Viadi enturn il mund en 80 dis

Viadi enturn il mund en 80 dis è in roman da l’autur franzos Jules Verne. Il roman è vegnì publitgà l’emprima giada ils 30 da schaner 1873 sut il titel ‹Le Tour du monde en quatre-vingts jours› da l’editur Pierre-Jules Hetzel.[1] Gia il medem onn èn suandadas emprimas ediziuns en autras linguas, tranter auter en lingua tudestga. En versiun rumantscha è l’ovra cumparida il 2021.

Ediziun originala dal 1873

Cuntegn modifitgar

Il ritg gentleman englais Phileas Fogg è enconuschent per sia natira excentrica areguard la punctualitad e las disas quotidianas, ed el gioga cun passiun whist. Cun auters commembers dal Reform Club a Londra scumetta el 20 000 glivras ch’i al vegnia a reussir da viagiar en 80 dis enturn il mund.

Anc la medema saira parta el cun ses servient franzos Jean Passepartout ch’è gist entrà en uffizi. Cun la viafier viagian els sur Paris a Brindisi, nua ch’els van a bord da la nav a vapur che passa tras il Chanal da Suez en direcziun da Bombay. En in satg da viadi maina el cun sai 20 000 glivras, l’autra mesadad da sia facultad.

Quasi a medem temp ha gì lieu in grond ladernitsch a Londra en la Bank of England. A basa dal signalament ch’è vegnì tramess per telegraf e dal fatg che signur Fogg ha prescha d’avanzar svelt, craja il detectiv Mister Fix, che sa chatta a Suez, da pudair identifitgar en quel il lader. Fix dumonda da Londra in cumond d’arrest ch’al duaja vegnir tramess a Bombay. Sut la finta d’amicizia fa el l’enconuschientscha da Passpartout e sa renda medemamain a bord da la nav vers Bombay.

 
La ruta da viadi

Davent da Bombay duaja il viadi cuntinuar cun la viafier a Calcutta. Ma perquai che la lingia da viafier n’è anc betg construida a fin, sto il viadi la finala vegnir cuntinuà cun in elefant. Il general englais sir Francis Cromarty als accumpogna. En la dschungla spendran els communablamain la giuvna vaiva parsiana Aouda che dueva vegnir brischada ensemen cun ses um sin il stgandler: Passepartout sa travestgescha e fa finta d’esser l’um levà da mort en vita; en l’alteraziun generala po el spendrar quella. Als cumpogns reussescha la fugia. Els decidan da manar Aouda, ch’ha giudì in’educaziun europeica, or da l’India, damai ch’ella na saja là betg pli segira.

A Calcutta vegnan Fogg e Passepartout accusads da trais sacerdots da Bombay, perquai che quest ultim era, cunter dretg, entrà en ina pagoda. Fix aveva instigà ils sacerdots da far plant, per gudagnar temp fin ch’arrivia il cumond d’arrest. Ils dus vegnan sentenziads a chastis d’arrest, ma cun pajar in’auta cauziun cuntanscha Fogg lur relaschada e per grond displaschair da Fix cuntinueschan els il viadi.

Davent da Calcutta viagian els vinavant a Hongkong. Il parent, tar il qual ils cumpogns da viadi vulevan manar Aouda, na viva però betg pli là. Phileas Fogg è gentleman avunda da la proponer da vegnir cun sai en l’Europa. Fix, che saveva da la ruta da viadi, è en il fratemp medemamain arrivà a Hongkong. El spetga sin ses cumond d’arrest telegrafic, per pudair arrestar Fogg sin terren da la colonia britannica. Perquai narcotisescha el Passepartout cun opium, sinaquai che quel na possia betg pli infurmar ses signur da la partenza anticipada da la nav a vapur vers Yokohama.

 
Illustraziun dad Edvard Forsström (1910)

Sa revegnind plaunsieu da si’aivrezza, sa regorda il servient però malapaina che la nav a vapur partia pli baud, ed el sa renda gist anc a temp a bord – senza però avair infurmà ses cumpogns da viadi. La nav parta senza Fogg ed Aouda vers Yokohama.

Fogg prenda sin quai a fit ina nav vers Shanghai, per cuntanscher là la nav da posta vers Yokohama e prenda, senza sminar insatge, cun sai il detectiv Fix ch’al è nunenconuschent. Il davos mument cuntanschan els la nav da posta vers Yokohama. Là aveva Passepartout en il fratemp occupà ina plazza en in circus. Aouda e Fogg san che Passepartout è arrivà cun la nav a vapur nà da Hongkong ed al chattan en quest circus. Il servient s’unescha puspè cun els e communablamain navigheschan els sur il Pacific a San Francisco.

Da là davent viagian els cun la viafier a travers il continent nordamerican fin a New York City. Betg be cun in Colonel Proktor che offenda Phileas Fogg han ils protagonists problems; els ston er vegnir a frida cun ina muntanera bisons che blocheschan ils binaris, cun ina punt en decadenza e cun mormons che vulan far maridar Passepartout.

La finala vegn er anc il tren assaglì amez la preria da Nebraska da Sioux. Passepartout distatga durant il viadi ils vaguns da la locomotiva, sinaquai che quests ultims possian sa fermar sin il traject en vischinanza da la basa militara Fort Kearney. El vegn manà davent dals Sioux, ma la finala liberà da Fogg cun agid da truppas da Fort Kearney.

Tras quai manchentan els la cuntinuaziun dal viadi cun la viafier. Enstagl cuntanscha la societad da viadi la proxima staziun ad Omaha cun agid d’ina schlitta che vegn messa en moviment tras ina vela. Davent da là cuntinueschan els il viadi cun la viafier sur Chicago fin a New York.

La nav vers Liverpool ch’els avevan gì en mira, era però partida avant curt. Fogg prenda a fit in bastiment a roda che deva atgnamain viagiar a Bordeaux. En viadi fa el ina rebelliun cunter il chapitani malvis per pudair midar il lieu da destinaziun. Cur ch’il material da brisch per la chaldera da la maschina a vapur va a fin, cumpra Fogg l’entira nav e lascha duvrar las parts da laina per far fieu.

 
Illustraziun da Neuville and Benett (1872)

La societad fa in detur sur Queenstown a Dublin, per cuntanscher en l’Irlanda ina pli svelta nav vers l’Engalterra. Tar l’arrivada a Liverpool prenda Fix ch’è, sgriztgant ils dents, viagià tut il temp cun els, en fermanza Fogg. Che quel è senza culpa, sa mussa svelt, essend ch’il rapinader da banca per propi è vegnì mess a ferma dacurt.

Cun in tren spezial vai da Liverpool a Londra; ma arrivads là, han ins surpassà il temp fixà da 80 dis per 5 minutas e Fogg ha pers la scumessa. Tut consternads sa rendan Fogg, Aouda e Passepartout directamain tar la chasa da Fogg a la Saville-Row. La facultad da 20 000 glivras che Fogg aveva prendì cun sai è duvrada, abstrahà d’in pitschen rest da var 1000 glivras. L’autra mesadad da sia facultad da 20 000 glivras ha el da pajar a ses cumpogns dal Reform Club per la scumessa ch’el ha pers. Fogg è ruinà.

La saira dal proxim di confessa Aouda, ch’è s’inamurada en il decurs dal viadi en Fogg, a quel si’amur e dumonda Fogg, sch’el la veglia maridar. Fogg revelescha ad Aouda si’amur e va d’accord. Dalunga vegn Passepartout tramess tar Reverend Wilson per fixar per l’auter di la nozza. Là vegn quel a savair ch’i n’è betg dumengia saira, mabain pir sonda saira. Cun avair surpassà la lingia da stgamiada da data vers ost avevan els gudagnà in entir di.

Fogg sa renda en tutta prescha en il Reform Club ed arriva en la sala dal club trais secundas avant ch’il temp scadia. El ha oramai gudagnà la scumessa. Dus dis pli tard maridan Aouda e Fogg. Tras la scumessa ha Fogg fatg in gudogn finanzial relativamain pitschen, ma gudagnà ina grond’amur. Il gudogn da 1000 glivras reparta el generusamain sin Passepartout e Mister Fix.

Context modifitgar

Il roman sa basa sin il viadi enturn il mund da l’American George Francis Train, il qual ha fatg lez viadi il 1870, ed il 1890 e 1892 dus ulteriurs viadis, quest ultim schizunt en be 60 dis. L’onn 1869 eran vegnids averts il Chanal dal Suez e la viafier tras ils Stadis Unids; avant fiss in viadi enturn il mund en 80 dis quasi stà nunpussaivel.

Davart la midada da ses num en Phileas Fogg è Train sa mussà trumpà. Qua ha Verne sa laschà inspirar da l’American William Perry Fogg, il qual aveva gia fatg il 1868 in viadi enturn il mund. Enconuschent è er daventà l’emprim viadi enturn il mund d’ina dunna, numnadamain da Nellie Bly l’onn 1888. La gasetta americana ‹New York World› aveva gì l’idea che Bly duaja imitar il viadi dal roman da Jules Verne; sinaquai ha la gasetta ‹Cosmopolitan› tramess a medem temp sin via sco concurrenta la schurnalista Elizabeth Bisland. Bly ha gudagnà la cursa en 72 dis, quai ch’ha muntà da lez temp in nov record.

Adattaziuns modifitgar

In’adattaziun dal ‹Viadi enturn il mund en 80 dis› per la tribuna è gia vegnida scritta l’onn 1874 da Jules Verne sez ensemen cun Adolphe d’Ennery. Grazia al success da l’ovra, vegn quella adina puspè citada, ha chattà cuntinuaziuns ed adattaziuns da tuttas sorts, è vegnida edida en furma da comic e films da dissegns animads, ha chattà elavuraziuns en furma da gieus auditivs e da musicals e schizunt inspirà gieus da tavla e gieus da computer.

Dal cudesch èn er vegnidas realisadas repetidamain versiuns cinematograficas: Las emprimas anc sco films mits il 1913 (cun Fred Goebel e Senta Eichstaedt) e 1919 (cun Conrad Veidt). Il 1956 è alura suandada la versiun cun David Niven che dueva gudagnar betg main che tschintg Oscars. E versiuns pli novas dateschan dal 1989 (cun Pierce Brosnan e Peter Ustinov) e dal 2004 (cun Jackie Chan e Steve Coogan).

Annotaziuns modifitgar

  1. Andreas Fehrmann: Die Reise um die Erde in 80 Tagen (1873), consultà ils 30 da december 2012.

Litteratura modifitgar

  • Heinrich Pleticha: Jules Verne Handbuch. Deutscher Bücherbund/Bertelsmann, Stuttgart/Minca 1992, ISBN 3-568-79245-1.
  • Volker Dehs, Ralf Junkerjürgen: Jules Verne. Stimmen und Deutungen zu seinem Werk. Phantastische Bibliothek Wetzlar, Wetzlar 2005.
  • Volker Dehs: Jules Verne. Eine kritische Biographie. Artemis & Winkler, Düsseldorf 2005, ISBN 3-538-07208-6.

Colliaziuns modifitgar

  Commons: Viadi enturn il mund en 80 dis – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio