Utilisader:Mesoscaph/Cudeschs/Giats gronds selvadis/Puma
|
Detagls interessants
|
Il puma u liun da la muntogna è atgnamain in giat d'ina grondezza respectabla. Tuttina al attribueschan ils scienziads als giats pitschens. In motiv è ch'il puma n'è betg bun da berglar, gist sco ils giats pitschens. Ma el vegn tuttina da sa far udir, cun sgrignir u brunclar. Questa spezia da giat vegn er numnada kugar, liun d'argient, liun da la muntogna ubain panter. Ils scienziads al han dà la denominaziun Puma concolor, quai che vul dir tant sco ‹in liun da muntogna cun colur›.
Ina veglia legenda dals Maya di che tut ils animals selvadis en la tschungla vesevan or pli baud tuttina. In di ha dieu purschì a las singulas spezias differentas cumparsas. Il jaguar ha supplitgà: «Ma lascha esser taclà cun stailas.» Ed uschia èsi daventà. El è stà cuntent cun quest regal ed al ha mussà tut losch al puma. Per betg star enavos, ha er il puma supplitgà dieu, d'al laschar vesair or uschè pompus sco il jaguar. Ses giavisch è vegnì accumplì. Cuntent cun sasez è il puma sa rendì a chatscha. Disfortunadamain è el crudà per terra ed è sa zullà en la pulvra. Quella è restada tatgada vi da la colur da ses pail ch'era anc bletscha. Per sia tuppadad ston el e tut ses descendents ir tras la vita cun in pail cuvert cun pulvra.
Nua vivan pumas?
modifitgarPumas èn da chattar sparpagliads en l'America dal Nord, America Centrala ed America dal Sid.
Il puma viva en differents spazis da viver. El sa senta tuttina bain en il desert sco en guauds. Ins al chatta da British Columbia (Canada) fin il pli giudim la muntogna da las Andas (Chile/Argentinia). En la part orientala da l'America dal Nord han ils umans bunamain extirpà ils pumas. Ina pitschna populaziun ha survivì a Florida. Magari vegnan pumas er anc observads en autras parts dals stadis orientals dals Stadis Unids.
Co vesan pumas or?
modifitgar
La gronda part dals pumas èn da colur brin clera. Lur ureglias e cuas han pizs nairs. Ils pumas che vivan en vischinanza da l'equator èn ils pli pitschens. Pli datiers ch'els vivan dals pols e pli gronds ch'els daventan. Là nua ch'igl è fitg fraid, dovran pumas dapli massa per pudair sa tegnair chaud.
En general daventan blers animals (sco per exempel il tigher) tant pli gronds e grevs, pli fraid che l'ambient è en il qual els vivan. Ils pli pitschens tighers vivan en las tropas. La pli pitschna spezia da pumas è il panter da Florida ch'è deplorablamain smanatschà da murir or. Ils gronds tighers sibirics vivan lunsch en il nord, nua ch'ils envierns èn fitg fraids.
Sco bleras autras spezias da giats, èn pumas abels da trair lur griflas gizzas en lur toppas. Questas toppas èn pulstradas cun pail. Ils pli gronds mastgels da pumas vegnan fin 2,4 m lungs. Las femellas cuntanschan ina lunghezza da 2,1 m. In mastgel creschì paisa bunamain tuttina bler sco in uman en media, pia stgars 70 kg. Ina femella vegn però mo mez uschè greva, pia 35 kg.
Pumas n'han nagin muster dal pail exprimì, percunter sdrimas da larmas marcantas sur il lef sura ed in pail alv fitg viv enturn la bucca.
Tge maglian pumas e co tschiffan els lur preda?
modifitgar
Pumas maglian il pli gugent gronds animals selvadis. Els pon currer fitg svelt (fin 50 km/h) e siglir or da posiziun ferma fin 6 m. Tras quai èsi fitg lev per els da tschiffar preda pli plauna. Pumas pon er siglir fin 2,5 m ad aut e raiver per ir a chatscha sin grippa e plantas. Els pon morder fitg ferm, bler pli ferm che chauns. Lur pli lungs dents èn duas giadas uschè lungs sco quels d'in grond chaun.
La vivonda preferida da pumas è selvaschina, ma els maglian er animals pli pitschens. En territoris nua che umans e pumas vivan ensemen stretgamain, fan els medemamain chatscha sin giats e chauns. Umans na tutgan normalmain betg tar la preda. Ma pumas han in fitg ferm regl d'ir a chatscha. Ins ha gia udì ch'els hajan fatg sco chauns chatscha sin velocipedists ed hajan tratg quels giu dal velo. Sch'in puma è en vischinanza, èsi meglier da betg currer spert u d'ir cun velo, perquai ch'els crain uschiglio ch'i sa tractia d'in animal da preda.