Utilisader:Mesoscaph/Cudeschs/Noss sistem solar/Glina

Fatgs

  • Cur che nus guardain da la Terra sin la glina, vesain nus adina la medema vart da quella. Fin l'onn 1959, cur che la sonda sovietica Luna 3 ha tramess las emprimas fotografias, n'enconuscheva nagin la vart davos da la glina.
  • La glina è circa duas giadas uschè gronda sco il planet nanin Pluto.
  • L'‹um en la glina› n'è betg gia adina e dapertut vegnì interpretà sco um. Ils umans en l'India vesan ina veglia dunna cun ina roda da filar. Ils umans en il Mexico vesan ina lieur.
  • Cumpareglià cun la Terra, ses planet, n'è nossa glina betg fitg pitschna. Magari vegnan la Terra e la glina er designads sco sistem dubel u binar.

[[Datoteca:.jpg]]

La glina fotografada davent da la Terra

La glina furma il sulet trabant da la Terra. Trabant è in auter num per la glina d'in planet. Per il pli schain nus e scrivain ‹la› glina, sche nus manegiain nossa glina, ed ‹ina› glina, sche nus manegiain in trabant d'in auter planet.

Guardà davent da la Terra è la glina gist suenter il sulegl il pli grond e pli cler object al firmament.

Quant gronda è la glina? modifitgar

 
La grondezza da la glina e dal mund en cumparegliaziun

La gronda part dals planets da noss sistem solar èn bler pli gronds che lur glinas. La glina ha in diameter da stgars 3500 km. Quai è vaira bler en cumparegliaziun cun la Terra, uschia ch'ins discurra magari d'in sistem binar.

Co vesa or la surfatscha da la glina? modifitgar

La glina n'ha insumma nagin'atmosfera. I na dat er nagin'aua liquida sin sia surfatscha. Durant il di vegni fitg chaud, la notg èsi fradaglia. In visitader sin la glina dovra perquai in vestgì d'astronaut ed ina provisiun d'aria per trair flad.

Sin la surfatscha da la glina hai blers craters. Il pli grond ha in diameter da 2500 km (duas giadas l'Europa!) e vegn numnà batschigl dal pol dal sid-Aitken. Igl è quai il pli grond crater insumma ch'è enconuschent en noss sistem solar.

Ins suppona che quasi tut ils craters sin las glinas ed ils planets sajan vegnids chaschunads tras gronds grips ch'èn crudads là avant lung temp. Quels vegnan er numnads craters d'impact.

Intgins craters sin la glina vesan or sco sch'els fissan munids cun radis. Quai deriva da crappa ch'è vegnida bittada sin tuttas varts cur ch'il grip è crudà. Tscherts craters en vischinanza dals pols pudessan cuntegnair aua.

Sin la glina hai diversas surfatschas pli stgiras, las qualas vegnan numnadas Maria (dal latin, singular: Mare, ‹mar›). Igl èn quai gronds lais da lava ch'èn sa marventads avant blers onns. La gronda part da quels sa chatta da la vart da la glina ch'è visibla nà da la Terra. Tar las regiuns pli cleras sa tracti d'autas planiras da la glina.

Quant ditg dura in di sin la glina? modifitgar

La glina dovra 27 dis per far ina rotaziun cumpletta enturn sasez.

Quant ditg dura in onn sin la glina? modifitgar

La glina dovra medemamain 27 dis per girar ina giada enturn la Terra. Quai è il motiv, daco che nus vesain davent da la Terra adina la medema vart da la glina. Da la vart davos da la glina savain nus pir dapi il 1959 co ch'ella vesa or.

Da tge consista la glina? modifitgar

 
L'astronaut american Buzz Aldrin sin la glina, ils 21 da fanadur 1969

La surfatscha da la glina è plain crappa e pulvra. Questa stresa ha ina grossezza da ca. 70 km da la vart drizzada vers la Terra e da var 100 km da la vart drizzada davent da la Terra. Ella è pli satiglia sut las mars e pli grossa sut las autas planiras. Forsa datti dapli mars sin la vart drizzada vers la Terra, perquai che la lava ha pudì cular là meglier en craters.

Ins suppona ch'i sa chattia sutvart questa stresa in pitschen nuschegl d'in diameter da 300 km.

Quant grev ma faschess la gravitaziun da la glina? modifitgar

Fissas ti sin la glina, avessas ti damain ch'in quart da tes pais sin Terra. Quai è er il motiv daco ch'igl è stà relativamain simpel per ils astronauts, da rimnar crappa sin la glina.

Tenor tgi è la glina vegnida numnada? modifitgar

Il num Luna deriva dal dieu roman da la glina. Magari vegn quella er numnada Selene tenor il dieu grec da la glina. Il num tudestg ‹Mond› sco er ils pleds ‹Monat› e ‹mais› derivan dal latin ‹mensis› che va enavos sin il grec vegl ‹mene› per glina.

Pertge ans mussa la glina adina la medema vart? modifitgar

Ils scienziads èn da l'avis che la glina rotava pli baud pli spert. Avess insatgi gia pudì observar lura la glina davent da la Terra, avess el vis ina glina che mussava in pau a la giada tut las varts e mintga crater.

Tras l'effect da fluss e refluss che vegn chaschunà tras la gravitaziun dad omadus corps celests, ha la glina adattà cun il temp sia rotaziun enturn sasezza al temp ch'ella dovra per girar ina giada enturn la Terra.