Utilisader:Mesoscaph/Cudeschs/Civilisaziuns da l'antica/Gals

Tgi eran els e nua vivevan els?

Situaziun en Gallia l'emprim tschientaner a.C.

Il num Gals è la denominaziun per la part da las stirpas celticas che vivevan sin il territori da la Gallia. La Gallia correspunda pli u main al territori da la Frantscha odierna, da la Belgia e da la Svizra Bassa. Mintga stirpa era vaira independenta, e politicamain n'eran ils Gals betg unids. Uschia han ils Romans pudì suttametter ina stirpa suenter l'autra. Pir suenter ch'ils Gals han gì pers lur libertad (Guerra gallica sut Julius Caesar ils onns 58–51 a.C.), han els cumenzà a chapir tge che quai munta d'esser sut in domini ester e quant che la libertad als aveva valì.

Co vesevan or lur edifizis?

Ils edifizis dals Gals eran per ordinari rectangulars u quadratics ed eran per gronda part fatgs da lain. Las parts purtantas consistivan per exempel da pals da lain che tanschevan profund en la terra. Tranter quels entretschav'ins roma che vegniva liada giu cun ina maschaida d'arschiglia e terra. Il tetg era fatg da strom u da channa.

Tge mangiavan els?

Munaida dal temp preroman

Ils Gals cultivavan sin lur ers granezza sco panitscha, ierdi e tredi sco er favatscha, arveglia e lentiglias. En pli cultivavan els legums sco dent-liun, sellerin, ravas, tschagulas e giabus. La tratga la pli frequenta era il plat unì. Quel sa laschava preparar svelt ed a moda nuncumplitgada, las ingredienzas eran dalunga prontas, i gustava bain ed era fitg nutritiv. Il pli impurtant animal da niz era il bov. Quel na furniva betg be charn, mabain er tgirom, latg e serviva er a la producziun da chaschiel. Chauns vegnivan medemamain tegnids, ma be per pertgirar il muvel.

Co sa vestgivan els?

Ils Gals sa vestgivan per gronda part en tessids che sa differenziavan da stirpa tar stirpa. Ultra da quai purtavan els per part chapels fatgs da vatgetta (surtut ils nobels).

Co veseva or lur scrittira?

En la Gallia èn vegnids a la glisch documents scrits celtics che sa basavan sin l'alfabet fenizian. Quai furmava però l'excepziun. En general vegnivan la savida e las legendas dadas vinavant a bucca. Ils druids gievan fin ventg onns a scola, fin ch'els avevan emprendì l'impurtant. Suenter devan els vinavant questa savida a lur scolars.

En tge crajevan els?

Vercingetorix sa suttametta a Julius Caesar (maletg istorisant dal 19avel tschientaner)

Lur origin attribuivan ils Gals ad in dieu dal reginavel dals morts che vegniva mess a pèr al Dis Pater roman. Ulteriuras divinitads eran Taranis e Cernunnos (dieu dal tschiel), Belenus (dieu da la glisch), Grannus (dieu dal fieu e da las funtaunas chaudas), Belisama (protectura dals arts), Brigantia (dieua da la victoria), Epona (dieua dals chavals), Teutates (dieu da la stirpa), Esus (dieu da las vias e dal commerzi), Medru (dieu da l'auter mund Mag Mor, la gronda planira).

Ils druids eran sacerdots, profets e magisters. Els dominavan la vita spiertala dals Gals. Il cult dals morts occupava ina posiziun centrala. Ils Gals crajevan en ina vita suenter la mort en l'auter mund. Ils druids eran er engaschads sco derschaders; Caesar lauda lur senn per giustia.

Tgi dad els è oz anc enconuschent?

Vercingetorix, il manader dals Gals en il cumbat cunter ils Romans, vegn anc oz venerà en Frantscha sco erox naziunal. El è stà in dals paucs chaus d'armada, al qual igl è reussì da manar seriusamain en las stretgas ils Romans.

Dal reminent: Enconuschas ti ils comics e films dad Asterix ed Obelix? Quels tractan – cun ina brava purziun umor – d'in vitg da Gals dal temp dals Romans che fa sco ultim resistenza a quels.