Alvagni
|
Questa pagina è scritta en surmiran. |
Alvagni (uffizialmein: Alvaneu) è ina vischnanca politica en il chantun Grischun en Svizra.
| Alvagni | |
|---|---|
 | |
 Alvagni | |
| Administraziun | |
| Chantun | Grischun |
| District | Alvra/Albula |
| Circul | Belfort |
| Lingua(s) | tudestg |
| Numer postal | 7492 |
| Geografia | |
| Autezza | 1'181 m s. m. |
| Surfatscha | 35,63 km² |
| Coordinatas | 46° 41′ N 9° 39′ O |
| Demografia | |
| Populaziun | 419 (31. December 2006) |
 | |
| Pagina-web uffiziala | |
Geografia
modifitgarIgl territori dalla vischnanca d’Alvagni sa teira dalla vart dretga da la Val Alvra vers nord. En pintg territori sa catta er da mang sanester da l’Alvra. Giudem la val sa catta igl Bogn d’Alvagni cun las funtangas da zolper ed igls fritgevels plangs da Solas e Arvadi, tgi vignen per pard duvro per la plazza da golf. La vischnanca da Alvagni e situeida sen 1181 m s.m. sen la costa da mang dretg da la Val Alvra. Direct sur la vischnanca cumainza igl gôt. Sur igl gôt, sen ena terrassa sen 1560 – 1800 m s.m. sa cattan las Aclas d’Alvagni an treis fracziuns: Aclas Davains, Aclas Dafora ed Aclas Seura. Las Aclas en situeidas an en belezza lia cun en grondious panorama sen igl Piz Ela, Corn da Tinizong e Piz Mitgel. Suraint cattains l’Alp da la Creusch e l’Alp digl Guert. Igl territori sa stenda agl nord er sur la sparta-avas cun l’Alp Ramoz ed igl Cuolm (Welschtobel). Co el er igl pi ot punct digl cumegn, igl Piz Cotschen (Aroser Rothorn) cun 2980 m s.m.
Istorgia
modifitgarOter tgi la Val Alvra dafora, tgi è graztga alla impurtanta veia da transit Germania-Coira-Lantsch-Casti-Gelgia/Septimer-Italgia giò abitada digl taimp preistoric vign la Val Alvra davains cun Alvagni prubabel per colonisada digl taimp otmediaval. Da chel taimp ègl er nia fundo signeradis feudals scu Belfort e Greifenstein. Igl signours on promovo la colonisaziun tras rumantschs libers dalla val dafora ma er da subdits digl uestg da Coira, pi tard er da gualsers.
L’amprema numnada igl onn 1244 scu Aluenude. Da lez taimp tutgivan er Tein e Farrera tar Alvagni. Igl on 1482 è igl territori nia parti sen las treis vischnancas. Alvagni tutgeva agl signeradi da Belfort tgi era a mang agls barungs da Vaz. Anturn 1330, siva la mort digl davos barung da Vaz reiva Belfort tras ierta agls conts da Toggenburg, 1436 agls Montforter ed 1466 agl duca da l’Austria. 1436 vign la dartgeira da Belfort commember dalla Lia dallas diesch dartgeiras.
La dartgeira da Belfort ò 1652 sa cumpro liber da tot igls dretgs. Gio 1613 è la dartgeira da Belfort sparteida an Belfort Dafora cun Lantsch, Brinzauls inkl. Vazerouls e Surava ed Belfort Davains cun Tain, Farrera e la capitala Alvagni.
Las viglias dartgeiras en gneidas schliedas se 1851. Las vischnancas dalla viglia dartgeira da Belfort furman os igl circuit da Belfort cun excepziun da Tain tgi è nia parzi tiers agl circuit da Barvogn.
Las vischnancas en davantadas cumegns politics autonoms. La fracziun digl Bogn (offizial: Nachbarschaften Alvaneu-Bad und Tschessalunga) veva anavant tscherts dretgs. La „Waldgenossenschaft Alvaneu-Bad“ era an posses digl gôt da mang saniester da l’Alvra. Igl retgav niva duvro pigl mantignamaint da l’infrastructura scu conduct d’ava, rezgia e scola. Igls commembers dalla societat, igls “Badner Bürger” oder “Höfler” on 1846 an en prozess cugl cumegn da Casti survagnia chel gôt. Igl dretg da pascular e l’appartenientscha politica e rastada a Casti. Per 1893 òn ells er survagnia chells dretgs, da l’otra vart on els stuia desister da dretgs da pasculaziun sen l’alp da Casti. Per 1929 è igl Bogn sa unia er economicamantg cun la vischnanca ed igls dretgs separats en nias annulos ed igl gôt è nia surpiglea digl cumegn.
Igl bogn, tgi e nia numno per l’amprema geda 1474, ò durant tschentaners giuia ena importanta rolla an l’economia da vischnanca. El è nia saro igl 1962.
Voba
modifitgarLa voba mossa sontg Murezza an las calours blo/melen dalla Lia dallas diesch dartgeiras
Surnom
modifitgarIgl surnom digls abitands d’Alvagni è “igls bitschilos”.
Populaziun
modifitgarIgl lungatg tradiziunal d’Alvagni è igl rumantsch, i dava pero adegna gio ena minoritad tudestga. Surtot igl Bogn è davanto bod tudestg. Ad Alvagni vign discurria en dialect digl surmiran, tgi sa differenztgescha digls dialects dallas vischnancas vaschignas. Exaimpel:
Casti: Ia va via ad eir ena meir se par en meir
Lantsch: I ve vi ad oir ina moir si par in moir
Alvagni: Eu va viu ad oir ina moir soi par in moir
Oz discorra la gronda part digls abitants tudestg ed igl rumantsch è ferm periclito. Alvagni furma ansemmen cun Surava e Farrera en consorzi da scola per la scoletta e la scola primara. La scola secundara e reala vign davent digl aton 2010 manada a Casti digl nov consorzi dalla vallada pigl scalem ot.
Architectura
modifitgarAlvagni è ena vischnanca construeida a mantung, segl our dad ena gronda terrassa. Igl maletg vign domino dalla baselgia Naschientscha da Nossadonna. Ella è neida construeida 1697/8 an stil baroc tras igls caputschins da Casti. Gio 1297 era an chel lia menziuno ena baselgia da sontg Murezza.
An vischnanca catainsa differentas tgesas purilas impusantas tgi demossan l’impurtanza da l’acricultura. Igl comerzi era localiso agl Bogn.
La veia vers Tavo manava prubabel digl taimp mediaval dasper la baselgia ve. Igl 16 avel tschentaner è ella neida spustada agl li dad oz tar la schinumnada “Herrengasse”.
Igl 19avel tschentaner on dus barschamaints destruia parts dalla vischnanca. Igls 25/26 zarcladour 1859 tschintg tgesas e quatter clavos. Igls 4 da november 1873 èn nia destruias seis tgesas e seis clavos.
A caschung dalla melioraziun igls onns 60 digl 20avel tschentaner en versacants menaschis purils nias dislocos an la periferia dalla vischnanca
Nov quartiers cun tgesas da vacanzas cattainsa a Salonder e Tgaplotta. 2004 egl nia daviert agl ost dalla vischnanca la tgesa da vigls “Envia”, dallas vischnancas dalla Val Alvra.
Alvagni-Bogn loancunter è ena vischnanca construeida siva la veia. La baselgia Sontga Trinitad (pi da bod Son Roc) è neida construeida 1630-34 e angrondaneida 1853/54. Igl quartier anturn la baselgia ò nom Tschessalunga.
Las plessas tgesas dareivan digls davos 150 onns. Alla mesadad digl 19avel tschentaner ò la vischnanchetta fatg grond progress, surtot parveia dalla nova veia 1855-58 ed igl angrondamaint dalla tgesa da cura. Igl Bogn era da lez taimp en lia da comerzi cun fuschigna, gerbra, tanschadeira, dus mulegs, reztgia e ples ustareias.
Igl Bogn era er lia dalla tschantada (anfignen 1967, alternond cun Brinzauls) ed dalla gronda fiera da biestga dalla val. 1902 e neida vetiers la staziun dalla Veiafier Retica.
Igls davos decennis ò igl Bogn pers la sia muntada. L’antschatta digl 21avel tschentaner egl nia do nova vetta agl Bogn cun eriger ena plazza da golf ed en nov bogn termal.
Literatura
modifitgar- Kaspar Egli: Die Landschaft Belfort im mittleren Albulatal, Geographisches Institut der Universität Basel, 1978
- Dr. Martin Bundi: Historische Aspekte der Gemeindebildung im Albulatal, Novitats 19.3.2004
Colliaziuns
modifitgar |
Commons: Alvaneu – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio |