida. In vent ordvart ferm che furiava senz'interrupziun nà dal nordvest franava il curs da la nav da posta. La Rangoon, construida a moda memia pauc resistenta, balluccava trasor vi e nà, ed ils passagiers avevan tutta raschun da guardar in pau malidi sin questas undas lunghentas ch'il vent chatschava d'in cuntin nà da l'auta mar e las qualas chaschunavan malesser.

Dals 3 als 4 da november èsi stà in veritabel stemprà. Ina buffada suenter l'autra mislava sur la mar. La Rangoon ha stuì sa metter in mez di en lingia cun las undas e sa laschar muventar da quellas vi e nà faschond be diesch battidas d'elica. Tut las velas eran tratgas en, ma anc adina devi avunda taila e sugas che tgulava en il vent.

Sa chapescha che la sveltezza da la nav da posta vegniva reducida massivamain tras quai, ed ins stueva far quint d'arrivar a Hongkong radund 20 uras suenter il temp previs, u anc pli tard sch'il stemprà na tschessava betg.

Phileas Fogg è sa cuntegnì en vista a la mar furibunda, che pareva da batter directamain encunter el, cun la ruassaivladad ch'ins è disà dad el. Ses frunt n'è sa stgirentà gnanc in sulet mument, e quai cumbain ch'in retard da ventg uras pudeva lavagar l'intent da ses viadi, numnadamain sch'el manchentava la partenza da la nav da posta vers Yokohama. Ma quest um senza gnerva na sentiva ni malpazienza ni malaveglia. I pareva prest sco sche quest stemprà fiss stà previs en ses program.

Mrs. Aouda, che sa trategneva cun ses accumpagnader davart quest stemprà, al ha chattà tuttina calm sco vidavant.

Fix percunter na guardava las chaussas betg cun ils medems egls. Il cuntrari aveva el plaschair da quest stemprà. Igl al avess dà ina gronda satisfacziun sche la Rangoon fiss stada sfurzada da scappar dal stemprà. Tut quests retardaments eran aua sin ses mulin, pertge ch'els pudevan necessitar Mr. Fogg da restar intgins dis a Hongkong. Insumma, il tschiel cun ses stemprads e suffels al vegniva sco clamà. Bain era er el in pau maldispost, ma tge importa! Pudeva ses corp er patir pervi dal mal da mar, ses spiert giubilava cun satisfacziun senza fin.

Ins po s'imaginar co che Passepartout ha passentà quest temp senza zuppentar sia ravgia. Fin qua era tut ì uschè bain! Terra e mar parevan d'esser fidaivels a ses signur, navs a vapur e viafiers al faschevan obedientscha. Ils vents operavan ensemen cun la forza da vapur a favur da ses viadi. Era uss arrivà il temp da stuair render quint? Passepartout, sco sche las 20 000 glivras stuessan vegnir pajadas or da sia bursa, era mez sfratgà. Il pover cumpogn! Fix sa deva tutta bregia da zuppentar envers el sia satisfacziun persunala, e quai cun buna raschun; pertge che sche Passepartout avess realisà sia cuntentientscha mita, sche lura buna notg!

Durant l'entira durada dal stemprà è Passepartout restà sin la punt da la Rangoon. Giusut n'avess el betg pudì restar; el è raivì dals arbers si ed ha fatg surstar ils navigaturs, vegnind en agid a moda agila sco ina schimgia. Tschient giadas è el sa drizzà al chapitani, als uffiziers, als mariners che na pudevan betg supprimer il rir vesend il mat talmain or dal moni. Passepartout vuleva savair per mort e fin quant ditg ch'il stemprà duria. Ins al ha renvià al barometer, ma quel na pudeva betg sa resolver d'ir ensi. Passepartout ha scurlattà il barometer, ma er quai n'ha gidà nagut.

Finalmain è il stemprà tschessà. Las relaziuns sin la mar èn sa midadas en il decurs dals 4 da november. Il vent ha midà direcziun ed era uss puspè pli favuraivel.

Ensemen cun l'aura è er sa sclerida la luna da Passepartout. Ins ha puspè mess ora tut las velas, e la Rangoon ha cuntinuà ses viadi cun ina spertadad surprendenta.

Ma betg tut il temp pers ha puspè sa laschà recuperar. Ins ha gugent u navidas stuì acceptar quai e pir ils 6, a las tschintg da la damaun, è vegnida annunziada la terra. Il cudeschet da viadi da Phileas Fogg aveva previs l'arrivada da la nav da posts per ils 5. Il retard muntava a 24 uras e la cuntinuaziun dal viadi vers Yokahama era vegnida manchentada definitivamain.

A las sis è il pilot vegnì a bord da la Rangoon ed ha prendì en ses post sin la punt per guidar la nav tras ils chanals fin al port da Hongkong.

Passepartout avess gì mustgas da dumandar quest um, schebain la nav da posta per Yokohama saja gia partida. Ma el n'ha betg ristgà e vuleva pli gugent avair in pau speranza fin l'ultim mument. El aveva palesà a Fix sias preoccupaziuns e la mala vulp al ha empruvà da confortar, manegiond che Mr. Fogg dovria be prender la proxima nav. Quai ha fatg vegnir a Passepartout las ventgaquater.

Ma sche Passepartout n'ha er betg ristgà da pledentar il pilot, sche ha fatg quai Mr. Fogg, al dumandond, suenter avair consultà ses Bradshaw, en tutta ruassaivladad, sch'el sappia cura ch'ina nav vers Yokohama partia da Hongkong.

«Damaun marvegl da mar auta», ha respundì il pilot.

«Ah!», ha ditg Mr. Fogg, senza laschar sentir sia surpraisa.

Passepartout, ch'era preschent, avess il pli gugent embratschà il pilot, entant che Fix al avess gì gust da storscher il culiez.

«Co ha num questa nav a vapur?», ha dumandà Mr. Fogg.

«Carnatic», ha replitgà il pilot.

«Na dueva quella betg gia partir ier?»

«Gea, mes signur, ma ins ha stuì reparar ina da sias chalderas e la partenza è vegnida stuschada sin damaun.»

«Jau As engraziel», ha respundì Mr. Fogg ed è sa rendì cun pass automatic en il salun da la Rangoon.

Passepartout ha dà ferm il maun al pilot ed ha ditg:

«Vus essas in brav um!»

Il pilot, betg savend daco che sias respostas al rendian quests segns d'amicizia, ha tschivlà ed è sa rendì sin la punt. Là ha el manà la nav entamez la flottiglia da giuncas, tankas, bartgas da pestgaders ed auters vehichels da tut gener, dals quals las stretgas da Hongkong èn plainas.

A l'ina da mezdi sa chattava la Rangoon al quai ed ils passagiers èn ids a riva.

Tar questas circumstanzas para la casualitad d'avair prestà in grond servetsch a Mr. Fogg. Senza questa reparatura necessaria da la chaldera, fiss la Carnatic partida ils 5 da november ed ils passagiers per il Giapun avessan stuì spetgar otg dis sin la partenza da la proxima nav. Mr. Fogg era uss bain 24 uras enavos, ma quest retard n'aveva nagin'influenza sin l'ulteriura part dal viadi. La nav a vapur che fascheva il viadi da Yokohama a San Francisco tras l'Ocean Pacific steva en directa connexiun cun la nav da posta da Hongkong, uschia ch'ella na dastgava betg partir avant l'arrivada da quella. A Yokohama vegniv'ins pia gia a stuair prender en consideraziun in retardament da 24 uras; ma quel sa laschava prender suenter levamain durant ils 23 dis da viadi tras il Pacific. Abstrahà da questas 24 uras, sa chattava Mr. Fogg pia, 35 dis suenter sia partenza da Londra, en concordanza cun ses program.

Damai che la Carnatic partiva pir l'auter di a las tschintg, aveva Mr. Fogg sedesch uras per sias fatschentas, vul dir areguard Mrs. Aouda. Sortind da la nav, ha el purschì a la giuvna dunna ses bratsch e l'ha manà tar in palanquin. Ils purtaders al han designà l'Hôtel des Club per ir a loschar. Passepartout è suandà il palanquin e suenter ventg minutas èn els arrivads a l'albiert.

Ins ha prendì ina pitschna abitaziun per la giuvna dunna, e Phileas Fogg ha procurà ch'i na la manchia nagut. Sinaquai ha el ditg ch'el veglia ir ladinamain tar ses parents, en la tgira dals quals el dueva surdar ella a Hongkong. En il fratemp stueva Passepartout spetgar en l'hotel sin ses return, per betg laschar persula la giuvna dunna.

Il gentleman ha fatg manar sai a la bursa, nua ch'ins stueva senz'auter enconuscher in um sco l'onuraivel Jejech che tutgava tar ils pli ritgs commerziants da la citad.

Il sensal, al qual Mr. Fogg è sa drizzà, enconuscheva propi il commerziant parsian. Ma dapi dus onns na viveva quel betg pli en China. Suenter avair s'acquista ina gronda facultad, era el ì a star en l'Europa – probablamain en Ollanda, perquai ch'el era stà durant si'activitad sco commerziant en numerusas colliaziuns cun quest pajais.

Apaina returnà en l'hotel, ha Phileas Fogg immediat sa laschà annunziar tar Mrs. Aouda en visita ed ha alura communitgà a quella che l'onuraivel Jejech n'abiteschia betg pli a Hongkong, mabain probablamain en Ollanda.

Mrs. Aouda n'ha betg respundì immediat. Ella ha fruschà cun il maun sur ses frunt ed ha ponderà in mument. Alura ha ella ditg cun vusch miaivla:

«Tge duai jau pigliar a mauns uss, signur Fogg?»

«Ma quai è evident», ha ditg il gentleman. «Ans accumpagnar en l'Europa.»

«Ma quai fiss fatg maldiever...»

«Nagin maldiever, e Vossa preschientscha na disturba mes program en nagina moda. – Passepartout?»

«A Voss servetsch, mes signur.»

«Giai sin la Carnatic e prendai trais cabinas.»

«Passepartout ha gì grond plaschair ch'il viadi dueva vegnir cuntinuà en cumpagnia da la giuvna dunna, la quala era fitg amiaivla envers el, ed è immediat ì a far sco ch'igl al era vegnì ordinà.


Chapitel 19: Passepartout s'engascha in pau memia fitg per ses signur
modifitgar

Hongkong è be in'insletta, la quala è vegnida concedida suenter la guerra dal 1842 en il Contract da Nanking als Englais sco possess. En il decurs d'intgins onns ha l'inschign colonisatoric da la Gronda Britannia stgaffì là in'impurtanta citad cun il port da Victoria. L'insla sa chatta a la sbuccada dal flum Canton, be 60 miglias davent da la citad portugaisa Macao che sa chatta a l'autra la riva. Sco ch'igl è sta da spetgar, ha Hongkong victorisà sur Macao en in cumbat da commerzi, e gia vegn il commerzi da transit chinais manà per gronda part sur la citad englaisa. Docs, ospitals, plazzals navalas, deposits, ina catedrala gotica, in edifizi da la regenza, vias macadamisadas, tut dat a la colonia la cumparsa sco sch'ina da las citads da commerzi dal contadi da Kent u Surrey fiss viandada sur il globus fin en China, bunamain tar ils antipods.

Passepartout è palandrà cun ils mauns en satg vers il port Victoria ed ha contemplà ils palanquins, charrettas cun velas, las qualas èn anc popularas en il reginavel celest, e l'entira massa da Chinais, Giapunais ed Europeans che sa fultschava tras las vias.

Sin ses gir è el bunamain anc fruntà ina giada sin Bombay, Calcutta u Singapur. En questa moda datti ina chadaina da citads che tanscha enturn l'entir mund.

Passepartout è arrivà al port Victoria, tar la sbuccada dal flum da Canton. Qua è sa preschentà in smugl da navs da tut las naziuns, Englais, Franzos, Americans, Ollandais, navs da guerra e da commerzi, barkas giapunaisas u chinaisas, giuncas, sempas, tankas e schizunt eras da flurs nudantas.

Cun ir vinavant ha Passepartout remartgà ina gruppa d'indigens en vestgids mellens, tuts gia fitg vegls. Entrond el en ina fatschenta da barbier per sa laschar far la barba tenor la moda chinaisa, ha el udì dal Figaro, che saveva vaira bain englais, che quests vegls hajan tuts almain 80 onns e ch'els retschaivian en questa vegliadetgna il dretg da sa vestgir en mellen, la colur imperiala.

Cur che sia barba è stada finida, è el sa rendì sin il quai, nua che la Carnatic vegniva gist chargiada. Qua ha el vis Fix che promenava envi ed ennà, quai che n'al ha per sasez anc betg fatg surstar. Ma la fatscha da l'inspectur da polizia exprimiva senza dubi che quel aveva la glina cun ils pizs ensi.

«Bun!», ha Passepartout ditg a sasez, «i vesa ora mal per ils gentlemen dal Club da refurma!»

Ed el è s'avischinà a Fix cun in rir da bell'aura ed ha fatg sco sch'el n'avess betg vis la nauscha luna da quel.

L'agent aveva pelvaira buna raschun da blastemmar la disfortuna ch'al persequitava. Anc adina n'aveva el retschet nagin cumond d'arrest! Apparentamain curriva quel suenter ad el ed al pudeva be cuntanscher, sch'el restava intgins dis en questa citad. E damai che Hongkong era l'ultima staziun englaisa sin l'entir percurs, sch'al stueva Mr. Fogg mitschar per adina, sch'i n'al reussiva betg d'al retegnair qua.

«E lura, signur Fix, essas Vus As decidids d'ans far cumpagnia fin en l'America?», ha dumandà Passepartout.

«Gea», ha Fix murmurà en la barba.

«Sche lura vegnì!», ha Passepartout clamà tut a riend. «Jau hai bain pensà ch'i n'As vegnia betg ad esser pussaivel d'As sparter da nus. Vegnì cun mai a reservar voss plaz!»

Ed els èn ids ensemen en il biro da viadis da mar ed han prendì cabinas per quatter persunas. Ma l'emploià als ha ditg che la reparatura da la Carnatic saja gia terminada, uschia che la nav vegnia a partir anc la medema saira a las otg e betg pir l'autra damaun sco ch'igl era vegnì annunzià.

«Fitg bun!», ha respundì Passepartout, «mes signur vegn senz'auter a pudair s'arranschar.»

Uss è Fix sa decidì da far l'ultim pass e da metter sias chartas definitivamain sin maisa. Ad el pareva quai dad esser l'ultima pussaivladad da retegnair Phileas Fogg intgins dis a Hongkong.

Sortind els dal biro, ha Fix offert a ses cumpogn, d'ir a baiver cun el in magiel en ina taverna. Passepartout aveva anc temp ed ha perquai acceptà l'invit.

Al quai sa chattava ina taverna che fascheva buna parita. Ensemen èn els entrads. Igl era ina sala vasta e bain decorada e davosvart sa chattava in letg plegabel cun plimatschs, sin il qual durmiva in'entira retscha dad umens.

Radund trenta giasts sesevan en la gronda sala enturn maisas fatgas da bambus entretschà. Intgins svidavan buttiglias dad Ale u Porter, auters magiels da vinars u da gin. Ultra da quai fimava la gronda part or da lungas pipas da terracotga cotschnas; quellas eran plainas da cullas dad opium bagnadas en aua da rosas. Suenter in temp glischnava in fimader suenter l'auter sturn sut maisa en ed ils camariers al tschiffavan alura vi dal chau e vi dals pes ed al runavan sin il letg plegabel sper ses camarats. Uschia giaschevan gia ventg da quests bavadruns in sper l'auter sco la biestga.

Fix e Passepartout han vis ch'els eran sa tschentads en ina buda da tubac che vegnan frequentadas da tals tamazis miserabels, stupids e scrudads, als quals l'Engalterra, cun sias ambiziuns da far gudogn senza fin, venda mintg'onn da quest opium nuschaivel en la valur da pli che 10 milliuns glivras! Milliuns sventiraivels che vegnan gudagnads cun in dals pli terribels vizis da la natira umana.

La regenza chinaisa ha bain empruvà da diriger in tal maldiever tras las pli rigurusas leschas, ma adumbatten. Pli baud era il consum dad opium reservà formalmain a las classas pli ritgas; uss però è el penetrà fin las classas bassas e sias devastaziuns n'èn betg pli stadas da franar. Il fimar opium è derasà dapertut en China. Tant umens sco er dunnas sa surdattan a quest vizi deplorabel. Ed ina giada disads a tschitschar quest tissi, na pon els betg pli star senza, u ch'els survegnan terriblas convulsiuns dal magun. In dretg fimader consumescha fin otg pipas per di, ma entaifer tschintg onns è el tutgà da la mort.

En ina tala buda da fimar pia, sco ch'ellas èn da chattar là en rotschas, eran arrivads Fix e Passepartout vulend els prender in refrestg. Passepartout n'aveva nagins daners cun sai, ma el ha gugent acceptà la «gentilezza» da ses cumpogn, per sa revantschar alura in'autra giada.

Ins ha fatg purtar duas buttiglias vin da Porto ed il Franzos ha immediat cumenzà a baiver cun gust, entant che Fix è sa retegnì in pau, observond ses camarat cun egliada tant pli pitgiva. Ins ha discurrì da quai e da tschai e surtut da l'excellenta idea da Fix da cuntinuar ses viadi sin la Carnatic. Svidadas las buttiglias, è Passepartout stà si per ir ad infurmar ses signur che la partenza da quella duaja avair lieu in pèr uras pli baud.

Fix al ha retegnì.

«In mument», ha el ditg.

«Tge èsi, signur Fix?»

«Jau hai da discurrer cun Vus insatge serius.»

«Insatge serius!», ha clamà Passepartout, ed ha svidà ils davos daguts or da ses magiel. Ma bain, da quai discurrin nus damaun; oz n'hai jau nagin temp.»

«Spetgai», ha respundì Fix. «I sa tracta da Voss signur!»

Tar quest pled ha Passepartout guardà sin ses cumpogn cun egliada pitgiva.

El ha gì l'impressiun che Fix fetschia ina tschera in pau curiusa; ed el ha puspè prendì plaz.

«Sche tge m'avais pia da dir?», ha el dumandà.

Fix ha mess il maun sin il bratsch da ses cumpogn ed ha ditg sut vusch:

«Vus avais chattà ora tgi che jau sun?»

«Pel diavel, gea!», ha Passepartout ditg riend.

«Alura As vi jau dir tut avertamain...»

«Uss che jau sai gia tut, mes bun! Ah, uschè nausch n'è quai gnanc. Pia, mo frestgamain viadora cun tut. Ma l'emprim As laschai dir che quests gentlemen èn sa stentads adumbatten.»

«Adumbatten!», ha ditg Fix. «Vus discurris da quai a moda in pau speziala. Ins vesa bain che Vus na savais betg da tge summa ch'i sa tracta!»

«Bain, bain!», ha replitgà Passepartout. «Da 20  000 glivras!»

«55 000!», ha respundì Fix ed ha smatgà al Franzos il maun.

«Horca la tatta!», ha clamà Passepartout! «Mr. Fogg avess gì il curaschi...! 55 000...! Sche lura! In motiv dapli da na perder nagin temp», ha el agiuntà ed è danovamain levà en pe.

«55 000 glivras!», ha Fix cuntinuà ed ha danovamain fatg seser Passepartout, empustond persuenter ina buttiglia vinars – «e sche jau cuntansch mes intent, survegn jau ina premia da 2000 glivras. Vulais Vus da quai 500 per m'esser gidaivel?»

«As esser gidaivel?», ha Passepartout clamà faschond gronds egls.

«Gea, m'esser gidaivel e retegnair Mr. Fogg intgins dis a Hongkong!»

«Tge schais Vus qua?», ha ditg Passepartout. «Betg avunda ch'ils gentlemen mettan a dies a mes signur in accumpagnader per spir malfidanza, al vulan els uss er anc metter pals en las rodas! Jau ma turpegel per Vus!»

«Co manegiais Vus quai?»

«Igl è bain in'impertinenza da vulair sbluttar Mr. Fogg en tala moda e d'al prender ils daners or da satg!»

«Precis quai è noss'intenziun!»

«Ma quai è gea sco da tender ina trapla!», ha sbragì Passepartout che vegniva adina pli furius pervi dal vinars che Fix al derscheva en. «Ina trapla! Da gentlemen! Da collegas!»

Fix na chapiva betg pli tge ch'el scheva.

«Da collegas!», ha clamà Passepartout, «da commembers dal Club da refurma! Savais signur Fix, mes signur è in um undraivel e sch'el fa ina scumessa, ha el l'intenziun da gudagnar quella a moda sincera.»

«Ma sche tgi pensais pia che jau saja?», ha Fix dumandà guardond a Passepartout pitgiv en ils egls.

«Ch'il diavel portia! Per in agent dals commembers dal Club da refurma, cun l'incumbensa da controllar il viadi da mes signur, quai ch'è bain vaira umiliant! Perquai hai jau er, cumbain che jau hai gia engiavinà dapi in temp tgi che Vus essas, ditg nagut a Mr. Fogg!»

«El na sa nagut da quai...?», ha Fix dumandà en tun viv.

«Nagut», ha replitgà Passepartout ed ha anc svidà ina giada ses magiel.

L'agent da polizia è ì cun il maun sur ses frunt ed ha esità da discurrer vinavant. Tge dueva el far uss? La malencletga da Passepartout pareva dad esser sincera; ma quella rendeva pli difficil d'exequir ses plan. Apparentamain discurriva quest cumpogn tuttavia a moda verdaivla e n'era nagin conculpabel da ses signur – sco che Fix avess pudì temair. Ma bain, damai ch'el n'è betg conculpaivel, vegn el a sa gidar cun mai – ha el pensà per sai.

L'agent aveva danovamain prendì sia decisiun. Dal reminent n'aveva el nagin temp pli da perder. Mr. Fogg stueva vegnir retegnì per tut pretsch a Hongkong.

«Tadlai tge che jau hai da dir», ha Fix ditg sut vusch, «tadlai bain. Jau na sun betg quel che Vus pensais che jau saja, vul dir in agent da commembers dal Club da refurma...»

«Pah!», ha ditg Passepartout al guardond cun egliada beffegianta en fatscha.

«Jau sun agent da polizia, incumbensà da la regenza a Londra...»

«Vus... agent da polizia...!»

«Gea, ed jau As cumprov quai», ha Fix cuntinuà. «Qua mes document da cumissiun.»

E l'agent ha prendì in palpiri or da sia tastga da brevs ed ha mussà a ses cumpogn ina cumissiun suttascritta dal directur da la polizia centrala. Passepartout, tut perplex, ha guardà sin Fix senza pudair dir in pled.

«La scumessa da Mr. Fogg», ha Fix cuntinuà, «è be ina finta cun la quala el As maina per il nas, Vus ed ils collegas dal Club da refurma, pertge ch'el è sa stentà da gudagnar lur participaziun inconscienta.»

«Ma per tge...?», ha clamà Passepartout.

«Tadlai. Ils 28 da settember è vegnì commess sin la Bank of England in ladernitsch da 55 000 glivras, e quai d'in individi, dal qual ils signalaments ch'ins ha pudì registrar correspundan punct per punct a Mr. Fogg.»

«Davent cun Vus!», ha Passepartout clamà ed ha dà cun il pugn sin maisa. «Mes signur è il pli sincer um dal mund!»

«Danunder savais Vus quai?», ha respundì Fix. «Vus n'al enconuschais gnanc! Vus essas pir arrivads tar el il di da sia partenza ed el è partì tut precipitadamain e sut in pretext nar, e quai cun in'immensa summa bancnotas! E Vus avais il curaschi d'al numnar in um sincer!»

«Ges, gea!», ha il pover cumpogn ditg e turnà a dir a moda mecanica.

«Vulais Vus vegnir arrestà sco ses conculpant?»

Passepartout ha prendì ses chau en omadus mauns. El n'era betg pli d'enconuscher; na gughegiava betg pli da guardar a l'agent da polizia en fatscha. Phileas Fogg in lader, il spendrader dad Aouda, il nobel, brav um! E tuttina, tge indizis cunter el!

Passepartout ha empruvà da sa dustar cunter ils indizis che vulevan sa patrunar da ses spiert, na vuleva betg crair en la culpa da ses signur.

«A la fin dals quints: tge vulais propi da mai?», ha el ditg a l'agent da polizia, empruvond da sa prender ensemen.

«Quai As vi jau dir. Jau sun suandà adascus Mr. Fogg fin qua, ma na sun betg anc en possess dal cumond d'arrest, per il qual jau hai dumandà a Londra. Vus ma stuais perquai gidar d'al retegnair a Hongkong...»

«Jau! duai...»

«Ed jau part cun Vus la premia da 1000 glivras che la Bank of England ha mess en vista!»

«Mai e pli mai!», ha respundì Passepartout che vuleva star en pe ed è puspè crudà enavos, damai che ses spiert e sias forzas al han bandunà a medem temp.

«Signur Fix», ha el ditg tut a balbegiond, «er sche tut quai che Vus avais ditg duess esser vair... E fiss mes signur il lader che Vus tschertgais... quai che jau na vegn mai ad admetter... Jau sun en ses servetsch, pli baud sco er uss, ... al hai adina enconuschì sco persuna buna e da nobla intenziun... Al tradir... mai e pli mai... na, betg per tut l'aur en il mund... Jau sun oriund d'in vitg en il qual ins na mangia betg da quest paun...!»

«Vus schais na?»

«Precis.»

«Sche lain far sco sche jau n'avess ditg nagut», ha respundì Fix, «e lain anc baiver in.»

«Gea, lain baiver!»

Passepartout ha sentì pli e pli l'aivradad a prender suramaun. Fix ch'al vuleva sparter per tut pretsch da ses signur, ha empruvà da surventscher el. Sin maisa sa chattavan intginas pipas emplenidas cun opium. Senza vegnir observà, ha Fix dà a Passepartout ina enta maun; el l'ha prendì, l'ha tegnì vi da ses lefs, l'ha envidà, ha fatg in pèr tratgas ed è crudà enavos narcotisà e cun grev chau.

«A la fin», ha ditg Fix vesend Passepartout senza schientscha, «na vegn Mr. Fogg betg pli infurmà a temp che la Carnatic parta pli baud. E per cas ch'el sa metta tuttina en viadi, succeda quai almain senza quest smaladì Franzos!»

Sinaquai ha el pajà il quint ed è ì davent.


Chapitel 20: Fix sa metta en contact direct cun Phileas Fogg
modifitgar

Durant quest schabetg, dal qual smanatschava forsa grond privel, gieva Mr. Fogg en cumpagnia da Mrs. Aouda a spassegiond tras las vias da la citad englaisa. Suenter che lezza aveva acceptà sia proposta da la manar fin en l'Europa, hai gì num da pensar a divers ulteriurs basegns da viadi. Ch'in Englais da sia pasta fascheva in viadi enturn il mund be cun bagascha da maun, pudev'ins anc laschar valair; ma tar ina dunna n'era quai tuttavia betg il cas. Mr. Fogg ha ademplì questa lezia cun sia calma interna usitada, e sin mintga perstgisa u objecziun da la giuvna vaiva, la quala sa vargugnava d'acceptar tantas favurs, scheva el be:

«Igl è d'avantatg per mes viadi; i sa cunfa cun mes program.»

Suenter avair fatg las cumpras, èn Mr. Fogg e la giuvna dunna returnads en l'hotel ed han sa laschà gustar a maisa las spaisas deliziusas. Sinaquai è Mrs. Aouda, ch'era in pau stancla, sa rendida en sia chombra, suenter avair dà a ses spendrader da sang fraid il maun ‹a moda englaisa›.

Il rest da la saira è l'onuraivel gentleman s'approfundà en la lectura da la ‹Times› e da l'‹Illustrated London News›.

Fiss el stà abel da sa smirvegliar d'insatge, sche avess quai stuì esser il fatg ch'el n'aveva betg anc vis a cumparair ses servient cur ch'el è sa rendì a letg. Ma damai ch'el saveva che la nav da posta vers Yokohama partiva pir l'autra damaun, n'ha el betg sa fatg pensiers. Cur ch'el ha scalinà l'autra damaun, n'è Passepartout betg cumparì.

Tge che l'onuraivel gentleman ha pensà cur ch'el è vegnì a savair che ses servient n'era betg returnà en l'hotel, nagin che n'avess pudì dir. Mr. Fogg ha prendì ses satgados, ha fatg avisar Mrs. Aouda ed ha fatg vegnir in palanquin.

Igl era las otg e l'autezza da la mar, da la quala la Carnatic dueva profitar per vegnir davent da la riva, era vegnida annunziada per las nov e mesa.

Cur ch'il palanquin è arrivà a la porta da l'hotel, han Mr. Fogg e Mrs. Aouda ascendì il med da transport cumadaivel, entant che la bagascha als suandava sin ina charetta.

Suenter ina mes'ura èn ils viagiaturs descendids al quai d'embartgament ed èn vegnids a savair qua che la Carnatic era gia partida la saira avant.

Mr. Fogg ch'aveva fatg quint da fruntar a medem temp sin la nav da posta e sin ses servient, stueva uss desister dad omadus. Ma en sia fatscha n'èn sa mussads nagins segns d'irritaziun. Ed al fixond Mrs. Aouda plain preoccupaziun, ha el be ditg:

«Igl è in incap, signura, betg dapli.»

En quel mument è s'avischinà in um ch'al aveva contemplà attentamain. Igl era quai l'agent da polizia Fix. Quel al ha salidà ed ha ditg:

«N'essas Vus betg, mes signur, in dals passagiers da la Rangoon ch'èn arrivads ier qua?»

«Gea, mes signur», ha Mr. Fogg ditg en tun fraid, «ma jau n'hai betg l'onur...»

«Perstgisai, jau hai pensà d'entupar qua Voss servient.»

«Savais Vus nua ch'el è?», ha dumandà en tutta prescha la giuvna dunna.

«Co?», ha replitgà Fix, faschond sco sch'el fiss surstà, «n'è el betg tar Vus?»

«Na», ha respundì Mrs. Aouda. «Dapi ier n'è el betg pli vegnì a chasa. Tgisà sch'el è partì senza nus sin la Carnatic?»

«Senza Vus, signura?», ha ditg l'agent. «Ma, perdunai mia dumonda, quintavas Vus pia da viagiar sin questa nav?»

«Gea, mes signur.»

«Jau er, signura, e sun uss en grond embarass. La Carnatic è partida, suenter che las reparaturas èn stadas terminadas, dudesch uras pli baud da Hongkong, senza infurmar insatgi, ed uss ston ins spetgar entirs otg dis fin ch'i parta puspè ina nav!»

Tar quests pleds: «otg dis», ha Fix giubilà internamain. Mr. Fogg retegnì otg dis a Hongkong!

Quest temp vegniva a bastar per ch'arrivia il cumond d'arrest. Ditg curt: per il represchentant da la lescha eran las aspectativas vaira bunas.

Co è el stà consternà udind Phileas Fogg a schend cun vusch ruassaivla:

«Sco ch'i ma para, datti gea anc autras navs en il port da Hongkong che be la Carnatic.»

E Mr. Fogg ha purschì a Mrs. Aouda ses bratsch ed è sa rendì cun ella tar ils docs en tschertga d'ina nav ch'era semtgada per la partenza.

Fix è suandà tut abattì. El era, faschevi l'impressiun, sco lià vi dad el cun in fil.

Ma i pareva sco sche la fortuna avess propi bandunà ses favurit, al qual ella era stada uschè servetschaivla fin qua.

Trais uras è Phileas Fogg ì en tuttas direcziuns dal port si e giu, per prender sche necessari en locaziun ad agen quint in vehichel fin a Yokohama. Ma el ha be vis navs ch'eran londervi da chargiar u stgargiar e che na pudevan pia betg esser prontas da partir. Qua ha Fix puspè vis in radi da speranza.

Ma Mr. Fogg n'ha betg pers il curaschi e vuleva tschertgar vinavant fin a Macao ch'in mariner è s'avischinà ad el.

«Mes signur, Vus tschertgais in vehichel?», ha l'um dumandà e prendì giu il chapè.

«Avais Vus ina nav ch'è pronta da partir?», ha dumandà Mr. Fogg.

«Gea, mes signur, la nav da pilotadi nr. 43, la meglra da tuttas en il port.»

«Tgenina è sia sveltezza maximala?»

«Otg fin nov miglias senz'auter. La vulais Vus vesair?»

«Gea.»

«Vus vegnis ad esser cuntent, mes signur. Èsi per far in gir sin la mar?»

«Na, per far in viadi.»

«In viadi?»

«Pudais Vus surpigliar da ma manar a Yokohama?»

Tar quests pleds ha il mariner laschà crudar la bratscha ed ha fatg gronds egls.

«Schais Vus quai per spass?», ha el ditg.

«Tuttavia betg! Jau hai manchentà la partenza da la Carnatic e stoss esser il pli tard ils 14 a Yokohama per cuntanscher la nav da posta per San Francisco.

«I ma displascha», ha ditg il pilot, «ma quai na va betg.»

«Jau As porsch 100 glivras a di ed ina premia da 200 glivras sche jau arriv a temp.»

«Manegiais Vus quai serius?», ha dumandà il pilot.

«Dal tuttafatg», ha replitgà Mr. Fogg.

Il pilot è ì da la vart ed ha guardà viadora sin la mar, apparentamain tratg vi e nà tranter la quaida da gudagnar ina tala summa e la tema da ristgar da memia. Fix da sia vart suava ora l'olma.

En il fratemp è Mr. Fogg puspè sa drizzà a Mrs. Aouda.

«N'avais vus betg tema, signura?», ha el dumandà.

«En Vossa cumpagnia betg, signur Fogg», ha replitgà la giuvna dunna.

Il pilot è puspè s'approximà al gentleman, vulvend ses chapè enta maun.

«E lura, pilot?», ha dumandà Mr. Fogg.

«Ma bain, mes signur», ha respundì il pilot, «jau na poss metter en privel ni mia glieud ni mai ni Vus sezs cun vulair far da quest temp in uschè lung viadi sin ina nav da gnanc 20 tonnas. E dal reminent n'arrivassan nus betg pli a temp, pertge che la distanza da Hongkong a Yokohama munta a 1650 miglias.»

«Be 1600», ha ditg Mr. Fogg.

«Quai na mida betg bler.»

Fix ha puspè pudì trair flad.

«Ma», ha cuntinuà il pilot, «i dess forsa ina pussaivladad da s'arranschar autramain.»

A Fix è il flad danovamain stà airi.

«Co lura?», ha dumandà Phileas Fogg.

«Sch'il viadi manass a Nagasaki, al piz sid dal Giapun, sur 11 000 miglias, u a Shanghai, 800 miglias davent da Hongkong. Alura pudess ins sa tegnair en vischinanza da la costa chinaisa; quai fiss in grond avantatg, tant pli ch'il current maina là vers nord.»

«Pilot», ha ditg Phileas Fogg, «a Yokohama stoss jau ir sin la nav da posta americana e betg a Schangai u Nagasaki.»

«Pertge betg?», ha ditg il pilot. «La nav da posta per San Francisco na parta betg a Yokohama, mabain a Schanghai; Yokohama e Nagasaki èn be ports intermediars.»

«Essas Vus segirs da quai?»

«Absolutamain.»

«E cura parta la nav da posta da Schanghai?»

«Ils 11 la saira a las set. Pia avain nus anc quatter dis temp. Quatter dis fan 96 uras e sche nus avain ina buna squadra, vent dal sidost ed ina mar ruassaivla, sche vegnin nus, quintond en media cun otg miglias l'ura, tuttavia a dumagnar las 800 miglias fin Schanghai.»

«E cura pudain nus ans metter en viadi...?»

«En in'ura. Tant dovri anc per cumprar mangiativas e far pront las velas.»

«D'accord! Essas Vus il possessur da la nav?»

«Geabain, John Bunsby, patrun da la Tankadere.»

«Vulais in prepajament?»

«Sch'igl As cunvegna.»

«Qua 200 glivras sco emprima rata. Mes signur», ha Phileas Fogg sinaquai ditg sa drizzond a Fix, «sche Vus vulais profitar da la chaschun...»

«Mes signur», ha replitgà Fix en tun decidì, «jau vuleva gist supplitgar per questa favur.»

«Bun. En ina mes'ura essan nus a bord.»

«Ma il pover cumpogn...», ha ditg Mrs. Aouda ch'era fitg preoccupada pervi da la dispariziun da Passepartout.»

«Jau vegn a far il pussaivel per el», ha replitgà Phileas Fogg.

Ed entant che Fix ha descendì en gronda alteraziun e plain gritta la nav da pilotadi, èn els dus sa rendids al biro da polizia da Hongkong. Qua ha Phileas Fogg inditgà il signalament da Passepartout ed ha deponì ina summa suffizienta per al manar puspè a chasa; il medem ha el fatg tar l'agent consular franzos. Il palanquin è sinaquai ì a prender en il hotel la bagascha ed ha manà ils viagiaturs a l'ur dal port, nua che la nav da pilotadi, cun la squadra e mangiativas a bord, era pronta punct las 15:00 per la partenza.

Tar la Tankadere sa tractavi d'ina goletta pitschna, plaschaivla d'ina cubatura da ventg tonnas che finiva davant bain en piz, aveva ina furma lunghenta e giascheva a moda agila sin l'aua. Ins avess pudì pensar ch'i sa tractia d'ina jacht da cursa. Ella era cuverta cun arom glischant, las parts da fier galvanisadas, la punt da colur d'ivur; ed ins veseva che ses patrun John Bunsby chapiva da la tegnair en in bun stadi. Ses dus arbers eran enclinads in pau enavos. Ella era munida cun diversas velas principalas e per il vent da davos pudev'ins stender ina vela auxiliara.

Ella stueva esser surprendentamain sperta ed aveva propi gia gudagnà intgins premis tar cursas da navs da pilotadi.

La squadra da la Tankadere consistiva dal patrun John Bunsby e da quatter umens. Igl eran quai mariners temeraris sco ch'els s'embartgan da tut temp en tschertga da l'aventura e bain versads en questas mars.

John Bunsby aveva circa 45 onns, era ferm ed embrinì, cun egliada viva e fisionomia robusta, segir e viscal, ed avess er fatg curaschi al pli desperà.

Phileas Fogg e Mrs. Aouda èn ids a bord. Fix era gia là. Tras l'entrada davos arrivav'ins en ina chombra quadrata munida cun in divan circumdant ch'era sutdividì cun agid da trapartids en treglias. Entamez sa chattava ina maisa cun ina lampa vi dal palantschieu sura. Tut era stretg, ma net.

«I ma displascha da betg pudair porscher insatge meglier», ha Mr. Fogg ditg a Fix, il qual è s'enclinà senza dir pled.

L'agent da polizia sa sentiva in pau umilià d'acceptar en questa moda la favur da Mr. Fogg.

«El è bain in canagl, fitg amiaivel, ma in canagl è el perquai tuttina!»

Diesch minutas suenter las trais han ins stendì las velas e tratg si la bandiera englaisa. Ils passagiers sesevan sin la punt. Mr. Fogg e Mrs. Aouda han dà ina davos'egliada sin il quai, per guardar sche Passepartout cumparia forsa tuttina anc.

Fix era in pau tementà, pertge che la casualitad avess propi pudì manar natiers il pover cumpogn, il qual el aveva tractà a moda uschè nundegna, ed alura fissi vegnì tar ina scuverta che na fiss betg propi stada d'engrà a l'agent. Ma il Franzos n'era betg da vesair; senza dubi giascheva el anc enaivrà dal tissi narcotic.

Finalmain ha il patrun Bunsby cuntanschì l'auta mar, e la Tankadere è sa messa ad ir cun velas plainas sur las undas vi.


Chapitel 21: Il patrun da la Tankadere ristga da perder ina premia da 200 glivras
modifitgar

Quest viadi da 800 miglias sin in vehichel da 20 tonnas era in'interpresa ristgada, surtut da questa stagiun. Las mars da la China èn per ordinari furiusas, exponidas a suffels terribels; quai vala spezialmain dal temp da l'equinotg ed igl era anc l'entschatta da november.

Apparentamain fissi stà pli avantagius per il pilot, da manar ses passagiers fin Yokohama, damai ch'el vegniva pajà per di. Ma sut las circumstanzas dadas, fissi er stà fitg malprecaut da far in tal viadi; en vardad eri gia temerari avunda dad ir fin a Schanghai. John Bunsby pudeva però sa fidar sin sia Tankadere che glischnava levamain sco ina muetta sur las undas.

Durant las ultimas uras da quest di è la Tankadere navigada tras las auas privlusas da Hongkong. Tut las vieutas, saja quai en vischinanza da la riva u cun vent cumplain, ha ella dumagnà a moda excellenta.

«Jau na dovrel betg cussegliar a Vus la pli gronda precauziun, pilot», ha ditg Phileas Fogg, arrivond els sin l'auta mar.

«Vus pudais As fidar da mai, mes signur», ha ditg John Bunsby. «Velas stendain nus be tant sco quai ch'il vent permetta. Nossas velas levas na fissan nagin agid supplementar e pudessan be impedir il curs da la nav.»

«Vus chapis quai meglier che jau, pilot, ed jau ma lasch sin Vus.»

Phileas Fogg steva qua sidretg cun chommas sbrajattadas, segir sco in mariner, e guardava pitgiv sin la mar vida. Davosvart seseva la giuvna dunna, betg senza preoccupaziun en vista a l'ocean che sa stgirentava gia enten far notg, ed al qual ella fascheva frunt sin ina nav uschè leva. Sur ses chau sgulatschavan las velas alvas ch'al manavan sco alas viadora en il vast spazi. Auzada dal vent pareva la goletta da sgular en l'aria.

Igl ha fatg notg, la glina sa chattava en ses emprim quart e sia glisch brausla dueva prest sa stizzar dal tuttafatg en la tschajera che sa mussava a l'orizont. Nà da l'ost èn cumparids nivels che cuvrivan gia ina part dal tschiel.

Il pilot aveva envidà ses fieus luminus, quai che furmava ina mesira da precauziun indispensabla en questas mars ch'eran fitg frequentadas en vischinanza dals lieus da sbartgar. Collisiuns devi adina puspè, e la goletta che sa muveva cun tala spertadad, avess la minima frida pudì smardegliar.

Fix sa chattava en la part davant da la nav, approfundà en ses patratgs.

Damai ch'el saveva che Fogg perdeva da natira ennà be paucs pleds, sa tegneva el da la vart. Ultra da quai s'opponiva ses intern da conversar cun l'um, la favur dal qual el aveva acceptà. El pensava er a l'avegnir. Per el eri cler che Fogg na vegnia betg a sa trategnair a Yokohama, mabain immediat a descender la nav da posta vers San Francisco, per arrivar en l'America cun ses spazis infinits ch'al vegnivan a porscher protecziun cunter tutta persecuziun penala.

Quai pareva dad esser il simpel plan da Phileas Fogg. Enstagl da navigar, sco ch'avess fatg quai in cugliun ordinari, directamain da l'Engalterra en ils Stadis Unids, aveva quest Fogg elegì il lung detur cun far il viadi sur trais quarts dal globus per arrivar uschia tant pli segir sin la terra franca americana e pudair giudair là, suenter avair manà per il nas la polizia, ruassaivlamain sias bancnotas. Ma tge dueva Fix pigliar a mauns sin territori american? Laschar liber quest uman? Mai e pli mai! El na vuleva betg guntgir da ses chaltgogns fin ch'el aveva cuntanschì in document d'extradiziun. Quai era ses duair e quel vuleva el ademplir dal tuttafatg. En tutta cas aveva el manà natiers ina buna circumstanza: Passepartout na sa chattava betg pli tar ses signur, e damai che Fix al era s'affidà, eri impurtant che signur e servient na vegnian mai pli ensemen.

Phileas Fogg fascheva medemamain patratgs en connex cun ses servient ch'era svanì uschè andetgamain. Tut en tut n'al parevi betg impussibel ch'il pover cumpogn saja arrivà pervi d'ina malchapientscha pir l'ultim mument avant la partenza sin la Carnatic. Da quel avis era er Mrs. Aouda, la quala deplorava da tut cor quest brav servient, al qual ella aveva d'engraziar uschè bler. I n'era pia betg impussibel d'al chattar puspè a Yokohama, e sch'el era navigà fin là cun la Carnatic, sche sa laschava quai eruir facilmain.

Vers las diesch ha cumenzà a suflar in vent frestg. Forsa fissi stà prudent da trair en ina vela, ma il pilot ha, suenter avair examinà precisamain il tschiel, laschà las velas sco fin qua. Da mar quieta sa tegneva la Tankadere dal reminent fitg bain cun las velas, e tut era pront da las trair en sch'il vent daventava pli furius.

Vers mesanotg èn Phileas Fogg e Mrs. Aouda sa rendids en la cabina. Fix era gia ì pli baud giu là ed era sa mess a durmir sin in divan. Il pilot è restà cun ses mariners l'entira notg sin la punt.

L'autra damaun, ils 8 da november, cun l'alva dal di, aveva la goletta gia fatg 100 miglias. La mesiraziun cun l'indriz da turn da suga ha inditgà ina sveltezza media dad otg fin nov miglias. La Tankadere aveva in vent mez ferm en sias velas, uschia che tuttas eran en funcziun e faschevan avanzar la nav cun spertadad maximala. Restava il vent uschia, eran quai fitg bunas perspectivas.

Durant quest entir di n'è la Tankadere betg s'allontanada fitg da la costa, nua che regiva in current che l'era avantagius. Quella s'extendeva da vart sanestra en ina distanza da maximalmain tschintg miglias e damai ch'ella era tagliada a moda irregulara, vegniva ella magari visibla en furma d'ina sdrima clera. Essend ch'il vent suflava nà da la terra, era la mar tant pli ruassaivla. Per la goletta era quai favuraivel; pertge che per navs cun bassas tonnaschas, è surtut la mar en moviment dischavantagiusa, damai che quella rumpa sia sveltezza.

Vers mezdi è il vent daventà in pau pli miaivel ed era orientà vers sidost. Il pilot ha fatg trair si las pitschnas velas; ma suenter il decurs da duas uras las han ins puspè stuì prender en, il vent suflava puspè pli ferm.

Mr. Fogg e la giuvna dunna, che resistivan fortunadamain al mal da mar, mangiavan cun gust biscotg e conservas che sa chattavan a bord. Fix è vegnì dumandà da far il medem ed avess duì acceptar l'invit, pertge ch'el saveva bain ch'ins stoppia proveder il magun – gist sco las navs – cun ballast. Ma quai al gieva dal tuttafatg cunter il stritg! Da far il viadi sin donn e cust da quest um e da mangiar ses paun al pareva tuttina in pau dischonuraivel. La finala ha el tuttina mangià, ma be fitg pauc.

Finida la spaisa, ha el prendì d'in maun Mr. Fogg ed al ha ditg:

«Mes signur...»

Quest pled al è vegnì vess sur ils lefs, ed el ha stuì sa prender ensemen da betg tschiffar quest um vi dal culier!

«Mes signur, Vus avais gì la buntad da ma porscher ina plazza a bord da Vossa nav. Ma cumbain che jau na dispon betg d'uschè blers meds sco Vus, sche As vi jau pajar mia part...»

«Laschain per bun quai, mes signur», ha respundì Mr. Fogg.

«Ma bain, i m'è...»

«Na, mes signur», ha repetì Mr. Fogg en in tun ch'excludeva mintga replica. «Quai fa part dals custs totals!»

Fix ha fatg in enclin; el avess pudì schluppar. El è sa rendì en la part davant da la nav, e n'ha discurrì l'entir di nagin pled pli.

En il fratemp èn ins avanzads sveltamain e John Bunsby era plain speranza. El ha ditg repetidamain a Mr. Fogg ch'ins vegnia tuttina anc ad arrivar a temp a Schanghai; quel ha be respundi ch'el quintia fermamain cun quai.

Dal reminent lavurava l'entira squadra, stimulada tras la premia, cun tutta premura. Gea schizunt d'ina concurrenza dal Royal Yacht Club n'avess ins betg manevra cun dapli sforz.

La saira han las mesiraziuns mussà ch'ins era s'allontanà 220 miglias da Hongkong. Phileas Fogg pudeva pia far speranzas ch'el na vegnia betg a stuair scriver a chaschun da l'arrivada a Yokohama in retard en ses program. Uschia na dueva lura er quest emprim impediment serius, sin il qual el era fruntà dapi sia partenza da Londra, al chaschunar probablamain nagin donn.

Durant la notg, vers la damaun, è la Tankadere entrada frestgamain en la Via Fo-Kien, la quala sparta l'insla Formosa da la costa chinaisa, ed ha percurrì il tropic nordic. En questa via era la mar fitg agitada da turbulenzas che vegnivan chaschunadas dal current cuntrari. La goletta aveva da sbatter fitg cunter las undas ruttas che franavan ses curs. Igl era grev da sa tegnair en pe sin la punt.

Cun l'alva dal di è il vent anc vegnì pli ferm, ed al tschiel èn sa mussads indizis d'ina ferma buffada. Er il barometer inditgava che l'aria vegnia a sa midar: el sa muventava a moda irregulara e l'argient viv ha cumenzà ad ir si e giu d'in cuntin. En il sidost vesev'ins er la mar a far autas undas, quai ch'era in indizi da stemprà. La saira avant era il sulegl, zuglià en ina tschajera cotschna, ì da rendì en in ocean d'ina glischur fluorescenta.

Il pilot ha observà en lung ed en lartg questa cumparsa smanatschanta dal tschiel, murmurond pleds nunchapibels tranter ils dents. Ina giada cur ch'el sa chattava sper ses passagier, ha el ditg da bass a quel:

«Mes signur, pon ins discurrer avertamain cun Vus?»

«Geabain», ha respundì Phileas Fogg.

«Nus vegnin a stuair supportar ina detga buffada.»

«Nà dal nord u nà dal sid?», ha dumandà Mr. Fogg.

«Nà dal sid. I vegn a dar in turnigl.»

«Sch'el arriva nà dal sid, duai il buf be vegnir – el vegn a chatschar nus pir da dretg enavant!», ha replitgà Mr. Fogg.

«Sche Vus vesais quai uschia», ha respundì il pilot, «sche n'hai jau nagut pli da dir.»

Ses presentiments n'han betg manà en errur John Bunsby. Fiss la stagiun stada main avanzada, sche fiss il turnigl, per duvrar ils pleds d'in famus meteorolog, ì dapart sco ina cascada illuminada cun flommas electricas. Ma dal temp da l'equinotg d'enviern era da temair ch'el prendia ina furma bundant pli vehementa.

Il pilot ha fatg sias preparativas. El ha fatg trair en tut las velas da la goletta ed allontanar las pitgas sin la punt. Ils ischs e fanestrins èn vegnids serrads minuziusamain, uschia ch'i na pudeva penetrar nagin'aua en l'intern. Sulettamain ina vela triangulara d'in material spezialmain ferm han ins stendì per pudair tegnair la ruta en vista al vent furiond. Uschia han ins spetgà e guardà.

John Bunsby aveva envidà ils passagiers da sa render en la cabina; ma en questa stanza stretga, bunamain senza aria e stratgs vi e nà da las undas, eri tut auter che empernaivel dad esser serrà en. La finala n'han ni Mr. Fogg ni Mrs. Aouda e gnanc Fix suandà quest cussegl.

Vers las otg è rut ora in stemprà cun plievgia e buffadas cuntinuantas. Avess la Tankadere gì stendì dapli velas, fiss ella vegnida auzada en l'aria sco ina plima. Vuless ins cumparegliar la sveltezza d'in tal vent cun la quadrupla acceleraziun d'ina locomotiva en plaina cursa, sche fiss quai anc ditg memia pauc.

Durant l'entir di è la Tankadere sgulada en questa moda vers nord, purtada d'immensas undas, cun las qualas la nav vegniva per fortuna da tegnair pass. Repetidamain è quella bunamain vegnida sepulida d'ina muntogna d'aua che s'emplunava davos els, e be grazia a l'inschign dals timuniers èsi stà pussaivel da guntgir questa catastrofa. Ils passagiers èn per part vegnids bagnads da la plievgia da duas undas ch'èn collidadas, ma els han supportà quai a moda stoica. Fix ha bain sdiavlà, ma la curaschusa Aouda, l'egliada drizzada sin ses accumpagnader cun sia ruassaivladad admirabla, è sa mussada degna dad el ed ha medemamain fatg frunt al stemprà. Sco ch'i pareva aveva Phileas Fogg quest turnigl sin ses program.

Fin uss era la Tankadere vegnida chatschada trasor vers nord; ma sco quai ch'igl era stà da temair, ha il vent midà vers saira e buffava vers nordvest. Damai che las fridas da las undas fruntavan uss sin las varts da la Tankadere, vegniva quella scurlattada terriblamain. Tar ina tala forza da las fridas pudev'ins tschiffar tema che las singulas parts da la nav na sajan betg fermadas ensemen bain avunda.

Sin far notg è il stemprà anc vegnì pir. Cur che John Bunsby ha vis ad arrivar la stgirezza ed a s'augmentar cun quella la forza dal stemprà, è el tuttina s'inquietà seriusamain ed è sa cusseglià cun ses mariners, sch'i na saja betg inditgà da sa metter en lingia cun las undas.

Sinaquai è el passà tar Mr. Fogg ed ha ditg:

«Jau crai, mes signur, ch'i fiss bun da tschertgar in port a la costa.»

«Quai pens er jau», ha respundì Phileas Fogg.

«Ah!», ha ditg il pilot, «ma tgenin?»

«Jau sai be dad in», ha replitgà Mr. Fogg en tutta ruassaivladad.

«Quai fiss...?»

«Schanghai.»

Il pilot n'ha betg gist tschiffà il senn da la resposta, numnadamain la persistenza senza resalvas. Sinaquai ha el clamà:

«Ma bain! Vus avais raschun, mes signur. Si vers Schanghai pia!»

E la Tankadere è vegnida tegnida senza midada vers nord.

Igl era propi ina terribla notg ed in miracul che la pitschna goletta n'è betg sa derschida sin la vart. Duas giadas fiss quai prest capità, e sche las sugas da fixaziun n'avessan betg tegnì, fiss tut vegnì bittà giu da la nav. Mrs. Aouda era tut spussada, ma n'ha laschà sentir nagina lamentaschun. Pliras giadas ha Mr. Fogg stuì proteger ella cunter la forza da las undas.

Igl ha puspè fatg di ed il stemprà ha cuntinuà cun tutta forza. Ma il vent ha midà vers sidost; quai è stà ina buna circumstanza e la Tankadere ha cuntinuà ses viadi sin la mar furibunda. E fruntond las undas sin quellas che vegnivan chatschadas da la nova direcziun dal vent, ha quai chaschunà rebattidas ch'avessan smardeglià ina nav construida a moda main stabila.

Tras la tschajera ch'era uss sa sclerida in pau pudev'ins tscherner da temp en temp la costa, ma nagliur ina nav. La Tankadere era la suletta che sa tegneva sin la mar.

Vers mezdi hai dà tscherts indizis ch'il stemprà sa remettia; e cur ch'il sulegl è sa sbassà vers l'orizont, è quai daventà anc pli evident. La curta durada dal stemprà è stada d'attribuir a sia cumparsa vehementa. Uss han ils passagiers spussads pudì mangiar insatge e sa ruassar in pau.

La notg è stada relativamain ruassaivla. Il pilot ha puspè fatg trair si sias velas bassas, e la nav avanzava cun ina sveltezza surprendenta. L'autra damaun, ils 11, cun l'alva dal di, ha John Bunsby pudì confermar ch'i sajan da far main che 100 miglias.

Ma els avevan er be pli quel di temp; anc la medema saira stueva Mr. Fogg arrivar a Schanghai, sch'el na vuleva betg manchentar la nav da posta vers Yokohama. E na fiss il stemprà betg vegnì tranteren, avess el be pli gì da far uss trenta miglias.

Il vent è sa remess visiblamain, ma per fortuna è er la mar daventada puspè ruassaivla. Uschia han ins pudì stender tut las velas e la mar stgimava sut il piz da la nav.

A las dudesch sa chattava la Tankedere be pli 55 miglias davent da Schanghai ed ella aveva be pli sis uras per arrivar là a temp.

La preoccupaziun a bord era gronda, pertge ch'ins vuleva arrivar per tut pretsch a temp. La pitschna goletta stueva far en media almain nov miglias – ed il vent daventava pli e pli flaivel.

Ma la nav era per fortuna fitg leva e sias velas autas e tessidas spessamain tschiffavan mintga ventin. Sustegnids supplementarmain dal current, ha John Bunsby dumbrà a las sis be pli diesch miglias fin a la sbuccada dal flum Schanghai. E da quella davent è la citad situada radund dudesch miglias dal flum siadora.

A las set eran ins anc trais miglias davent da Schanghai. Il pilot ha blastemmà terriblamain, vesend gia a mitschar sia premia da 200 miglias davant ses nas. El ha guardà en fatscha a Mr. Fogg. Quel è sa mussà nunimpressiunà sco adina, e quai cumbain ch'i gieva en quel mument per si'entira facultad...

En quel mument è sa mussada sur la mar planiva ina lunga pitga da fim naira. Igl era la nav da posta che partiva a l'ura regulara.

«Merda!», ha sbragì John Bunsby, stuschond enavos en tutta desperaziun il timun.

«Signals!», ha be ditg Mr. Fogg.

En la part davant da la Tankadere sa chattava in pitschen chanun che vegniva duvrà per dar signal en cas da tschajera.

Quel è vegnì chargià fin sum, ma gist en quel mument ch'il pilot al vuleva envidar, ha Mr. Fogg ditg:

«La bandiera d'urgenza.»

La bandiera è vegnida fixada a mesa autezza vi da l'arber; igl era quai in segn d'urgenza e sche la nav americana la veseva, pudev'ins sperar ch'ella midia in mument ses curs per s'avischinar a la nav.

«Fieu!», ha ditg Mr. Fogg.

Ed il pitschen chanun ha sajettà en l'aria.


Chapitel 22: Passepartout sa persvada ch'igl è schizunt inditgà tar ils antipods, d'avair in pau daners en satg
modifitgar

Cur che la Carnatic ha bandunà ils 7 da november a las sis e mesa la saira Hongkong, è la nav partida cun plaina vapur en direcziun dal Giapun, e quai chargiada bain tant cun rauba sco er cun passagiers. Duas cabinas en la part davos èn però restadas libras; igl eran quellas che gievan a quint da Phileas Fogg.

L'autra damaun ha la glieud en la part davant pudì observar betg pauc surstads co ch'in passagier cun egliada in pau apatica, pass ballantschant e chavels spalads è sorti da l'isch da la segunda classa ed è sa tschentà tut a balluccant sin ina trav.

Quest passagier n'era nagin auter che Passepartout en persuna. Lain pia tadlar tge ch'era capità.

Curt suenter che Fix aveva bandunà la buda da fimar, han dus camariers tschiffà Passepartout che durmiva profundamain ed al han mess giu sin il letg destinà per ils fimaders. Ma gia suenter trais uras è Passepartout sa sveglià, essend el persequità er en la pli profunda aivrezza d'in patratg fix, ed el ha cumbattì cunter l'effect durmentant da la forza narcotica. Il patratg da violar si'obligaziun ha scurlattà davent dad el la dorma. El è stà si dal letg dals sturns, ha bandunà tut a balluccond e sa tegnend vi da las paraids la buda, è crudà e puspè stà en pe, chatschà l'entir temp da l'instinct e clamond mez en siemi:

«La Carnatic! La Carnatic!»

La nav da posta steva qua tut a fimond, pront per la partenza, gist davant ses nas. El è ballantscha sur la puntina ed è sa laschà crudar en la part davant sco mort per terra, gist en il mument che la Carnatic ha auzà l'ancra.

Intgins marinars, als quals in tal cumportament n'era betg nunenconuschent, han purtà il pover cumpogn en ina cabina da la segunda classa, e Passepartout è pir puspè sa sveglià l'autra damaun, 150 miglias davent da la costa da la China.

Uschia eri pia vegnì adaquella che Passepartout sa chattava questa damaun sin la punt da la Carnatic, respirond profundamain l'aria da mar frestga. Quest'aria ha fatg ch'el n'era betg pli sturn ed el ha cumenzà ad ordinar puspè ses patratgs, quai ch'al reussiva be cun fadia. Finalmain è el puspè sa regurdà da quai ch'era capità la saira avant, co che Fix era daventà confidenzial, al aveva manà en la buda da fimar e.u.v.

«Sto esser che jau era sturn sco ina mola! Tge vegn bain Mr. Fogg a dir da quai? En mintga cas n'hai jau betg manchentà la partenza da la nav, e quai è l'impurtant!»

Sinaquai, pensond a Fix, ha el ditg a sasez:

«Quai che reguarda quel, sper jau che nus sajan liberads dad el, e ch'el n'haja betg ristgà d'ans accumpagnar sin la Carnatic suenter m'avair fatg ina tala offerta. In agent da polizia, in agent sin ils chaltgogns a mes signur pervi da ladernitsch sin la banca da l'Engalterra. Tge chaussas! Mr. Fogg è uschè pauc in lader sco jau in assassin!»

Dueva Passepartout raquintar questas chaussas a ses signur? Fissi inditgà d'al far a savair tge rolla che Fix giugava en l'entira fatschenta? Na fissi betg meglier da spetgar cun quai fin a si'arrivada a Londra e da dir alura ad el ch'in agent da la polizia or da la chapitala al saja suandà adascus sin l'entir viadi e da rir alura ensemen cun el sur da quai? Gea, segir. En mintga cas era quai anc da ponderar. Il pli urgent eri uss, d'ir tar Mr. Fogg a gudagnar ses perdun per ses cumportament nunresponsabel.

Passepartout è pia stà en pe e damai che la nav da posta ballantschava vi e nà sin la mar malruassaivla, ha il bun cumpogn che na steva betg anc propi segir sin las chommas gì tutta fadia d'arrivar en la part davos da la nav.

Qua sin la punt n'ha el vis nagin che veseva or sco ses signur u Mrs. Aouda.

«Bun», ha el pensà, «signura Aouda dorma anc da quellas uras. E signur Fogg vegn ad avair chattà in cumpogn per giugar whist, e tenor sia disa...»

Cun tals patratgs è Passepartout sa rendì en il salun, ma er là n'ha el betg chattà Mr. Fogg. Passepartout duvrava però be dumandar il maister da proviant suenter sia cabina. Quel ha respundì ch'i n'al saja enconuschent nagin passagier da quest num.

«Ma perstgisai», ha Passepartout ditg en prescha, «i sa tracta d'in gentleman grond e fraid che discurra pauc e che vegn accumpagnà d'ina giuvna dama...»

«I na sa chatta nagina giuvna dama a bord», ha replitgà il maister da proviant. «Guardai sez sin la glista da passagiers, qua è ella.»

Passepartout ha repassà la glista... Il num da ses signur na steva betg sin quella.

El è stà tut irrità. Qua al è ì in patratg tras il chau.

«Ma, na sun jau forsa betg sin la Carnatic?», ha el exclamà.

«Bain, bain», ha replitgà il maister da proviant.

«Sin via a Yokohama?»

«Precis.»

Passepartout aveva pensà in mument ch'el saja arrivà sin la fallada nav!

Ma sch'el sa chattava sin la Carnatic, eri uss cler che ses signur n'era betg sin quel.

Quai è stà per Passepartout ina greva frida; el è sa laschà crudar sin ina pultruna. Uss al è ì si ina glisch. El è sa regurdà ch'ins aveva anticipà la partenza per in'ura. Quai dueva el annunziar a ses signur, ma aveva tralaschà da far quai. Igl era pia sia culpa, sche Mr. Fogg e Mrs. Aouda avevan manchentà il temp da partenza.

Sia culpa, gea; ma anc bler dapli quella dal traditur ch'al aveva fatg vegnir sturn per al sparter da ses signur e retegnair quel a Hongkong. Pertge che uss aveva el chapì il tric da l'agent da polizia. Ed uss era Mr. Fogg segiramain ruinà pervi da la sperdita da sia scumessa, arrestà, forsa schizunt impraschunà...! Pensond a quai, è Passepartout bunamain sa desperà! Ah, sche Fix al crudass insacura en ils mauns, cun quel faschess el flucs!

Finalmain, suenter avair surmuntà l'emprima consternaziun, è Passepartout puspè sa calmà ed el ha studegià sia situaziun che n'era betg fitg agreabla. Il Franzos sa chattava en viadi vers il Giapun. Fin là arrivava el segir, ma co dueva el vegnir davent da là cun satgs vids? Nagin schilling, nagin penny sa chattava lien! Ma il viadi e la dunsena a bord eran pajads oravant. Pia aveva el anc tschintg u sis dis peda da reflectar avant che prender ina decisiun. E co ch'el s'ha laschà gustar durant il viadi il da mangiar e da baiver pon ins s'imaginar: el ha mangià per sai, ses signur e Mrs. Aouda ensemen.

Ils 13 la damaun baud è la Carnatic arrivada en il port da Yokohama.

Quest lieu furma in'impurtanta plazza a l'Ocean Pacific, nua che sa ferman tut las navs en servetsch da la posta e dals viagiaturs tranter l'America dal Nord, la China, il Giapun e las inslas da la Malaisia. Yokohama sa chatta en il Golf da Yeddo, betg lunsch davent da quest'immensa citad, la segunda chapitala dal Giapun, pli baud la residenza dal taikun, dal temp che quest imperatur burgais existiva anc, e rivala da Miako, la gronda citad abitada dal mikado, da l'imperatur religius che deriva dals dieus sez.

La Carnatic ha prendì en sia plazza al quai da Yokohama, en vischinanza dals rempars dal port e dals magasins da la duana, entamez bleras autras navs da tut las naziuns.

Passepartout è stà fascinà betg mal, apaina ch'el aveva mess pe en quest pajais remartgabel dals figls dal sulegl. I n'al è restà nagut auter che da prender la casualitad sco guid e da percurrer las vias da la citad a bun gartetg.

El sa chattava gist en ina citad dal tuttafatg europeica cun chasas bassas, munidas cun verandas sin elegantas retschas da colonnas, in quartier ch'empleniva cun sias vias, plazzas, docs e magasins l'entir spazi dals premunts fin al flum. Qua, sco a Hongkong u a Calcutta, tut buglivi d'umans da tuttas razzas, Americans, Englais, Chinais, Ollandais, martgadants als quals tut è venal e che cumpran tut, ed entamez ils quals il Franzos è sa sentì tuttina ester sco sch'el fiss arrivà en il pajais dals hottentots.

Passepartout n'era betg senza refugi: el pudeva sa recumandar a Yokohama tar ils agents consulats franzos u englais. Ma el n'aveva insumma nagina veglia da raquintar si'istorgia ch'era colliada uschè stretgamain cun quella da ses signur. Ed avant ch'el sa decidia da far quai, vuleva el l'emprim trair en consideraziun tut las autras pussaivladads.

Pia, suenter avair percurrì la part europeica da la citad, senza che la casualitad al avess purschì insatge, è el ì vinavant en la part giapunaisa, decidì dad ir sche necessari fin a Yeddo.

Questa part da la citad abitada d'indigens sa numna Benten, tenor ina dieua da la mar che vegn venerada sin las inslas vischinantas. Qua vesev'ins bellezza aleas da pigns e ceders, sontgs portals d'in'architectura mirvegliusa, punts entamez bambus e channa, tempels sut l'immens tetg melancolic da ceders da tschient onns, chasas da bonz, en las qualas spirituals budistics u aderents da Confucius mainan ina vita monotona, vias senza fin, en las qualas sa rimnavan entiras rotschas d'uffants cun pel rosa e vistas cotschnas; pitschnas poppinas che parevan sco sch'ellas fissan vegnidas stgalpradas en ina buda indigena che giugavan en vischinanza da pudels cun chommas curtas u da giats senza cua ch'eran fitg lass e flattants.

Sin via ina gronda fulla che curriva vi e na: bonz cun processiuns accumpagnadas da tamburins monotons; yakounins, uffiziants da duana e da polizia cun chapels a piz vernischads e dus sabels vi da la tschinta; schuldads en vestgadira da kattun blaua cun strivlas alvas e purtond buis da percussiun; schandarms dal mikado en vestgids da cuirass e da tuttas sorts ulteriur militar – pertge ch'en il Giapun vegn la professiun da schuldà stimada tuttina fitg sco ch'ella vegn sbittada en China. Alura paders mendicants, pelegrins en lungs vestgids, simpels burgais cun chavels fins e nairischems sin in chau gross, corp sura lunghent, taglia curta, pel colurada da las nianzas stgiras da brin-arom fin ad in alv fustg, ma mai mellen sco tar ils Chinais, dals quals ils Giapunais sa differenzieschan marcantamain.

E la finala, tranter ils chars, palanquins, chavals, chars cun velas, ils norimons cun paraids vernischadas, ils cangos loms e purtantinas da bambus, vesev'ins dunnas a traplignar cun lur pes pitschens en chalzers da taila, sandalas da strom u soccas da lavur en lain. Ellas eran pauc bellas, avevan egls stretgs, il pèz plat, ils dents colurads nair tenor la moda dal di, purtavan però a moda graziusa il vestgì naziunal, kirimon, ina sort mantella da chombra cun scharpa da saida, da la quala la tschinta lada era liada davosvart ad in immens nuf – sco las dunnas da Paris che paran d'avair emprestà lur pli nova moda dal Giapun.

Intginas uras è Passepartout spassegià amez questa massa plain colurs, contemplond er ils ritgs negozis ordvart remartgabels, ils basars en ils quals è emplunada l'entira splendur dal cliniez dad aur giapunais, ils manaschis da restauraziun ornads cun bandierettas, en ils quals el na dastgava betg entrar, e las chasas da té, en las qualas ins survegn cuppins plain aua chauda oduranta cun saki, in liquor fatg da ris fermentà, e la finala las stivas da tubac cumadaivlas, en las qualas ins fima in tubac fitg aromatic al lieu da l'opium che na vegn strusch consumà en il Giapun.

Sinaquai è Passepartout vegnì ora sin la champagna, amez champs da ris infinits. Qua traglischavan camelias en las davosas colurs e cumplaina savur da las flurs, e quai betg vi da chaglias, mabain vi da plantas; ed en saivs da bambus paradavan tschareschers, paloghers e mailers, dals quals ils fritgs vegnivan protegids cun spaventegls e talacs cunter ils becs engurds da paslers, columbas, corvs ed autra utschleglia. Sin ils ceders maiestus vivan qua evlas imposantas; iruns sa zuppan sut la roma dals saleschs pendus; dapertut sgulatschan corvs nairs, andas, sprers, aucas selvadias e grus ch'èn fitg bainvis tar ils Giapunais.

Suenter esser ì uschia l'entir di a spassegiond, sche ha Passepartout, malgrà il ritg ensolver ch'el aveva giudì per far la segira sin la Carnatic, tuttina sentì vers saira ina terribla fomaz. Bain al era gia dà en egl che charn da botschs, chauras u pors n'era da vesair nagliur en las mazlarias, e damai ch'el saveva er ch'ins na dastga betg mazzar ils bovs, damai ch'ins als dovra exclusivamain per la cultivaziun dals ers, sche aveva el gia prendì per enconuschientscha che tratgas da charn èn plitost ina raritad en il Giapun. Qua aveva el bain raschun, ma ses magun fiss er sa cuntentà cun selvaschina, giaglinom u peschs, quai che furma – abstrahà dal ris – quasi il sulet nutriment dals Giapunais. Ma per oz ha el stuì sa surdar a sia sort e remetter ses basegn da nutriment sin l'autra damaun.

La notg è s'avischinada. Passepartout è puspè sa rendì en il quartier dals indigens ed è palandrà tras las vias, ha guardà tiers als cumediants che preschentavan lur artistica en gruppas ed als astronoms che rimnavan al liber ils mirveglius enturn lur telescop. Silsuenter ha el puspè visità il port; quel traglischava en ils fieus dals pestgaders ch'attiran ils peschs cun la glischur da lur tizuns da rascha.

Finalmain èn las vias sa svidadas, ed al lieu da las massas vesev'ins uss ad ir enturn ils yakunins. Quests uffiziants en lur unifurmas pumpusas ed accumpagnads da lur suita vesevan or sco delegaziuns diplomaticas, e mintga giada che Passepartout entupava ina da questas patruglias magnificas, clamava el riend:

«Guarda qua! Puspè ina delegaziun giapunaisa che vul viagiar en l'Europa!»


Chapitel 23: A Passepartout crescha il nas sur tutta mesira
modifitgar

L'autra damaun è Passepartout sa sentì miserabel e fomentà; el stueva mangiar insatge, e quai uschè spert sco pussaivel. Bain aveva el sia ura da vender, ma pli gugent fiss el mort da la fom. Igl era nairas uras ch'il brav cumpogn tiria a niz la vusch ferma, sche er betg gist melodica, cun la quala la natira al aveva dotà. El saveva anc ordadora intginas chanzuns franzosas ed englaisas e las ha empruvà da chantar avant a sasez. Ils Giapunais stuevan bain esser amaturs da la musica, avevan els gea la disa da far tut tar il tun da cimbals, accumpagnads da tam-tams e schumbers; e franc e segir vegnivan els a pudair appreziar il talent d'in virtuus europeic.

Ma forsa eri anc in pau memia baud da vulair dar in concert, ed ils amaturs svegliads uschè andetgamain n'avessan forsa betg pajà il chantadur cun ina munaida che purtava il maletg dal mikado.

Passepartout è pia sa decidì d'anc spetgar intginas uras; ma giond per ses fatg, al è vegnì il patratg ch'el saja forsa vestgì memia bain per in artist viandant, e sch'el barattia ses vestgids cunter vestgadira veglia che giaja meglier a prà cun sia situaziun, sche restian bain anc in pèr daners, cun ils quals el possia gist dustar la fom.

Prendida questa decisiun, ha Passepartout stuì tschertgar vaira ditg, fin ch'el ha chattà in brocant, al qual el ha pudì preschentar ses giavisch. La vestgadira europeica ha plaschì a quel, e bainbaud è Passepartout sortì da sia buda enzuglià en in vegl vestgì giapunais e cun in turban cun costinas sin il chau, dal qual las colurs eran gia sblatgidas. Ma persuenter al sclingivan intginas munaidas en sia tastga.

«Ma bain», ha el pensà, «jau m'imaginesch che nus sajan al carnaval!»

Transfurmà en tala moda en in Giapunais, è el l'emprim dal tut sa rendì en ina stiva da té modesta ed ha ensulvì in toc giaglinom ed ina boffa ris, entant ch'il gentar furmava in problem il qual igl aveva anc num da schliar.

Suenter avair dustà la fom ha el ditg a sasez:

«Uss hai num da betg perder il chau. Jau n'hai uss betg pli ils meds da vender quest vestgì nausch cunter in anc pli giapunais. Jau stoss pia chattar ina via da bandunar uschè spert sco pussaivel quest pajais dal sulegl, il qual vegn be ad esser per mai in pajais da trista memoria!»

Passepartout ha pia ponderà da visitar las navs da posta che sa rendevan en l'America, manegiond ch'el pudess sa metter a disposiziun là sco cuschinier u servient cunter alloschi e dunsena. Ed ina giada arrivà a San Francisco vegnia el bain a pudair sa liberar pli tgunsch or da ses empatg. Il pli impurtant era be da surmuntar las 4700 miglias da l'Ocean Pacific tranter il Giapun ed il Nov Mund.

Sa resolvì dad immediat realisar quest patratg, è Passepartout sa rendì al port da Yokohama. Ma pli datiers dals docs ch'el vegniva, e pli greva da realisar ch'al pareva l'idea ch'aveva sumeglià a l'entschatta uschè simpla. Co pomai duev'ins avair basegn a bord d'ina nav da posta americana d'in cuschinier u d'in servient? Quai tant pli ch'el era vestgì en ina moda che na gidava betg gist a svegliar confidenza. E da tge recumandaziuns disponiva el? Tge referenzas pudeva el preschentar?

Approfundà en tals patratgs, è si'egliada crudada sin in grond placat che vegniva purtà enturn d'in clown en las vias da Yokohama. Sin quel steva:


Truppa d'acrobats giapunaisa
da William Batulcar.


Ultimas preschentaziuns
dals nas-lungs cun nas lung
avant lur partenza en ils Stadis Unids da l'America
Acclamaziun directa dal dieu Tingu.


Gronda attracziun!


«En ils Stadis Unids da l'America!», ha Passepartout exclamà, «quai fiss precis insatge per mai...!»

El è suandà l'um che purtava il placat ed è bainprest arrivà cun quel en il quartier giapunais. Suenter in quart d'ura sa chattava el davant ina gronda chamona da fiera; quella era ornada cun intgins faschs bandierettas e dadora sin las paraids era malegiada in'entira truppa da cumediants.

Igl era quai il stabiliment da l'onuraivel Batulcar, in Barnum american, directur d'ina truppa da saltimbancs, striuns, clowns, acrobats, artists sin la suga, gimnasts, ils quals, sco ch'il placat scheva, devan lur ultimas producziuns, avant ch'els bandunavan il reginavel dal sulegl per sa render en ils Stadis Unids.

Passepartout è vegnì en in'avanthalla che sa chattava a l'entrada da la buda ed ha dumandà suenter signur Batulcar. Quel è cumparì persunalmain.

«Tge vulais Vus?», ha el ditg a Passepartout, dal qual el ha l'emprim pensà ch'i sa tractia d'in indigen.

«Savais Vus duvrar in servient?», ha Passepartout dumandà.

«In servient», ha clamà il Barnum, stritgond sia spessa barba grischa sut il mintun. «Jau hai gia dus e quels m'èn fidaivels ed obedaivels, na m'han anc mai laschà a mesa via e ma servan gratuit, uscheditg sco che jau als nutresch...» Guardai qua! Ed el ha mussà ses dus ferms bratschs ch'eran surtratgs cun grossas avainas sco in gìun cun cordas.

«Pia na ma pudais Vus duvrar per nagut?»

«Per nagut.»

«Merda! I m'avess propi cunvegnì da viagiar cun Vus.»

«Ah», ha ditg l'onuraivel Batulcar, «Vus essas gist uschè fitg Giapunais sco jau schimgia! Pertge As essas schluitads en tala vestgadira?»

«Ins sa vestgescha sco ch'ins po!»

«Raschun avais. Vus essas Franzos?»

«Gea, in Parisian da Paris.»

«Alura stuessas er esser abel da far grimassas?»

«Sa chapescha», ha respundì Passepartout, il qual igl ha tuttina vilentà ch'ins vuleva offender sia naziunalitad. «Nus Franzos essan tuttavia capabels da far grimassas, ma betg uschè buns sco ils Americans!»

«Correct. Damai, sche jau n'As poss er betg duvrar sco servient, sche ma pudais Vus tuttavia servir sco pajass. Chapis Vus mai, mes bun, en Frantscha dovr'ins persunas da l'exteriur sco pajass ed a l'exteriur Franzos!»

«Ah!»

«Essas dal reminent ferm?»

«Surtut sche jau hai gist mangià.»

«E savais chantar?»

«Gea», ha replitgà Passepartout, il qual era gia sa preschentà pli baud tar concerts sin via.

«Ed essas er bun d'As preschentar il chau engiu, cun ina pierla che gira sin la planta-pe sanestra e ballantschond cun la dretga in sabel?»

«Pelvaira!», ha respundì Passepartout, al qual èn vegnidas endament sias emprimas regurdientschas da giuventetgna.

«Quai è tut, vesais!», ha ditg l'onuraivel Batulcar.

Ed el al ha immediat prendì en ses uffizi.

Curt e bain, Passepartout aveva chattà ina plazza. El era s'obligà da sa participar a tut las producziuns da la famusa truppa giapunaisa. Quai n'era bain betg fitg flattant, ma en l'interval dad otg dis dueva el esser en viadi vers San Francisco.

La producziun ch'era vegnida annunziada da l'onuraivel Batulcar cun gronda canera dueva cumenzar a las trais e bainprest han ins udì a strasunar a l'entrada ils terribels instruments d'in orchester giapunais, schumbers e tamtams. Sa chapescha n'aveva Passepartout betg pli pudì emprender ina rolla; ma en la part principala, la ‹barlocca d'umans› che vegniva preschentada dals nas-lungs dal dieu Tingu, dueva el servir cun sias fermas spatlas sco posa. Quest toc ch'era vegnì annunzià sco «attracziun magnifica» furmava la fin da la preschentaziun.

Gia avant las trais era la sala d'aspectaturs da la gronda buda emplenida. Europeans ed indigens, Chinais e Giapunais, umens, dunnas ed uffants èn sa bittads sin ils stretgs sezs ed en las loschas situadas visavi la scena.

La musica era medemamain entrada e l'entir orchester cun gong-gongs, tam-tams, talacs, flautas, tamburins e paucas lavurava tge ch'el pudeva.

Questa preschentaziun era sco tut questas producziuns d'acrobats; ma ins sto conceder ch'ils Giapunais èn ils megliers ballantschaders dal mund. Cun agid d'in ventagl e da tocs da palpiri ha in represchentà a moda fascinanta splerins e flurs. Cun fim da pipa odurant ha in auter scrit svelt ina retscha da pleds blaus ch'han exprimì ina furmla da curtaschia envers il public. Puspè in auter schonglava cun chandailas envidadas; sgulavan quellas sper sia bucca vi, las stizzava el ina suenter l'autra ed envidava puspè senza interrumper sia preschentaziun. In auter fascheva cun pierlas girantas moviments strusch da crair; sut ses maun parevan las maschinas schuschurantas che giravan d'in cuntin da survegnir in'atgna vita; ellas sa muvevan sin bavrolas da pipas, taglioms da sabels, fildaroms enturn grondas vasas da cristal; ellas raivevan da stgalas da bambus siadora, gievan ina ord l'autra sin tuttas varts e da la colliaziun mirvegliusa da lur differents tuns resunavan tocs armonics. Ils artists las bittavan en l'aria, nua ch'ellas cuntinuavan a girar; els las bittavan sco ballas cun agid da rachetas da lain, entant ch'ellas giravan senza interrupziun; els las chatschavan en satg e cur ch'els las prendevan puspè ora, sa muvevan quellas anc adina – enfin ch'ina plima elastica las transfurmava en monas artifizialas.

Jau na dovr betg enumerar ils grondius exercizis ch'ils acrobats e gimnasiasts han fatg; ma la represchentaziun principala che fascinava il pli fitg, furmava quella dals ‹nas lungs›, equilibrists admirabels ils quals ins n'enconuscha betg anc en l'Europa.

Quests nas lungs furman ina corporaziun speziala sut la protecziun directa dal dieu Tingu. Els portan vestgadira sco ils erolds dal temp medieval ed ultra da quai duas alas traglischantas vi dals givels; ma oravant tut sa differenziavan els tras lur nas lungs, cun ils quals els eran ornads, ed il diever ch'els faschevan da quels. Tar quests nas sa tractavi da fists da bambus d'ina lunghezza da tschintg, sis fin diesch pes, per part gulivs, per part sturschids, ils ins glischs, ils auters variclus. Sin questas prolungaziuns ch'eran fermadas a moda solida, faschevan els tut lur exercizis equilibristics. Ina dunsaina da quests aderents dal dieu Tingu giaschevan sin il dies, e lur camarats als sautavan sin ils nas ch'eran fixads sco parachametgs, siglivan d'in nas a l'auter mussond lur artistica.

A la fin avev'ins annunzià al public la piramida d'umans. Quella consistiva da radund 50 nas lungs che represchentavan il char da Dschaggernaut. Ma enstagl da prender lur givels sco posa per furmar questa piramida, dastgavan ils artists da l'onuraivel Batulcar be far diever da lur nas.

Uss eri però uschia ch'in da quels che furmavan la basa dal char era sortì da la truppa; e damai ch'ins stueva be esser per quai ferm ed agil, sche avev'ins elegì Passepartout da prender en sia plazza.

Segir è il brav cumpogn sa turpegià cur ch'el ha – en trista regurdanza da ses giuvens onns – tratg en il costum medieval, è s'ornà cun las alas da colur ed al è vegnì mess si in nas d'ina lunghezza da sis pes!

Ma ditg curt: quest nas al gudagnava il da viver ed el ha stuì acceptar sia sort.

Passepartout è vegnì sin tribuna ed è vegnì attribuì a quels ch'avevan da furmar la basa dal char. Tuts èn giaschids per terra ed han stendì lur nas vers tschiel. Ina segunda partiziun dals equilibrists ha prendì plaz sin quests pizs lungs, ina terza sur quels, alura ina quarta ed uschia è s'auzada sin quests nas, ils quals sa tutgavan be cun lur pizs, in monument d'umans che tanscheva fin sut il palantschieu sura dal teater.

Uss ha il public applaudì e turnà ad applaudir ed ils instruments dal teater èn sa mess a sunar cun gronda pumpa – che la piramida ha cumenzà a balluccar e l'equiliber è ì a perder, damai ch'in dals nas da la basa era tuttenina davent, ed il monument è crudà ensemen sco ina chasa da chartas...

Da quai era Passepartout la culpa, il qual aveva bandunà ses post, era i – senza far diever da las alas – sur la balustrada, è raivì a dretga da la gallaria siadora ed è sa bittà giun plaun davant in aspectatur clamond:

«Ah! Mes signur! Mes signur!»

«Vus?»

«Jau!»

«Sche bun! Alura giain svelt sin la nav da posta...!»

Mr. Fogg, Mrs. Aouda e Passepartout èn sa precipitads tras il suler or da la buda. Qua èn els però fruntads sin Batulcar, il qual ha pretendì plain gritta in'indemnisaziun per sia cassa. Per al calmar ha Phileas Fogg bittà nà in pugn plain bancnotas. Ed anc a temp per la partenza, a las sis e mesa, èn Mr. Fogg e Mrs. Aouda ids a bord da la nav da posta americana, e davos els Passepartout cun sias alas si dies ed il nas da sis pes en fatscha, dal qual el n'aveva anc betg gì temp da sa deliberar!


Chapitel 24: Viadi sur l'Ocean Pacific
modifitgar

Nus ans regurdain tge ch'era capità davant Shanghai. Sin la nav da posta vers Yokohama avev'ins udì ils signals da la Tankadere, e damai ch'il chapitani ha vis la bandiera da privel, è el s'avischinà a la pitschna goletta. Curt suenter ha Phileas Fogg pajà al patrun John Bunsby il pretsch fixà da 550 glivras. Alura èn l'onuraivel gentleman, Mrs. Aouda e Fix ids a bord da la nav da vapur, la quala ha immediat cuntinuà il viadi vers Nagasaki e Yokohama.

Arrivond là l'avantmezdi dals 14 da november a l'ura fixada, è Phileas Fogg, laschond ir suenter Fix a sias atgnas fatschentas, ì a bord da la Carnatic ed ha udì là – per grond plaschair da Mrs. Aouda, e forsa er per ses agen plaschair, cumbain ch'el n'ha betg laschà sentir quai – ch'il Franzos Passepartout saja propi arrivà avant intgins dis a Yokohama.

Damai che Phileas Fogg stueva anc sa metter la medema saira en viadi vers San Francisco, ha el cumenzà immediat a tschertgar ses servient. El è sa vieut a l'agent consular franzos ed englais, ma adumbatten; e suenter esser chaminà senza success tras las vias da Yokohama, ha el dà si la speranza da puspè chattar Passepartout. Qua è el passà per casualitad, u forsa er muventà d'in presentiment, en la buda da l'onuraivel Batulcar. Segiramain n'avess el betg enconuschì ses servient sut questa mascarada excentrica, ma quel ha, malgrà sia posiziun en dies, remartgà ses signur sin la gallaria. El n'ha betg pudì evitar da muventar ses nas, sinaquai è rut l'equiliber da la piramida e tge ch'è suandà savain nus gia.

Or da la bucca da Mrs. Aouda è Passepartout sinaquai vegnì a savair co ch'è passà il viadi da Hongkong a Yokohama sin la goletta Tankadere, en cumpagnia d'in tschert signur Fix. Tar il num Fix n'ha Passepartout mussà nagina reacziun. El è stà da l'avis ch'i na saja betg anc il dretg mument per communitgar a ses signur tge ch'era succedì tranter el e l'agent. Raquintond el sias aventuras, ha el fatg a sasez ina reproscha e ditg ch'el saja vegnì surprais en ina buda da tubac a Hongkong d'ina sborgna d'opium.

Mr. Fogg ha tadlà il raquint senza emoziuns e senza respunder in pled. Sinaquai ha el avert a ses servient in credit suffizient per pudair cumprar vestgadira sco ch'i tutga. E propi, anc avant ch'era passada in'ura, n'aveva il brav cumpogn nagut pli vi dad el che regurdava ad in aderent dal dieu Tingu.

La nav da posta che fascheva il viadi da Yokohama a San Francisco tutgava a la societad Pacific Mail Steam e sa numnava General Grant. I sa tractava d'in'immensa nav a roda d'ina tonnascha da 2500 tonnas, bain furmada e svelta. Sur la punt sa muveva in immens pistun si e giu; quel era collià cun in mecanissem che transfurmava il moviment guliv en in moviment circular e che transmetteva quel directamain a l'ischigl da la roda. La General Grant era munida cun trais arbers e possedeva grondas velas che sustegnevan decididamain l'effect dal vapur. Navigava la nav cun dudesch miglias l'ura, duvrava ella be 21 dis per il viadi sur l'Ocean Pacific; Phileas Fogg pudeva pia crair che sch'el arrivia ils 2 da december a San Francisco, saja el ils 11 a New York ed ils 20 a Londra – uschia ch'el aveva gudagnà in pèr uras envers la data fatala dals 21 da december.

A bord da la nav a vapur avevi vaira blers passagiers. Englais, blers Americans, ina veritabla emigraziun da kulis en l'America ed in dumber d'uffiziers da l'armada indica che nizzegiavan lur vacanzas per far in viadi enturn il mund.

Durant quest viadi n'èsi vegnì tar nagin incap. La nav cun sias rodas ladas e las fermas velas balluccava be pauc. L'Ocean Pacific fascheva tutt'onur a ses num. Mr. Fogg era uschè ruassaivel, uschè pauc communicativ sco adina. Sia giuvna cumpogna sa sentiva liada pli e pli tras auter lioms vi da quest um che quels da l'engraziaivladad. Questa natira silenziusa e nobla fascheva sin ella ina pli profunda impressiun che quai ch'ella carteva, ed ella ha bunamain sa laschà tschiffar cunter sia veglia da sentiments che parevan da restar senza influenza sin il Fogg nunchapibel.

Er ha Mrs. Aouda prendì surprendentamain art e part dals projects dal gentleman. Tut las malempernaivladads che pudevan metter en privel il success dal viadi la rendevan malruassaivla. Ella discurriva savens cun Passepartout, il qual aveva in tschert dun da leger en il cor da Mrs. Aouda tranter las lingias. Quest brav cumpogn aveva uss ina fidanza indestruibla en ses signur; el na vegniva betg stanchel da ludar l'undraivladad, la noblezza e la premura da Phileas Fogg. Ed el quietava sinaquai Mrs. Aouda areguard il success dal viadi cun la segirar repetidamain ch'il pli difficil saja gia surmuntà. Ins arrivia dals pajais fantastics en regiuns civilisadas e dovria a la fin be pli far il viadi en tren da San Francisco a New York ed il passagi da New York a Londra per terminar senza dubi quest viadi enturn il mund impussibel entaifer il temp prescrit.

Nov dis suenter avair bandunà Yokohama, aveva Phileas Fogg precis percurrì la mesadad dal gir enturn il mund. Ils 23 da november ha la General Grant traversà il 180 meridian, nua che sa chatta en l'atmosfera sid l'antipod da Londra.

Dals 80 dis che Mr. Fogg aveva a disposiziun, aveva el però gia duvrà 52 ed igl al restavan be pli 28.

Ma cumbain ch'il gentleman sa chattava pervi da la differenza dals meridians pir sin la mesadad dal viadi, sto tuttina vegnir remartgà ch'el aveva en vardad gia percurrì dapli che dus terzs da quel. Pelvaira, tge deturs per arrivar da Londra ad Aden, dad Aden a Bombay, da Calcutta a Singapur, da Singapur a Yokahama! Fiss ins sa tegnì vi dal 50avel circul parallel che passa tras Londra, avess la distanza be muntà a circa 12 000 miglias. Pervi da las lunas dals meds da transport ha Phileas Fogg però stuì percurrer radund 26 000, da las qualas el aveva fatg quest 23 da november radund 17 500. Uss però pudev'ins prender la via guliva, ed ultra da quai n'era Fix betg pli preschent ch'avess pudì far difficultads!

Quests 23 da november è er succedì insatge ch'ha fatg a Passepartout grond plaschair. Nus ans regurdain che quel aveva insistì stinadamain da laschar sia famusa ura da famiglia constantamain sin il temp da Londra, declerond che tut las uras dals pajais tras ils quals els viagiavan sajan drizzadas a moda incorrecta. Ed uss tuttenina, senza mai avair drizzà si'ura ni enavant ni enavos, ha el constatà che quella correspundeva perfetgamain als cronometers a bord. El ha triumfà:

«Jau hai bain savì ch'il sulegl vegnia a sa decider in di da sa drizzar tenor mi'ura...!»

Ina chaussa na saveva Passepartout betg: Fiss il plat d'ura stà partì en 24 uras, sco che quai è il cas en l'Italia, alura n'avess el gì nagin motiv da triumfar. Cur ch'igl era a bord las nov da l'avantmezdi, avessan las lantschettas da ses instrument mussà sin las nov da la saira, vul dir sin la 21avla ura dapi mesanotg – e quai correspunda precis a la distanza da Londra dal 180avel meridian.

Passepartout ha fatg beffas da quai che Fix al aveva tschantscherlà ina giada dals meridians e dal sulegl. Avess el uss però gist entupà quel a bord, sche avess el senz'auter pledentà tut autras chaussas...

E nua sa chattava atgnamain Fix en quel mument?

El era gist a bord da la General Grant.

Suenter si'arrivada a Yokohama era l'agent immediat sa rendì tar il consul englais, nua ch'el ha finalmain er chattà il cumond d'arrest. Quel, emess gia avant quaranta dis, al era vegnì tramess suenter davent da Bombay ed era vegnì spedì vinavant davent da Hongkong sin la medema Carnatic, a bord da la quala ins supponiva ch'el sa chattia. Tge trumpada per el! Uss na nizzegiava quel nagut pli, pertge che Mr. Fogg n'era betg pli sin territori englais! Uss era necessaria ina cunvegna d'extradiziun per al pudair arrestar!

«Pervi da mai», è Fix sa consolà. «Na serva mes mandat betg pli qua, sche ha quel tuttina vigur en l'Engalterra. I fa propi la parita sco sche quest canagl vuless puspè turnar a chasa; el manegia d'avair manà en errur la polizia. Bun. Jau al stun sin ils chaltgogns fin là. Sch'i be vanzass anc ina part dals daners. Ma mes um ha gia duvrà sin via dapli che 5000 glivras sco pretsch da viadi, per premias, process, multas, l'elefant e da tuttas sorts auters custs. Ma insumma, la banca ha gea daners avunda!»

Senza targlinar è el sa decidì da navigar cun la General Grant. El sa chattava gist sin la punt che Mr. Fogg e Mrs. Aouda èn medemamain vegnids a bord ed ha, per sia gronda surpraisa, enconuschì Passepartout sut sia mascra dad erold. Sinaquai è el immediat sa zuppà en sia cabina per ir or da via ad in'explicaziun ch'avess pudì ruinar tut. Quest di manegiava el però da betg vegnir enconuschì da ses inimi en la gronda fulla d'aspectaturs – ch'el è cun ina giada, en la part davant da la nav, sa chattà en fatscha a quel.

Passepartout al ha dalunga tschiffà per il culiez ed ha – per grond plaschair d'intgins Americans ch'han immediat scumess sin el – dà al pover agent ina craismada che stuess bastar per cumprovar che l'art da boxar franzos saja superiur a l'englais.

Cur che Passepartout è stà a fin, è el sa sentì levgià e pli ruassaivel. Fix, sa sturschend da las dolurs, è plaunsieu stà en pe, ha guardà sin ses adversari ed ha ditg cun calma:

«Essas Vus a fin?»

«Per il mument bain.»

«Sche vegnì pia in mument cun mai.»

«Jau duai...»

«En l'interess da Voss signur.»

Passepartout, impressiunà da quest sang fraid, ha accumpagnà l'agent ed els èn ids a seser sin la punt davant.

«Vus m'avais unschì las costas», ha ditg Fix. «Bun, jau hai stuì far quint cun quai. Ed uss tadlai tge che jau hai da dir. Fin uss sun jau stà cuntrari a Mr. Fogg, ma a partir dad uss giog jau ses gieu.»

«Finalmain!», ha exclamà Passepartout, «al tegnais Vus per in um d'onur?»

«Na», ha replitgà Fix en tun fraid, «jau al tegn per in canagl. – Ssst! Stai qua e ma laschai discurrer. Uschè ditg sco che Mr. Fogg sa chattava sin terren englais eri en mes interess d'al tegnair si fin ch'il cumond d'arrest saja arrivà. Per quest intent hai jau fatg tut, perquai As hai jau er fatg vegnir sturn, separà dad el e procurà ch'el vegnia memia tard sin la nav a vapur...»

Passepartout ha tadlà tiers faschond il pugn.

«Uss però», ha Fix cuntinuà, «fai l'impressiun sco sche Mr. Fogg vuless returnar en l'Engalterra. Pervi da mai, jau al vegn ad accumpagnar tut il temp. Ma uss ma vegn jau a stentar d'al metter ord via tut ils incaps da ses viadi, e quai cun la medema premura sco che jau sun ma stentà fin qua d'als augmentar. Vus vesais, mes gieu è uss in auter, perquai che mes avantatg pretenda quai. Jau vuless agiuntar che Voss interess è il medem, pertge che pir en l'Engalterra vegnis Vus a savair sche Vus As chattais en il servetsch d'in delinquent ubain d'in um onest.»

Passepartout ha tadlà attentamain ed era persvas che Fix dia la vardad.

«Essan nus amis?», ha dumandà Fix.

«Amis, na», ha respundì Passepartout. «Alliads, gea, ma sin emprova. Pertge che tar il minim indizi da tradiment As storsch jau il culiez.»

«D'accord», ha ditg l'agent da polizia tut ruassaivel.

Indesch dis suenter, ils 3 da december, è la General Grant arrivada en il port da San Francisco.

Mr. Fogg n'aveva ni gudagnà ni pers in di.


Chapitel 25: Ina pitschna impressiun da la citad da San Francisco in di da meeting
modifitgar

Igl era las set da la damaun cur che Phileas Fogg, Mrs. Aouda e Passepartout han mess pe sin il continent american – sch'ins dastga numnar uschia il quai nudant nua ch'els èn descendids. Quests quais che s'auzan e sa sbassan cun la mar levgeschan da chargiar e distgargiar las navs. Qua davant sa postavan las navs da tuttas grondezzas, las navs a vapur da tuttas naziunalitads, las navs a roda da pliras auzadas che navigheschan sin il Sacramento e ses affluents. Qua èn er cumulads ils products dal commerzi che s'extenda a Mexico, Peru, Chile, Brasilia, Europa, Asia e tut las inslas da l'Ocean Pacific.

Passepartout, sa legrond da finalmain passar sin terren american, ha manegià da stuair sa platgar cun in tarment sigl exequì en il meglier stil. Sa tschentond sin las lattidas mez smarschidas fiss el bunamain crudà tras quellas. Tut perplex co ch'el aveva ‹mess pe› sin il nov continent, ha il brav cumpogn dà in terribel sbratg, il qual ha scurrentà in'entira rotscha cormorans e pelicans ch'avdan sin quests quais movibels.

Apaina che Mr. Fogg era sbartgà, è el s'infurmà davart la partenza dal proxim tren en direcziun da New York. Damai che quai era pir il cas la saira a las sis, pudeva el sa deditgar in entir di a la chapitala da la California. El ha fatg vegnir per sai e Mrs. Aouda ina charrotscha, sper il charrotschier da la quala Passepartout ha prendì plaz; ed il vehichel è charrà, per trais dollars il curs, vers l'International Hotel.

Giu da ses sez auzà ha Passepartout contemplà cun mirveglias la citad americana: vias ladas, chasas bassas, ordinadas en lingia, baselgias e tempels da la gotica anglosaxona, docs d'immensa dimensiun, magasins sco palazs, per part da lain, per part da quadrels; en las vias numerus vehichels, omnibus, trams, e sin ils trottuars entiras rotschas betg be d'Americans ed Europeans, mabain er Chinais ed Inds – ditg curt: las parts d'ina populaziun da dapli che 200 000 abitants.

Passepartout era tut surstà da quest aspect. El era cun ses patratgs anc tar la citad fabulusa dal 1849, la citad dals bandits, incendiaris ed assassins che vegnivan en rotschas per gudagnar barras d'aur, la quala n'era nagut auter che l'immens lieu da reuniun da tut ils discreditads e stgatschads, nua ch'ins giugava per pulvra d'aur, il revolver en in maun, en l'auter in stilet.

Ma quest temp dad aur era passà; San Francisco fascheva uss l'impressiun d'ina gronda citad da commerzi. L'auta tur da la chasa municipala cun ses guardians dominava tut questas vias ed aleas che sa cruschavan en angul dretg, e tranter las qualas plazzas verdas purschevan in bel aspect; alura ina citad chinaisa, la quala pareva d'esser vegnida importada da l'imperi celestial en ina stgatla cun giugarets. Nagins sombreros pli, naginas chamischas cotschnas tenor la moda dals chatschaders dad aur, nagins Indians cun plimas, mabain chapels da saida e vestgids nairs, ils quals purtava in grond dumber da gentlemen ch'eran occupads cun activitads strapatschantas. Intginas vias, tranter auter Montgommery, eran circumdadas da splendids negozis, en ils quals eran exponids ils products da tut il mund.

Arrivond Passepartout davant l'International Hotel, ha el gì l'impressiun da mai avair bandunà l'Engalterra.

En il plaunterren sa chattava in immens buffet, al qual mintgin vegniva servì gratuitamain. Charn setgentada, schuppa d'austras, biscotg u chester vegnivan repartids senza ch'il giast stueva trair la bursa; el duvrava be pajar la bavronda, Ale, Porter u Xeres, sch'el aveva quaidas. Quai ha fatg sin Passepartout in'impressiun fitg americana.

La restauraziun en l'hotel era agreabla. Mr. Fogg e Mrs. Aouda han prendì plazza vi d'ina maisa ed èn vegnids servids abundantamain en pitschens tagliers tras nairs en bels vestgids.

Suenter l'ensolver ha Phileas Fogg, accumpagnà da Mrs. Aouda, bandunà l'hotel per sa laschar visar ses pass sin il biro dal consul englais. Sin il trottuar ha el entupà ses servient, il qual al ha dumandà sch'i na saja betg prudent da sa proveder cun intgins tozzels carabinas Einfield u revolvers Colt avant che prender la viafier dal Pacific. Passepartout aveva udì a discurrer da Sioux e Pawnies che seguian ils trens ed assaglian quels. A Mr. Fogg ha quai bain parì ina precauziun inutila, ma el al ha laschà maun liber da far sco ch'el chattia per bun. Sinaquai è el sa rendì vers il biro da l'agent consular.

El n'aveva betg anc fatg duatschient pass ch'el è ‹casualmain› fruntà sin Fix. Quel è sa dà fitg surstà. Tge? Ils signurs Fogg e Fix avevan fatg il viadi sur l'Ocean Pacific senza sa scuntrar a bord? En tutta cas è Fix sa sentì fitg onurà da scuntrar il gentleman, al qual al aveva d'engraziar uschè bler, e damai che sias fatschentas al clomian enavos en l'Europa, sche avessi el grond plaschair da pudair cuntinuar ses viadi en ina societad uschè agreabla.

Mr. Fogg ha respundì ch'el haja da sa sentir onurà, e Fix – per betg forsa perder el or dals egls – al ha supplitgà d'al pudair accumpagnar sin il gir tras la citad mirvegliusa da San Francisco. Quai al è vegnì concedì.

Uschia èn Mrs. Aouda, Phileas Fogg e Fix ids a spassegiond tras las vias, e sa chattavan bainbaud sin la Via da Montgommery, nua che curriva ensemen in grond pievel: sin ils trottuars, amez la chaussee, sin las vias dals trams, a las entradas dals negozis, sin las fanestras da tut las chasas e schizunt sin ils tetgs sa chattava in'immensa fulla da glieud. Tras tut las gruppas passavan umens che purtavan cedels, bandieras e bandierettas sgulatschavan, dapertut udiv'ins a sbragir dad aut.

«Hurra per Kamerfield!»

«Hurra per Mandiboy!»

I sa tractava d'in meeting. Da quel avis era almain Fix, il qual ha dà d'encleger a Mr. Fogg ses patratg agiuntond la remartga:

«I vegn forsa ad esser inditgà da betg passar en la fulla; là datti in vaira stumplim.»

«Gea», ha respundì Phileas Fogg, «e las bintgunadas per amur da la politica n'èn perquai betg main bintgunadas!»

Fix ha cret da stuair surrir, udind questa remartga. E per pudair guardar tiers senza vegnir tratg vi e nà, èn Mrs. Aouda e Phileas Fogg sa pustads cun el sisum ina stgala che manava giu d'ina terrassa da la Via da Montgommery. Davant lur egls, da l'autra vart da la via, tranter il deposit d'ina fatschenta da cotgla ed il magasin d'in commerziant da petroli, sa chattava al liber in grond biro, al qual la glieud pareva da s'avischinar da tuttas varts.

Ed uss, pertge insumma quest meeting? Per tge intent vegniva el manà tras? Phileas Fogg n'aveva nagin'idea. Sa tractavi da nominar in aut uffiziant da militar u civil, in guvernatur dal stadi u deputà al Congress? Ins avess pudì scumetter ch'i saja uschia, sch'ins contemplava la truscha extraordinaria che metteva en moviment l'entira citad.

En quel mument è la massa vegnida tschiffada d'ina grond'agitaziun. Tut ils mauns èn s'auzads en l'aria; intgins, faschond pugn, sa muvevan si e giu accumpagnads d'in terribel sbragim. Pelvaira ina moda energica da formular ses votum. La massa undegianta pareva sco da vegnir muventada da turnigls. Las bandieras ballantschavan, svanivan in mument e cumparevan puspè mez disfatgas. Il moviment da la bratscha è avanzà fin tar la stgala, entant che tut ils chaus undegiavan a la surfatscha sco ina mar agitada tras ina buffada andetga. Il dumber da chapels nairs è sa reducì vesaivlamain, ed ils blers da quels parevan d'avair pers in pau da lur grondezza oriunda.

«Apparentamain sa tracti d'in meeting», ha ditg Fix, «e quai d'in che tracta ina dumonda d'interess vital. I na ma faschess betg surstar, sch'i sa tractass anc da l'Affera da l'Alabama, cumbain che quella è daditg schliada.»

«Forsa», ha replitgà Fogg.

«En tutta cas», ha cuntinuà Fix, «sa cumbattan dus candidats, Kamerfield e Mandiboy.»

Mrs. Aouda, sa tegnend vi dal bratsch da Phileas Fogg, ha observà tut surstada questa scena plain canera. Ed entant che Fix ha dumandà in da ses vischins suenter il motiv da quest'agitaziun dal pievel, è il moviment vegnì anc pli dad aut. Ils hurras, cundids cun insultas, èn sa dublegiads. Ils monis da las bandieras èn sa transfurmads en armas d'attatga; dapertut sa mussavan pugns enstagl da mauns. Giu dals chars ch'ins tegneva airi, giu dals omnibus ch'ins impediva da cuntinuar lur viadi sgulavan bintgunadas. Ins tschiffava suenter tut quai che sa laschava bittar; stivals e chalzers sgulavan tras l'aria ed i pareva schizunt ch'i sa maschaidian tranter il sbragir da la massa ils schlops naziunals dals revolvers.

Il chatschim canerus è vegnì pli datiers da la stgala ed ha inundà ils emprims stgalims. Ina da las duas partidas era senza dubi vegnida chatschada enavos, senza ch'ils aspectaturs pudevan però enconuscher, schebain Mandiboy u Kamerfield sajan en avantatg.

«I ma para inditgà che nus ans retirian», ha ditg Fix che n'aveva nagin interess che ‹ses um› survegnia ina detga frida u ch'ins al mettia a dies insatge. «Sch'i sa tracta tar tut quai da l'Engalterra ed ins ans enconuscha en la fulla, sche vegni ad ir mal cun nus!»

«In burgais englais...», vuleva Phileas Fogg gist replitgar.

Ma il gentleman n'ha gnanc pudì discurrer a fin. Nà da la terrassa davant la stgala è s'auzà in terribel sbragim: «Hurra! Hipp! Hipp! per Mandiboy!», ha clamà in triep d'electurs ch'è vegnì en agid, attatgond ils aderents da Kamerfield da la vart.

Mr. Fogg, Mrs. Aouda e Fix sa chattavan tranter dus fieus e na pudevan betg pli mitschar. Questa massa da glieud, armada cun bastuns e fists da plum, n'era betg da retegnair. Phileas Fogg e Fix, che purschevan protecziun a la giuvna dunna, èn vegnids stuschads terriblamain vi e nà. Fogg, flegmatic sco adina, vuleva sa defender cun l'arma natirala da ses pugns, ma i n'ha gidà nagut. In cumpogn grond e spatlà, cun barba cotschna e pel cotschna, apparentamain il manader da la rotscha, ha smanà sur Fogg ses terribel pugn ed al avess tutga malamain, sche Fix, ord spir ardiment, n'avess betg tschiffà el sez la frida. Sut ses chapè da saida smatgà plat è ladinamain creschida a l'agent ina terribla botta.

«Yankee!», ha clamà Mr. Fogg guardond plain spretsch sin ses adversari.

«In Englais!», ha clamà l'auter.

«Nus vegnin puspè a chattar in l'auter!»

«Sche Vus giavischais quai.»

«Voss num?»

«Phileas Fogg. E Voss?»

«Colonel Stamp W. Proctor.»

Sinaquai è la massa passada sperasvi. Fix è vegnì bittà per terra, è stà si cun vestgadira tut rutta, ma senza pli grondas smatgadas. Ses mantè da viadi e sias chautschas eran stgarpads malamain. Ma Mrs. Aouda era stada schanegiada e be Fix aveva survegnì sia frida.

«Grazia», ha ditg Mr. Fogg a l'agent apaina ch'els eran mitschads da la fulla.

«Nagut d'engraziar», ha respundì Fix, «ma vegni cun mai.»

«Nua?»

«En ina fatschenta da vestgadira.»

Ina tala visita fascheva propi da basegn. La vestgadira dad omadus era sdrappada sco sch'els fissan sezs sa stratgs sin quint dals onuraivels Kamerfield e Mandiboy.

Suenter in'ura eran els puspè vestgids sco s'auda ed èn sa rendids enavos en l'International Hotel.

Qua spetgava gia Passepartout sin ses signur cun in mez tozzel revolvers a sis tirs cun envidada centrala. Vesend el Fix en cumpagnia da Mr. Fogg, ha el mess il frunt en faudas. Ma cur che Mrs. Aouda ha raquintà curtamain tge ch'era capità, è Passepartout puspè daventà amiaivel. Apparentamain n'era Fix nagin inimi pli, mabain in cumplizi. Ed el aveva tegnì pled.

Suenter avair finì il diner, è arrivada ina charrotscha per manar ils viagiaturs cun lur bagascha a la staziun dal tren. Cun entrar ha Mr. Fogg ditg a Fix:

«N'avais Vus betg vis pli quest colonel Proctor?»

«Na», ha respundì Fix.

«Jau vegn a returnar en l'America ed alura al vegn jau a chattar», ha ditg Fogg cun sang fraid. «In burgais englais na dastga betg sa laschar plaschair in tal tractament.»

L'agent ha surris senza dar resposta. Ma ins vesa che Mr. Fogg appartegneva a quella sort Englais che, cumbain ch'els na pon betg star ora il duel en lur patria, sa battan a l'exteriur cur ch'i sa tracta da defender lur onur.

A las 17:45 èn ils viagiaturs arrivads a la staziun ed han chattà il tren pront per la partenza.

Cur che Mr. Fogg steva gist per entrar, ha el remartgà in uffiziant, è ì vi tar quel ed ha dumandà:

«Mes ami, n'hai betg dà oz a San Francisco tumults?»

«Quai è stà in meeting, mes signur», ha el survegnì per resposta.

«Ma jau hai remartgà en las vias grondas agitaziuns.»

«Igl ha be sa tractà d'in meeting per in'elecziun.»

«Bain d'in general superiur?», ha dumandà Mr. Fogg.

«Na, mes signur, d'in derschader da pasch.»

Sinaquai è Fogg entrà en il vagun ed il tren è partì.


Chapitel 26: En viadi en il tren express da la viafier dal Pacific
modifitgar

‹Dad ocean ad ocean›, din ils Americans, e quests pleds duevan er daventar il num general da la gronda viafier che percurra ils Stadis Unids en sia pli gronda ladezza. Ma en vardad è la viafier dal Pacific sutdividida en duas parts separadas: Central Pacific tranter San Francisco ed Ogden ed Union Pacific tranter Ogden ed Omaha. Qua fruntan sis lingias separadas ina sin l'autra, las qualas procuran per in spess traffic tranter Omaha e New York.

New York e San Francisco èn pia colliads oz tras in liom da metal nuninterrut che mesira 3786 miglias. Tranter Omaha e l'Ocean Pacific maina la viafier tras ina regiun ch'è anc populada d'Indians – in territori fitg vast, il qual ils Mormons, siond quels vegnids stgatschads or dad Illinois, han cumenzà a colonisar vers il 1845.

Pli baud duvrav'ins en il meglier cas sis mais per far il viadi da New York a San Francisco; oz be anc set dis.

L'onn 1862 han ins, malgrà l'opposiziun dals deputads dal Sid che pretendevan ina lingia pli meridiunala, decidì da trair la viafier tranter il 41avel ed il 42avel grad da ladezza. Il president Lincoln – da pia memoria – ha sez fixà Omaha en il stadi Nebraska sco punct da partenza da la nova viafier. Ins ha immediat prendì per mauns las lavurs e fatg avanzar quellas a la moda americana che n'enconuscha nagut da palpiri e birocrazia.

L'immensa sveltezza cun la quala la lavur è vegnida exequida, na dueva tuttavia betg ir a donn e cust da la qualitad da la viafier. Sin la prada avanzavan ins mintga di ina miglia e mez. Ina locomotiva rudlava sin ils binaris dal di avant, manond natiers quels per il proxim, e faschond uschia pass per pass sia lavur tenor il progress da la viafier.

Da la viafier dal Pacific mainan viafiers lateralas en ils stadis Iowa, Kansas, Colorado ed Oregon. Davent dad Omaha sa storscha ella per lung da la riva sanestra dal Platte River fin al punct nua che la viafier laterala settentriunala s'unescha puspè cun la principala e suonda lura la meridiunala tras la cuntrada da Laramie e las muntognas da Wasatch, enturn il Grond Lai da Sal fin a la chapitala dals Mormons, Salt Lake City, entra lura en la Val da la Tuilla, maina per lung dal desert american, la muntogna da Cedar e Humboldt, il flum da Humboldt, la Sierra Nevada e puspè giuadora sur Sacramento fin a l'Ocean Pacific, e quai senza che questa viafier crudass pli fitg che 112 pes per miglia, schizunt a l'intern dals Rocky Mountains.

Questa lunga avaina da vita americana percurran ils trens en set dis, uschia ch'i dueva reussir a l'onuraivel Phileas Fogg – quai sperava el almain – dad ir ils 11 a New York a bord da la nav da posta vers Liverpool. Tar il vagun, en il qual Phileas Fogg viagiava, sa tractavi d'in da quests lungs omnibus plazzads sin dus chars da quatter rodas ch'èn uschè movibels ch'els dumognan er stortas fitg stretgas. A l'intern na datti nagins cumpartiments, be duas retschas, ina da mintga vart, vertical a l'axa, e tranter quellas maina in suler tar las cabinettas per far la tualetta e.a., da las qualas mintga char dispona. Tut ils chars èn colliads per lung in cun l'auter tras passadis, uschia ch'ils passagiers pudevan sa mover d'ina vart a l'autra dal tren che cumpigliava char-salun, char da terrassa, restaurant e café. Be vaguns da teater mancan anc, ma quels vegni er a dar en avegnir.

En ils sulers gievan trasor si e giu vendiders da cudeschs e da gasettas; ed er als vendiders da liquors, mangiativas e cigaras na mancava la clientella betg.

A las 18:00 da la saira èn ins partids a la staziun dad Oakland. Igl era gia notg – ina notg stgira, fraida, il tschiel cuvert cun nivels che laschavan sminar ch'i vegnia a dar naiv. Il tren na gieva betg fitg svelt; las fermadas inclusas avanzav'ins betg dapli che ventg miglias l'ura; ma il temp prescrit sa laschava tegnair en uschia.

En il vagun vegniva discurrì pauc, e bainbaud han ils viagiaturs cumenzà a durmir. Passepartout seseva sper l'agent da polizia, senza però discurrer cun el. Dapi ils ultims schabetgs era lur relaziun sa sfradentada visiblamain: nagina simpatia pli, nagina famigliaritad. Fix n'era betg sa midà en ses cumportament, ma Passepartout sa deva fitg serrà, pront da stranglar ses anteriur ami tar il minim suspect.

In'ura suenter la partenza hai cumenzà a naiver – ina stresa fina che n'ha per fortuna betg pudì retegnair il viadi dal tren. Tras las fanestras vesev'ins be pli in'immensa surfatscha alva, sin la quala ils nivels da vapur grischents da la locomotiva faschevan turnigls.

A las otg è in stewart entrà en il vagun ed ha annunzià ch'i saja uss temp da durmir. I sa tractava numnadamain d'in vagun da durmir ch'è vegnì transfurmà entaifer paucas minutas en in dormitori. Ils pusals dals bancs èn sa sbassads, cutschettas pachetadas cun quità èn sa rasadas ora tras in sistem inschignus, en curt temp eran improvisadas cabinas e mintga passagier era arrivà en in batterdegl en possess d'in letg cumadaivel ch'era protegì tras gross sumbrivals cunter egliadas mirvegliusas. Lenziels alvs, plimatschs alvs envidavan da giaschair e durmir. E quai ha mintgin fatg gugent, sco en ina cabina cumadaivla d'ina nav da posta, entant ch'il tren fimava en cumplaina sveltezza tras la California.

En la cuntrada tranter San Francisco e Sacramento è il terren pauc malguliv. Questa part da la viafier, numnada Central Pacific Road, cumenzava oriundamain a Sacramento e sa tirava alura a l'ost vers quella ch'arrivava d'Omaha. Da San Francisco fin a la chapitala da la California manava ina lingia directamain en il nordost per lung da l'American River che sbucca en la Bay San Pablo. Las 120 miglias tranter questas duas chapitalas èn vegnidas traversadas en sis uras, ed ils viagiaturs èn arrivads a Sacramento vers mesanotg, sa chattond en l'emprim sien, uschia ch'els n'han vis nagut da questa citad da muntada, la sedia da la legislativa dal stadi da California, da ses bels quais, sias vias ladas, sias plazzas publicas e baselgias.

Davent da Sacramento, davos las staziuns da Junction, Roclin, Auburn e Colfax, maina la viafier tras la chadaina principala da la muntogna da la Sierra Nevada. Las set da la damaun èn ins passads Cisco; in'ura pli tard è il dormitori puspè daventà il vagun ordinari, ed ils viagiaturs han pudì cumplettar tras las fanestras las vistas pittorescas da questa cuntrada da muntogna. La viafier suandava las lunas da la Sierra, sa pusond qua vi da paraids-crap, s'auzond là sur precipizis vi, evitava anguls gizs faschond curvas giagliardas, entrava en chavorgias che parevan d'esser senza nagina sortida. La locomotiva glischanta cun ses grond fanal e la brunsina cun tun argientin maschadava ses tschivlar ed urlar cun il fracass dals dutgs da guaud e cascadas, e ses nivels da vapur faschevan turnigls en la stgira roma dals pigns.

Strusch tunnels e paucas punts. Las rodaglias sa sturschevan enturn las costas da la muntogna senza tschertgar en lingia directa la via la pli curta d'in punct a l'auter, senza sfurzar la natira.

Vers las nov è il tren passà tras la Val da Carson, adina vers nordost, en il stadi Nevada; a las dudesch aveva el laschà davos sai la citad da Reno. Da qua davent gieva il tren per lung dal flum da Humboldt intginas miglias vers nord. Silsuenter midava el direcziun vers ost e suandava il curs da quest flum fin a sia funtauna, la chadaina da Humboldt, datiers dal cunfin oriental dal stadi Nevada.

Suenter l'ensolver, per il qual ins è sa fermà a Reno per ventg minutas, èn Mr. Fogg, Mrs. Aouda e lur cumpogns puspè sa rendids en il vagun sin lur plazs. Phileas Fogg, la giuvna dunna, Fix e Passepartout han contemplà cun tutta cumadaivladad la cuntrada varianta davant lur egls – immensas pradas, profils da muntognas a l'orizont, dutgs da guaud cun auas stgimantas. Da temp en temp sa mussava in grond triep da bisons, il qual sa chatschava ensemen en il lontan sco in rempar movibel. Questas nundumbraivlas armadas da remagliaders furman savens in impediment insuperabel d'in viadi da viafier. Ins ha gia vis a passar durant pliras uras sur ils binaris millis da quests animals en retschas spessas. En quests cas è la locomotiva sfurzada da sa fermar e da spetgar fin che la lingia vegn puspè libra.

Ed uschia èsi er stà questa giada. Vers las trais dal suentermezdi è la lingia vegnida bloccada d'in triep da 10 000 fin 12 000 tocs. La maschina ha l'emprim empruvà da penetrar cun sveltezza reducida en la vart da la retscha senza fin, ma adumbatten. Ella n'ha gì nagin'autra letga che da sa fermar davant la massa nunpenetrabla.

Ins veseva quests animals – che vegnan numnads dals Americans a moda nuncorrecta biffels – ad ir plaunsieu, ma per part cun in terribel migim sur las rodaglias. Els èn da pli gronda statura ch'ils taurs europeics, las chommas e la cua èn curtas, e sin il dies varga or ina goba musculusa; la ragisch da lur corns crescha fitg a bass, il chau, il culiez e las spatlas èn cuvertas cun ina coma cun pail lung.

Igl era impussibel da vulair retegnair lur migraziun. Han ils bisons prendì ina giada ina direcziun, na po nagut franar lur til u midar la direcziun da quel; i para sco dad esser in flum da charn viventa che na sa lascha retegnair da nagin rempar.

Nà da las passarellas contemplavan ils viagiaturs quest travasch remartgabel. Ma Phileas Fogg, che vegniva il pli fitg en las stretgas tras quai, è restà sin ses plaz ed ha spetgà cun ruassaivladad filosofica fin ch'i plaschia als bovs da dar liber la lingia. Passepartout è s'alterà pervi dal retard che quai vegnia a chaschunar. Gugent avess el tratg tut ses revolvers.

«Tge pajais è quai», ha el exclamà, «nua ch'i dovra be in pèr mutgs per retegnair in tren! Qua fan els en tutta ruassaivladad lur processiun, sco sch'els na sa turpegiassan insumma betg! Horca la tatta! Jau vuless be savair sche Mr. Fogg ha er previs quest accident en ses program! E ch'il maschinist n'ha betg il curaschi da passar tras cun sia maschina!»

Il maschinist n'aveva gnanc empruvà da rumir ord via l'impediment, e quai cun tutta raschun. Senz'auter avess el stgarpà cun sia locomotiva intgins animals; ma malgrà sia forza fiss la maschina tuttina vegnida retegnida ladinamain, e senza dubi fiss il tren svià e vegnì tras quai pir da dretg en difficultads.

Il meglier era pia da spetgar cun pazienza e da sa cuntentar cun il patratg ch'ins vegnia bain a pudair prender suenter il temp spers cun charrar silsuenter in pau pli spert. Trais entiras uras èn ils bisons tratgs sperasvi e pir sin far notg era la lingia puspè libra. Cur che las ultimas retschas han traversà las rodaglias, èn ils emprims gia svanids en il sid davos l'orizont.

Uschia è il tren pir arrivà a las otg en las stretgas da la chadaina da Humboldt e las 9:30 sin il territori dad Utah, la regiun dal Grond Lai da Sal, en il pajais remartgabel dals Mormons.


Chapitel 27: En il qual Passepartout suonda, cun ina sveltezza da 20 miglias l'ura, in curs d'istorgia dals Mormons
modifitgar

Durant la notg dals 5 sin ils 6 da november ha il tren l'emprim percurrì en il sidost in tschancun da radund 50 miglias; alura è el charrà tuttina lunsch vers nordost ed è arrivà en vischinanza dal Grond Lai da Sal.

Vers las nov da la damaun è Passepartout passà sin la puntina a prender in pau aria frestga. I fascheva fraid ed il tschiel era cuvert, ma i naveva betg pli. La rudella dal sulegl, engrondida tras la tschajera, pareva dad esser in grond marenghin, e Passepartout era gist londervi da calcular la valur da quel en glivras sterlinas ch'in curius uman è cumparì ed al ha disturba vi da questa lavur ordvart nizzaivla.

A la staziun Eiko era entrà in um da gronda statura, fitg brin e cun in mustaz nair; el purtava soccas nairas ed in chapè da saida nair, tschop e chautschas da colur naira, in culierin alv e guants da tgirom-chaun. El fascheva l'impressiun d'esser in spiritual. El gieva d'ina fin dal tren a l'autra e tatgava vi dals ischs da mintga vagun cun oblata da sigillar ina notizia scritta a maun.

Passepartout è s'avischinà ed ha legì che l'onuraivel elder William Hitch, missiunari dals Mormons, vegnia a profitar da sia preschientscha en il tren 48 per tegnair damaun a las indesch da mezdi en il vagun nr. 117 ina conferenza davart il mormonissem. A quella envidia el tut ils gentleman che sajan interessads da vegnir a savair dapli davart ils misteris da la religiun dals sontgs dals ultims dis.

«Grondius, qua vegn jau ad ir», ha ditg Passepartout che n'enconuscheva dal mormonissem nagut auter che lur poligamia, il fundament da la societad dals Mormons.

La novitad è sa derasada svelt tranter ils radund tschient viagiaturs dal tren, dals quals sin il pli trenta han laschà sa carmalar da sa rimnar a las indesch sin ils bancs dal vagun nr. 117. En la retscha davant da quests cartents sa chattava Passepartout; ni ses signur ni Fix n'avevan vulì laschar sa disturbar.

A l'ura fixada è l'elder stà en pe ed ha clamà cun vusch agitada, sco sch'ins al avess gia cuntraditg ordavant:

«Jau As di che Joe Smyth è in martir, che ses frar Hyram è in martir e che las persecuziuns da vart da l'Uniun cunter ils profets vegnan medemamain a far da Brigham Young in martir! Tgi ristga da pretender il cuntrari?»

Nagin n'ha gì l'impertinenza da cuntradir al missiunari, l'agitaziun dal qual steva en cuntradicziun tar sia fisionomia ch'era da natira ennà ruassaivla. Sia gritta daventava però in pau pli plausibla sch'ins tirava en consideraziun ch'il mormonissem era mess actualmain ad ina dira prova. E propi aveva la regenza dals Stadis Unids surventschì avant curt, e betg senza difficultads, quests fanatichers independents. Ella era sa patrunada dal territori dad Utah ed aveva suttamess quel a las leschas da l'Uniun, suenter avair arrestà e mess avant dretgira Brigham Young pervi da rebelliun e poligamia. Dapi quel mument han ils giuvnals dal profet dublegià lur sforzs ed han, en spetga da l'ovra, prestà cun pleds resistenza a las pretensiuns dal Congress.

Sco ch'ins vesa, empruvava l'elder William Hitch da far fin en la viafier proselits.

E sinaquai ha el raquintà en tun passiunà e faschond starmentus smanis l'istorgia dal mormonissem dapi ils temps biblics: «Co ch'in profet mormon or da la stirpa da Josef ha publitgà ad Israel las annalas da la nova religiun ed ha dà vinavant quellas a ses figl Moroni; co che, blers tschientaners pli tard, Joseph Smyth junior, in farmer dal stadi Vermont ch'è sa dà d'enconuscher il 1825 sco profet mistic, ha fatg ina translaziun da quest custaivel cudesch, scrit en letras egipzianas; co ch'in mess celestial al è finalmain cumparì en in guaud sclerì ed al ha surdà las annalas dal Signur.»

En quel mument han intgins auditurs che mussavan pitschen interess per il raquint retrospectiv dal missiunari bandunà il vagun; ma William Hitch ha cuntinuà ed ha raquintà, «co che Smyth junior, sustegnì da ses bab, da ses dus frars e d'intgins scolars, ha fundà la religiun dals sontgs dals ultims dis – ina religiun che na saja betg be derasada en l'America, mabain er en l'Engalterra, en la Scandinavia, en Germania e la quala na dumbria tranter ses cartents betg be blers mastergnants, mabain er blers aderents or dals stans superiurs; co ch'è vegnida fundada ina colonia ad Ohio, erigì in tempel per 200 000 dollars e bajegiada ina citad a Kirkland; co che Smyth è daventà in banchier giagliard ed ha retschet d'in um che mussava mumias ina rolla da papirus, sin la quala steva in raquint scrit dad Abraham e da famus Egipzians sezs.»

Damai che quest raquint è daventà in pau lungurus, èn las retschas da l'auditori anc sa scleridas pli fitg, e ses public consistiva be pli da ventg persunas.

Ma l'elder n'ha betg laschà sa disturbar da questa fugia ed ha cuntinuà a raquintar detagls, «co che Joe Smyth è ì bancrut l'onn 1837; co ch'ils acziunaris ruinads al han dà si rascha ed al han rudlà en plimas; co ch'el è, respectà ed onurà pir che mai, puspè sa preschentà suenter in pèr onns ad Independence, Missouri, sco chau d'ina cuminanza che dumbrava betg main che 3000 aderents, ch'el ha però, persequità da la gritta dals nuncartents, stuì fugir en il vast Westland.»

Uss eran be pli preschents diesch auditurs e tranter quels il brav Passepartout che tadlava gizzond las ureglias. Uschia è el vegnì a savair, «co che Smyth è suenter lungas persecuziuns puspè cumparì ad Illinois ed ha fundà l'onn 1839 a las rivas dal Mississippi Nauvoo la Belle, ina citad da la quala la populaziun è creschida sin 25 000 olmas; co che Smyth è daventà il burgamester, derschader suprem e schef d'armada da quella; co ch'el ha candidà l'onn 1843 per la presidenza dals Stadis Unids ed è la finala vegnì giavinà en ina trapla, bittà en praschun ed assassinà d'ina gruppa mascrada.»

En quel mument sa chattava be pli Passepartout en il vagun e l'elder al ha guardà en fatscha senza sa laschar disturbar, al empruvond da tschiffar cun ses pleds. Uschia al ha el mussà vinavant «che dus onns suenter la mort da Smyth haja ses successur, il profet Brigham Young, bandunà Nauvoo e saja ì a star a las rivas dal Grond Lai da Sal, e qua en questa cuntrada uschè plaschaivla, en ina regiun uschè fritgaivla, sin la via dals emigrants che tiran tras Utah vers la California, haja la nova colonia, grazia als princips da la poligamia, cuntanschì in'immensa extensiun.»

«E precis quai», ha William Hitch cuntinuà, «ha sveglià la scuidanza dal Congress! Perquai èn ils schuldads da l'Uniun entrads en il territori d'Utah! Perquai è noss parsura, il profet Brigham Young, vegnì impraschunà cunter tutta giustia! Vegnin nus ad ans suttametter a la forza? Mai e pli mai! Stgatschads davent da Vermont, Illinois, Ohio, Missouri ed Utah, vegnin nus adina puspè a chattar in territori independent per metter si nossa tenda...»

«E Vus, mes fidaivel», ha cuntinuà l'elder, l'egliada drizzada sin ses sulet auditur, «vegnis Vus a metter si la Vossa sut la protecziun da nossa bandiera?»

«Na», ha respundì Passepartout curaschusamain, è medemamain mitschà ed ha laschà discurrer l'obsessiunà en il desert.

Ma durant quest discurs aveva il tren cuntinuà cun immensa sveltezza ses viadi ed è arrivà a las 12:30 al piz nordost dal Grond Lai da Sal. Da qua davent pudev'ins survesair ina vasta part da questa mar interna che vegn er numnada Mar Morta e ch'ha medemamain in Jordan che sbucca lien. In lai magnific, cun ina surfatscha impressiunanta, la quala aveva però pli baud ina pli gronda circumferenza; ma cun il temp, cur ch'il livel da la mar è s'auzà plaunsieu, èn sias rivas sa retratgas, e sia surfatscha è daventada pli pitschna, sia profunditad pli gronda.

Il Grond Lai da Sal ha ina lunghezza da radund 70 miglias, ina ladezza da radund 35 ed el giascha radund 3800 pes sur il livel da la mar. El sa differenziescha vaira ferm da la Mar Morta, ch'è situada radund 1200 pes sut il livel da la mar, è segnà d'in cuntegn da sal considerabel, e la quarta part da ses pais da substanzas insolublas è schlià en l'aua sezza. Il pais specific da quella munta a 1170 envers 1000 da l'aua destillada. Perquai na pon er peschs betg viver lien; quels dal Jordan, Weber ed auters flums pli pitschens che vegnan manads viaden, vegnan prest per la vita. Betg gista è percunter l'indicaziun che si'aua saja uschè spessa ch'in uman na possia betg sfundrar lien.

Enturn il lai eran ils champs cultivads ordvart bain, pertge ch'ils Mormons èn buns agriculturs: migiurias e stallas per animals da chasa, champs da granezza, tirc e panitscha, prads grass, dapertut saivs da rosas selvadias, bostgs d'acazia e d'euforbias – in tal aspect avess la cuntrada purschì sis mais pli tard; ma en quel mument era ella cuverta cun ina leva stresa da naiv.

A las duas èn ils viagiaturs sortids tar la staziun Ogden. Damai ch'il tren partiva pir puspè a las sis, han Mr. Fogg, Mrs. Aouda e lur dus accumpagnaders gì temp da sa render sin la pitschna lingia da viafier che sa separa qua en la citad dals sontgs. Duas uras bastavan per visitar questa citad tras e tras americana ch'è construida tenor il muster da tut las citads da l'Uniun, in'immensa tavla da dama cun lingias fraidas e tristas en furma da rectangul. Il fundatur da la citad dals sontgs n'ha betg pudì s'abstegnair dal basegn suenter simmetria che caracterisescha ils Anglosaxons. En quest curius pajais, en il qual ils umans n'èn betg tuttina exquisits sco las instituziuns, sa preschenta tut a moda quadratica: las citads, las chasas e las tuppadads.

Vers las trais spassegiavan ils viagiaturs pia tras las vias da la citad, la quala è situada tranter la riva dal Jordan e las emprimas collinas da la Muntogna da Wasatch. Els han remartgà lien paucas u naginas baselgias, ma sco monuments la chasa dal profet, la chasa da dretgira e l'arsenal; alura chasas da quadrels blauents cun verandas e gallarias, circumdadas da curtins e da retschas d'acazias, palmas e carubers. Enturn la citad tanscheva in mir d'arschiglia e crappels ch'è vegnì erigì l'onn 1853. En la via principala, nua ch'aveva er lieu il martgà, sa chattavan intginas ustarias ornadas cun bandieras, tranter auter la chasa dal Grond Lai da Sal.

Cur che Mr. Fogg e ses accumpagnaders èn ids tras la citad, n'era quella betg fitg populada. Las vias eran bunamain vidas – cun excepziun dal conturn dal tempel, en il qual els èn pir arrivads suenter avair percurrì plirs quartiers circumdads cun palissadas. Dunnas avevi fitg bleras, quai che sa lascha explitgar or da la structura da famiglia dals Mormons, la quala sa preschenta a moda tut speziala.

Ins na sto però betg manegiar che tut ils Mormons hajan pliras dunnas. Ins ha qua tuttas libertads, ma da menziunar è che surtut las burgaisas dad Utah lessan esser maridadas per tut pretsch, pertge che tenor las ideas religiusas dal pajais na vegnan dunnas betg maridadas betg enta parvis. Questas povras creatiras paran da viver ni ventiraivlas ni en bainstanza. Intginas, senz'auter las pli bainstantas, purtavan ina giacca da saida naira, ch'era averta sisum, sut ina capuza u in shawl fitg modest. Las autras purtavan be vestgadira d'Indians.

Passepartout sco nunmaridà persvadì observava cun ina tscherta snavur co che questas dunnas mormonas s'occupavan ensemen cun autras da la fortuna d'in sulet mormon. Tenor sia sauna raschun sa chattava surtut l'um en ina situaziun deplorabla. Ad el parevi in'incumbensa starmentusa d'accumpagnar tantas dunnas ensemen tras il si e giu dal destin, da las manar en entirs trieps en il paradis dals mormons cun l'aspect da las entupar là per adina en cumpagnia dal glorius Smyth, il qual stueva esser la perla da quest lieu da beadadad.

Da far quai na sa sentiva el tuttavia betg clamà ed el ha gì l'impressiun – forsa sbagliava el er – che las burgaisas da Great Salt Lake City guardian in pau a moda inquietanta sin el.

Per fortuna na dueva el betg sa trategnair ditg en la citad dals sontgs. Intginas minutas avant las sis èn ils viagiaturs puspè sa radunads sin la staziun ed han prendì plaz en il vagun.

Ins ha udì a tschivlar; ma gist en quel mument che las rodas da la locomotiva che glischnavan sur las rodaglias han mess en moviment il tren, han ins udì a clamar «Halt! Halt!»

In tren che sa chatta ina giada en moviment na sa lascha betg franar. Tar il gentleman ch'aveva laschà udir quest clom sa tractavi apparentamain d'in mormon ch'era arrivà cun retard. El curriva ch'el na vegniva strusch si cun il flad. Per sia fortuna n'aveva la staziun naginas portas u barrieras. El è currì sur via vi, è siglì sin la stgala d'access da l'ultim vagun ed è crudà tut ord flad sin in dals bancs da seser.

Passepartout, ch'aveva observà questa gimnastica plain preoccupaziun, ha contemplà l'um retardà ed al ha deplorà vivamain, udind che quest burgais dad Utah haja prendì la fugia suenter ina scena a chasa.

Suenter ch'il mormon era puspè vegnì a flad, ha Passepartout ristgà d'al dumandar gentilmain quantas dunnas ch'el haja, el sulet – e da la moda e maniera co ch'el era fugì, supponiva el ch'i stoppian almain esser ventg.

«Ina, mes signur», ha respundì il mormon, ed ha auzà ils mauns vers tschiel, «ina, e quella ma basta pli che avunda!»


Chapitel 28: A Passepartout na reusseschi betg da far udir la vusch da la raschun
modifitgar

Suenter avair laschà davos sai la chapitala dal Grond Lai da Sal e la staziun Ogden, è il tren – ch'aveva fatg dapi San Francisco in viadi da radund 900 miglias – passà tras la Val dal Weber River. Da qua davent ha el puspè cuntinuà vers ost tras l'elevaziun principala da la muntogna da Wasatch cun sias conturas irregularas. Sin il traject tranter questas muntognas ed ils Rocky Mountains per propi han ils inschigners americans gì da sbatter cun da tuttas sorts difficultads. Perquai è la subvenziun che la regenza statala ha concedì per l'erecziun da la viafier vegnida fixada sin l'entir tschancun cun 48 000 dollars la miglia, entant che quella muntava en la planira be 16 000 dollars. Ma sco gia ditg n'han ils inschigners betg vulì sfurzar la natira, mabain han empruvà da guntgir las difficultads cun concurrer cun quella. Per cuntanscher la gronda foppa da la val han ins endrizzà sin l'entira lunghezza dal traject da la viafier be in sulet tunnel d'ina lunghezza da 14 000 pes.

Al Grond Lai da Sal aveva la viafier cuntanschì il pli aut punct d'enfin qua. Da qua davent descriveva ses profil ina curva lunghenta aval vers la Val dal Bitter Creek, per muntar alura puspè fin al sparta-auas tranter l'Atlantic ed il Pacific. En questa cuntrada muntagnarda avevi numerus flums alpins; ins ha stuì eriger punts sur il Muddy, il Green ed auters. Passepartout vegniva adina pli malruassaivel, s'avischinond ins plaunsieu al lieu da destinaziun. Fix da sia vart avess gugent laschà il pli spert pussaivel davos sai questa cuntrada difficila, pertge ch'el temeva retards ed accidents ed aveva anc pli gronda prescha che Phileas Fogg sez da vegnir sin territori englais!

A las 22:00 ha il tren tegnì tar la staziun Fort Bridger, ha bainspert puspè bandunà quella ed è vegnì ventg miglias pli tard en il stadi Wyoming – l'anteriur Dakota – per lung da la Val dal Bitter Creek, danunder ch'arriva ina part dals flums che furman il sistem idrografic dal Colorado.

L'auter di, ils 7 da december, èn ins sa fermà in quart d'ura tar la staziun Green River. La notg era crudada vaira blera naiv, ma damai che quella, maschadada cun plievgia, era gia mez luada, n'ha ella betg pudì daventar in impediment. Passepartout però vegniva adina pli malruassaivel pervi da quella malaura, temend che la navaglia pudess retegnair il viadi.

«Tge ha mes signur er be pensà», ha el ditg a sasez, «da vulair far il viadi d'enviern! Na fissan las vistas d'avair success betg stadas bundant meglras da stad?»

Ma en quel mument ch'il brav cumpogn sa fascheva quitads pervi dal svilup da l'aura e las temperaturas bassas, è Mrs. Aouda sa preoccupada vivamain per tut auter motiv.

Intgins viagiaturs eran descendids e spassegiavan sin il quai da la staziun da Green River fin ch'il tren partia puspè. Qua ha la giuvna dunna guardà or da fanestra ed enconuschì tranter ils flaneurs il colonel Stamp Proctor, l'American ch'era sa cumportà a moda uschè groppa envers Phileas Fogg a chaschun dal meeting a San Francisco. Per betg vegnir enconuschida, è Mrs. Aouda svelt sa retratga da la fanestra.

Questa circumstanza ha inquietà grondamain la giuvna dunna. Ella era s'affidada a l'um, il qual, quant fraid ch'el sa deva er, s'occupava tuttina mintga di cun tutta premura dad ella. Senza dubi n'era ella betg anc conscienta, quant profund che la tschiffavan ils sentiments che ses spendrader svegliava en ella; per ella era quai be engraziaivladad, ma senza savair eri gia bler dapli che quai. Perquai è ses cor er vegnì uschè grev, cur ch'ella ha enconuschì l'um groppatsch, cun il qual Mr. Fogg vuleva baud ni tard far giu quint. Apparentamain sa chattava il colonel Proctor be casualmain en il medem tren, ma el era uss oramai qua ed igl aveva num d'impedir per tut pretsch che Phileas Fogg vegnia a vesair ses adversari.

Cur ch'il tren era puspè sa mess en moviment, ha Mrs. Aouda profità d'in mument nua che Mr. Fogg era sa durmentà per infurmar Fix e Passepartout.

«Quest Proctor è en il tren!», ha clamà Fix. «Ma bain, be as quietai, signura, avant ch'el ha da far cun Mr. Fogg, vegn el ad avair da far cun mai! Tut en tut ma pari numnadamain che jau haja gì da patir il pli grond entiert.»

«Ed ultra da quai», ha agiuntà Passepartout, «vegn jau a m'occupar dad el, e quai malgrà ch'el è colonel.»

«Signur Fix», ha ditg Mrs. Aouda, «signur Fogg na vegn a surlaschar a nagin da prender vendetga per el. El è, sco ch'el ha ditg, abel da puspè returnar en l'America per ir a tschertgar l'offensur. Avess el pia da remartgar il colonel Proctor, na pudain nus betg impedir che quel vegn ad avair da far cun el, quai che pudess avair consequenzas deplorablas. Perquai n'al dastga el betg vesair.»

«Vus avais raschun, signura, in inscunter pudess ruinar tut. Victur u victorisà, en mintga cas vegniss signur Fogg retegnì tras quai e...»

«E», ha Passepartout agiuntà, «precis quai vulan ils gentlemen dal Club da refurma. Entaifer quatter dis essan nus a New York! Sche mes signur na sorta betg da ses vagun durant quests quatter dis, sa lascha sperar che la casualitad n'al mainia betg ensemen cun quest smaladi American. Ma nus vegnin senz'auter ad esser pipa d'al tegnair davent...»

La conversaziun è vegnida interrutta. Mr. Fogg era sa sveglià e guardava tras la fanestra ennavada viadora sin la prada. Ma pli tard, e senza che ses Mr. Fogg u Mrs. Aouda avessan udì, ha Passepartout ditg a l'agent:

«Fissas Vus propi pront d'As batter per el?»

«Jau vegn a far tut mes pussaivel d'al manar viv en l'Europa!», ha Fix simplamain respundì en in tun decidì.

Passepartout ha sentì ch'el è sa snuì; ma sia persvasiun areguard ses signur n'è betg balluccada.

Ed uss, devi bain in med per retegnair Mr. Fogg en ses cumpartiment per prevegnir a mintga pussaivladad da fruntar sin il colonel? Quai na pudeva betg esser grev, damai ch'il gentleman n'era betg in tip malruassaivel e pauc mirveglius. En mintga cas ha l'agent da polizia cret d'avair chattà il med, pertge che suenter in curt mument ha el ditg a Phileas Fogg:

«Las uras qua en il tren èn vaira lungas e monotonas.»

«Pelvaira», ha respundì il gentleman, «ma ellas passan tuttina.»

«A bord da las navs da posta», ha manegià l'agent, «avevas Vus bain la disa da dar ina partida whist?»

«Gea», ha respundì Phileas Fogg, «ma qua fiss quai difficil. Jau hai ni chartas ni cumpogns da gieu.»

«O, chartas vegnin nus senz'auter a pudair cumprar. En ils trens americans datti da cumprar tut. E quai che pertutga ils congiugaders, sche forsa la signura...»

«O, sa chapescha, mes signur», ha la giuvna dunna festinà da respunder, «jau enconusch il gieu. Whist tutga gea tar l'educaziun englaisa.»

«Ed jau», ha Fix cuntinuà, «crai schizunt da giugar vaira bain. Sche bun pia, nus trais ed in um da finta...»

«A Vossa disposiziun, mes signur», ha respundì Phileas Fogg ch'era cuntent da pudair giugar ses gieu preferì schizunt sin la viafier.

Passepartout è ì a tschertgar il steward ed è bainprest returnà cun dus gieus cumplets, marcas ed ina maisetta surtratga cun taila. Nagut na mancava ed il gieu ha ladinamain cumenzà. Mrs. Aouda giugava detg bain, uschia che Phileas Fogg, malgrà tut sia severitad, l'ha schizunt fatg cumpliments. L'agent da polizia era aparti versà e pudeva schizunt tegnair pitg al gentleman.

«Uss», ha ditg Passepartout a sasez, «al avain nus bain en salv!»

L'avantmezdi a las indesch è il tren arrivà al sparta-auas tranter ils dus continents al Bridger Pass, 7524 pes sur il livel da la mar. Anc radund 200 miglias ed ins sa chattava sin las vastas planiras che tanschan fin a l'Atlantic e ch'èn adattadas perfetgamain per construir lingias da viafier.

Gia èn cumparids ils emprims flums che naschan da funtaunas situadas sin la spunda atlantica, flums laterals ed affluents dal Platte River Superiur. A l'orizont settentriunal ed oriental s'auzava l'immens rempar d'amez en furma da mez rudè, il qual furma la part settentriunala dals Rocky Mountains e che vegn dominà dal Laramie Peak. Tranter questas chadainas da muntognas stortas e la viafier sa derasavan immensas planiras tras las qualas curriva in grond dumber da flums. A dretga dals binaris, ordinadas en furma da stgalims, cumparevan las emprimas costas dal massiv central che tanscha en ils sid fin a las funtaunas da l'Arkansas, in dals gronds flums laterals dal Missouri.

Vers las 12:30 han ils viagiaturs vis in curt mument il Fort Halleck che dominescha la regiun. En intginas uras pudev'ins avair superà ils Rocky Mountains ed igl era be da sperar ch'i na capitia nagin accident pli en quest lieu privlus. Igl aveva chalà da navair e fascheva uss in fraid murdent. Spaventads da la locomotiva vesev'ins a fugir ils utschels lunsch davent; en la planira na sa mussava nagin tschierv, urs u luf, be ina regiun deserta d'immensa dimensiun.

Suenter in bun ensolver ch'era vegnì servì en il vagun, avevan Mr. Fogg e ses cumpogns da gieu gist puspè cuntinuà cun lur partida da whist che na vuleva prender nagina fin, ch'ins ha tuttenina udì in terribel tschivlim. Il tren è sa fermà.

Passepartout ha chatschà il chau or da fanestra, ma n'ha vis nagut ch'avess pudì dar chaschun da sa fermar. Nagina staziun n'era en vista.

Mrs. Aouda e Fix han temì in mument che Mr. Fogg pudess vegnir sin l'idea da sortir dal tren. Ma il gentleman ha be ditg a ses servient:

«Giai a guardar tge che capita.»

Passepartout è siglì or dal vagun. Var quaranta passagiers eran medemamain sortids, tranter els il colonel Stamp Proctor.

Il tren era sa fermà davant in signal cotschen che bloccava la via. Il maschinist ed il conductur eran sortids e disputavan vivamain cun in guardian da viafier, il qual il directur da la staziun Medicine Bow aveva tramess encunter al tren. Intgins dals viagiaturs eran vegnids natiers e prendevan medemamain part dal disput – tranter auter il surmenziunà colonel Proctor cun auta vusch e gests autoritars.

S'avischinond Passepartout a la gruppa ha el udì co ch'il guardian dal tren ha ditg:

«Na! I n'è betg pussaivel d'ir suravi! La punt da Medicine Bow è donnegiada e na porta betg il pais dal tren.»

Tar la punt en discussiun sa tractavi d'ina punt pendenta sur in flum alpin furibund, ins miglia davent dal lieu nua ch'il tren era stà eri. Tenor la decleraziun dal guardian da viafier eran intginas da las chadainas purtantas ruttas ed ins na dastgava betg ristgar d'ir suravi.

I n'era insumma betg exagerà quai ch'el scheva. Ed insumma: sch'ils Americans ch'èn uschiglio talmain negligents èn propi ina giada precauts, stuess ins esser nar da betg er far il medem.

Damai che Passepartout na ristgava betg da far a savair quest fatg a ses signur, sche tadlava el cun nauscha tschera, immovibel sco ina statua.

«Mettain!», ha clamà il colonel Proctor, «nus na vegnin bain betg a far ragischs qua en la naiv!»

«Colonel», ha ditg il conductur, «ins ha telegrafà a la staziun Omaha per far vegnir da là in tren spezial, ma igl è pauc probabel ch'el arrivia avant las sis a Medicine Bow.

«A las sis!», ha clamà Passepartout.

«Geabain», ha respundì il conductur. «Dal reminent duvrain nus gist tant temp per arrivar a pe a la staziun.»

«Ma ella è gea be ina miglia da nus davent», ha ditg in passagier.

«Ina miglia bain, ma davent da l'autra vart dal flum.»

«E n'arriv'ins betg sin in vehichel sur il flum?», ha dumandà il colonel.

«Impussibel. I sa tracta d'in flum da muntogna furius, dal qual l'aua è creschida tras la plievgia. E per chattar in passagi stuessan nus far in detur da diesch miglias vers nord.»

Il colonel ha lantschà ina tirada da blastemmas sin la Company ed il conductur, e Passepartout era grit avunda d'er el intunar en la medema tonalitad. Qua era avant maun in impediment material, cunter il qual tut las bancnotas da ses signur na gidavan nagut.

Dal reminent regiva ina malaveglia ed in embarass general tranter ils viagiaturs; i n'aveva betg be num da perder temp, mabain da stuair ir 15 miglias a pe sur il terren cuvert da naiv. Perquai è vegnì sbragì e clamà in tranter l'auter che Phileas Fogg fiss segir vegnì attent, sch'el na fiss betg stà approfundà talamain en ses gieu.

Ma Passepartout era uss sfurzà d'al infurmar, ed el gieva gia cun chau sbassà vers il vagun ch'il maschinist dal tren – in veritabel Yankee cun num Forster – ha auzà la vusch e ditg:

«Mes signurs, forsa datti in med da vegnir suravi.»

«Sur la punt?», ha dumandà in passagier.

«Geabain.»

«Cun noss tren?», ha dumandà in passagier.

«Cun noss tren.»

Passepartout era sa fermà e tadlava il maschinist gizzond las ureglias.

«Ma la punt smanatscha da dar ensemen!», ha clamà il conductur.

«Quai è tuttina», ha replitgà Forster. «Jau manegel, sch'ins mettess en moviment il tren cun la pli auta spertezza pussaivla, pudess ins tuttina vegnir suravi.»

«Per il diavel!», ha ditg Passepartout.

Ma in dumber dals passagiers è immediat stà d'accord cun la proposta; surtut al colonel Proctor cunvegniva quella. E la finala han tuttas persunas participadas consentì.

«Nus pudessan scumetter 50 cunter 100 che nus vegnin suravi», ha in manegià.

«60», ha ditg l'auter.

«80...! 90 cunter 100!»

Passepartout era tut surstà, cumbain ch'el era pront d'empruvar tut per vegnir sur il Medecine, ma quest al pareva tuttina memia ‹american›.

«Insumma», ha el pensà, «tge che vegn a capitar qua è simpel d'engiavinar, e questa glieud na pensa gnanc londervi!» – «Mes signur», ha el ditg ad in passagier, «il med proponì dal maschinist ma para in pau ristgà, ma...»

«80 cunter 100», ha respundì il passagier ed al ha vieut il dies.

«Jau sai bain», ha replitgà Passepartout ed è sa vieut vers in auter gentleman, «ma ina simpla consideraziun...»

«Nagina consideraziun, quai na porta nagut», ha ditg l'American auzond las spatlas; «il maschinist sincerescha ch'ins vegnia suravi!»

«Ins vegn bain a vegnir suravi», ha cuntinuà Passepartout, «ma i fiss forsa pli precaut...»

«Tge! Pli precaut!», ha clamà plain gritta il colonel Proctor suenter avair udì casualmain quest pled. «Cun tutta sveltezza! Èsi vegnì ditg! Chapis Vus? Cun tutta sveltezza!»

«Jau sai..., jau chapesch...», ha Passepartout ditg repetidamain, damai ch'ins n'al vuleva betg laschar discurrer a fin. «Ma i fiss bain, sche Vus crititgais l'expressiun ‹precaut›, sche bain pli natiral...»

«Tgi? Tge? Nua? Tge vul quel cun ses natiral?», han ins clamà da tuttas varts.

Il pover cumpogn na saveva betg pli nua ch'el possia sa far udir.

«Avais Vus tema?», al ha dumandà il colonel Proctor.

«Jau? Tema?», ha clamà Passepartout. E pensà per sai: «Sche bun pia! Jau vi mussar a questa glieud ch'in Franzos po esser tuttina american sco els!»

«En ils vaguns! En ils vaguns!», ha clamà il conductur.

«Gea, en ils vaguns», ha repetì Passepartout, «en ils vaguns! E quai immediat! Ma jau stun tar quai ch'i fiss bain pli natiral da laschar ir l'emprim nus passagiers a pe sur la punt ed il tren suandass davosvart...!»

Ma nagin n'ha tadlà sin questa remartga prudenta e nagin n'avess gì gust da renconuscher ch'ella saja gista.

Ils viagiaturs èn puspè entrads; Passepartout è sa mess en ses plaz senza perder in pled da quai ch'era capità. Ils giugaders eran stads tut il temp vi da lur whist.

La locomotiva ha tschivlà a tutta forza. Il maschinist ha l'emprim fatg ir enavos ses tren ina miglia – sco che prenda chatsch in che vul far in sigl.

Alura, sin in segund tschivel, èn ins puspè sa muvids enavant e la sveltezza è creschida terriblamain, fin ch'ins udiva be pli a sgrignir la locomotiva; ils pistuns sa vulvevan ventg giadas la secunda; las axas tut fimavan en l'engrassadi da la giaveglia. Ins sentiva, per uschè dir, che l'entir tren, tar ina spertadad da 100 miglias l'ura, n'aveva nagin pais pli sin las rodaglias.

E propi! Ins è vegnì suravi! Sc'in chametg! Da la punt na vesev'ins nagut. Ils chars èn, pon ins bain dir, siglids d'ina riva a l'aura ed il maschinist è pir vegnì da franar sia maschina tschintg miglias suenter la staziun, talmain era quella vegnida catapultada enavant.

Ma strusch ch'il tren aveva percurrì il flum, è la punt, ruinada uss dal tuttafatg, crudada cun grond fracass en la cascada da Medecine Bow.


Chapitel 29: Divers schabetgs che pon be avair lieu sin viafiers americanas
modifitgar

Il medem suentermezdi ha il tren cuntinuà ses viadi senza nagins incaps, ha passà Fort Sauders, tras la stretga da Cheyenne ed è anc arrivà fin al Pass Evans. En quest lieu sa chatta il pli aut punct da la viafier sin si'entira lunghezza, numnadamain 8091 pes sur il livel da la mar. Da qua davent gievi be pli engiu fin a la Mar Atlantica, sur planiras infinitas, nivelladas da la natira.

Qua maina ina lingia laterala a Denver City, la chapitala da Colorado. Quest territori è ritg da minas d'argient e dad aur ed igl èn gia sa chasads là bundant 5000 abitants.

Fin uss avev'ins percurrì davent da San Francisco 1382 miglias en trais dis e trais notgs, e tenor las calculaziuns fatgas stuevan quatter notgs e quatter dis bastar per il viadi fin New York. Phileas Fogg sa muveva pia entaifer ils termins previs.

Durant la notg èn ins passads sper il champ Walbah or, situà a sanestra. Il Lodgepole Creek culava parallel cun la viafier per lung dal cunfin guliv dals stadis Wyoming e Colorado. A las indesch èn ins ids a Nebraska sperasvi Seddgwick ed ha tutgà Julesburgh al bratsch meridiunal dal Platte River.

En quest lieu è vegnida inaugurada ils 23 d'october 1867 la Viafier dal Pacific, da la quala il general I.M. Dodge è stà il priminschigner. Qua èn sa fermadas las duas immensas locomotivas cun ils nov vaguns dals envidads, tranter quels il vicepresident M. Thomas C. Durant; qua han ins udì a resunar il grond applaus; qua han ils Sioux e Pawnies inscenà ina pitschna guerra d'Indians; qua han ins admirà il fieu artifizial; qua è la finala vegnì producì cun agid d'ina stamparia transportabla l'emprim numer dal ‹Railway Pioneer›. En questa moda han ins inaugurà l'immensa viafier, quest instrument dal progress e da la furmaziun, che maina tras cuntradas nunabitadas e ch'è predestinada da colliar in cun l'auter citads ed abitadis che n'existan anc betg. Pli effizienta anc che la lira dad Amphion, duaja il tschivlar da la locomotiva bainspert far crescher quellas or dal terren american.

A las otg da la damaun avev'ins laschà davos sai il Fort Mac Pherson ch'è situà 357 miglias davent dad Omaha. La viafier suandava las stortas lunaticas dal bratsch meridiunal dal Platte River sin sia vart sanestra. A las nov han ins cuntanschì l'impurtanta citad North Platte ch'è situada tranter ils dus bratschs dal grond flum; quels s'uneschan qua per furmar be pli ina suletta arteria – in flum lateral respectabel dal Missouri, en il qual el sbucca in pau sur Omaha.

Uss avev'ins surpassà il 100avel meridian.

Mr. Fogg e ses cumpogns da gieu avevan cuntinuà lur gieu e nagin na sa lamentava ch'il viadi saja memia lung – gnanc l'um da finta. Fix aveva gudagnà a l'entschatta intginas guineas ed era gia puspè londervi da las perder, ma el è tuttina sa mussà sco giugader tuttina passiunà sco Mr. Fogg. A quest gentleman surrieva la fortuna spezialmain durant quest avantmezdi; i tut bugliva da trumfs ed honneurs en ses maun. Suenter avair s'imaginà in coup temerari, era el gist londervi da dar palas ch'ins ha udì a dir ina vusch davos il banc:

«Jau dess pizs...»

Mr. Fogg, Mrs. Aouda e Fix han auzà ils chaus.

Il colonel Proctor steva davos els.

Stamp Proctor e Phileas Fogg han immediat enconuschì in l'auter.

«O! Vus essas quai, signur Englais», ha clamà il colonel. «Vus vulais dar palas!»

«Ed jau dun palas!», ha ditg Phileas Fogg cun sang fraid ed ha dà ina da diesch.

«Jau però vi ch'i vegnia dà pizs», ha replitgà il colonel Proctor ch'è sa sentì provocà.

Ed el ha fatg cun il maun in moviment sco sch'el vuless prender davent la charta ch'era gist vegnida dada schend:

«Vus na chapis nagut da quest gieu.»

«Forsa chapesch jau in auter meglier», ha ditg Phileas Fogg stond en pe.

«Igl è a Vus da far in'emprova, figl da John Bull!», ha respundì il grobian.

Mrs. Aouda è vegnida sblatga, tut il sang la curriva vers il cor. Ella ha prendì Phileas Fogg per il bratsch, ma quel l'ha stuschà bufatgamain enavos. Passepartout vuleva gist sa bittar sin l'American che guardava sin ses adversari cun egliada beffegianta. Ma Fix è stà en pe, è ì vi tar il colonel Proctor ed ha ditg:

«Vus emblidais che Vus avais da far cun mai, mes signur; Vus na m'avais betg be offendì, mabain dà fridas!»

«Signur Fix», ha ditg Mr. Fogg, «perstgisai, ma quai è sulet mia chaussa. Damai ch'il colonel ha pretendì che jau na gioghia betg endretg, m'ha el danovamain offendì e ma sto dar satisfacziun persuenter.»

«Cur che Vus vulais e nua che Vus vulais», ha respundì l'American, «e cun tge arma che Vus vulais!»

Mrs. Aouda ha empruvà adumbatten da retegnair Mr. Fogg. L'agent da polizia è sa spruvà senza success da prender sin sai la chaussa. Passepartout vuleva bittar il colonel or dad isch, ma in segn da ses signur al ha tegnì enavos. Phileas Fogg è sortì dal vagun e l'American al è suandà sin la passarella.

«Mes signur», ha ditg Mr. Fogg a ses adversari. «Jau hai gronda prescha da returnar en l'Europa e mintga retard ma fiss da grond donn.»

«Tge m'interessescha quai?», ha replitgà il colonel Proctor.

«Mes signur», ha Mr. Fogg cuntinuà cun tutta curtaschia, «gia cur che nus essan fruntads a San Francisco in sin l'auter era jau decidì, apaina terminadas mias fatschentas en l'Europa, da returnar en l'America per As ir a tschertgar. Ma vulais Vus dar in rendezvous en sis mais?»

«Pertge betg en sis onns?»

«Jau hai ditg sis mais», ha respundì Mr. Fogg, «ed jau vegn a ma preschentar punctualmain.»

«Tut be verclas!», ha clamà Stamp Proctor. «Uss vali ni mai.»

«Pervi da mai», ha manegià Mr. Fogg. «Vus giais a New York.»

«Na.»

«A Chicago?»

«Na.»

«Ad Omaha?»

«Quai As po esser gist tuttina. Enconuschais Vus Plum Creek?»

«Na», ha respundì Mr. Fogg.

«Igl è la proxima staziun, nua che nus arrivain en in'ura e vegnin a fermar diesch minutas. Temp avunda per barattar intgins culps da revolver.»

«Bun», ha ditg Mr. Fogg. «Tegnain nus pia a Plum Creek.»

«Ed jau manegel schizunt che Vus na vegnis betg pli a vegnir davent da là», ha agiuntà l'American a moda impertinenta.

«Tgi sa, mes signur?», ha replitgà Mr. Fogg ed è returnà uschè calm sco adina tar ses vagun.

Qua ha el empruvà da quietar Mrs. Aouda cun segirar ad ella che tals blaguns na stoppian ins mai temair. Alura ha el supplitgà Fix da cumparair sco perditga tar l'inscunter che dueva avair lieu. Fix n'ha betg pudì dir nà e Phileas Fogg ha cuntinuà en tutta ruassaivladad il gieu ch'era vegnì interrut, e quai cun giugar d'in cuntin palas.

A las indesch ha il tschivlar da la locomotiva annunzià ch'ins saja datiers da la staziun Plum Creek. Mr. Fogg è stà en pe ed è sa rendì, accumpagnà da Fix, sin la passarella. Passepartout è suandà cun in pèr revolvers. Mrs. Aouda è restada en il vagun alva sco la mort.

En quel mument è s'avert l'isch da l'auter vagun ed il colonel Proctor è medemamain cumparì sin la passarella, accumpagnà da sia perditga ch'era in Yankee da sia pasta. Ma gist en quel mument ch'ils dus adversaris vulevan sortir, è arrivà il conductur en tutta prescha ed ha clamà:

«Nagin na sorta dal tren, mes signurs.»

«E pertge betg?», ha dumandà il litinent.

«Nus avain ventg minutas retard ed il tren na po betg sa fermar.»

«Ma jau ma stoss batter cun quest signur.»

«I ma displascha», ha replitgà il funcziunari, «ma il tren parta immediat. Qua udis gia la brunsina!»

Propi ha sunà la brunsina ed il viadi ha cuntinuà.

«I ma displascha propi, mes signurs», ha ditg sinaquai il conductur. «Uschiglio As avess jau pudì esser servetschaivel. Ma damai che Vus n'avais betg gì qua la chaschun – pertge betg As batter durant il viadi?»

«Quai na cunvegna forsa betg al signur!», ha Proctor ditg cun egliada beffegianta.

«Jau vom dal tuttafatg d'accord», ha replitgà Phileas Fogg.

«Taidla, taidla», ha pensà Passepartout, «nus essan definitivamain en l'America! Ed il conductur è in gentleman d'emprima qualitad!»

Cun quests pleds è el suandà ses signur.

Ils dus adversaris e lur perditgas èn sa rendids, manads dal conductur, tras tut ils vaguns fin a la fin dal tren. En il char il pli davos sa chattavan be var diesch viagiaturs. Il conductur als ha dumandà schebain els hajan la buntad da surlaschar lur plaz per intgins muments a dus gentlemen ch'hajan da reglar tranter els ina chaussa d'onur.

Als viagiaturs hai fatg plaschair da pudair servir als dus gentlemen ed els èn sa retratgs sin las passarellas.

Quest vagun d'ina lunghezza da 50 pes era adattà perfetgamain per l'intent previs. Ils adversaris pudevan attatgar in l'auter tranter ils bancs e sajettar in sin l'auter a bainplaschair. Il duel sa laschava reglar a moda fitg simpla. Mr. Fogg ed il colonel Proctor, mintgin munì cun dus revolvers a sis culps, èn entrads en il vagun ed èn vegnids serrads en da lur perditgas ch'èn stadas dadora. Tar l'emprim tschivel da la locomotiva dueva il fieu ir liber... alura, suenter duas minutas, vulevan ins prender or dal char quai ch'era anc avant maun dals dus gentlemen.

Propi, fitg simpel; schizunt uschè simpel che tant Fix sco er Passepartout avevan bunamain il cor che schluppava.

Spetgond pia uschia sin il segn fixà, han ins tuttenina udì in terribel sbragizi. Sajets strasunavan, ma quels na derivavan betg dal char dals duellants; els èn schizunt sa derasads sur l'entira lunghezza dal tren fin en il char il pli davant. Or da l'intern dals chars udiv'ins a sbragir terriblamain.

Il colonel Proctor e Mr. Fogg èn immediat sortids dal vagun; cun ils revolvers enta maun èn els currids enavant vers il lieu nua ch'ils culps ed il sbragir eran il pli ferms.

Igl era cler ch'il tren vegniva attatgà d'in triep Sioux.

Per quests Indians temeraris na sa tractavi però betg da lur emprima emprova; els avevan gia tegnì airi repetidamain ils trens. Sco ch'els avevan per disa eran els sa precipitads, senza spetgar ch'il tren sa fermia, sin ils stgalims d'entrada ed avevan ascendì ils vaguns uschè svelt sco in clown in chaval en plain galop.

Ils Sioux eran armads cun flintas ed ils passagiers, ch'eran prest tuts armads, han respundì cun revolvers. Gia a l'entschatta avevan ils Indians assaglì la locomotiva e pitgà il maschinist ed il stgaudader mez morts. In dals manaders vuleva franar il tren; ma damai ch'el na saveva betg co ch'il regulatur saja da manar, aveva el, enstagl da serrar, laschà entrar anc bler dapli vapur e la locomotiva sa precipitava cun gronda spertezza enavant.

A medem temp han ils Sioux attatgà ils vaguns, èn raivids sco schimgias ravgentadas sin ils tetgs da quels, han rut en ils ischs e battì cun ils viagiaturs um cunter um. Or dal char da bagascha ch'els han rut en e sblundregià, sgulava la martganzia sin la viafier. E dapertut in sbragir e sajettar senza paus.

Ils viagiaturs sa defendevan curaschusamain. Intgins vaguns eran barricadads e pronts per resister ad in assedi, quasi sco forts rullants che filavan cun ina spertezza da 100 miglias l'ura.

Da l'entschatta ennà era Mrs. Aouda sa mussada curaschusa. Il revolver enta maun sa defendeva ella valurusamain cun sajettar tras la fanestra rutta, sch'in selvadi s'avischinava. Bain ventg Sioux blessads mortalmain giaschevan per lung da la lingia dal tren; e quels che ruschnavan da las passarellas giu sin las rodaglias, vegnivan smardegliads da las rodas sco vermaniglia.

Plirs passagiers, blessads tras culas u bastuns, giaschevan sin ils bancs. Ma il cumbat che durava gia diesch minutas stueva prender ina fin; e sch'il tren na sa fermava betg bainspert, stueva quel ir a favur dals Sioux. La staziun dal Fort Kearney, nua che sa chattava in post da truppa american, era be pli duas miglias davent. Ma sch'els passavan quest post, pudevan ils Sioux survegnir suramaun.

Il conductur batteva gist sper Phileas Fogg ch'ina balla al ha bittà per terra. En crudar ha el clamà:

«Nus essan pers, sch'il tren na sa ferma betg entaifer las proximas tschintg minutas!»

«El vegn a sa fermar!», ha ditg Phileas Fogg e vuleva gist currer or dal vagun.

«Restai qua», al ha clamà Passepartout. «Quai è mia chaussa!»

Phileas Fogg n'ha betg gì temp da retegnair il valurus cumpogn. Senza ch'ils Indians vesian, ha el avert in isch ed è sa ruschnà sut il vagun. Là ha el prendì en agid tut ses inschign e si'agilitad da clown, ed entant ch'i vegniva battì e sajettà senza paus sur ses chau, è el ruschnà cun ligerezza surprendenta, sa tegnend sut ils vaguns vi da chadainas ed autras parts da la maschina, fin en la part davant dal tren senza che nagin n'al avess vis.

Qua è el sa tegnì cun in maun tranter il char da bagascha ed il char da charvun e cun l'auter ha el fatg liber las chadainas da segirezza; da struvar liber la stanga da colliaziun n'al fiss bain er betg reussì, ma ina squassada da la maschina ha stgarpà dapart quella, uschia ch'ils vaguns èn plaunet restads enavos, entant che la locomotiva è s'allontanada cun sveltezza augmentada.

Il tren è anc rudlà vinavant intginas minutas, ma alura han ins tratg ils frains a l'intern ed il tren è sa fermà tschient pass davent da la staziun da Kearney.

Qua èn s'avischinads en tutta prescha ils schuldads dal fort ch'eran gia vegnids mess en moviment tras il sajettar. Ils Sioux n'han betg spetgà sin els, ed anc avant ch'il tren era sa fermà dal tuttafatg, era l'entir triep s'allontanà.

Ma cur ch'ils passagiers èn vegnids dumbrads al quai da la staziun, èn els s'accurschids ch'intgins mancavan, tranter auter il valurus Franzos ch'era gist s'unfrì per als spendrar.


Chapitel 30: Phileas Fogg fa be ses duair
modifitgar

Trais viagiaturs, tranter els Passepartout, eran svanids. Eran els crudads en il cumbat? Eran els vegnids fatgs praschuniers? Quai na pudev'ins anc betg savair.

Blers eran blessads, ma nagin mortalmain. Tranter ils grevblessads sa chattava il colonel Proctor ch'aveva battì valurusamain e ch'era vegnì tutgà d'ina balla. Ins als ha immediat prendì en tgira a la staziun.

Mrs. Aouda era sauna e salva. Phileas Fogg, cumbain ch'el n'era betg sa schanegià, n'aveva gnanc in sgriffel. Fix era blessà be levet vi dal bratsch. Ma Passepartout mancava, e la giuvna dunna ha spons larmas per el.

En il fratemp avevan tut ils passagiers bandunà il tren. Las rodas dals vaguns eran tut da sang e tocs charn pendevan vi da lur radis. Lunsch enturn sin la surfatscha alva vesev'ins strivlas cotschnas. Ils ultims Indians svanivan gist en il sid dal Republican River.

Mr. Fogg steva immovibel, la bratscha en crusch: igl aveva num da prender in'impurtanta decisiun. Mrs. Aouda che steva sper el, al guardava senza dir pled... El ha chapì quest'egliada. Per cas che ses servient era vegnì tschiffà, na stuevan ins betg far tut il pussaivel d'al liberar dals Indians...?

«Jau al vegn a survegnir puspè, mort u viv», ha el simplamain ditg a Mrs. Aouda.

«Ah! Mes signur!», ha exclamà la giuvna dunna, ha tschiffà ils mauns da ses accumpagnaders ed als ha cuvert cun larmas.

«Viv!», ha Mr. Fogg cuntinuà, «sche nus na perdain nagina minuta!»

Cun questa decisiun ha Phileas Fogg ristga tut. Ella pudeva muntar sia ruina. Sa retardava el per in sulet di, manchentava el la nav da posta a New York e sia scumessa n'era betg pli da salvar. Ma il patratg: «Igl è mi'obligaziun!», n'al ha betg laschà dubitar.

Il chapitani che cumandava il Fort Kearney era preschent. Ses schuldads, ca. 100 umens, sa chattavan en il stadi da defensiun, per il cas ch'ils Sioux duevan attatgar directamain la staziun.

«Mes signur», ha ditg Mr. Fogg al chapitani, «trais viagiaturs èn sparids.»

«Èn els morts?», ha dumandà il chapitani.

«U ch'els èn morts ni ch'ins als ha fatg praschuniers», ha replitgà Phileas Fogg. «Ed igl ha num da sclerir quest fatg. Vulais Vus persequitar ils Sioux?»

«Quai è ristgà, mes signur», ha ditg il chapitani. «Quests Indians pon fugir fin sur l'Arkansas ora! Jau na dastg betg bandunar il fort che m'è vegnì affidà.»

«Mes signur», ha ditg Phileas Fogg, «i sa tracta da la vita da trais umans.»

«Pelvaira... Ma poss jau ristgar 50 vitas per spendrar trais?»

«Jau na sai betg sche Vus essas abels, ma Voss'obligaziun èsi.»

«Mes signur», ha replitgà il chapitani, «nagin qua na m'ha d'explitgar mi'obligaziun.»

«Sche bun pia», ha ditg Phileas Fogg en in tun fraid. «Sche vom jau oramai persul.»

«Vus, mes signur!», ha sbragì Fix ch'era vegnì vitiers, «Vus vulais persequitar sulet ils Indians!»

«Manegiais Vus pia che jau laschia ir a smerscha quest sventirà, al qual nus tuts avain d'engraziar la vita. – Jau vom.»

«Ma bain, persul na duais Vus betg stuair ir!», ha clamà il chapitani commuventà. «Vus essas pelvaira in brav um...! Trenta voluntaris!», ha el cuntinuà sa drizzond vers ses schuldads.

L'entira cumpagnia è sa messa a disposiziun en furmaziun serrada. Il chapitani ha be stuì eleger. Igl èn vegnids tschernids trenta sut il commando d'in vegl sergeant.

«Grazia, chapitani!», ha ditg Mr. Fogg.

«Ma permettais d'As accumpagnar?», ha Fix dumandà il gentleman.

«Faschai sco che Vus vulais, mes signur», ha respundì Phileas Fogg. «Ma sche Vus ma vulais far in plaschair, sche restai tar signura Aouda. Duess capitar ad ella insatge...»

L'agent da polizia è vegnì tut alv en fatscha. Sa sparter da quel um ch'el aveva persequità cun tanta perseveranza! Laschar ir el en in tal privel! Fix ha guardà al gentleman attentamain en fatscha, e malgrà ses pregiudizis, malgrà ses cumbat intern, ha el sbassà ses egls davant quest'egliada ruassaivla ed averta.

«Jau stun enavos», ha el ditg.

Suenter intgins muments ha Mr. Fogg dà a la giuvna dunna il maun, l'ha sinaquai surdà ses custaivel satg da viadi ed è sa mess sin via cun il sergeant e sia pitschna truppa.

Ma avant che ir ha el ditg als schuldads:

«Mes amis, Vus survegnis 1000 glivras, sche nus vegnin da spendrar ils praschuniers!»

Igl era uss intginas minutas passà las dudesch.

Mrs. Aouda era sa retratga en ina stanza da la staziun e spetgava qua suletta, pensond a Phileas Fogg, a sia simpla, gronda noblezza, a ses curaschi calm. Mr. Fogg aveva scumess sia facultad ed uss ristgava el sia vita, e quai senza esitar, per spir conscienziusitad, senza perder blers pleds. En ses egls era Phileas Fogg in erox.

L'agent Fix fatschentavan tut auters patratgs ed el n'era betg bun da tegnair a mastrin si'alteraziun. Tut gnervus gieva el si e giu sin il quai da la staziun. Tuttenina è el sa fermà. Uss ha el realisà, quant malprudent ch'igl era stà d'al laschar ir. Co? Simplamain sa sparter da quest um, suenter esser currì suenter ad el enturn l'entir mund! El ha fatg a sasez reproschas sco il directur da polizia da la chapitala ad in agent.

«Quant tgutg che jau sun stà!», ha el pensà. «L'auter al vegn ad avair ditg tgi che jau sun! Ed uss è el davent e na vegn betg pli a returnar! Co hai jau be pudì ma laschar engianar cun il cumond d'arrest en satg! Jau sun propi in tamazi!»

Las uras n'al vulevan betg passar; el na saveva betg tge ch'el duaja far. Magari avess el gì mustgas da raquintar tut a la giuvna dunna; ma alura al è vegnì endament che la giuvna dunna al prendess quai en mal. El ha cumenzà a perder il curaschi ed avess il pli gugent dà si l'entira partida. La chaschun latiers al dueva bainprest sa porscher.

Vers las duas dal suentermezdi, entant che la naiv crudava en grossas floccas, han ins udì in lung tschivlar nà da l'ost. In'immensa sumbriva a la quala precediva ina glischur melna s'avischinava plaunsieu, ed engrondida en la tschajera ha quella survegnì in aspect fantastic.

Ma nà da l'ost na spetgavan ins anc nagin tren. Il sustegn ch'ins aveva dumandà per telegraf na pudeva betg arrivar uschè spert, ed il tren dad Omaha a San Francisco dueva pir vegnir sperasvi l'auter di. En curt duevi però sa mussar co che las chaussas stevan.

La locomotiva che vegniva plaunsieu natiers era la medema sco quella ch'era vegnida statgada dal tren e ch'era charrada vinavant en in immens tempo cun maschinist e stgaudader. Quella era anc ida vinavant intginas miglias sin las rodaglias; alura aveva il fieu laschà suenter per mancanza da stgaudament; la vapur ha pers sia forza ed in'ura pli tard è la maschina sa fermada radund ventg miglias suenter la staziun Kearney.

Il maschinist ed il stgaudader n'eran betg morts, mabain èn sa dasdads suenter esser stads ditg senza schientscha. En quel mument era la locomotiva gia sa fermada ed il maschinist, vesend davos sai la locomotiva persula, senza chars, ha pudì s'imaginar tge ch'era capità, ed el era persvas ch'il tren restà enavos saja en difficultads. D'ir vinavant ad Omaha era prudent; da returnar tar il tren ch'era forsa schizunt vegnì sblundregià dals Indians era privlus... Tuttina! Intginas palas cotgla e laina han puspè incendià il fieu, la vapur ha danovamain fatg effect e vers las duas dal suentermezdi sa chattava la locomotiva sin via da return a la staziun da Kearney.

Ils viagiaturs èn stads fitg cuntents da vesair puspè la maschina a la testa dal tren, per pudair cuntinuar il viadi ch'era vegnì interrut a moda uschè disgraziusa.

Apaina che la locomotiva era arrivada, è Mrs. Aouda sa drizzada al conductur:

«Vus vulais partir?», ha ella dumandà.

«Immediat, signura.»

«Ma ils praschuniers... noss accumpagnaders disfortunads...»

«Jau na poss betg interrumper il servetsch», ha ditg il conductur. «Nus avain gia trais uras retard.»

«E cura vegn il proxim tren da San Francisco a vegnir sperasvi?»

«Damaun a saira, signura.»

«Damaun a saira! Ma quai è memia tard. Vus stuais spetgar...»

«Impussibel», ha respundì il conductur. «Sche Vus vulais cuntinuar il viadi, sche entrai per plaschair.»

«Jau rest qua», è stada la resposta.

Fix aveva udì la conversaziun. Intgins muments pli baud, cur ch'i na deva nagina pussaivladad da cuntinuar il viadi, fiss el stà en cas dad ir davent; ed uss ch'il tren era pront per partir ed el duvrava be entrar, sa sentiva el tegnì enavos cun tutta forza. Targlinond danovamain, ha la finala la gritta davart ses nunsuccess survegnì il suramaun.

En il fratemp avevan ils passagiers ed intgins blessads – tranter els il colonel Proctor – puspè prendì en lur plazs en il tren.

L'avnaun buglienta ha sumsumà, la vapur è sortida dals ventils, il maschinist ha tschivlà, il tren è sa mess en moviment ed è ì davent en prescha, ses turnigls da vapur èn svanids en il sbischiez.

L'agent Fix n'era betg partì.

Uras ed uras èn passadas. I fascheva fitg trid'aura ed era fradaglia. Fix seseva a la staziun sin in banc senza sa mover; ins avess pudì pensar ch'el dormia. Mrs. Aouda bandunava, malgrà la malaura, trasor la stanza ch'ins l'aveva mess a disposiziun.

Ella curriva fin a la fin dal quai, empruvava da guardar tras la cufla, da penetrar cun si'egliada la spessa tschajera, tadlava sin mintga ramur. Adumbatten. Alura returnava ella tut steria per bainspert puspè revegnir, ma adina senza success.

La saira è arrivada e la truppa n'era anc adina betg da return. Nua pudevan els pomai esser? Eri pussaivel da suatar ils Indians? Eran ils schuldads londervi da batter u giravan els enturn en la tschajera? Il chapitani era en grond malruaus, cumbain ch'el na vuleva betg laschar sentir quai.

Igl ha fatg notg, la naiv na crudava betg pli uschè spess, ma igl era fraid da murir.

In'immensa stgiraglia ed in profund ruaus han cuvert la planira, nagliur in utschè che sgulava e gnanc il minim fastiz d'ina selvaschina.

Mrs. Aouda, il chau plain nauschs presentiments, il cor plain anguscha, è ida l'entira notg tut agitada a l'ur da la prada vi e nà. En sia fantasia ha ella s'imaginà milli privels – i na sa lascha betg tschiffar cun pleds, co ch'ella ha patì durant questas lungas, lungas uras.

Fix, tschentà tut il temp immovibel al medem lieu, na pudeva medemamain betg clauder egl.

Uschia è passada la notg. Cun l'alva dal di è la rudella dal sulegl mez stizza s'auzada a l'orizont tschajerus. Mo fin a duas miglias pudeva l'egliada penetrar. En il sid, nua che Phileas Fogg era sa tratg cun sia truppa, era tut trist ed abandunà. Igl era las set da la damaun.

Il chapitani era fitg preoccupà e na saveva betg tge far. Trametter ina segunda truppa a sustegnair l'emprima? Dastgava el unfrir anc dapli truppa, sche l'aspectativa da pudair salvar l'autra era uschè pitschna? El ha clamà natiers in litinent ed ha ordinà d'ir a far ina recognosziun – quel mument han ins udì culps, ils schuldads èn currids or dal fort ed en ina distanza d'ina mesa miglia han ins vis a returnar la pitschna truppa en il meglier urden, Mr. Fogg a la testa e sper el Passepartout cun ils dus auters viagiaturs, mitschads dals mauns dals Sioux.

Diesch miglias en il sid da Kearney eri vegnì ad in cumbat. Curt temp avant l'arrivada da las truppas eran Passepartout e ses cumpogns gia londervi da sa batter cun lur guardians ed il Franzos aveva gia terrà trais dad els cun il pugn cur che ses signur è arrivà cun ils schuldads per als assister.

Ils spendraders e spendrads èn vegnids beneventads cun sbratgs d'allegria e Phileas Fogg ha surdà als schuldads la premia empermessa. Passepartout però ha ditg a sasez, e quai betg dal tut senza raschun:

«Pelvaira, jau chaschun a mes signur gronds custs.»

Fix n'ha ditg betg pled, ha guardà a Mr. Fogg en fatscha; tge sentiments che sa battevan en ses intern na fiss betg simpel d'eruir. Mrs. Aouda ha tschiffà il maun dal gentleman, ha tegnì quel chaudamain en il ses, senza pudair dir in pled.

Apaina arrivà, aveva Passepartout tschertgà il tren; el manegiava da chattar quel pront per la partenza vers Omaha e sperava ch'ins possia prender suenter il temp pers.

«Il tren, il tren!», ha el clamà.

«Quel è davent», ha ditg Fix.

«E cura arriva il proxim?», ha dumandà Phileas Fogg.

«Pir questa saira.»

«Ah!», ha el respundì ruassaivlamain.


Chapitel 31: L'agent Fix s'occupa fitg seriusamain dals interess da Mr. Fogg
modifitgar

Phileas Fogg aveva in retard da ventg uras. Passepartout, ch'aveva chaschunà quai senza esser la culpa, era tut desperà. Senza dubi era ses signur uss ruinà!

Qua è l'agent da polizia s'avischinà a Mr. Fogg, al ha guardà pitgiv en fatscha ed al ha dumandà:

«En tutta seriusadad, mes signur, Vus essas en prescha?»

«En tutta seriusadad!», ha respundì Phileas Fogg.

«Jau dumond vinavant», ha Fix cuntinuà. «Avais Vus il giavisch d'arrivar ils 11 avant las nov da la saira a New York per pudair ir a bord da la nav da posta per Liverpool?»

«Quai giavisch jau ferventamain.»

«E na fiss Voss viadi betg vegnì retegnì tras quest cumbat cun ils Indians, sche fissas Vus gia arrivads la damaun dals 11 a New York.»

«Gea, cun in avantatg da temp da dudesch uras.»

«Bun pia. Ventg uras pli tard munta in manco dad otg. Vulais Vus empruvar da prender suenter quellas?»

«A pe?», ha dumandà Mr. Fogg.

«Na, en schlitta», ha replitgà Fix, «en schlitta a vela. Insatgi m'ha proponì quest med da transport.»

Phileas Fogg n'ha dà nagina resposta. Al mussond però Fix ad ir si e giu davant la staziun l'um ch'al aveva fatg questa proposta, è il gentleman s'avischinà a quel. Curt suenter è el sa rendì cun quest American ch'aveva num Mudge en ina chamona che sa chattava sper il Fort Kearney.

Qua ha el contemplà in vehichel in pau pli spezial. Sin duas lungas travs ch'eran sturschidas davant in pau ensi sco ils schlusigls d'ina schlitta, sa chattava ina construcziun che purscheva plazza per tschintg fin sis persunas. Vi da quella era drizzada si in aut arber cun in'immensa vela brigantina. Vi da quest arber ch'era fixà bain cun agid da lioms da metal pendeva ina pitga da fier, vi da la quala ins pudeva trair si ina gronda vela verticala. En la part davos sa chattava ina sort timun cun agid dal qual il vehichel sa laschava diriger.

I sa tractava pia, sco ch'ins vesa, d'ina schlitta munida cun arbers sco ina jacht. D'enviern, cur che cuflads blocheschan ils trens, pussibiliteschan quests vehichels sin planiras scheladas da viagiar svelt d'ina staziun a l'autra. Els èn dal reminent munids cun fitg bunas velas, meglras schizunt che quellas d'in cutter da cursa che sto far frunt al cupitgar; sch'els han il vent en il dies glischnan els sur la preria cun ina sveltezza che stat a pèr a quella d'in tren rapid u surpassa schizunt quella.

La fatschenta cun il possessur da quest vehichel è prest stada fatga. Il vent – in ferm vent – era favuraivel, la cuverta da naiv schelada ed uschia è Mudge sa purschì da manar ils viagiaturs en intginas uras a la staziun dad Omaha. Là datti savens trens e pliras lingias da viafier vers Chicago e New York. I n'era betg impussibel da prender suenter il retard. Pia avevi num d'empruvar l'aventura senza retardar.

Mr. Fogg vuleva spargnar a la giuvna dunna la paina d'in viadi al liber da questa fradaglia che vegniva anc pli insupportabla tras la sveltezza. El l'ha perquai proponì da restar enavos sin la staziun da Kearney sut la tgira da Passepartout. Il brav cumpogn dueva surpigliar da la manar en l'Europa sin meglras vias e sut circumstanzas pli agreablas.

Mrs. Aouda na vuleva betg sa sparter da Mr. Fogg, e Passepartout è stà fitg cuntent cun questa decisiun. El n'avess vulì bandunar per nagin pretsch ses signur, perquai che Fix al dueva accumpagnar.

Tge che l'agent da polizia pensava da quel temp è grev da dir. Aveva el revedì ses pregiudizis suenter il return da Phileas Fogg u manegiava el che quel saja in cugliun talmain malizius ch'el sa sentia segir en l'Engalterra suenter esser viagià enturn il mund? Forsa aveva Fix propi midà si'opiniun davart Phileas Fogg; ma el era pervi da quai betg main decidì da far si'obligaziun e sa spruvava il pli fitg da tuts d'accelerar ses return en l'Engalterra.

A las otg era la schlitta pronta per la partenza. Ils viagiaturs èn s'installads sin quella, sa fultschond ensemen en lur cuvrias da viadi. Las duas tarmentas velas èn vegnidas tratgas si, e chatschà dal vent è il vehichel glischnà sur la cuverta da naiv schelada cun ina spertadad da ventg miglias l'ura.

En lingia directa sa chatta Omaha en ina distanza da maximalmain 200 miglias dal Fort Kearney. Sch'il vent restava uschè ferm, sa laschava la planira percurrer en tschintg uras. Senza incaps imprevis stueva la schlitta arrivar l'ina da mezdi ad Omaha.

Tge viadi! Smatgads stretgamain in cunter l'auter, na pudevan ils viagiaturs betg discurrer: la fradaglia ch'era daventada murdenta tras la sveltezza, als aveva taglià giu il pled. La schlitta glischnava uschè lev sur la planira sco ina bartga sur l'aua – almain cur che l'aua è ruassaivla. Stritgava il vent sur la terra, parevi sco sche la schlitta vegniss auzada da la terra tras sias velas ch'eran sco alas avertas. Mudge tegneva il guvernagl ed impediva cun in moviment ch'il vehichel devieschia da la via guliva. Las velas eran scufladas dal tuttafatg dal vent. La sveltezza da la schlitta na sa laschava betg mesirar a moda matematica, ma muntava segiramain betg main che 40 miglias.

«Sche nagut na rumpa», ha ditg Mudge, «vegnin nus ad arrivar a temp!» E Mudge aveva tut interess d'arrivar a temp, pertge che Mr. Fogg al aveva mess en vista ina brava premia.

La prada che la schlitta percurriva en lingia guliva era planiva sco la surfatscha d'ina mar; ella sumegliava in immens lai schelà. La viafier manava sin quest tschancun dal sidvest vers il nordvest sur Grand Island, Columbus, la pli impurtanta citad en Nebraska, Schuyler, Fremont, alura Omaha. Ella passava per lung da la riva dretga dal Platte River. La schlitta – quasi la corda tar l'artg furmà da la viafier – scursaniva pia considerablamain il traject. E Mudge na stueva er betg temair da vegnir retegnì dal Platte River che fascheva ina pitschna vieuta a Vermont, damai ch'el era schelà. Pia era la via libra da tut ils impediments, e Phileas Fogg aveva be da temair dus incaps: ch'il vehichel rumpia ubain ch'il vent midia direcziun u tschessia.

Ma il vent n'è betg vegnì pli flaivel; il cuntrari è el daventà uschè ferm che la pitga, ch'era fixada bain avunda cun agid da ses lioms da fier, tut sa sturscheva.

Mrs. Aouda, zugliada cun tutta premura en pellitschas e sia cuverta da viadi, era protegida il meglier pussaivel cunter la fradaglia murdenta. Passepartout, dal qual la fatscha era cotschna sco la rudella dal sulegl cur che quella è cuverta da brentina, respirava cun plaschair l'aria gizza. El cun sia fidanza indestruibla era puspè plain curaschi. Enstagl l'avantmezdi duev'ins arrivar a New York la saira, ma i pareva pussaivel che quai saja anc il cas avant che la nav da posta partia per Liverpool.

Passepartout ha schizunt survegnì gust da dar il maun a ses cumplizi Fix. El n'ha betg emblidà ch'igl era stà l'agent da polizia a procurar per la schlitta a vela ed uschia per il sulet med pussaivel per arrivar a temp ad Omaha. Ma or d'in tschert presentiment è el restà tar sia tenuta disfidanta. En tutta cas devi però in fatg che Passepartout na vegniva mai ad emblidar, numnadamain l'unfrenda che Mr. Fogg aveva prendì sin sai d'al liberar or dals mauns dals Sioux. Faschond quai aveva el mess en privel vita e possess... Na, ina tal'unfrenda è nunemblidaivla!

Entant che mintga passagier era approfundà en sias atgnas ponderaziuns, sgulava la schlitta sur la cuverta da naiv infinita. Sch'ins percurriva bainduras dutgs, flums e flums laterals dal Little Blue River, na sentiv'ins gnanc quai. Ils champs e las auas sa chattavan sut ina cuverta unifurma da naiv e glatsch. La planira era dal tuttafatg vida; ella sa chattava sco in'insla nunabitada tranter la viafier da l'Union Pacific ed il spartavias che duai colliar Kearney cun St. Joseph: nagin vitg, nagina staziun, gnanc ina giada in fort. Da temp en temp vesev'ins a filar sperasvi ina planta, da la quala la roma alva sa sturscheva sut la forza dal vent. Qua e là sgulavan trieps d'utschels selvadis en la medema direcziun. Magari vesev'ins er lufs da la preria en pliras rotschas, suandond smagregiads e fomentads l'instinct da lur natira stgarpanta, a concurrer cun la sveltezza da la schlitta. Alura tschiffava Passepartout in revolver per sajettar sin quels ch'eran il pli datiers. Avess ina casualitad retegnì la schlitta, fissan ils viagiaturs, attatgads da las bestias, stads en il pli grond privel. Ma la schlitta gieva bain, è bainprest stada en avantatg e l'entir triep è restà enavos urlond.

Vers mezdi ha Mudge remartgà vi d'intgins indizis ch'ins era londervi da traversar il Platte River schelà. El n'ha ditg nagut, ma era segir ch'igl eran be pli ventg miglias fin Omaha.

E propi n'hai betg durà in'ura pli, fin ch'il manader versà ha bandunà il guvernagl, ha tschiffà en tutta prescha las sugas da trair da las velas ed ha tratg en quellas, entant che la schlitta, muventada irresistiblamain, è anc glischnada vinavant ina mesa miglia senza la forza da las velas. La finala è ella sa fermada e Mudge ha mussà sin in mantun chasas cuvertas cun naiv cun ils pleds:

«Nus essan arrivads.»

E propi avevan els cuntanschì la staziun che stat en connexiun cuntinuanta cun ils stadis orientals tras numerus trens quotidians!

Passepartout e Fix èn sortids ed han scurlattà lur membra marventada. Alura han els gidà Mr. Fogg e la giuvna dunna a descender. Phileas Fogg ha fatg giu quint a moda generusa cun Mudge, Passepartout al ha dà amiaivlamain il maun e tuts èn festinads sin la staziun dad Omaha.

Tar quest'impurtanta citad da Nebraska finescha la viafier dal Pacific sco tala che collia il batschigl dal Mississippi cun il grond ocean. Dad Omaha a Chicago maina la Chicago Rock Island Road che tanscha sur 50 staziuns en lingia guliva vers ost.

In tren direct era pront per partir. Phileas Fogg ha apaina gì temp d'ascender cun ses accumpagnaders en tutta prescha in vagun.

Cun gronda sveltezza è quest tren avanzà en il stadi Iowa, sur Council Bluffs e Iowa City. Durant la notg ha el traversà sper Davenport il Mississippi ed è arrivà sur Rock Island ad Illinois. L'auter di, ils 10, a las quatter dal suentermezdi, è el arrivà a Chicago. Suenter il grond incendi dal 1871 era questa citad gia puspè s'auzada or da las ruinas, pli loscha che mai, a la riva da ses bel Lai Michigan.

Chicago sa chatta en ina distanza da 900 miglias da New York ed igl aveva avunda trens che partivan en questa direcziun. Mr. Fogg ha pudì midar directamain d'in tren en l'auter. La locomotiva da la viafier da Pittsburg – Fort Wayne – Chicago è avanzada cun gronda sveltezza, sco sch'ella avess savì che l'onuraivel gentleman n'aveva nagin temp a perder.

Sco in chametg ha ella percurrì Indiana, Ohio, Pennsilvania, New Jersey, passond citads cun nums antics ch'avevan gia vias e binaris da trams, ma che na disponivan anc da naginas chasas.

Finalmain è sa mussà il Hudson ed ils 11 da december a las 23:15 è il tren arrivà a la staziun ed è sa fermà a la riva dretga dal flum, gist sper il port da las navs a vapur da la Cunard Line, numnada pli baud British and North American Royal Mail Steam Packet Co.

– La China era partida avant 45 minutas vers Liverpool!


Chapitel 32: Phileas Fogg en cumbat direct cun la disfortuna
modifitgar

Cun sia partenza pareva la China d'avair prendì cun sai l'ultima speranza da Phileas Fogg.

E propi na pudeva nagina nav da posta che cursava directamain tranter l'America e l'Europa servir als intents dal gentleman.

La Pereira ch'appartegneva a la cumpagnia franzosa-transatlantica parteva pir puschmaun, ils 14 da december. Ed ultra da quai na gieva ella betg a Liverpool u Londra, mabain a Le Havre, ed il passagi da là a Southampton avess fatg invan ses ultim strapaz.

Ina nav da la cumpagnia Imman, la City of Paris, bandunava bain puschmaun il port. Ma a quella na dastgav'ins betg pensar. Questas navs èn surtut destinadas per emigrants, han maschinas flaivlas e van plaun.

Da tut quai è il gentleman s'orientà cun agid da ses Bradshaw.

Passepartout era terrà dal tuttafatg. In retard da 45 minutas – quai era da memia! Ed el era la culpa, damai ch'el aveva adina mess a ses signur impediments en via, enstagl d'al sustegnair! E sch'el clamava en memoria en ses spiert tut ils eveniments dal viadi, sch'el quintava ensemen las summas ch'eran idas a perder e ch'eran vegnidas impundidas be en ses interess, sch'el tirava en consideraziun che quest'immensa scumessa, inclusiv ils custs da viadi considerabels ch'eran uss stads invans, vegnian a destruir Mr. Fogg dal tuttafatg – sche na pudeva el betg far auter che da far a sasez las pli grondas reproschas.

Ma Mr. Fogg n'al ha fatg betg la minima reproscha e bandunond la punt da sbartgar da las navs da posta transatlanticas, ha el ditg:

«Damaun vulain nus guardar vinavant. Vegni.»

Mr. Fogg, Mrs. Aouda, Fix e Passepartout han traversà il Hudson ed èn ids en charrotscha tar l'hotel St. Nicolas a Broadway. Phileas Fogg ha passentà la notg durmind ruassaivlamain, ma Mrs. Aouda e ses accumpagnaders n'han betg pudì clauder egl da l'agitaziun.

Il proxim di era ils 12 da december. Da qua davent, las 7:00, fin ils 21, las 20:45, restavan anc 9 dis, 13 uras e 45 minutas. Fiss Phileas Fogg pia partì il di avant cun la China, ina da las meglras navs da la Cunard Line, fiss el arrivà al temp previs a Liverpool ed alura a Londra!

Mr. Fogg ha bandunà persul l'hotel suenter avair dà l'ordra a ses servient da spetgar sin el e d'avisar Mrs. Aouda da sa tegnair da tut temp pronta.

Sinaquai è el sa rendì a la riva dal Hudson, tschertgond tranter las navs ch'avevan bittà l'ancra al quai u en il flum attentamain talas ch'eran prontas per la partenza. Bain avevan pliras navs tratg si la bandiera da partenza e sa preparavan da bandunar damaun il port da mar auta. Pertge ch'en l'immens e magnific port da New York na passa nagin di senza che tschients navs partian en tut las parts dal mund. Ma per gronda part sa tractavi da navs a vela che na pudevan betg servir a Phileas Fogg.

Gia pareva si'ultima emprova da far naufragi ch'el ha scuvert ina nav da commerzi ch'aveva bittà l'ancra pauc davant il port da sbartgar. I sa tractava d'ina nav a propeller, da la quala ils nivels da fim mussavan ch'ella sa preparava per la partenza.

En ina navetta è Phileas Fogg ì vi tar la Henrietta, da la quala il bist era da fier e las parts sura tuttas da lain. Il chapitani sa chattava a bord. Phileas Fogg ha ascendì la punt ed ha dumandà suenter quel; immediat è el arrivà.

I sa tractava d'in um en ils tschuncanta, in marinar da vaglia che na fascheva betg gist l'impressiun d'esser servetschaivel. In'egliada pitgiva, la pel da colur d'arom, chavels cotschens ed in culiez massiv – betg fastiz d'in um dal mund.

«Il chapitani?», ha dumandà Mr. Fogg.

«Quel sun jau.»

«Jau sun Phileas Fogg, da Londra.»

«Ed jau Andrew Speedy, da Cardiff.»

«Vus As preparais per partir?»

«En in'ura.»

«Vus avais chargia per...»

«Bourdeaux.»

«Ed ella consista da tge?»

«Da crappa en il venter. Nagina vitgira, be ballast.»

«Avais Vus passagiers a bord?»

«Na, mai. Jau transport be rauba ch'emplenescha il spazi da vitgira e ch'è raschunaivla.»

«Quant svelta è Vossa nav?»

«Ella fa indesch fin dudesch nufs. La Henrietta enconusch'ins.»

«Vulais Vus manar mai cun trais ulteriuras persunas a Liverpool?»

«A Liverpool? Pertge betg en China?»

«Mes lieu da destinaziun è Liverpool.»

«Na!»

«Na?»

«Na. Mia destinaziun è Bourdeaux e basta.»

«Po il pretsch midar insatge?»

«Na, nagut.»

Il tun dal chapitani n'ha lubì nagina replica.

«Ma tgi è il possessur da la Henrietta?», ha dumandà Phileas Fogg.

«Possessur sun jau mez», ha respundì il chapitani. «La nav tutga a mai.»

«La poss jau emprestar?»

«Na.»

«La poss jau cumprar.»

«Na.»

Phileas Fogg n'ha mussà naginas emoziuns. Ma la situaziun era critica. A New York eri auter che a Hongkong ed il chapitani da la Henrietta era in auter um ch'il patrun da la Tankadere. Fin uss aveva il gentleman surmuntà tut ils impediments cun aur. Questa giada na vulevi betg reussir.

E tuttina avevi num da chattar ina pussaivladad da vegnir en nav sur l'Atlantic – sche betg en il ballun, quai che fiss stà fitg aventurus e quasi betg realisabel.

I para però che Phileas Fogg haja gì in'idea. El ha ditg al chapitani:

«Bun pia, ma prendais cun Vus a Bordeaux?»

«Na, e sche Vus ma pajassas 200 dollars!»

«Jau As paj 2000.»

«Per persuna?»

«Per persuna.»

«E Vus essas en quatter?»

«En quatter.»

Uss ha il chapitani Speedy sfruschà il frunt. 8000 dollars senza stuair midar la ruta, quai era bain motiv avunda per metter d'ina vart si'aversiun cunter tuttas sorts da passagiers. Ed insumma n'èn passagiers a 2000 dollars nagins passagiers pli, mabain pon valair sco vitgira custaivla.

«Jau part a las nov», ha ditg il chapitani Speedy senza far lungas. «E sche Vus e Vossa glieud essas lura qua...»

«A las nov vegnin nus ad esser a bord!», ha Mr. Fogg respundì curtamain.

Igl era las otg e mesa. Cun la ruassaivladad usitada che na bandunava mai il gentleman è el ì a riva, ha ascendì ina charrotscha, ha sa laschà manar avant l'Hotel St. Nicolas ed è ì a clamar Mrs. Aouda, Passepartout e schizunt l'inevitabel Fix, al qual el ha offert curtaschaivlamain in plaz.

A l'ura che la Henrietta vuleva partir, sa chattavan tuts quatter a bord.

Cur che Passepartout ha udì, tge che quest ultim viadi dueva custar, ha el laschà udir in lung «Oh!» ch'è descendì tut ils intervals da la stgala cromatica.

L'agent da polizia ha ditg a sasez che la Bank of England na vegnia segir betg a mitschar senza in grond donn. E propi, senza far quint che Mr. Fogg bittia anc intgins puntgs plains bancnotas en la mar, mancavan en il satg da bancnotas gia dapli che 7000 glivras.


Chapitel 33: Phileas Fogg a l'autezza da las circumstanzas
modifitgar

In'ura pli tard ha la nav a vapur Henrietta passà al piz Sandy Hook la glisch flottanta ch'inditgescha l'entrada en il Hudson ed è ida a mar.

Durant quest di è ella avanzada per lung da Long Island sin l'autezza dal fanal da Fire Island en svelta cursa vers ost.

L'auter di, ils 13 da december a mezdi, è in um ì sin la punt a laschar drizzar las velas. Quai stueva bain esser il chapitani Speedy! Tuttavia betg! Igl era quai Phileas Fogg, Esq.

Il chapitani Speedy era mess a ferm en sia cabina, nua ch'el sbragiva a tut pudair, e quai or d'ina gritta bain chapaivla. Igl era daventà a moda fitg simpla.

Phileas Fogg vuleva ir a Liverpool, il chapitani na vuleva betg. Qua era l'emprim sa suttamess al viadi a Bordeaux; ma durant las trenta uras ch'el era a bord, avevan sias bancnotas fatg tal effect ch'el ha gì enta maun la squadra maschadada, marinars e stgaudaders, che n'aveva betg grondas simpatias per il chapitani. Perquai era Phileas Fogg cumandant da la nav empè dal chapitani Speedy, e perquai era quest ultim serrà en e la Henrietta sin via vers Liverpool. Sch'ins contemplava Mr. Fogg a manevrar, sa mussavi che quel era in mariner da vaglia.

Co che l'aventura dueva ir a fin vegnin nus a vesair pli tard. Mrs. Aouda en tutta cas era uss malruassaivla d'in cuntin, senza però laschar sentir quai. Passepartout da sia vart ha giudì la situaziun a tut pudair.

«Indesch fin dudesch nufs», aveva ditg il chapitani Speedy, e propi ha la Henrietta tegnì in tras l'auter quest tempo.

Sche la mar na vegniva pia betg memia nauscha, sch'il vent na midava betg, sche la nav na prendeva nagin donn, sche nagin accident na tutgava la maschina: alura eri pussaivel che la Henrietta percurria en ils nov dis dals 12 fin ils 21 da december las 3000 miglias fin a Liverpool. Cumbain che questa filistucca – che vegniva anc vitiers la chaussa cun la banca – pudeva avair per il gentleman consequenzas pli nauschas che quai ch'el intendeva.

Durant ils emprims dis è il viadi passà fitg bain. La mar n'era betg fitg difficultusa; il vent pareva prest da suflar vers nordost. Ins ha tratg si las velas e la Henrietta navigava prest sco ina gronda nav d'auta mar.

Passepartout aveva in plaschair nar da l'ultima furbaria da ses signur. Co ch'el era viscal ed allegher! Ils marinars na surstevan betg mal da ses sigls. Ses bun umor sa derasava dapertut. El aveva emblidà tut ils privels e strapazs, pensava be a l'arrivada ch'era uschè damanaivel, spetgond quella cun impazienza. Be cun Fix na discurriva el gnanc pled.

Per lez era la chaussa strusch da crair! La Henrietta conquistada, la squadra cumprada, Fogg in marinar da vaglia – quai gieva sur tut ora! Ma a la fin dals quints: Na pudeva in gentleman ch'aveva engulà 55 000 glivras betg er engular ina nav? Ed andetgamain al è vegnì il patratg che la Henrietta, manada da Fogg, na sa chattia gnanc en viadi en direcziun da Liverpool, mabain vers in auter punct, nua ch'il lader e pirat possia sa sentir en lieu segir. L'agent ha uss cumenzà a deplorar ch'el era sa laschà en sin la chaussa.

Il chapitani Speedy fascheva sco in desperà en sia cabina, e Passepartout ch'aveva la lezia d'al purtar la spaisa fascheva quai, malgrà sia fermezza, cun il pli grond quità.

Ils 13 han ins passà il piz dal banc da Terranova. Quai è ina nauscha regiun, en la quala cumpara, surtut l'enviern, savens tschajera e terriblas buffadas. Dapi la saira avant era il barometer crudà rapidamain, quai che laschava supponer che l'aria sa midia. E propi è sa sbassada durant la notg la temperatura, igl è vegnì fitg fraid ed a medem temp ha il vent vieut vers sidost.

Igl eran cundiziuns ordvart disfavuraivlas: per betg vegnir giud via, ha Mr. Fogg stuì trair en las velas e rinforzar il vapur. Tuttina è la sveltezza da la nav sa reducida, pertge che da questa mar pitgavan las fermas undas cunter il piz da la nav. Il vent è sa midà pli e pli en in orcan ed ins veseva gia a vegnir il mument che la Henrietta na vegnia betg pli a pudair resister a las undas.

Ensemen cun il tschiel è er la tschera da Passepartout puspè daventada brutta, e durant dus dis è il brav cumpogn stà plain anguscha e tema. Ma Phileas Fogg era in brav marinar ch'era bun da tegnair pitg a la mar e da diriger la nav da tut temp en la dretga direcziun. Sche la Henrietta na pudeva betg glischnar sur las undas, penetrava ella tras quellas che l'entira punt vegniva inundada. Mintgatant, cur ch'ina muntogna d'aua auzava la part davos or da l'aua, vegniva er l'elica a la surfatscha, ma la nav avanzava tuttina.

Il vent n'è la finala betg vegnì uschè ferm sco quai ch'ins aveva temì; ma deplorablamain buffava el stinadamain nà dal sid e na lubiva betg da trair si las velas. E tuttina fissi stà fitg d'engrà da pudair sustegnair la vapur.

Ils 16 da december è stà il 75avel di dapi la partenza a Londra. La Henrietta n'era betg anc retardada a moda inquietanta. Bunamain la mesadad dal viadi sur l'Atlantic era fatga e las mendras parts da la mar eran gia surmuntadas. La stad avess ins gia pudì garantir il success; l'enviern eran ins però exposts a la nausch'aura.

Passepartout na scheva nagut. En ses profund era el plain speranza e sch'il vent mancava er, fascheva el almain quint cun la vapur.

Quel di è il maschinist vegnì sin la punt, è ì tar Mr. Fogg ed è sa discurrì a moda fitg viva cun el.

Senza savair daco – bain or d'in nausch presentiment – è Passepartout vegnì malruassaivel. El avess dà nà in'ureglia per vegnir a savair cun l'autra tge che vegnia discurrì. Almain ha el udì intgins pleds, tranter auter co che ses signur ha ditg:

«Essas Vus segir da quai che Vus annunziais?»

«Gea, mes signur», ha respundì il maschinist. «N'emblidai betg che nus stgaudain dapi nossa partenza a tut pudair e cumbain che nus avevan avunda cotgla per arrivar cun pauca vapur a Bordeaux, sche na basta quai mai e pli mai per viagiar cun la pli gronda vapur a Liverpool!»

«Jau vi guardar tge che sa lascha far», ha respundì Mr. Fogg. Passepartout aveva chapì avunda. El ha tschiffà ina tema naira.

La cotgla gieva a fin!

«Ah, sche mes signur dumogna anc quai», ha el ditg a sasez, «è el segir in um famus!»

E fruntond sin Fix n'ha el betg pudì far auter che d'infurmar quel davart la situaziun.

«Alura manegiais Vus pia», ha dumandà l'agent, «che nus giajan a Liverpool!»

«Sa chapescha!»

«Tabalori!», ha replitgà l'agent ed ha auzà las spatlas.

Passepartout n'ha betg chapì daco che Fix dovria quest'expressiun e la vuleva gist parair sco ch'i tutga. Ma el ha ditg a sasez ch'i saja vegnì fatg ir ad aua bravamain ils plans dal pover Fix, che quel stoppia sa sentir vaira umilià suenter avair suandà per sventira enturn l'entir mund in fauss fastiz ed ha perquai laschà per bun.

E tge decisiun era Phileas Fogg londervi da prender? Quai era grev da dir. En tutta cas pareva il gentleman, ch'era ruassaivel sco adina, d'avair chattà ina soluziun. Anc la medema saira ha el numnadamain fatg vegnir il maschinist ed al ha ditg:

«Augmentai tant sco pussaivel il fieu e cuntinuai il viadi fin ch'il material da brischar è a fin dal tuttafatg.»

La nav ha pia cuntinuà il viadi cun tutta forza. Ma suenter dus dis, ils 18, ha il maschinist annunzià che la cotgla vegnia ad ir a fin anc quel di.

«Betg reducir il fieu», ha ditg Mr. Fogg.

Da mezdi, suenter avair inspectà la situaziun da la nav, ha Fogg fatg vegnir Passepartout ed al ha dà l'incumbensa d'ir per il chapitani Speedy. Al brav cumpogn ha quai parì sco sch'el duess laschar liber in tigher ed el ha ditg descendend sin la punt davos:

«Quel vegn segiramain ad esser vaira vilà!»

E propi, suenter intginas minutas è il chapitani Speedy vegnì sbragind e blastemmond sin la punt – sco ina bumba che stueva explodir mintga mument.

«Nua essan nus?», èn stads ses emprims pleds, pronunziads sbavond da la gritta. «Nua essan nus?», ha el clamà repetidamain, la fatscha sfigurada da convulsiuns.

«770 miglias davent da Liverpool», ha respundì Mr. Fogg en tutta calma.

«Pirat!», ha clamà Andrew Speedy.

«Jau As hai laschà clamar, mes signur...»

«Pirat!»

«...mes signur», ha cuntinuà Phileas Fogg, «per As supplitgar da ma vender Vossa nav.»

«Na, tar tut ils diavels, na!»

«Jau sun sfurzà da la brischar.»

«Brischar mia nav!»

«Gea, almain las parts superiuras, pertge ch'il material da brisch è ì a fin.»

«Brischar mia nav!», ha sbragì il chapitani Speedy che n'era strusch pli bun da pronunziar silbas. «Mia nav ha ina valur da 50 000 dollars!»

«Qua avais Vus 70 000!», ha respundì Phileas Fogg ed al ha tegnì nà in fasch cun bancnotas.

Quai ha fatg in effect miraculus sin Andrew Speedy. In American vegn en commoziun cur ch'el vesa 60 000 dollars. Il chapitani ha immediat emblidà sia gritta, ses empraschunament, tut sias lamentaschuns areguard ses passagiers. Sia nav aveva ventg onns e dueva uss anc daventar ina mina d'aur...!

«E la part sut resta en mes mauns?», ha el ditg en in tun bundant pli miaivel.

«La part sut da fier e la maschina, mes signur. Essas Vus cuntent?»

«D'accord!»

Ed Andrew Speedy ha prendì las bancnotas, las ha dumbrà e laschà svanir en sia tastga.

Durant questa scena è Passepartout vegnì alv sco in lenziel. E Fix fiss prest vegnì tutgà d'in culp. Quasi 20 000 glivras eran vegnidas dadas ora ed ultra da quai ha quest Fogg surlaschà la part sut e la maschina, vul dir la valur principala da la nav, al vendider! Be per clamar en memoria: tar la summa engulada da la banca sa tractavi da 55 000 glivras!

Suenter che Andrew Speedy aveva chatschà en ils daners, al ha Mr. Fogg ditg:

«Per che Vus na sajas betg memia surprais, As vi jau dir che jau perd 20 000 glivras sche jau na sun betg ils 21 da december a las 20:45 a Londra.»

«Ed jau hai fatg ina buna fatschenta, tar tut ils 50 000 diavels da l'enfiern», ha clamà Andrew Speedy; «jau gudogn almain 40 000 dollars.»

Alura ha el cuntinuà pli ruassaivlamain:

«Savais Vus tge, chapitani...»

«Fogg.»

«Chapitani Fogg, pelvaira, Vus avais insatge dad in Yankee.»

Suenter avair pronunzià quest cumpliment apparent è el s'allontanà, e Phileas Fogg ha ditg:

«Uss tutga la nav a mai.»

«Geabain, da la carena fin als pizs dals arbers – tut las parts en lain, sa chapescha.»

«Bun. Demolì uss l'equipament interiur e faschai fieu cun quel.»

Ins po s'imaginar tge quantitads da questa laina setga che stuevan vegnir impundidas per mantegnair constanta la forza da vapur. Quel di èn vegnids consumads la punt davos, las cabinas, las chombras, la punt faussa.

Il proxim di, ils 19 da december, han ins ars ils arbers, ils sparuns e las pitgas. La squadra ha sviluppà in'activitad da destrucziun surprendenta; Passepartout cun pitgar, tagliar, resgiar lavurava per diesch.

L'auter di, ils 20, èn svanids las spundas, ils revestgiments, las parts da lain situadas sut l'aua e la gronda part da la punt.

Ma quest medem di è vegnida en vista la costa irlandaisa ed ils fanals da Fastenet.

A las diesch la saira sa chattava la nav però pir visavi Queenstown. Phileas Fogg aveva be anc 24 uras per arrivar a Londra! Quest temp duvrava la Henrietta però per cuntanscher Liverpool – schizunt sch'ella navigava a plaina vapur. Uss stueva bain er il gentleman il pli ardì perder il curaschi!

«Mes signur», ha ditg sinaquai il chapitani Speedy che na s'empatschava betg pli da ses fatgs, «ins sto propi avair malavita – tut è sa drizzà cunter Vus! Nus essan pir a Queenstown.»

«Ah!», ha ditg Mr. Fogg, «tar la citad da la quala nus vesain ils fanals sa tracti da Queenstown?»

«Gea.»

«Pudain nus entrar en il port?»

«Pir en trais uras; mo sch'il nivel d'aua è aut avunda.»

«Sche spetgain nus pia!», ha Phileas Fogg ditg ruassaivlamain, senza tradir cun ses tratgs ch'el empruvava, dirigì d'in'inspiraziun superiura, da manar in'ulteriura giada la disfortuna per il nas.

Queenstown è in port a la costa irlandaisa, nua che las navs a vapur ch'arrivan nà dals Stadis Unids consegnan, passond sperasvi, lur satgs da posta. Questas brevs vegnan spedidas vinavant a Dublin cun trens rapids ch'èn da tut temp pronts per partir. Davent da Dublin cuntanschan ellas Liverpool sin navs a vapur las pli sveltas – ed arrivan uschia dudesch uras avant las pli sveltas navs a vela da las societads d'ultramar.

Questas dudesch uras ch'il currier american gudagnava en questa moda, vuleva er Phileas Fogg trair a niz per ses intent. Enstagl d'arrivar l'autra saira a Liverpool sin la Henrietta, vegniva el gia ad esser là da mezdi ed ad avair uschia temp da cuntanscher Londra avant las 20:45.

Vers l'ina è la Henrietta entrada da mar auta en il port da Queenstown, nua che Phileas Fogg ha bandunà il chapitani Speedy. Quel al ha tutgà maun a moda energica, restond enavos sin il skelet da sia nav che valeva anc adina la mesadad dal pretsch da cumpra.

Ils passagiers èn immediat sortids. Fix avess gì terriblas quaidas d'arrestar dalunga Mr. Fogg. Ma el n'ha tuttina betg fatg quai! Tgi sa daco? Stimava el quel en il fratemp pli fitg? Aveva el finalmain realisà d'esser sa sbaglià? En tutta cas n'ha el betg laschà quel in mument ord egl. Ensemen cun el, Mrs. Aouda e Passepartout, che n'ha betg prendì il temp da vegnir a flad, ha Phileas Fogg ascendì a las 01:30 a Queenstown il vagun ch'è arrivà cun l'alva da la damaun a Dublin. Là han els immediat prendì plaz sin ina da las navs a vapur che traversan la mar faschond frunt a las undas.

Las 11:40, ils 21 da december, è Phileas Fogg finalmain sbartgà al quai da Liverpool. Da qua davent duvrav'ins be pli sis uras fin a Londra.

Ma en quel mument è Fix vegnì natiers, ha mess ses maun sin ses givè, ha mussà il cumond d'arrest ed ha ditg:

«Vus essas signur Phileas Fogg?»

«Gea, mes signur.»

«En num da la regina: Vus essas arrestà!»


Chapitel 34: Fix vegn pajà commensuradamain
modifitgar

Phileas Fogg sa chattava en praschun. Ins al aveva serrà en sin il post da la duana a Liverpool, nua ch'el dueva restar sur notg fin al transport a Londra.

Il mument da l'arrestaziun aveva Passepartout vulì sa bittar sin l'agent, era però vegnì retegnì da policists. Mrs. Aouda, tut consternada da quest agir brutal, na saveva betg chapir tut quai. Passepartout l'ha explitgà la situaziun. Mr. Fogg, il gentleman valurus ed onuraivel, al qual ella aveva d'engraziar sia vita, era arrestà sco lader. La giuvna dunna ha protestà cunter in tal proceder, ses cor è s'indignà, larmas l'èn curridas giu per las vistas, realisond ch'ella na pudeva far nagut per salvar ses spendrader.

Fix aveva arrestà il gentleman perquai che si'obligaziun d'uffizi al aveva adossà d'al arrestar, culpant u betg. Il tribunal dueva decider en chaussa.

Passepartout è vegnì tribulà dal terribel patratg ch'el saja segiramain la culpa da tut! Pertge aveva el taschentà envers Mr. Fogg la vardad? Cur che Fix al aveva revelà sia funcziun sco agent da polizia e si'incumbensa, pertge n'aveva el betg infurmà ses signur da quai? Quel avess alura senz'auter preschentà a quel mussaments da si'innocenza, al avess cumprovà si'errur; en mintga cas n'avess el betg prendì sin agens custs en l'agen vehichel quest smaladi agent che, apaina ch'el aveva mess pe sin terren englais, n'ha gì nagut meglier da far che d'al metter a ferm. Pensond a quests sbagls ed a questas malprecauziuns, ha il cumpogn gì da patir sut ils pli terribels remors da conscienza. El bragiva ed avess il pli gugent smardeglià a sasez il chau!

Malgrà la fradaglia eran Mrs. Aouda ed el stads airi sut il portic da la chasa da duana. Els na vulevan betg sa muventar senza avair vis anc ina giada Mr. Fogg.

Quest gentleman era ruinà dal tuttafatg, e quai gist en quel mument ch'el era sin buna via da cuntanscher sia finamira. Tras quest'arrestaziun era tut pers per adina. Damai ch'el era arrivà ils 21 da december a las 11:40 a Liverpool, avess el gì temp avunda d'arrivar fin las 20:45 en il Club da refurma – pia 9 uras e 5 minutas, ed el avess duvrà be sis uras per il viadi a Londra.

Tgi ch'avess pudì penetrar en quel mument en il post da duana, avess vis a seser Mr. Fogg immovibel sin in banc, senza gritta, senza sa laschar embarassar. Ch'el era sa remess en ses destin na pudev'ins betg gist dir, ma quest'ultima frida n'al pudeva tuttina betg alterar, uschia parevi almain. Era sa furmada en ses intern ina gritta mitta, la quala è terribla, perquai ch'ella sa preschenta a moda fitg reservada e rumpa pir or l'ultim mument cun tutta violenza? Grev da dir. Ma Phileas Fogg steva qua tschentà, spetgond ruassaivlamain... sin tge? Aveva el anc speranza? Crajeva el ch'i possia tuttina anc reussir cur che l'isch da la praschun è sa serrà davos el?

Saja sco ch'i veglia, Mr. Fogg aveva mess cun tut quità si'ura sin ina maisa e suandava cun ses egls il moviment da sias lantschettas. Nagin pled n'è mitschà da ses lefs, ma si'egliada era spezialmain pitgiva.

En mintga cas era sia situaziun terribla. Tgi che na pudeva betg leger en sia conscienza avess resumà quella sco suonda:

È Phileas Fogg in um undraivel, alura è el ruinà.

N'è el betg undraivel, alura è el tschiffà.

Ha el ponderà en quel mument d'empruvar da sa salvar? Ha el pensà da guardar suenter sch'i saja avant maun ina sortida adattada? Ha el tratg en consideraziun da fugir? Quai pudev'ins bain pensar, pertge ch'el ha examinà ina giada sia stanza sin tut las varts. Ma l'isch era serrà cun il schlegn e la fanestra munida cun in giatter da fier. El è pia puspè sesì ed ha prendì ses cudeschet da viadi or da giaglioffa. En la colonna nua che steva scrit:

«21 da december, sonda, Liverpool»

ha el agiuntà:

«80avel di, las 11:30»

ed el ha spetgà.

Igl ha dà l'ina sin l'ura da la chasa da duana. A Mr. Fogg è dà en egl che si'ura gieva duas minutas ordavant. Las duas! Cun ascender en quel mument in tren rapid avess el anc pudì esser avant las 20:45 en il Club da refurma a Londra. Ses frunt è sa rubaglià...

A las 14:23 han ins udì dadora ina ramur, ina canera dad ischs che s'avrivan. Ins udiva la vusch da Passepartout, la vusch da Fix.

Per in mument han ils egls da Phileas Fogg glischà.

L'isch è s'avert e Mrs. Aouda, Passepartout e Fix èn currids viaden.

Fix era tut or da flad, ses chavels sburritschids... el n'era betg capabel da discurrer!

«Mes signur», ha el balbegià, «mes signur... Perdunai... sumeglientscha deplorabla... Lader tschiffà dapi trais dis... Vus... liber...!»

Phileas Fogg era liber! El è s'avischinà a l'agent, al ha guardà pitgiv en fatscha ed ha alura fatg il sulet svelt moviment ch'el dueva insumma far insacura en sia vita. El ha sturschì enavos omadus mauns ed ha pitgà uschè precis sco in automat cun omadus pugns sin il pover agent da polizia.

«In culp perfetg!», ha clamà Passepartout. «Pelvaira, quai numn'ins applitgar pugns englais sco ch'i tutga.»

Fix è crudà per terra, n'ha ditg betg pled; igl al era succedì quai ch'el aveva merità. Ma Mr. Fogg, Mrs. Aouda e Passepartout èn currids or da la chasa da duana, han prendì la proxima charrotscha e sa chattavan en paucas minutas a la staziun.

Phileas Fogg ha dumandà sch'in tren rapid partia per Londra...

Igl era las 14:40... Avant 35 minutas era partì in express.

Sinaquai ha Phileas Fogg empustà in tren spezial.

I sa chattavan qua intginas locomotivas ch'eran stgaudadas per in tren rapid; ma per resguard da las pretensiuns dal servetsch n'ha il tren spezial betg pudì partir avant las trais.

A las trais pia, suenter avair ditg al maschinist in pèr pleds davart ina premia, è Phileas Fogg partì per Londra, accumpagnà da la giuvna dunna e da ses servient fidaivel.

Il traject da Liverpool a Londra stueva vegnir dumagnà en tschintg uras e mez, quai che n'è nagin striegn sche la lingia è libra sin l'entira lunghezza. Ma igl èn tuttina stads da prender en cumpra retards inevitabels e cur ch'il gentleman è arrivà a la staziun, mussavan tut las uras da Londra las 20:50.

Phileas Fogg aveva dumagnà il viadi enturn il mund, ma era arrivà tschintg minutas memia tard!

El aveva pers la scumessa.


Chapitel 35: Passepartout na fa betg repeter duas giadas in cumond
modifitgar

L'auter di fissan ils abitants da la Saville Row stads fitg surstads, sch'ins als avess ditg che Mr. Fogg saja puspè turnà a chasa. Tut ils ischs e las fanestras eran serrads; dadora n'era sa midà betg il minim.

En vardad era Phileas Fogg, suenter avair incumbensà Passepartout da cumprar intginas mangiativas, returnà davent da la staziun immediat en sia chasa.

Cun la calma usitada ha quest gentleman acceptà la frida ch'al ha tutgà. El era ruinà! E quai per culpa da l'agent da polizia disgrazià! Cun pass segir aveva el fatg l'entir viadi, mess ord via milli impediments, fatg frunt a milli privels, aveva anc gì temp da far per via bunas ovras – ed uss stueva el anc far naufragi al port pervi d'ina ovra brutala, la quala el n'aveva betg pudì prevair e cunter la quala el era pers. Tge terribla sort! Da la summa respectabla ch'el aveva prendì cun sai sin viadi, al era be vanzà in pitschen rest. Sia facultad consistiva be pli da las 20 000 glivras ch'eran deponidas tar ils frars Baring, e quellas era el culpaivel a ses collegas dal Club da refurma. Suenter las immensas expensas ch'el aveva fatg, n'al avess questa scumessa, sch'el l'avess gudagnà, bain er betg fatg pli ritg, e probablamain n'aveva el er betg aspirà da s'enritgir, ma la sperdita da questa scumessa al ruinava dal tuttafatg. Dal rest aveva il gentleman prendì sia decisiun; el saveva tge ch'al restava da far.

Ina chombra en la chasa a la Saville Row era resalvada per Mrs. Aouda. La giuvna dunna era en desperaziun: d'intginas remartgas da Mr. Fogg aveva ella concludì che quel haja en il senn insatge disgrazià.

Igl è enconuschent tar tge pass extrems ordvart deplorabels ch'ils Englais che pateschan d'ina idea fixa sa laschan magari surmanar. Perquai survegliava er Passepartout ses signur, senza che quel vegnia a savair quai.

Ma l'emprim dal tut era il brav cumpogn ì en sia chombra ed aveva stizzà la flomma da gas che ardeva dapi 80 dis. En la stgaffa da brevs sa chattava ina brev da la societad da gas ed el ha stuì metter fin a quests custs ch'el aveva da cuvrir.

La notg è passada, Mr. Fogg era ì a letg, ma durmiva el er? Mrs. Aouda n'ha betg chattà in mument ruaus. Passepartout vegliava davant la porta da ses signur sco in chaun fidaivel.

L'autra damaun al ha Mr. Fogg laschà vegnir ed al ha ditg cun paucs pleds da preparar in ensolver per Mrs. Aouda; el sez vegnia a sa cuntentar cun in cuppin té ed in toc brassà. Mrs. Aouda al duaja perdunar da betg prender part da l'ensolver e dal gentar, pertge ch'el saja occupà dal tuttafatg cun reglar sias fatschentas.

El na vegnia betg a vegnir giu; be la saira vegnia el a dumandar la lubientscha da pudair discurrer intgins muments cun Mrs. Aouda.

Passepartout aveva be da sa suttametter a quest program dal di. El ha fixà ses signur, il qual n'ha anc adina mussà nagins sentiments, e n'ha betg pudì sa decider da bandunar sia chombra. Ses cor al è vegnì grev, sia conscienza vegniva martirada da remors, pertge che pli che mai ha el dà a sasez la culpa per la sventira che na sa laschava betg pli far bun. Gea, avess el avertì Mr. Fogg, avess el palesà a quel ils plans da l'agent Fix, sche n'avess quel segir betg manà quest ultim cun sai, per alura...

Passepartout n'ha betg pli pudì sa retegnair.

«Mes signur! Mr. Fogg!», ha el clamà, «blastemmai mai. Jau sun la culpa che...»

«Jau n'insultesch nagin», ha Phileas Fogg respundì en il tun il pli ruassaivel. «Giai uss.»

Passepartout ha bandunà la stanza, è sa rendì tar la giuvna dunna e l'ha fatg a savair l'intenziun da ses signur.

«Signura», ha el agiuntà, «jau da mia vart na vegn d'effectuar nagut. Jau n'hai insumma nagin'influenza sin il spiert da mes signur. Vus forsa...»

«Tge influenza duess jau avair», ha respundì Mrs. Aouda, «Mr. Fogg n'accepta insumma nagina! Ha el realisà insacura che mi'engraziaivladad envers el n'enconuscha nagins cunfins? Ha el legì insacura en mes cor...? Mes ami, Vus n'al dastgais bandunar betg in mument. Vus avais ditg ch'el haja dà d'enconuscher l'intenziun da vulair discurrer cun mai questa saira?»

«Gea, signura. I sa tracta senz'auter da segirar Vossa situaziun en l'Engalterra.»

«Lain guardar», ha ditg la giuvna dunna ch'è daventada tut pensiva.

Pia era la chasa a la Saville Row sco nunabitada durant questa dumengia, e per l'emprima giada dapi che Phileas Fogg abitava en quella, n'è el betg ì en ses club cur ch'el ha udì a batter sin l'ura da clutger dal parlament las 11:30.

E pertge dueva il gentleman ir en il Club da refurma? Ses collegas n'al spetgavan betg pli là. Perquai che Phileas Fogg n'era betg cumparì la fatala sonda dals 21 da december a las 20:45 en il salun dal Club da refurma aveva el pers sia scumessa. I n'era gnanc necessari ch'el giaja tar ses banchier a prender las 20 000 glivras. Ses adversaris tegnevan en maun in avis da pajament ed i duvrava tar ils frars Baring be ina suttascripziun per transferir ils daners sin lur conto.

Mr. Fogg na duvrava pia betg bandunar la chasa ed el na l'ha er betg bandunà. El è restà en sia stanza ed ha reglà sias fatschentas. Passepartout percunter gieva d'in cuntin da stgala si e giu. I na deva per il pover cumpogn ni temp ni ura pli. El tadlava vi da l'isch da ses signur, e quai senz'avair la minima impressiun da far entiert. El guardava tras la fora-clav, persvas ch'el haja il dretg da far quai; pertge ch'el temeva mintga mument ch'i capitia ina catastrofa. Mintgatant pensava el a Fix, ma ses patratgs eran gia sa vieuts; el n'era betg pli vilà sin l'agent da polizia. Sco tut ils auters er, era Fix sa sbaglià areguard Phileas Fogg, e cun al survegliar ed arrestar aveva el be fatg ses duair, entant che el... Quest patratg al consternava ed el aveva il sentiment d'esser il pli miserabel uman da tuts.

E sa sentiva Passepartout la finala memia sventirà en sia solitariadad, spluntava el vi da l'isch da Mrs. Aouda, entrava en sia stanza, seseva senza dir pled en in chantun e guardava sin la giuvna dunna ch'era adina uschè pensiva.

Vers las 19:30 ha Mr. Fogg laschà dumandar tar Mrs. Aouda, sch'ella al possia retschaiver, e suenter in pitschen mument sa chattava el cun ella persul en sia chombra.

Phileas Fogg ha prendì ina sutga ed è sa tschentà sper il chamin visavi Mrs. Aouda. Sia fatscha n'ha mussà nagina commoziun. El era tar ses return gist sco tar sia partenza, tuttina ruassaivel, tuttina nunsentimental.

Tschintg minutas n'ha el ditg betg pled. Alura ha el guardà a Mrs. Aouda en fatscha ed ha ditg:

«Signura, ma pudais Vus perdunar che jau As hai prendì cun mai en l'Engalterra?»

«Jau, signur Fogg...!», ha replitgà Mrs. Aouda, supprimind ses battacor.

«Hajas la buntad da ma laschar discurrer a fin», ha Mr. Fogg cuntinuà. «Cur che jau hai gì il patratg d'As manar lunsch davent dal pajais ch'era uschè privlus per Vus, era jau ritg ed jau pudeva far quint da metter a Vossa disposiziun ina part da mia facultad. Vus avessas pudì manar qua ina vita ventiraivla e libra. Ma uss sun jau ruinà.»

«Jau sai, signur Fogg», ha respundì la giuvna dunna, «ed jau As dumond da mia vart: Ma pudais Vus perdunar che jau As hai accumpagnà e, tgi sa, forsa contribuì tras retardaments a Vossa ruina?»

«Signura, en l'India na pudevas Vus betg restar e Voss salvament era segirà be lura, sche Vus As chattavas lontan avunda che lezs fanatichers n'As reussivan betg da tschiffar.»

«Pia, signur Fogg», ha Mrs. Aouda cuntinuà, «betg cuntent da m'avair salvà d'ina terribla mort, As essas er sentids obligads da segirar mi'existenza a l'exteriur?»

«Gea, signura», ha replitgà Mr. Fogg, «ils eveniments èn però sa drizzads cunter mai. Ma jau As supplitgesch da pudair disponer almain cun il pauc che ma resta a Vossa favur.»

«Ma, signur Fogg, tge duai daventar cun Vus?», ha dumandà Mrs. Aouda.

«Jau», ha respundì il gentleman cun sang fraid, «na basegn nagut pli.»

«Ma, mes signur, co considerais Vus la sort ch'As spetga?»

«Uschia sco ch'i sto esser», ha replitgà Mr. Fogg.

«En tutta cas», ha manegià Mrs. Aouda, «na vegn in um sco Vus betg a stuair viver en miseria. Voss amis...»

«Jau n'hai nagins amis», ha respundì Mr. Fogg.

«Voss parents...»

«Jau n'hai nagins parents pli.»

«Alura essas Vus propi da deplorar, Mr. Fogg, pertge che abandun è ina dira sort. Co? Nagin da svidar Voss cor? Igl ha num che per duas olmas saja schizunt la disfortuna supportabla!»

«Gea, quai vegn ditg uschia, signura.»

«Signur Fogg», ha ditg sinaquai Mrs. Aouda, stond en pe e purschend al gentleman ses maun. «Vulais Vus avair ina parenta ed amia a medem temp! Ma vulais Vus prender sco dunna?»

Tar quests pleds è er Mr. Fogg stà en pe. Ses egls han survegnì ina glischur nunusitada, ses lefs parevan da tremblar. El ha guardà en fatscha a Mrs. Aouda. L'avertadad, directadad, franchezza e miaivladad da questa bella egliada d'ina nobla dunna che ristga tut per spendrar quel, al qual ella ha d'engraziar tut, al han commovì profundamain, al han penetrà. El ha serrà in mument ils egls, sco sch'el vuless evitar che quest'egliada entria anc pli profund...

Cur ch'el als ha puspè avert, ha el ditg:

«Jau charez Vus! Gea, pelvaira, tar tut il sontg ch'i dat sin quest mund, jau charez Vus e sun dal tuttafatg Voss!»

«Ah!», ha exclamà Mrs. Aouda, il maun tschentà sin il cor. Sin il tun dal stgalim è cumparì Passepartout, entant che Mr. Fogg tegneva anc il maun da Mrs. Aouda en il ses. Passepartout ha chapì co ch'i steva, e sia fatscha ha traglischà sco il sulegl en il zenit da las regiuns tropicas.

Mr. Fogg ha dumandà sch'i na saja betg memia tard per clamar reverenda Samuel Wilson, il plevon da Marylebone.

Passepartout ha ditg riend da cor:

«Igl è mai memia tard.»

En quel mument eri pir las 20:05.

«Per damaun, glindesdi!», ha el ditg.

«Per damaun, glindesdi?», ha dumandà Mr. Fogg guardond sin la giuvna dunna.

«Per damaun, glindesdi!», ha respundì Mrs. Aouda.

Passepartout è currì davent a sparuns.


Chapitel 36: Phileas Fogg crescha danovamain sin il martgà monetar
modifitgar

Uss èsi temp da regurdar a la vieuta da l'opiniun publica ch'aveva gì lieu en il Reginavel Unì, suenter ch'era vegnida enconuschenta ils 17 da december l'arrestaziun dal vair lader da banca, in tschert James Strand.

Anc avant trais dis era Phileas Fogg in malfatschent, il qual la polizia persequitava a tut pudair. Ed uss il gentleman il pli onurà ch'exequiva ses viadi excentric enturn il mund cun exactadad matematica.

Tge canera, tge effect en las gasettas!

Tut las scumessas per el e cunter el ch'eran gia idas en emblidanza èn sa svegliadas en in dai. Tut ils contracts èn puspè ids en vigur, tut ils impegns èn puspè daventads valaivels ed i na sa laschava betg zuppentar: las scumessas han puspè cumenzà cun nova energia. Il num Phileas Fogg ha danovamain gudagnà premias sin la plazza.

Ils tschintg collegas dal gentleman en il Club da refurma han passentà quests trais dis en in tschert malruaus. Quest Phileas Fogg ch'els avevan gia emblidà, è puspè cumparì davant lur egls! Nua pudeva el bain sa chattar en quel mument? Ils 17 da december – il di che James Strand è vegnì arrestà – eran gia passads 76 dis che Phileas Fogg era partì ed ins n'aveva anc adina nagina novitad dad el!

Aveva el stuì succumber? Aveva el dà si la concurrenza u prosequiva el sia via tenor il program da viadi? E la sonda, ils 21 da december a las 20:45, dueva el, sco in dieu da l'exactadad, cumparair sin la sava dal salun dal Club da refurma?

La tensiun ch'ha regì durant trais dis en questa part da la societad englaisa na sa lascha betg descriver. Ins ha spedì depeschas en l'America, en l'Asia per survegnir novitads davart Phileas Fogg! Ins trametteva la damaun e la saira insatgi a la Saville Row ad observar la chasa dal gentleman... Nagut. Schizunt la polizia na saveva betg tge ch'era daventà da lur agent Fix, il qual els avevan tramess a moda uschè sventiraivla sin il fauss fastiz. Correspundentamain èn vegnidas fatgas novas scumessas en dimensiun anc bler pli auta. Phileas Fogg pareva dad esser in chaval da cursa che cuntanscheva gist l'ultima storta. Ins n'al nudava betg pli en relaziun da 100, mabain da 20, da 10, da 5 ed il vegl, schirà lord Albermale ha schizunt scumess al pari.

Perquai regiva er la sonda saira ina gronda fulla en la Pall Mall ed en las vias vischinantas, ed a las entradas tar il Club da refurma stevan ils agents sco en permanenza ed ins clamava ora ils curs da Phileas Fogg sco quels dals fonds englais. La polizia n'era strusch buna da tegnair a mastrin la fulla, e pli datiers che vegniva l'ura che Phileas Fogg dueva arrivar e pli gronda che vegniva la tensiun.

Lezza saira eran ils tschintg collegas dal gentleman radunads dapi las otg en il grond salun dal Club da refurma. Ils dus banchiers, John Sullivan e Samuel Fallentin, l'inschigner Andrew Stuart, Gauthier Ralph, l'administratur da la Bank of England, il bierer Thomas Flanagan, els tuts spetgavan cun tensiun.

Cur che l'ura da la gronda sala ha mussà las 20:25, è Andrew Stuart stà en pe ed ha ditg:

«Mes signurs, en ventg minutas vegn il termin che nus avain fixà cun signur Phileas Fogg ad esser spirà.»

«Da tge uras è arrivà il davos tren da Liverpool?», ha dumandà Thomas Flanagan.

«A las 19:23», ha respundì Gauthier Ralph, «ed il proxim tren vegn pir ad arrivar diesch minutas passà las dudesch.»

«Bun pia, mes signurs», ha Andrew Stuart cuntinuà, «sche Phileas Fogg fiss arrivà a las 19:23, alura fiss el gia qua. Nus pudain pia gia resguardar la scumessa sco gudagnada.»

«Lain anc spetgar e proclamar nagut», ha replitgà Samuel Fallentin. «Vus savais che noss collega è zunt excentric. Sia punctualitad en tut ans è enconuschenta. Mai na vegn el memia tard, ma er betg memia baud, ed i fiss pussaivel ch'el sa preschentass qua l'ultima minuta, quai che na ma faschess betg surstar.»

«Ed jau», ha ditg Andrew Stuart ch'era, sco adina, fitg gnervus, «na cartess betg, gnanc sche jau al vesess.»

«Pelvaira», ha remartgà Thomas Flanagan, «l'interpresa da Phileas Fogg è stada absurda. Quant punctual ch'el sez pudeva er esser, sche n'ha el betg pudì impedir retards inevitabels, ed in retard da be dus ni trais dis ha bastà da ruinar ses plan.»

«Dal reminent», ha allegà John Sullivan, «n'avain nus mai survegnì ina novitad da noss collega, e quai cumbain ch'i na mancava betg telegrafs sin sia via.»

«El ha pers, mes signurs», ha cuntinuà Andrew Stuart, «pers tschient giadas! Vus savais dal reminent che la nav da posta China ch'è partida da New York – la suletta, cun la quala el pudeva arrivar a temp a Liverpool, ha sbartgà ier qua. Ed uss guardai la glista da passagiers che la ‹Shipping Gazette› publitgescha – il num da Phileas Fogg na cumpara qua nagliur. Schizunt sche nus partin da las circumstanzas las pli favuraivlas, sche n'è noss collega strusch en l'America! Jau suppon ch'el vegn ad avair almain ventg dis retard ed il vegl lord Albermale vegn medemamain a perder ses 5000!

«Quai è evident», ha replitgà Gauthier Ralph, «e nus duvrain be preschentar damaun l'assegn da Mr. Fogg als frars Baring.»

En quel mument ha l'ura da la sala mussà las 20:40.

«Anc tschintg minutas», ha ditg Andrew Stuart.

Ils tschintg collegas han guardà in sin l'auter. Igl è bain da crair che lur puls battevan in pau pli svelt, pertge che questa partida n'era nagina cagna, gnanc per in bun giugader! Ma els n'han betg vulì laschar sentir quai e sin proposta da Samuel Fallentin han els prendì plazza enturn ins maisa da giugar.

«Jau na dess betg mia cumpart da 4000 glivras al pari», ha ditg Andrew Stuart cun prender plaz, «e quai gnanc sch'ins m'offris er 399.»

La lantschetta mussava en quel mument las 20:42.

Ils giugaders avevan prendì enta maun las chartas, ma lur egliadas eran drizzadas da tut temp sin l'ura. Quant segirs ch'els eran er da lur chaussa, sch'als parevan las minutas tuttina fitg lungas!

«Las 20:43», ha ditg Thomas Flanagan cun prender si la charta che Gauthier Ralph al ha mess nà.

Sinaquai èsi vegnì in mument quiet en la gronda sala dal club. Ma ordadora udiv'ins canera e tumult en la fulla, e tranteren sbratgs gizs. Il perpendicul batteva las secundas cun precisiun matematica. Mintga giugader pudeva dumbrar ils sessantavels ch'arrivavan tar si'ureglia.

«Las 20:44!», ha ditg John Sullivan en in tun ch'ha tradì cunter veglia si'agitaziun.

Be anc ina minuta ed els avevan gudagnà la scumessa. Andrew Stuart e ses collegas han laschà star lur gieu: els avevan mess da la vart las chartas e dumbravan las secundas.

En la 42avla secunda, nagut, en la 50avla, anc adina nagut!

En la 55avla secunda han ins udì ordadora ad applaudir, a clamar hurra, schizunt a blastemmar, in fracass da tuns che sa derasava sin tuttas varts.

Ils giugaders èn stads en pe.

En la 57avla secunda è s'avert l'isch dal salun ed il perpendicul n'aveva anc betg laschà udir la sessantavla secunda che Phileas Fogg è cumparì, suandà d'ina fulla or da senn ch'aveva assaglì l'entrada en il club. Cun vusch calma ha el ditg:

«Qua sun jau, mes signurs!»


Chapitel 37: La cumprova che Phileas Fogg n'ha gudagnà nagut cun ses viadi enturn il mund auter che la fortuna chasana
modifitgar

Gea! Phileas Fogg persunalmain.

Nus ans regurdain che Passepartout aveva survegnì a las 20:05 – radund 25 uras suenter ch'ils viagiaturs eran arrivads a Londra, – l'incumbensa da ses signur, d'ir a dumandar reverenda Samuel Wilson da vulair tegnair ina tscherta nozza che dueva avair lieu l'auter di.

Plain plaschair era Passepartout immediat sa rendì en l'abitaziun dal reverenda, il qual n'era betg anc vegnì a chasa. Sa chapescha che Passepartout ha spetgà, e quai almain ventg minutas.

Ditg curt, cur ch'el è sortì da la chasa dal spiritual, eri las 20:35. Ed el è currì en in tempo sco ch'ins n'aveva anc mai vis a currer in um. Bittond sco in tornado per terra la glieud ch'al vegniva encunter sin ils trottuars, era el suenter trais minutas en la chasa a la Saville Row, nua ch'el è sa precipità en la stanza da Fogg.

Per discurrer na tanscheva il flad betg pli.

«Tge datti?», ha dumandà Mr. Fogg.

«Mes signur...», ha balbegià Passepartout, «maridar... impussibel...»

«Impussibel?»

«Impussibel... damaun.»

«Pertge?»

«Perquai che damaun... è dumengia!»

«Glindesdi», ha replitgà Mr. Fogg.

«Na... oz... sonda.»

«Sonda? Impussibel!»

«Gea, gea, gea!», ha clamà Passepartout. «Vus essas As sbagliads per in di! Nus essan arrivads 24 uras pli baud. Ma i restan be anc diesch minutas...!»

Passepartout ha tschiffà ses signur per il culier ed al ha stratg davent cun forza irresistibla!

Pia ha Mr. Fogg, senza avair temp da ponderar, bandunà sia stanza, sia chasa, è siglì en ina charrotscha, ha empermess al charrotschier 100 glivras ed ha cuntanschì, suenter avair prendì sut las rodas dus chauns e tegnì si tschintg charrotschas, il Club da refurma.

L'ura mussava las 20:45, cur ch'el è entrà en la sala gronda...

Phileas Fogg aveva accumplì il viadi enturn il mund en 80 dis e gudagnà uschia sia scumessa da 20 000 glivras!

Ed uss, co hai pudì capitar ad in um talmain punctual, talmain metodic, ch'el è sa sbaglià per in di? Co èsi stà pussaivel ch'el era da l'avis ch'i saja sonda ils 21 da december cur ch'el è sortì a Londra dal tren, entant ch'igl era en vardad pir venderdi, ils 20 da december, il 79avel di dapi sia partenza?

Il motiv è fitg simpel da declerar.

Phileas Fogg aveva, senza sminar, gudagnà in di sur ses cudeschet da viadi or – e quai be perquai ch'el aveva fatg ses viadi enturn il mund vers ost; e fiss el viagià vers vest, avess el, per il medem motiv, pers in.

Igl è in fatg che Phileas Fogg è viagià vers ost en direcziun dal sulegl e ch'ils dis al èn damai daventads per quatter minutas pli curts cun mintga grad ch'el è avanzà en questa direcziun. Ed enturn l'entir mund dumbran ins 360 grads, quai che dat, multiplitgà cun quatter minutas, precis 24 uras – uschia ch'ils viagiaturs avevan, senza savair, gudagnà quest di. Cun auters pleds: Entant che Phileas Fogg ha vis sin ses viadi vers ost a passar 80 giadas il sulegl sur il meridian, è quai stà tar ses collegas ch'eran restads a Londra be 79 giadas il cas. Da qua derivi che quels spetgavan sin el en il Club da refurma lez di ch'era la sonda e betg sco Mr. Fogg manegiava la dumengia.

E precis quai avess la famusa ura da Passepartout – la quala quel aveva adina laschà sin il temp da Londra – inditgà, sche quella n'avess betg be mussà las uras e minutas, mabain a medem temp ils dis.

Phileas Fogg aveva pia gudagnà las 20 000 glivras. Ma damai ch'el aveva dà ora en viadi radund 19 000, sche n'era il gudogn finanzial betg da muntada. Ma, uschia schevan ins, il gentleman excentric n'aveva betg fatg questa scumessa per ils daners, mabain pervi da ses spiert da cumbat. E schizunt las 1000 glivras restantas ha el partì tranter il brav Passepartout e l'agent da polizia disfortunà, sin il qual el na pudeva betg pli esser grit. Be per tegnair quint a tutta regularitad ha el tratg giu a ses servient il pretsch dal gas ch'era vegnì consumà per sia culpa durant las 1920 uras.

Questa medema saira ha Mr. Fogg ditg a Mrs. Aouda en sia moda usitadamain objectiva:

«Signura, essas Vus anc adina d'accord cun la nozza?»

«Signur Fogg», ha respundì Mrs. Aouda, «questa dumonda hai jau da drizzar a Vus. Vus eras ruinà, uss essas Vus ritg...»

«Perstgisai, signura, questa facultad tutga a Vus. N'avessas Vus betg exprimì il patratg da vulair maridar, sche fiss mes servient betg ì tar il spiritual ed jau n'avess betg remartgà mes sbagl e...»

«Char signur Fogg...», ha ditg la giuvna dunna.

«Chara Aouda...», ha replitgà Phileas Fogg.

I sa chapescha che la nozza ha propi gì lieu 48 uras pli tard. Passepartout, tut losch e traglischant, ha dastgà esser la perditga da matrimoni da la giuvna dunna. Na tutgava quest'onur betg ad el ch'aveva salvà ella sin ses givels?

Be che Passepartout ha spluntà l'autra damaun marvegl cun tutta forza vi da l'isch da ses signur.

L'isch è s'avert ed il gentleman ha dumandà en tutta calma:

«Tge datti, Passepartout?»

«Tge ch'i dat, mes signur! Jau hai gist realisà...»

«Tge pia?»

«Che nus avessan pudì far il viadi enturn il mund en be 78 dis.»

«Senz'auter», ha respundì Mr. Fogg. «Sche nus na fissan betg viagiads tras l'India. Ma n'avessan nus betg prendì questa ruta, n'avess jau betg pudì salvar Mrs. Aouda ed alura na fiss ella betg daventada mia dunna e...»

E Mr. Fogg ha serrà en tut ruaus l'isch. Uschia aveva Phileas Fogg pia gudagnà sia scumessa, pertge ch'el aveva fatg il viadi enturn il mund en 80 dis! Per quest intent era el sa servì da tuttas sorts meds da transport, navs da posta, viafiers, charrotschas, jachts, vehichels da commerzi, schlittas, elefants. Ed il gentleman excentric aveva cumprovà sang fraid e punctualitad senza paregl. Ma, tut en tut, tge aveva el gudagnà? Tge al aveva il viadi purtà?

Nagut, schess ins bain? Nagut, jau admet, danor ina dunna chara ed attractiva che – quant incredibel che quai para – ha fatg dad el l'uman il pli ventiraivel!

Pelvaira, na faschess ins il viadi enturn il mund betg er per ina finamira pli modesta?


 
Adattaziun per la funcziun da cudeschs da Vichipedia
Quest text è vegnì surpiglià a moda integrala da la versiun rumantscha da Vichisource, la biblioteca libra. Per consultar il document en ses context original (incl. glista dals contribuents) p.pl. visitar la suandanta pagina:
   » Viadi enturn il mund en 80 dis