Sir Arthur Ignatius Conan Doyle (* 22 da matg 1859 ad Edinburgh, Scozia; † 7 da fanadur 1930 a Crowborough, Sussex, Engalterra) è stà in medi e scriptur da la Gronda Britannia. El ha publitgà las aventuras da Sherlock Holmes e da ses ami Dr. Watson (er cumparidas per part en versiun rumantscha). Enconuschenta è plinavant la figura dal professer Challenger or dal roman ‹The Lost world›, dal qual èn vegnidas realisadas pliras versiuns cinematograficas ed ina seria televisiva.

Arthur Conan Doyle (1914)
Signatura da Doyle
Signatura da Doyle

Vita modifitgar

Arthur Conan Doyle è naschì ils 22 da matg 1859 en la citad scotta Edinburgh. Sia mamma aveva num Mary, nata Foley, ed era Irlandaisa. Ses bab Charles Altamont Doyle, in uffiziant englais medemamain da derivanza irlandaisa e cun ragischs aristocraticas, al ha laschà studegiar medischina a l’Universitad dad Edinburgh. Avant aveva el frequentà las scolas da gesuits a Stonyhurst e Stella Matutina a Feldkirch (Vorarlberg).

 
Statua da Sherlock Holmes ad Edinburgh

Il 1880 è Doyle viagià sco medi da navigaziun en l’arctica (sin il chatschader da balenas ‹Hope›) ed in onn pli tard en l’Africa dal Vest (sin la ‹Mayumba›). Dal 1882 fin il 1890 ha el manà ina pratica da medi a Southsea sper Portsmouth, ha però er gia scrit en ses temp liber sias emprimas ovras litteraras. Il 1882, en la vegliadetgna da be 23 onns, ha Doyle scrit a Portsmouth ses emprim roman, ‹The Narrative of John Smith›; quel è però restà nunfinì ed è pir vegnì publitgà il 2011. L’onn 1887, cun 28 onns, ha Doyle publitgà l’emprima istorgia dal detectiv Sherlock Holmes e da ses ami Dr. Watson: ‹A Study in Scarlet›.

La metoda deductiva ed analitica è tipica per las figuras da Doyle. El ch’era sez medi veseva sasez en la rolla dal Dr. Watson. Sherlock Holmes sez ha el munì cun las caracteristicas da ses magister a l’Universitad dad Edinburgh Joseph Bell. Las metodas da la criminalistica che Doyle descriva en ses romans, per exempel la dactiloscopia (metoda d’improntas da dets), eran ordavant a las metodas polizialas da ses temp. Quai vala surtut per sia metodica da sclerir crims ch’era orientada fermamain a criteris scientifics.

Il 1890 è Doyle ì a star a Londra. A partir dal 1891 al èsi stà pussaivel da viver da la lavur da scriptur, suenter che l’emprim raquint da detectiv ‹A Scandal in Bohemia› è cumparì en il ‹Strand-Magazin›.

Il 1893 ha Conan Doyle decidì da terminar la vita da ses protagonist Holmes. D’adina puspè scriver novas istorgias da Holmes al duvrava memia bler temp, il qual el vuleva pli gugent impunder per autras ovras litteraras. La mamma dal scriptur, ch’era ina lectura intgantada da sias istorgias, ha empruvà adumbatten da far midar ses figl l’intenziun. En il raquint ‹The Final Problem› croda Sherlock en il cumbat cun ses adversari professer Moriarty en la profunditad da la cascada dal Reichenbach sper Meiringen (Part Sura Bernaisa) e Watson al declera per mort.

Il medem onn è Doyle daventà maister en la loscha da framassuns ‹Phoenix No. 257› a Portsmouth.[1]

L’enviern 1894 ha Doyle traversà sin skis la Maienfelder Furgga da Tavau fin ad Arosa. Sin questa interpresa, ristgada da ses temp, è el vegnì accumpagnà da dus indigens. Bundant 100 onns pli tard è l’eveniment vegnì reconstruì en in film da televisiun.[2]

Cun romans istorics sco ‹Rodney Stone›, ‹Sir Nigel› e ‹The White Company› ha Doyle gì main success; el sez però considerava quests cudeschs sco sias meglras lavurs. Da quel temp derivan er novellas misticas sco ‹The Parasite› (1894) e ‹Mystery of the Cloomber› (1895).

L’onn 1896 è Doyle ì en l’Africa dal Sid per cumbatter en la Segunda Guerra da burs. Per si’activitad da propaganda en furma dal cudesch ‹The Great Boer War› (1900) al è vegnì surdà il 1902 il titel d’onur Sir Arthur Conan Doyle.

 
La stanza da scriver dad Arthur Conan Doyle

Vers il 1900 è Doyle vegnì malsaun da tifus ed ha fatg in viadi a Norfolk. Là ha el fatg l’enconuschientscha da Fletcher Robinson che derivava da Devonshire ed era creschì si en il Dartmoor. Fletcher ha raquintà a Doyle veglias legendas da sia patria, tranter auter intginas istorgias d’orrur d’in chaun-fantom. Quai ha inspirà Doyle da scriver in roman, en il qual in chaun-fantom smanatscha ina famiglia. Doyle è viagià en il Dartmoor per pudair integrar en ses cudesch in pau da l’atmosfera reala. Là al è vegnì cler ch’el dovria in erox en furma d’in detectiv ch’investigheschia ils fatgs misterius. El è sa decidì da recurrer a sia veglia figura da Sherlock Holmes, cumbain ch’el aveva declerà il 1893 la retscha sco terminada. Il roman dueva oramai giugar avant la mort da Holmes en la davosa istorgia curta.

Pervi dal grond success dal roman ch’è cumparì il 1903 (‹The Hound of the Baskervilles›) è Doyle sa decidì da reveder litterarmain la mort da Sherlock Holmes en l’istorgia curta ‹The Empty House› dal 1905.

A partir dal 1906 è el s’engaschà en plirs artitgels da gasetta per George Edalji ch’era vegnì accusà nungiustifitgadamain d’avair mutilà plirs animals.

Il proxim temp ha Conan Doyle stgaffì sia segunda figura fitg populara, professer Challenger. ‹The Lost World›, nua che la figura cumpara l’emprima giada, è vegnì publitgà il 1912 e vala sco ses pli enconuschent roman sper la retscha da Sherlock Holmes.

Ils texts che Doyle ha scrit durant l’Emprima Guerra mundiala sa fatschentan per part a moda critica cun las relaziuns en Germania da quel temp. En questa guerra è er mort ses figl Kingsley.

Doyle è sa deditgà pli e pli a romans futuristics en la tradiziun da Jules Verne sco er al spiritissem e misticissem ed ha er fatg en quest connex viadis da referats.

Tranter auter ha el rendì enconuschentas las dialas da Cottingley, fotografias da dialas sfalsifitgadas, da las qualas el era però ferm persvas ch’ellas sajan vardaivlas. Per lingias grossas ha procurà sia cuntraversa publica cun il striun Harry Houdini. L’amicizia tranter Doyle e Houdini è rutta pervi d’opiniuns divergentas areguard il spiritissem – Doyle acceptava divers mediums sco vardaivels ed era schizunt da l’avis che Houdini sez disponia d’abilitads surnatiralas, entant che Houdini ha declerà da mai avair passentà ina séance, da la quala ils effects na sa laschian betg explitgar cun trics magics.

Il 1927 è cumparida l’ultima collecziun da raquints avant la mort da Doyle – ‹The Casebook Of Sherlock Holmes›.

Ils 7 da fanadur 1930 è Doyle mort en consequenza d’in infarct dal cor a Windlesham, ses bain sin il territori da Crowborough, Sussex. El è stà maridà duas giadas, dal 1885 fin la mort da quella cun Louisa (Louise) ‹Touie› Hawkins e dal 1907 fin si’atgna mort cun Jean Leckie. Da si’emprima lètg derivan ses uffants Kingsley e Mary, da sia segunda ils figls Denis ed Adrian e la figlia Jean, numnada ‹Billie›. Doyle è vegnì sepulì sin il santeri da l’All Saints Church dal pitschen lieu Minstead; la fossa è sa mantegnida là fin oz. Sper el è vegnida sepulida il 1940 sia dunna Jean.[3]

Carriera sco sportist modifitgar

 
Dorando Pietri cun l’arbiter Jack Andrew (a sanestra) ed il medi Michael Bulger (a dretga)

Doyle ha giugà ballape sco goli en il club d’amaturs Portsmouth Association Football Club. Ultra da quai è el stà in giugader da crichet passiunà (Marylebone Cricket Club) ed in fitg bun giugader da golf (Crowborough Beacon Golf Club, East Sussex).[4]

Per ils gieus olimpics dal 1908 a Londra ha Arthur Conan Doyle, ch’era en general in grond amatur dal sport, rapportà per la gasetta ‹Daily Mail› davart il maraton. Il Talian Dorando Pietri aveva cuntanschì sco emprim il final, ma damai ch’in arbiter ed in medi al avevan gidà sur la lingia d’arriv, è el vegnì disqualifitgà. Doyle ha scrit en la ‹Daily Mail› dals 25 da fanadur 1908 in rapport detaglià ed emoziunal davart l’arriv dal Talian flaivlentà e publitgà en il medem numer da la gasetta ina brev da lectur, en la quala el ha fatg appel da collectar daners per Pietri. Il grond engaschament da Doyle ha manà ad in dals pli enconuschents mitus dals gieus olimpics moderns: Igl è sa derasada la legenda nunvardaivla che Dolye sez haja gidà Pietri sur la lingia d’arriv. Michael Bulger ch’è da vesair sin ina fotografia sco gidanter, è savens vegnì tegnì per Doyle.[5]

Ovras modifitgar

Sherlock Holmes modifitgar

Romans modifitgar

  1. A Study in Scarlet, 1887.
  2. The Sign of the Four, 1890.
  3. The Hound of the Baskervilles, 1902.
  4. The Valley of Fear, 1915.

Raquints modifitgar

  • The Adventures of Sherlock Holmes, 1892.
    1. A Scandal in Bohemia, 1891.
    2. The Red-Headed League, 1891. (Rumantsch: La Lia dals chaus cotschens, versiun ‹Easy Reader›).
    3. A Case of Identity, 1891,
    4. The Boscombe Valley Mystery, 1891.
    5. The Five Orange Pips, 1891.
    6. The Man with the Twisted Lip, 1891.
    7. The Blue Carbuncle, 1892.
    8. The Speckled Band, 1892. (Rumantsch: Il bindel taclà, versiun ‹Easy Reader›).
    9. The Engineer’s Thumb, 1892.
    10. The Noble Bachelor, 1892.
    11. The Beryl Coronet, 1892.
    12. The Copper Beeches, 1892.
  • The Memoirs of Sherlock Holmes, 1893.
    1. Silver Blaze, 1892.
    2. The Yellow Face, 1893.
    3. The Stock-broker’s Clerk, 1893.
    4. The ‹Gloria Scott›, 1893.
    5. The Musgrave Ritual, 1893.
    6. The Reigate Squires, 1893.
    7. The Crooked Man, 1893.
    8. The Resident Patient, 1893.
    9. The Greek Interpreter, 1893.
    10. The Naval Treaty, 1893.
    11. The Final Problem, 1893.
  • The Return of Sherlock Holmes, 1904.
    1. The Empty House, 1903.
    2. The Norwood Builder, 1903.
    3. The Dancing Men, 1903.
    4. The Solitary Cyclist, 1903.
    5. The Priory School, 1904.
    6. Black Peter, 1904. (Rumantsch: Peder Nair, versiun ‹Easy Reader›).
    7. Charles Augustus Milverton, 1904.
    8. The Six Napoleons, 1904.
    9. The Three Students, 1904.
    10. The Golden Pince-Nez, 1904.
    11. The Missing Three-Quarter, 1904.
    12. The Abbey Grange, 1904.
    13. The Second Stain, 1904.
  • His Last Bow, 1917.
    1. Wisteria Lodge, 1908.
    2. The Cardboard Box, 1893.
    3. The Red Circle, 1911. (Rumantsch: Il Circul cotschen, versiun ‹Easy Reader›).
    4. The Bruce-Partington Plans, 1908.
    5. The Dying Detective, 1913.
    6. Lady Frances Carfax, 1911.
    7. The Devil’s Foot, 1910.
    8. His Last Bow, 1917.
  • The Case-Book of Sherlock Holmes, 1927.
    1. The Illustrious Client, 1924.
    2. The Blanched Soldier, 1926.
    3. The Mazarin Stone, 1921.
    4. The Three Gables, 1926.
    5. The Sussex Vampire, 1924.
    6. The Three Garridebs, 1924.
    7. The Problem of Thor Bridge, 1922.
    8. The Creeping Man, 1923.
    9. The Lion’s Mane, 1926.
    10. The Veiled Lodger, 1927.
    11. Shoscombe Old Place, 1927.
    12. The Retired Colourman, 1926.

Ulteriuras ovras (tscherna) modifitgar

Istorgias da detectiv (senza Sherlock Holmes) modifitgar

  • The story of the Lost Special, 1898.
  • The story of the man with the watches, 1898.

Professer Challenger modifitgar

  • The Lost World, 1912.
  • The Poison Belt, 1913.
  • The Land of Mist, 1926.
  • When the World Screamed, 1928.
  • The Disintegration Machine, 1929.

Romans d’aventura modifitgar

  • The Mystery of Cloomber, 1888.

Raquints per giuvenils modifitgar

  • The Mystery of Sasassa Valley, 1879.
  • The mystery of uncle Jeremys household, 1887.

Romans istorics modifitgar

  • Micah Clarke, 1888.
  • The White Company, 1891.
  • The Great Shadow, 1892.
  • The Refugees, 1893.
  • Rodney Stone, 1896.
  • Uncle Bernac: A Memory of the Empire, 1897.
  • Sir Nigel, 1906.

Raquints mistics modifitgar

  • J. Habakuk Jephson’s Statement, 1884.
  • The Parasite, 1894.

Essais modifitgar

  • The War in South Africa: Its Cause and Conduct, 1902.
  • The Case of Oscar Slater, 1908.

Cudeschs tematics modifitgar

  • The Great Boer War, 1900.
  • The History of Spiritualism, 1926.

Ulteriuras ovras modifitgar

The narrative of John Smith, (Ed. and with an introduction by Jon Lellenberg, Daniel Stashower and Rachel Foss), 1. publ., British Library, Londra 2011, ISBN 978-0-7123-5841-5.

Annotaziuns modifitgar

  1. Jürgen Holtorf: Die Logen der Freimaurer. Nikol Verlags GmbH, Hamburg, ISBN 3-930656-58-2, p. 143.
  2. Cf. Ueli Haldimann (ed.): Hermann Hesse, Thomas Mann und andere in Arosa – Texte und Bilder aus zwei Jahrhunderten. AS Verlag und Buchkonzept, Turitg 2001, ISBN 3-905111-67-5, p. 44–51.
  3. knerger.de: Das Grab von Sir Arthur Conan Doyle.
  4. Arthur Conan Doyle: Memories and Adventures. Oxford University Press, 2012, ISBN 978-0-19-282639-8, p. 222.
  5. Cf. Conan Doyle and the Olympics, en: Journal of Olympic History, december/schaner 2002, tom 10, nr. 1, p. 6–9 (PDF, 197 kB).

Litteratura modifitgar

  • Andrew Lycett: Conan Doyle : The man who created Sherlock Holmes. Weidenfeld & Nicolson, Londra 2007, ISBN 978-0-297-84852-3.
  • Heiko Postma: ‹Exzellent!› rief ich. – ‹Elementar›, sagte er. Über Sherlock Holmes & Doktor Watson nebst einigen Beobachtungen zu Sir Arthur Conan Doyle sowie einem Anhang mit drei Holmes-Episoden außerhalb des Kanons. jmb-Verlag, Hannover 2008, ISBN 978-3-940970-03-9.
  • Thomas Sebeok, Jean Umiker-Sebeok: ‹Du kennst meine Methode›: Charles S. Peirce und Sherlock Holmes. Suhrkamp, Francfurt a.M. 1982, ISBN 3-518-11121-3.
  • Daniel Stashower: Sir Arthur Conan Doyle – Das Leben des Vaters von Sherlock Holmes. (Titel original: Teller of Tales: The Life of Arthur Conan Doyle. 2001). Baskerville Bücher, Cologna 2008, ISBN 978-3-930932-04-7.
  • Bernd Stiegler: Spuren, Elfen und andere Erscheinungen. Conan Doyle und die Photographie. Fischer, Francfurt a.M. 2014, ISBN 978-3-10-075145-4.
  • Gleithölzer aus Ulmenholz, 8 Fuss lang und 4 Zoll breit. En: Ueli Haldimann (ed.): Hermann Hesse, Thomas Mann und andere in Arosa – Texte und Bilder aus zwei Jahrhunderten. AS Verlag und Buchkonzept, Turitg 2001, ISBN 3-905111-67-5, p. 45–51.

Colliaziuns modifitgar

  Commons: Arthur Conan Doyle – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio