Utilisader:Mesoscaph/Cudeschs/Linguas dal mund/Franzos
Nua discurran ins franzos e quantas persunas discurran questa lingua?
modifitgarFranzos na vegn betg mo discurrì en Frantscha, mabain furma er en ils stadis vischins Svizra, Luxemburg e Belgia ina lingua uffiziala. Pervi da la colonisaziun d'antruras vegn franzos er duvrà en il Canada (en la provinza Québec schizunt sco suletta lingua uffiziala), a Louisiana (USA) ed en intgins pajais da l'Africa. Sur tschientaners ha il franzos furmà la lingua discurrida preferida a las chasas roialas europeicas e vala er oz anc sco lingua da la diplomazia.
Tge scrittira dovra questa lingua?
modifitgarIl franzos dovra ils bustabs latins, però cun in pèr segns spezials – per part sco en il rumantsch – che tschertas linguas na dovran betg. Intgins exempels: é è ë ç à.
Tge savain nus davart l'istorgia da questa lingua?
modifitgarIl franzos deriva dal latin, gist tuttina sco il spagnol, talian, portugais e rumen. L'emprim èsi stà la lingua dals Francs, quai èn ils umans che vivevan là nua che la Frantscha sa chatta oz.
En il 17avel tschientaner èn arrivads umans franzos en il Canada ed han colonisà la regiun che nus numnain oz Québec. Intgins Franzos (ch'eran vegnids stgatschads or dal Canada) èn er ids a star a Louisiana (numnà tenor il retg franzos Louis XIV). Louisiana furma oz in stadi federativ dals Stadis Unids da l'America.
En il 19avel tschientaner ha la Frantscha conquistà grondas parts da l'Africa dal Nord, dal Vest e Centrala, surtut en la regiun dal desert Sahara. Cur che la Frantscha ha surpiglià il domini sur quests territoris e sias populaziuns, han ins introducì là il franzos sco lingua uffiziala e lingua da scola. Cun il temp è il franzos daventà la segunda lingua materna da blers abitants da l'Africa. A chasa han els per ordinari però duvrà vinavant lur linguas indigenas. En blers pajais africans na datti nagina lingua unitara per l'entir pajais, mabain pliras linguas regiunalas. Perquai vegn anc adina duvrà en il mintgadi il franzos sco lingua communabla, cumbain che la Frantscha na regia betg pli en questas anteriuras colonias.
Tge enconuschents auturs han scrit en questa lingua?
modifitgarMolière tutga tar ils poets ch'han scrit ils pli famus tocs da teater dal mund. Er oz, suenter 350 onns, vegnan ses tocs anc adina represchentads. Quels diverteschan ed instrueschan a medem temp. Exempels èn ‹L'École des femmes›, ‹Le Malade imaginaire›, ‹Le Misanthrope›, ‹Les Femmes savantes› e ‹Tartuffe ou L'Imposteur›.
François Marie Arouet, numnà Voltaire (1694–1778), è stà in dals pli famus filosofs insumma. El ans ha mussà tge che toleranza vul dir: «Voss'opiniun ma va bain cunter il stritg, ma jau ma laschass sturnir per che Vus la possias dir.» Vul dir: Er la glieud che pensa auter che nus na dastgain nus betg far taschair cun la forza, mabain be ans cumbatter cun pleds. Voltaire ha duvrà sia facultad e ses viv intelletg per defender povra glieud davant dretgira. Enconuschentas ovras èn ‹Candide, ou l'optimisme›, ‹Traité sur la tolérance›, ‹Dictionnaire philosophique›.
Victor Hugo (1802–1885) è stà il pli impurtant scriptur franzos dal 19avel tschinentaner. El ha scrit tocs da teater e romans. Ils pli enconuschents èn ‹Notre-Dame de Paris› e ‹Les Misérables›.
Alexandre Dumas (1802–1870) è in scriptur franzos ch'è vegnì enconuschent tras romans d'aventura plain tensiun sco ‹Le Comte de Monte-Cristo› e ‹Les Trois Mousquetaires›.
Jules Verne (1828–1905) ha empruvà da s'imaginar co che l'avegnir pudess vesair or (science fiction). Gia avant bundant 100 onns pudev'ins far cun el viadis da fantasia incredibels: ‹Le Tour du monde en quatre-vingts jours› (ediziun rumantscha: ‹Viadi enturn il mund en 80 dis›), ‹Voyage au centre de la terre›, ‹Vingt mille lieues sous les mers›, ‹Cinq semaines en ballon›. Ses chapitani Nemo è stà l'emprim grond protectur da l'ambient, il qual ha vulì preservar las mars e las balenas. Plain tensiun è er ses raquint ‹Deux ans de vacances› davart 15 uffants che ston viver dus onns sin in'insla solitaria.
Tge locuziuns pudessan esser utilas en questa lingua?
modifitgar- Les salutations – Salids
Salut – Hallo!
Bonjour – Bun di
Bonsoir – Buna saira
Bonne nuit – Buna notg
Ça va? – Co vai?
Ça va. – I va detg bain.
Mal. – Mal.
Quoi de neuf? – Tge datti da nov?
Pas grand chose. – Betg bler.
- Les adieux – Prender cumià
Au revoir. – A revair.
À demain. – Fin dumaun.
À tout à l'heure. – A pli tard!
À bientôt. – A prest.
Salut. – Tschau.
- Phrases de base – Emprimas frasas
Parlez-vous anglais/allemand? – Discurris Vus englais/tudestg?
Où sont les toilettes? – Nua èn las tualettas?
Où est la gare? – Nua è la staziun?
Où est l'hôtel...? – Nua è l'hotel...?
Ça coûte combien? – Quant custa quai?
Plus lentement, s'il vous plaît. – (Discurrì) pli plaun per plaschair!
J'aime... – Jau hai gugent...
Je n'aime pas... – Jau n'hai betg gugent...
Je m'appelle... – Jau hai num...
Datti in simpel text che jau poss emprender en questa lingua?
modifitgarFamusa è la frasa or da l'ovra ‹Le Petit Prince› (ediziun rumantscha: ‹Il Pitschen Prinzi›) dad Antoine de Saint Exupéry:
«On ne voit bien qu'avec le coeur. L'essentiel est invisible pour les yeux.»
«Ins vesa bain mo cun il cor. L'essenzial è invisibel per ils egls.»
E per finir ina pitschna poesia d'uffants
modifitgarPetit Papa Noël,
Quand tu descendras du ciel,
Avec des jouets parmilliers,
N'oublie pas mon petit soulier.
Mais avant de partir,
Il faudra bien te couvrir,
Dehors tu vas avoir si froid.
C'est un peu à cause de moi.
Pitschen Son Niclà,
Cur che ti vegns giu da tschiel,
Cun millis giugarets:
N'emblida betg mes pitschen chalzer.
Ma avant che ti partas,
Duessas ti d'enzugliar bain,
Pertge che ti vegns a schelar ordadora.
E quai in pau pervi da mai.