Guerra dal Falkland

La Guerra dal Falkland è stà in conflict armà tranter l’Argentinia e la Gronda Britannia pervia da las Inslas dal Falkland e dus territoris laterals, la Georgia dal Sid e las Inslas da Sandwich dal Sid. Il conflict ha gì lieu tranter l’avrigl ed il zercladur da l’onn 1982. Malgrà che la Gronda Britannia è stada surpraisa da l’attatga argentina, è il Reginavel Unì stà pli ferm e las inslas èn restadas sut domini britannic. Quai correspundeva er al giavisch dals abitants britannics. En l’Argentinia ha il resultat da la guerra fatg cupitgar la junta militara e restabilì il sistem democratic.

Posiziun da las Inslas dal Falkland e survista da las distanzas geograficas

Quest artitgel preschenta curtamain l’istorgia da las Inslas dal Falkland ed approfundescha silsuenter las singulas fasas da la guerra. La Guerra dal Falkland furma in conflict violent tranter dus stadis dal vest ch’ha gì lieu entamez la Guerra fraida. Quai ha pretendì d’omaduas varts da reagir a curta vista sin situaziuns nunprevisas e cun meds militars destinads per part per tut auters intents. Perquai stattan aspects strategics e militars en il center da las expectoraziuns.

Preistorgia

Scuverta ed occupaziun da las inslas

Illustraziun dal temp da la colonisaziun da las Inslas dal Falkland

La dumonda a tgi che las Inslas dal Falkland duain appartegnair è stada ditg dispitaivla. L’onn 1600 ha l’Ollandais Sebald de Wert vis ina gruppa da trais inslas che fan part dal Falkland. Curt suenter eran ellas nudadas sin chartas da mar ollandaisas. L’onn 1690 ha il chapitani britannic John Strong mess sco emprim pe sin las inslas ed ha dà ad ellas il num Falkland Islands, tenor il schef da l’admiralitad Lord Falkland. Tranter l’onn 1698 e l’onn 1712 han alura chapitanis franzos cartografà las inslas. Sin lur chartas ch’eran vegnidas publitgadas l’onn 1716 tar Frezier a Saint Malo eran ellas registradas sco Iles Malouines – sa referind al num da la citad da St. Malo. Il 1764 ha il Franzos Louis Antoine de Bougainville fundà l’emprima colonia. Quella ha la curuna franzosa vendì l’october da l’onn 1766 a la Spagna. Il prim d’avrigl 1767 è la colonia vegnida surdada formalmain a la Spagna. Ils Spagnols han modifitgà il num da las inslas a Islas Malvinas. Ma gia il december 1766 era il chapitani britannic John McBride debartgà a Saunders Island (spagnol Isla Trinidad), da lez temp numnà Falkland. Là ha el laschà enavos ina pitschna truppa sut chapitani Anthony Hunt per segirar las pretensiuns da la Gronda Britannia. Il num ‹Falkland› stuev’ins chapir l’emprim en il singular damai ch’el na sa referiva betg a l’East Falkland (Isla Soledad) vischinant. Il plural ‹Falklands› han ils Brits duvrà pir bler pli tard.

Il november 1769 è il bastiment Sloop da Hunt fruntà en il Falklands Sound sin in bastiment spagnol. Omadus han cumandà in a l’auter da bandunar las inslas, ma nagin n’ha suandà quellas pretaisas. Intgins mais pli tard ha il guvernatur spagnol a Buenos Aires, Francesco Bucarelli, tramess tschintg fregattas ch’han sfurzà diesch Brits staziunads da Hunt da sa surdar. Ina guerra smanatschanta tranter la Gronda Britannia e la Spagna è vegnida evitada tras ina decleraziun da pasch secreta concludida ils 22 da schaner 1771. La Spagna ha bain cedì, ma ella ha resalvà dretgs da suveranitad sur las Inslas dal Falkland. Malgrà che la Spagna ha surdà ils 16 da settember 1771 las inslas formalmain a la Gronda Britannia, n’han ils Brits betg empruvà avertamain da prender en possess ellas.

L’onn 1816 è l’Argentinia daventada independenta da la Spagna. Las Inslas dal Falkland ha ella occupà il 1820. Ils onns sequents han ils regents a Buenos Aires adina puspè pretais las inslas e promovì novs abitadis. L’onn 1831 hai dà l’uschenumnà incident da Lexington. Il guvernatur argentin da las inslas, Louis Vernet (in martgadant da Hamburg oriund da la Frantscha), ha laschà confiscar trais bastiments da chatschaders da focas americans. Ils Stadis Unids da l’America han sinaquai tramess il bastiment Lexington ch’ha schlià la colonia da Vernet e declerà libras las inslas. In onn pli tard ha Buenos Aires postà in nov guvernatur sin l’insla cun il pensum d’administrar la colonia penitenziara. Quel è vegnì assassinà curt suenter. L’Argentinia ha tramess in bastiment cun truppas per arrestar ils assassins. A medem temp è il bastiment da guerra britannic Clio arrivà per segirar las pretensiuns britannicas. Grazia a sia surpussanza ha il chapitani John James Onslow laschà allontanar ils 3 da schaner 1833 la bandiera argentina e renovà la suveranitad britannica. Protestas argentinas refusescha la Gronda Britannia fin oz. Sco stadi successur da las Provinzas unidas dal Rio de la Plata ha l’Argentinia percunter adina punctuà sias pretensiuns è considerescha las Malvinas fin oz sco territori argentin.

Vers il conflict militar

Suenter ch’il ministeri colonial britannic è vegnì integrà vers la mesadad dal 20avel tschientaner en il ministeri da l’exteriur, han pliras regenzas britannicas cumenzà a considerar la debatta cun l’Argentinia sco problem nunimpurtant, dal qual ins sa fiss gugent deliberà. Ils var 1800 abitants refusavan però da vegnir sut domini da l’Argentinia e sa referivan a l’artitgel 73 da la Charta da las Naziuns unidas per rinforzar lur posiziun. L’onn 1965 han la Gronda Britannia e l’Argentinia cumenzà a contractar sut la resoluziun 2065 davart il futur da las inslas. Ma fin l’entschatta da la guerra 17 onns pli tard n’hai betg dà ina cunvegna.

Il 1968 ha Lord Chalfont visità las Inslas dal Falkland e l’Argentinia. En ses rapport ha el menziunà ch’ils abitants da las inslas veglian restar britannics. Da l’autra vart fetschia l’Argentinia valair sias pretensiuns, uschia ch’i saja da quintar cun in conflict sch’ins na chattia nagina schliaziun. Il 1975 ha l’ambassadur britannic en l’Argentinia, Derek Ashe, proponì a la presidenta argentina da lez temp, Isabel Peron, da laschar sviluppar las inslas economicamain tras l’Argentinia, ma cun agid britannic. L’Argentinia ha disfidà a quest’offerta. Suenter smanatschas envers sia persuna ed in attentat cun ina bumba ha la Gronda Britannia clamà enavos Ashe.

A partir da l’onn 1976 vegniva l’Argentinia puspè regida d’ina dictatura militara che commetteva cun ses squadruns da mort grevs surpassaments dals dretgs umans. Cunter la junta cumbatteva ina guerriglia sanestra, ils Montoneros. En consequenza da quai pativa il pajais sut problems economics.

L’october 1977 ha il servetsch secret britannic avertì d’activitads militaras augmentadas en il sid da l’Argentinia. La Gronda Britannia ha sinaquai tramess duas fregattas ed in sutmarin en l’Atlantic dal Sid ed ha endrizzà ina zona serrada da 25 miglias enturn las Inslas dal Falkland. En consequenza han las contractivas gì lieu il december 1977 en ina situaziun precara. Ils 22 da december 1978 ha la junta plinavant cumenzà l’operaziun Soberiana per occupar militarmain las inslas situadas al Kap Hoorn ed invader il Chile. Quest’acziun han ins dentant interrut suenter paucas uras.

L’onn 1979 ha la nova regenza conservativa britannica elegì Nicholas Ridley sco negoziader. Suenter in viadi sin las inslas ha el proponì da surdar la suveranitad a l’Argentinia, dentant da dar a fittanza las inslas als abitants per in temp nundeterminà tenor il model da Hongkong. Ni ils abitants da las inslas ni il parlament n’han dentant dà il consentiment a sia proposta. Il settember 1981 è Ridley vegnì remplazzà tras Richard Luce. Ins aveva dentant gia planisà negoziaziuns cun l’Argentinia per il december 1981, uschia che Luce n’è betg vegnì da far propostas constructivas.

L’onn 1981 ha il militar argentin gudagnà a moda sanguinusa cunter ils guerrigliers. L’economia staatala era dentant ruinada: l’inflaziun muntava a 140 %. Il december 1981 ha general Leopoldo Galtieri stgatschà il schef da la junta Viola e surpiglià la pussanza. Sin giavisch da l’Argentinia han ins sinaquai spustà las contractivas. Il Foreign Office britannic ha vis en quest gudogn da temp ina schanza.

Cun ina sperta victoria patriotica en la dumonda da las Malvinas vuleva Galtieri far taschair la critica publica davart la situaziun economica e davart dumondas dals dretgs umans. Sco stgisa ha el prendì il fatg ch’il davos guvernatur argentin era vegnì assassinà avant 150 onns. En las Naziuns unidas han ins fatg pressiun cun far allusiun a moda subtila ad in’invasiun, ma ils Brits han ignorà questa smanatscha. Ils Argentins han interpretà la tenuta dals Brits sco retratga e pensavan che quels vegnian a surlaschar las inslas senza cumbatter. Ina conferma da lur idea han ils Argentins cret da vesair en il fatg che la davosa unitad da la Royal Navy, la HMS Endurance, è sa retratga il 1981. En pli ha il British Nationality Bill dal medem onn restrenschì la naziunalitad britannica d’ina gronda part dals abitants da las Inslas dal Falkland. Sia nov’amicizia tar l’USA ha rinforzà la persvasiun da Galtieri che la Gronda Britannia na possia betg manar ina guerra en l’Atlantic dal Sid senza sustegn da l’USA. Tenor plan dal schef da la marina argentina, Jorge Anaya, è vegnì decis da recuperar las Inslas dal Falkland/Malvinas entaifer in onn. Anaya veseva er la schanza d’etablir ina basa militara sin las Malvinas ch’il Chile n’avess betg pudì cuntanscher. Quai avess purschì a l’Argentinia in avantatg en il conflict latent cun ses stadi vischin.

Situaziun da partenza militara

Argentinia

L’aviatica militara argentina (Fuerza Aérea Argentina, curt FAA) disponiva d’ina gronda part eroplans ed armas modernas, tranter quels aviuns da chatscha Mirage III, bumbardaders da chatscha Mirage 5 e bumbardaders da chatscha pli vegls, ma anc adina fitg ferms dal tip Douglas A4. Ultra da quai disponiva ella d’eroplans per cumbat terrester FMA-IA-58. Quels eran vegnids sviluppads en l’Argentinia e pudevan partir da curtas plazzas d’aviatica improvisadas. Quai era oravant tut impurtant per l’adiever sin las Inslas dal Falkland, perquai che mo in dals champs d’aviaziun era betunà. Plinavant aveva la FAA anc vegls bumbardaders dal tip English-Electric-Canberra.

L’aviatica militara argentina era dentant preparada surtut per ina guerra cunter il Chile u ils guerilleros e cunquai plitost per cumbatter objects terresters sin curtas distanzas che bastiments sin lungas distanzas. Perquai disponiva l’Argentinia per la FAA e la marina mo da dus Lockheed C-130 ch’ins aveva modifitgà ad eroplans per tancar. Las Mirage na pudev’ins betg tancar en l’aria. En pli disponiva la FAA mo d’eroplans d’exploraziun insuffizients e da veglias rachetas aria-aria. Las rachetas aria-bastiment da quel temp supermodernas dal tip Exocet, ch’avessan pudì esser in privel serius per la flotta britannica, eran bain empustadas en Frantscha. A l’entschatta da la guerra stevan dentant, tenor indicaziuns argentinas, mo quatter a disposiziun.

Sper questas forzas armadas da l’aviatica militara aveva l’Argentinia anc tschintg Dassault Super Etendards da l’aviatica marina ch’ins pudeva tancar en l’aria. Ins aveva empustà 14 eroplans, ma fin l’entschatta da la guerra eran mo tschintg furnids. Pervia d’in embargo stueva in da quels star per terra e servir sco magasin da tocs da reserva.

Las forzas armadas marinas consistivan d’ina gruppa da cumbat da portaviuns, d’ina gruppa da cumbat da bastiments cruschaders, d’ina gruppa da cumbat da corvettas e da dus sutmarins.

La gruppa da cumbat da portaviuns (Grupo de Tareas 79.1) cumpigliava il portaviuns vegl ARA Veintecinco de Mayo cun ina squadriglia da Skyhawks, dus destruiders moderns britannics (ARA Santisima Trinidad ed ARA Hércules) sco escorta da protecziun ed il provedider da flotta ARA Punta Médanos.

La gruppa da cumbat da bastiments cruschaders (Grupo de Tareas 79.3) consistiva dal bastiment cruschader ARA General Belgrano cun escorta da protecziun. La Belgrano, ch’era vegnida messa en servetsch l’onn 1938 sco USS Phoenix e surpigliada pli tard dals Argentins, disponiva da 15 chanuns da 155 mm e d’otg chanuns da 127 mm. L’escorta da protecziun cumpigliava ils dus destruiders ARA Hipólito Bouchard ed ARA Piedra Buena dal temp da la Segunda Guerra mundiala. A la gruppa da cumbat appartegneva ultra da quai l’ARA Punta Delgada.

La gruppa da cumbat da corvettas (Grupo de Tareas 79.4) consistiva da trais corvettas modernas franzosas D’Estienne d’Orves cun rachettas Exocet: ARA Drummond, ARA Granville ed ARA Guerrico.

La flotta da sutmarins argentina cumpigliava dus sutmarins da la Segunda Guerra mundiala e dus sutmarins da riva moderns construids en la Republica Federala Tudestga da la classa da sutmarins 209. S-22 Santiago del Estero vegniva duvrà sco furnitur da tocs da reserva per S-21 Santa Fe e S-31 Salta n’era betg anc pront per il cumbat. La S-32 San Luis perencunter è stada fitg problematica per la Royal Navy.

Gronda Britannia

La Royal Navy n’era betg preparada d’esser la forza principala d’ina tala operaziun maritima en ina regiun uschè lontana. Ella era plitost concepida per cumbatter en ina terza guerra mundiala entaifer la structura da la NATO. En uschia in cas fissi stà ses pensums principal da segirar las vias da colliaziun transatlanticas (oravant tut la largia tranter la Grönlanda, l’Islanda e la Gronda Britannia) cunter la flotta dal nord sovietica. Perquai eran ins sa concentrà sin la defensiun da sutmarins. Tenor stimaziuns dal vest fiss il privel d’attatgas simultanas or da l’aria stà pitschen, uschia ch’ils bastiments britannics disponivan mo d’abilitads limitadas da defensiun cunter aviuns. Consequentamain han ins prendì ord servetsch a la fin dals onns 1970 per motivs da custs ils portaviuns gronds HMS Eagle e HMS Ark Royal ed ils eroplans correspundents dal tip Blackburn Buccaneer. Sin fundament dals auts custs ha la regenza britannica desistì da reveder l’Ark Royal, da la quala ins aveva anc augmentà il 1972 la valita da cumbat. Era l’eliminaziun dals portaviuns pitschens era gia decidida. La HMS Bulwark è vegnida messa l’onn 1980 ord funcziun ed era l’onn 1982 gia en in stadi memia nausch per la reactivar spertamain, la HMS Hermes dueva suandar quel onn. Sustegn da l’aria dueva vegnir en cas da guerra u da basas sin terra u da portaviuns americans. Cun l’Australia eran ins sa cunvegnì da vender la HMS Invincible ch’era relativamain nova. En connex cun rinforzar las rachettas dals sutmarins han ins plinavant reducì las forzas sur l’aua. La Royal Air Force era sin il precint da metter ord servetsch l’Avro Vulcan en favur dal Panavia Tornado che vegniva introducì plaun a plaun. Tar las forzas terrestras aveva la modernisaziun da la British Army of the Rhine prioritad. Il matg 1981 aveva il minister da la defensiun John Nott edì in cudesch alv cun maximas drasticas da restructuraziun.

Guerra

Invasiun argentina

Il plan d’invasiun è vegnì elavurà d’admiral Jorge Anaya, il cumandant passiunà anti-britannic da la marina argentina. Suenter ch’ulteriurs discurs eran ids da l’aua giu il schaner 1982 han ins finì il plan d’attatga; l’invasiun dueva cumenzar l’avrigl. Avant l’attatga hai dà in’‹invasiun› sin in’insla situada en il sid da la Georgia dal Sid (1300 kilometers en il sidost da la Inslas dal Falkland). Ques’acziun militara è vegnida realisada ils 19 da mars 1982 tras ina gruppa da civilists argentins. Ins ha cumandà ils 20 da mars 1982 als bastiments da patruglia da l’Antarctica HMS Endurance da la Royal Navy da manar davent da l’insla ils civilists. Ils 23 da mars è vegnida l’ordra da Londra da fermar a Grytviken e spetgar sin ulteriuras ordras. Skipper Mills è sgulà cun sergent major Peter Leach en in helicopter dal tip Wasp ina runda d’exploraziun sur Leith ed ha vis ch’il bastiment argentin Bahia Paraiso stizzava fieu. Il Foreign Office ed il Ministeri da defaisa dal Reginavel Unì a Londra han perencunter scumandà in’‹acziun da pulizia› da vart da la HMS Endurance ed han dà l’ordra da patrugliar. Ils 27 da mars ha la Bahia Paraiso bandunà Leith, ha dentant medemamain patruglià parallel tar la HMS Endurance. La saira dals 31 da mars ha Londra fatg a savair la HMS Endurance ch’ina invasiun da las Inslas dal Falkland stettia avant porta e dà l’ordra al bastiment da turnar a Port Stanley.

Il prim d’avrigl a las 15.30 uras ha il guvernatur da las Inslas dal Falkland, Rex Hunt, retschavì la novitad da Londra ch’ina invasiun argentina stettia curt avant porta. Sinaquai ha el laschà prender mesiras da defaisa ils 86 marines che stevan sut il commando da maior Mike Norman. Per impedir in atterrament cun eroplans han ins parcà autos sin las pistas da partenza dal champ d’aviaziun da Port Stanley. Per lung da tschancuns da la riva ch’eran adattads per ina sbartgada han ins mess fildarom cun spinas. Il cutter Forrest sut Jack Sollis è vegnì tramess a tschertgar cun radar navs da sbartgar argentinas. L’autra damaun vers las 05.15 uras han ins vis las emprimas. Gia a las 04.30 uras èn 120 schuldads da l’unitad speziala argentina Buzo Tactico sa tschentads cun helicopters en il vest da Port Stanley al Mullet Creek. Ina part da l’unitad ha attatgà ils quartiers dals Royal Marines cun la speranza da surprender quels en sien, entant ch’ina autra part ha attatgà il bajetg dal guvernatur. Quel è vegnì defais da 31 Royal Marines, d’indesch commembers da l’equipa da la HMS Endurance e d’in ex-marine. Tar il cumbat èn trais schuldas argentins vegnids mazzads e trais ulteriurs èn vegnids fatgs praschuniers. A las 06.30 uras èn las forzas armadas principalas argentinas sa tschentadas en il Yorke Bay, damanaivel dal champ d’aviaziun, cun chars armads da transport AAV7 Amtrac. In dals tancs han ins pudì sajettar giu. Ina da las navs da sbartgar è vegnida sfundrada cun in’arma cunter tancs dal tip FFV Carl Gustaf, cura ch’ella ha empruvà d’entrar en il port da Port Stanley. Enturn las 08.30 uras ha il guvernatur contractà davart ina capitulaziun essend evident ch’i na fascheva betg pli senn da cumbatter ils Argentins ch’avevan uss armas grevas. Tar il cumbat èn tschintg schuldads argentins vegnids mazzads e set blessads, entant ch’ils Brits n’han gì naginas sperditas. Ils Royal Marines, il guvernatur e tut ils auters abitants che vulevan èn vegnids transportads en bartga en Gronda Britannia.

Udind quellas novas han fullas da pievel inundà a Buenos Aires la plazza avant il palaz dal president, la Plaza de Mayo, cun bandieras. A Londra era la regenza schoccada da quel ‹venderdi nair›.

Emprovas da schliar il conflict a moda diplomatica

Ils Brits han spert pudì organisar ina pressiun diplomatica cunter l’Argentinia. Entant che la gronda part da la glieud en Gronda Britannia sustegneva in’emprova da reconquistar las inslas, era l’opiniun internaziunala fermamain dividida. Ils Argentins argumentavan che la Gronda Britannia saja ina pussanza coloniala ch’emprovia da reconquistar ina colonia d’ina pussanza locala. Ils Brits han dentant gudagnà il gieu da diplomazia cun renviar al princip da l’autodecisiun da las Naziuns unidas e cun sa mussar pronts per in cumpromiss. Il secretari general da lez temp, Javier Pérez de Cuéllar, ha ditg ch’el saja surstà dal cumpromiss fatg amogna dal Reginavel Unì. Ma l’Argentinia ha refusà quel e giustifitgà sias pretensiuns da possess cun eveniments d’avant la fundaziun da l’ONU l’onn 1945. Blers commembers da l’ONU eran conscients che lur agens cunfins na sajan betg pli segirs, sche dretgs talmain vegls vegnissan puspè activads. Uschia ha l’ONU approvà ils 3 d’avrigl ina resoluziun che pretendeva che las truppas argentinas sa retirian da las inslas e chalian cun las ostilitads. Ils 10 d’avrigl ha la Cuminanza europeica d’economia approvà sancziuns da commerzi cunter l’Argentinia.

Per ils Stadis Unids da l’America era la guerra in dilemma tut spezial. Per l’ina n’avevan ins –­ amez la Guerra fraida – betg previs ina guerra tranter dus stadis dal vest. Per l’autra era l’USA alliada cun omadus stadis ed omadus spetgavan sustegn. L’Argentinia ed ils blers stadis latinamericans vesevan la dumonda dal possess da las inslas sco conflict colonial e spetgavan dals Stadis Unids ch’els ageschian tenor la doctrina da Monroe ed impedeschian ina ‹recolonialisaziun›. La Gronda Britannia perencunter spetgava da ses allià politic e militar il pli impurtant medemamain sustegn da defender las inslas ch’ins considerava sco territori britannic legitim. Betg sustegnair la Gronda Britannia ni schizunt impedir ella activamain fiss stà catastrofal per la posiziun da l’USA entaifer la NATO. Ins avess numnadamain dubità davart il sustegn da l’USA era entaifer la lia da la NATO. Bain n’appartegnevan las Inslas dal Falkland betg al contract da l’Atlantic dal Nord, da l’autra vart era in commember da la NATO vegnì attatgà directamain.

Ils Stadis Unids han perquai empruvà da cuntanscher ina schliaziun diplomatica e d’evitar ina guerra tranter lur alliads. Il parairi da president Ronald Reagan ch’el na possia betg chapir, daco che dus alliads sa scognian ‹per insaquants grips da glatsch› è daventà famus. Il minister per l’exteriur Alexander Haig ha manà dals 8 fin als 30 d’avrigl ina missiun da diplomazia da ‹shuttle›, avant che Reagan ha la finala declerà da sustegnair la Gronda Britannia ed ha mess en moviment sancziuns cunter l’Argentinia. Quai era stà intschert a l’entschatta ed è, sco quai ch’i vegn pretais, la finala stà il resultat da l’insistenza dal minister da defensiun da l’USA Caspar Weinberger. Quel duai avair proponì al president da sustegnair il Reginavel Unì. Oramai n’eri betg pli pussaivel per l’USA da betg sa maschadar en, perquai ch’ils Brits duvravan lur insla Ascension en l’Atlantic sco basa logistica. Quella avevan els dentant dà en locaziun als Stadis Unids. L’USA han plinavant furnì rachettas per la defensiun da l’aria (plitost veglias) e duajan, sco quai che Weinberger ha pretais pli tard, avair dà en locaziun in portaviuns (quai percunter è vegnì dementì tant da l’USA sco da la Gronda Britannia). Ultra da quai han ils Stadis Unids sustegnì ils Brits cun servetschs da novitads (decifrar la telecommunicaziun da las forzas armadas argentinas, exploraziun da satellit ed agid da communicaziun). A medem temp han ins furnì a las forzas armadas britannicas muniziun da partenaris d’allianza e dà liber magasins ch’eran previs per la defensiun da l’Europa Centrala.

Preparaziuns da guerra britannicas

L’aviun da chatscha britannic Sea Harrier

Ils Brits planisavan da sa fidar d’ina truppa d’elita da la marina. Quella consistiva da pliras parts:

• la truppa d’intervenziun enturn il portaviuns HMS Invincible (anc en la fasa d’emprova) ed il HMS Hermes (che dueva vegnir vendì a l’India), cumandà d’admiral J. F. Woodward (pli enconuschent sco Sandy Woodward) e
• la truppa d’assagl amfibica, cumandada da M. C. Clapp.

Tant Clapp sco Woodward eran suttamess directamain al schefcumandant en Gronda Britannia, admiral Sir John Fieldhouse, ch’era il cumandant global da l’operaziun. Ils 5 d’avrigl 1982 è l’emprima furmaziun da flotta partida da ports britannics en direcziun da l’Atlantic dal Sid.

Per tegnair davent dal territori da cumbat bastiments neutrals durant la guerra ha il Reginavel Unì declerà in territori da 360 kilometers (200 miglias marinas) enturn las Inslas dal Falkland sco ‹zona d’exclusiun da guerra› avant che cumenzar las operaziuns. Perquai ch’i na deva betg plans per reconquistar las Inslas dal Falkland, han ins adattà ils plans britannics per in’invasiun sovietica en Norvegia e la sbartgada sequenta da truppas britannicas per las Inslas dal Falkland. Il bastiment da passagiers renumà Queen Elizabeth 2 è vegnì requirì sper auters bastiments e mess en funcziun sco transportader da truppas svelt.

Mez avrigl avevan ils Brits rimnà ina gronda forza armada da l’aria sin l’insla Ascension, inclusiv in dumber considerabel d’eroplans da tancar ed aviuns da chatscha dal tip F-4 Phantom per proteger quels. La taskforce principala da la marina è partida da la Gronda Britannia vers sid, entant ch’ina pitschna forza armada è sa separada dad ella per conquistar la Georgia dal Sid.

Reconquista da la Georgia dal Sid

Charta da la Georgia dal Sid

Margaret Thatcher

Ils Argentins avevan duas staziuns militaras sin la Georgia dal Sid, ina a Leith ed ina a Grytviken. Els na sa muventavan strusch ordaifer quellas staziuns, perquai han dus collavuraturs dal British Antarctic Survey (BAS) e dus collavuraturs da l’Independent Television (ITV) pudì star sin l’insla senza vegnir vis. La HMS Endurance observava ils Argentins or d’ina distanza da var 60 miglias marinas, zuppada tranter culms da glatsch, ed aveva er contact cun ils collavuraturs dal BAS e da l’ITV.

La forza armada per la Georgia dal Sid che dueva realisar l’Operation Paraquet consistiva dal destruider HMS Antrim e da la fregatta HMS Plymouth cun truppas dal Special Air Service (SAS). Plinavant dal Special Boat Service (SBS) e d’ina cumpagnia dals Royal Marines sin il bastiment auxiliar RFA Tidespring. Ils 19 d’avrigl ha la HMS Conqueror, in sutmarin da la classa da Churchill, explorà la costa dal nord da la Georgia dal Sid. Ils 20 d’avrigl ha in eroplan d’exploraziun dal tip Handley Page Victor, ch’era partì sin l’insla Ascension, sursgulà l’insla e cartografà quella cun in radar. Ins n’ha betg vis bastiments argentins en la vischinanza da l’insla.

Avant l’invasiun planisada dals Royal Marines èn las emprimas truppas d’exploraziun da la SAS e da la SBS idas a la riva. Pervia da trid’aura n’han ellas betg pudì cuntanscher il punct d’observaziun planisà ed han stuì star sur notg sin in glatscher. Perquai ch’igl ha dà l’auter di in stemprà, han ils schuldads dal SAS dumandà per agid. Empruvond da transportar davent els, èn dus helicopters crudads giu tras whiteouts (fenomen meteorologic che fa svanir il cunfin visibel tranter tschiel e terra). In’ulteriura emprova è dentant reussida.

Ils 23 d’avrigl hai dà in alarm da sutmarins tar ils Brits e l’operaziun è vegnida interrutta; la RFA Tidespring è sa vulvida vers l’auta mar per evitar in’entupada. Ils 24 è la furmaziun britannica sa gruppada da nov ed ha empruvà d’attatgar il sutmarin argentin, l’ARA Santa Fe (l’anteriur USS Catfish (SS-339) da la classa americana Balao). Ils 25 è il sutmarin vegnì localisà e donnegià talmain cun helicopters, mitraglias e rachettas anti-bastiment dal tip AS.12 ch’el ha stuì sa retrair a la costa da la Georgia dal Sid senza pudair sfunsar. Là l’han ils Argentins bandunà. L’equipa ha capitulà davant las forzas britannicas.

Ils Brits han decidì d’attatgar uss spertamain. Perquai che la RFA Tidespring era anc lunsch davent cun la gronda part dals schuldads, han ins mess ensemen trais teams improvisads cun totalmain 72 schuldads. Quels èn sa tschentads cun helicopters sin l’insla. Tar Grytviken han ils schuldas prendì posiziun e la HMS Plymouth e la HMS Antrim han sajettà 235 culps en il conturn dal vitg per demonstrar als Argentins lur forza da fieu. Sinaquai han quels capitulà. Il proxim di han era ils schuldads argentins che sa chattavan sper Leith capitulà.

Quai han ils Brits communitgà l’auter di uffizialmain. La primministra Margaret Thatcher ha purtà la nova en las medias ed ha pretais: «Rejoice, rejoice!» («As legrai, as legrai!»). Il minister da defensiun da lez temp, Sir John Nott, ha inditgà pli tard che la reconquista da la Georgia dal Sid haja surtut duì emplenir las novitads ed augmentar la morala.

Operaziun Black Buck

In bumbardader Avro 698 Vulcan sco quai ch’els èn vegnids duvrads durant l’operaziun Black Buck

Il prim da matg ha l’operaziun cunter las Inslas dal Falkland cumenzà. L’emprima operaziun è stada l’attatga Black Buck 1 che la RAF ha manà davent da l’insla Ascension cun in bumbardader tal tip Avro 698 Vulcan sin la plazza aviatica da Port Stanley. Il Vulcan era concepì per missiuns a distanza media en l’Europa. Perquai na tanscheva sia capacitad da tanc betg per in sgol direct. Il viadi d’ir e turnar da 13 000 kilometers pretendeva da tancar pliras giadas en l’aria. Ils eroplans da tancar da la Royal Air Force eran bumbardaders modifitgads dal tip Victor. Perquai ch’ins na pudeva betg chargiar avunda carburant, stuevan ins proceder a moda fitg cumplitgada: Per sgular in Vulcan cun 21 bumbas a l’arrivada èn dus bumbardaders dal tip Vulcan ed endisch eroplans da tancar partids, da quels in bumbardader e dus eroplans da tancar sco reserva. Ils eroplans da tancar han tancà in suenter l’auter ils bumbardaders respectivamain ils auters eroplans da tancar ed èn lura turnads enavos. Il davos eroplan da tancar ha tancà anc ina giada il Vulcan avant che quel attatgia ed è sez anc vegnì tancà ina giada sin via enavos d’in eroplan da tancar che sgulava encunter ad el. Trais ulteriurs eroplans da tancar (in exploratur da lunga distanza dal tip Nimrod e trais ulteriurs eroplans da tancar) èn sgulads encunter al Vulcan, cura che quel è turnà enavos da l’attatga. Cun quell’enorma lavur logistica han ins tutgà tar l’emprima attatga mo cun ina bumba la pista da la plazza aviatica da Port Stanley. Las autras bumbas han dentant fatg per part donns ad autras parts impurtantas da la plazza aviatica. Uschia ha quella attatga gì in success tactic magari limità, pli impurtant è stà l’effect politic e psicologic.

Mo paucas minutas suenter l’operaziun Black Buck han nov Sea Harriers fatg in’attatga da la Hermes cun bittar bumbas cun granatas sin Port Stanley e la plazza aviatica pitschna da pastg da Goose Green. Omaduas attatgas han destruì eroplans sin terra e donnegià minimalmain l’infrastructura da la plazza aviatica. Supplementarmain han trais bastiments da guerra sajettà sin il champ aviatic da Port Stanley. Entant aveva l’aviatica militara argentina gia cumenzà cun in’atgna attatga, manegiond che sbartgadas britannicas sajan en cursa u da spetgar mintga mument.

La Grupo 6 ha attatgà senza atgnas sperditas las forzas armadas marinas britannicas. Dus eroplans d’autras furmaziuns èn vegnids sajettads giu da Sea Harriers ch’operavan da la Invincible. Igl ha dà in cumbat aviatic tranter Harriers e chatschaders Mirage da la Grupo 8. Omaduas varts na vulevan l’emprim betg entrar en in cumbat sin l’autezza optimala da l’inimi. La finala èn duas Mirages idas pli a bass per attatgar. Ina è vegnida sajettada giu, il pilot da l’autra vuleva la finala sa tschentar a Port Stanley pervia da mancanza da carburant. Là è l’eroplan vegnì sajetta giu da las atgnas truppas.

L’attatga or da l’aria ed ils resultats dals cumbats aviatics han gì effects strategics. Il cumond superiur argentin pensava che l’entira costa argentina dal continent saja periclitada d’attatgas britannicas. Perquai han ins transferì la Grupo 8 – la suletta gruppa da l’aviatica militara argentina ch’aveva aviuns da chatscha – pli lunsch en il nord. Uschia pudev’ins era anc cuntanscher la regiun da Buenos Aires. Il temp da servetsch che steva a disposiziun per ils eroplans sur las Inslas dal Falkland è anc sa sminuì ina giada considerablamain tras il sgol d’arriv pli lung. Las Mirages eran evidentamain inferiuras als Harriers, surtut tras lur rachettas aria-aria insuffizientas. Quai ha manà al fatg che l’Argentinia aveva gia pers a l’entschatta da la guerra il domini d’aria sur las Inslas dal Falkland.

Guerra maritima

Ils 2 da matg è il bastiment cruschader lev ARA General Belgrano ch’era tecnicamain antiquà e derivava anc dal temp d’avant la Segunda Guerra mundiala (ma ch’era entant vegnì modernisà) vegnì sfundrà ordaifer la zona d’exclusiun. L’ironia è stà ch’il sutmarin d’atom HMS Conqueror (S48) l’ha sfunsà cun torpedos vegls da la Segunda Guerra mundiala. Perquai che la Belgrano ha gia stuì vegnir dada si suenter 20 minutas ed ils destruiders d’accumpagnament da la Belgrano èn l’emprim sparids e pir turnads pli tard per salvar ils naufragiads, ha la sfundrada custà la vita a 323 persunas. Questa sperdita ha direntà la tenuta da la regenza argentina e fatg ch’ina schliaziun cun tractativas è stada nunpussaivla. La sperdita da la Belgrano è daventada ina ‹cause célèbre› per adversaris da la guerra che proclamavan ch’il bastiment sa muventava da quel temp davent da las Inslas dal Falkland. Ins ha rinfatschà a la regenza britannica ch’ella haja sfundrà la Belgrano aposta per far ir da l’aua giu in’emprova d’intermediaziun da vart da l’USA. Tenor indicaziuns britannicas era il bastiment bain antiquà, dentant vegnì armà tar la modernisaziun tranter auter cun indriz da radar ollandais e rachettas Exocet che furmavan in grond privel per ils bastiments britannics. La gasetta da boulevard britannica The Sun ha sinaquai scrit sia renumada lingia grassa Gotcha (‹tschiffà›) ch’ins ha dentant relativà suenter ch’igl è stà cler, quants umans ch’eran vegnids per la vita. La marina argentina ha retratg suenter l’incident tut ses bastiments ed era il portaviuns argentin che fiss stà la mira da la Conqueror è restà en il port. Per attatgar ils bastiments britannics èn ils Argentins be pli sa fidads d’eroplans da guerra. Era il provediment da l’insla funcziunava be pli cun aviuns da transport dal tip C-130 Hercules che sa tschentavan la notg.

Dus dis suenter la sfundrada da la Belgrano han ils Brits pers ils 4 da matg in destruider dal tip 42, la HMS Sheffield, suenter ch’il culp d’ina rachetta Exocet aveva dà fieu a la nav. Igl ha dà 20 morts. Suenter che dus bastiments èn vegnids chattads da l’aviatica militara da la marina argentina (COAN), èn dus COAN Super Étendards partids ch’eran armads cun mintgamai in’Exocet. Suenter esser vegnids tancads tras in C-130 Hercules curt suenter la partenza, èn els sgulads bass, èn s’auzads per mesirar cun radar ed han sajettà las rachettas da 30 fin 50 kilometers distanza. Ina ha sbaglià la HMS Yarmouth, l’autra ha tutgà la Sheffield. Il chau da l’Exocet n’è betg detunà, ma il rest dal carburant ha dà fieu al bastiment. Intginas uras pli tard han ins dà si il bastiment ch’è sfundrà suenter sis dis. Entant han ins tratg enavos ils auters destruiders da lur posiziun malsegira. Il militar britannic fiss stà exponì senza protecziun ad in’attatga.

Suenter l’incident hai dà plans per in’acziun da commando dal SAS cunter l’unitad FAA ch’era equipada cun rachettas Exocet. Schuldads dal SAS duevan tenor ils emprims plans schizunt sa tschentar cun eroplans da transport C-130 sin il champ d’aviaziun, destruir las rachettas ed ils eroplans e suenter mazzar ils pilots. Pli tard han ins midà il plan. Ils schuldads duevan vegnir transportads cun in sutmarin a la riva e fugir suenter l’acziun a Chile. Ins n’ha dentant betg realisà il plan suenter ch’in helicopter che dueva metter giu in team d’exploraturs è vegnì scuvert ed è sgulà sinaquai a Chile.

Il fatg ch’ils Argentins avevan material da guerra franzos era ina gronda chargia per ils Brits, perquai ch’ils Franzos eran gia lura stretgamain alliads cun ils Brits. Era la Frantscha era en in dilemma, perquai ch’ella veseva co che l’agen material da guerra fascheva gronds donns ad in dals alliads ils pli stretgs. In’acziun da commando argentina (pseudonim Operation Algeciras) cunter bastiments da guerra britannics a Gibraltar ha la polizia spagnola pudì evitar.

Acziun da commando dal SAS a Pebble Island

Als Brits n’èsi betg reussì da segirar il suramaun en l’aria, quai che fiss stà da muntada essenziala per ina sbartgada amfibica. Quai vegniva surtut engrevgià dal fatg ch’ils portaviuns britannics stuevan vegnir staziunads ordaifer il champ d’acziun da las rachettas Exocet. Ils 14 da matg ha il SAS fatg a Pebble Island in’acziun da commando, tar la quala ins ha destruì numerus helicopters ed indesch eroplans. Las truppas dal SAS eran sa tschentadas cun bartgas plegablas; cun quai n’avevan las truppas argentinas betg quintà. La destrucziun dals helicopters restrenscheva la libertad da sa mover dals Argentins ch’avevan staziunà lur truppas en l’intern da las inslas. En il cas d’ina sbartgada vulevan els transportar las truppas cun helicopters als lieus da la sbartgada.

Sbartgada sin las Inslas dal Falkland

Lieus da sbartgada

La spertadad da las acziuns è vegnida augmentada cuntinuadamain en il decurs da la segunda mesadad dal matg. Las emprovas da l’ONU d’intermediar e far pasch han ils Brits refusà. Els pensavan tranter auter ch’i na fiss betg pussaivel da realisar la campagna sche quella vegniss retardada – il motiv eran ils stemprads smanatschants en l’Atlantic dal Sid.

Ils 21 da matg han ins cumenzà la reconquista cun debartgar al Port San Carlos situà a la costa dal nord dal Falkland da l’Ost. Avant la sbartgada han commandos dal SBS destruì in post d’observaziun dals Argentins. Diesch Argentins èn vegnids mazzads e sis arrestads. La marina ed il SAS han fatg attatgas da distracziun cunter Port Stanley e Darwin/Goose Green. A las 4.40 uras temp local èn las emprimas truppas debartgadas cun navs a Fanning Head. En ina staziun bandunada da pestga da balenas han ins endrizzà in lazaret champester ch’è restà staziunà là per il rest da la guerra. Cun l’alva han ins mess en posiziun chanuns da 105 mm e sistems da defensiun cunter aviuns dal tip Rapier. La construcziun dals sistems Rapier ha dentant durà pli ditg che planisà, uschia che quels n’eran betg anc en funcziun tar l’emprima cunterattatga dals Argentins. Da la vart britannica hai dà problems cun la coordinaziun. Cura che la sbartgada d’unitads che duevan liberar il vitg Port San Carlos da truppas argentinas è sa retardada, n’eran ils helicopters britannics che vegnivan per sustegnair betg infurmads. Igl è reussì als Argentins da sajettar giu dus helicopters Aérospatiale SA 341/342 Gazelle e da donnegiar in ulteriur grevamain. Trais commembers d’equipa èn morts. Ils schuldads argentins han pudì sa retrair en las muntognas, danunder ch’els èn vegnids transportads cun helicopters a Port Stanley.

Sin quai ha la FAA attatgà a las 10.30 uras ils bastiments en il Falklandsund. Las attatgas eran l’emprim nuncoordinadas ed han manà a paucs donns ed intgins blessads sin la vart dals Brits. Sco cuntramesira èsi reussì a quels da sajettar giu quatter aviuns argentins. Il suentermezdi hai dà ina nov’attatga, tar la quala la HMS Argonaut è vegnida donnegiada (trais morts). Ils Argentins han dentant pers in dals sis A4 Skyhawks. La fregatta HMS Ardent che sa chattava en il sid dal golf è anc vegnida bumbardada pli ferm ed ha retschet set culps (22 morts). L’Ardent è vegnida dada si en consequenza da quai ed è sfunsada il proxim di. Ils pilots da la FAA e da la marina argentina cumbattevan violentamain e faschevan frunt a las atgnas malas coordinaziuns ed a l’armament pli ferm dals Brits. Uschia sgulavan els attatgas sut l’autezza da las pitgas dals bastiments britannics cun manevras giagliardas, quai ch’aveva dentant savens per consequenza che las bumbas na vegnivan betg d’explodir suenter la curta crudada.

A la fin dal D-Day eran bunamain tut las fregattas ch’avevan prendì part a l’operaziun da sbartgada donnegiadas tras attatgas or da l’aria. Tuttina eri reussì da metter a riva 3000 schuldads e 1000 tonnas material e da segirar il chau da la punt. Ils Argentins han pers tut en tut 13 eroplans.

La HMS Coventry

Ils 23 da matg è il HMS Antelope medemamain sfunsà suenter esser vegnì tutgà d’ina bumba. Quai ha mussà ch’ils bastiments britannics na pudevan betg sa defender cunter attatgas or da l’aria a curta distanza.

Ils 25 da matg è il bastiment da container Atlantic Conveyor sfundrà suenter in culp d’ina rachetta Exocet. Il bastiment aveva chargià helicopters, material per construir pistas da partenza e d’atterrament sco era tendas. Il medem di è il destruider HMS Coventry vegnì sfundrà tras bumbas, quai ch’ha custà la vita a 19 mariners. Tar quest’attatga è plinavant la fregatta HMS Broadsword vegnida donnegiada grevamain. Ils Argentins han pers tar quellas attatgas 21 aviuns.

Battaglia da Goose Green

Charta da la battaglia da Goose Green

Ils Brits planisavan da conquistar ils 28 da matg Darwin e Goose Green, il segund grond lieu sin las Inslas dal Falkland. L’attatga sin Goose Green dueva surtut rinforzar la morala da las truppas britannicas ch’eran fin là zuppadas en la champagna. Ils schuldads dal 2 Para duevan exequir l’attatga, sustegnids d’ina battaria cun chanuns da 105 mm e da la HMS Arrow cun chanuns da 4,5 zoll. Perquai ch’ins aveva pers ils helicopters cun l’Atlantic Conveyor, han ils schuldads stuì transportar il material a pe, damai che la via n’era betg adattada per vehichels. Tras in sbagl da la BBC han ins annunzià l’invasiun da Goose Green en il BBC World Service avant ch’ella ha insumma gì lieu.

Ils Argentins eran pronts da defender il lieu energicamain, per l’ina perquai che la stretga da Darwin/Goose Green era tacticamain impurtanta e per l’autra perquai ch’il segund grond champ d’aviaziun da l’insla sa chattava qua. Ils Argentins avevan rinforzà ils 500 commembers da las forzas armadas da l’aria tras 950 umens dal Mount Kent. Suenter l’invasiun avevan els amplifitgà il champ d’aviaziun sper Goose Green per sustegnair il cumbat sin terra tras eroplans dal tip Pucarás. Ultra da quai èn vegnidas erigidas bunas e fermas posiziuns da defaisa. Las truppas disponivan da trais chanuns da 105 mm e da trais chanuns da 35 mm per la defensiun cunter aviuns. La relaziun da schuldads muntava a trais ad in per ils Argentins.

Suenter che las unitads britannicas eran idas en posiziun, han ellas scuvrì trais posiziuns dals Argentins ed han pretendì sustegn or da l’aria dals Harriers. In Harrier è vegnì sajetta giu tar quell’attatga, il pilot ha dentant survivì ed è vegnì salvà dus dis pli tard d’in helicopter britannic. Duas cumpagnias britannicas han attatgà, èn dentant fruntadas sin resistenza vehementa dals Argentins che sa chattavan en posiziuns bain segiradas e posiziunadas. Suenter ina greva battaglia han ils Brits gì il suramaun ed èn vegnids la saira fin a Goose Green. Là sa chattavan 114 civilists. Per quest motiv ha il cumandant britannic decidì ch’in cumbat saja memia privlus. El ha tramess dus praschuniers Argentins a Goose Green cun l’intimaziun da capitular. Il cumandant argentin ha acceptà quai suenter ch’el ha vis che sias unitads eran circumdadas – survalitond dentant lunschora il dumber dals schuldads britannics.

45 schuldads argentins èn morts, 1500 han ins mess en fermanza. Da vart britannica èn 17 schuldads morts, tranter els era il cumandant da battagliun Colonel Jones ch’aveva l’emprim manà l’attatga. 37 schuldads èn vegnids blessads. Jones è mort tar in’attatga persunala cunter ina posiziun da mitraglia ch’impediva temporarmain l’attatga dal battagliun e ch’aveva chaschunà grevas sperditas. Perquai ch’ins n’aveva betg a disposiziun ina reserva en il proxim conturn è il cumandant sa decidì d’attatgar la posiziun cun sia gruppa da stab. Ins ha undrà Jones postum cun la crusch da Victoria, la pli auta distincziun da la Gronda Britannia per curaschi en fatscha a l’inimi.

Battaglia a Port Stanley

Port Stanley è serrà en (num d’ozendi: Stanley)

Datoteca:RFA Sir Tristram.1982.jpg

RFA Sir Tristram suenter in culp da bumba

Ils 31 da matg èn ulteriurs 5000 schuldads sbartgads en il golf da Berkley ed han pudì conquistar il Mount Kent senza grondas difficultads. Port Stanley è sinaquai stà circumdà. Las attatgas or da l’aria han cuntinuà ed han mazzà ils 8 da zercladur 33 Welsh Guards e 18 ulteriurs umens sin la RFA Sir Galahad e la RFA Sir Tristram; blers auters han gì grevas brischadas. Quests schuldads eran mo a bord, perquai che la sperdita dals helicopters sin l’Atlantic Conveyor ha gì per consequenza ch’ins als ha stuì transportar sin l’aua. Els na vulevan betg esser nunprotegids da la trid’aura sin la terra – damai ch’ins aveva medemamain pers las tendas.

Ils 12 da zercladur 1982 è stà in ulteriur di da battaglias sanguinusas. Sin il Mount Longdon èn 23 schuldads britannics e 29 schuldads argentins morts. Ulteriuras 25 persunas èn vegnidas mazzadas tar la conquista dal Mount Tumbledown. 13 morts hai la finala dà, cura che la HMS Glamorgan è vegnida tutgada d’ina rachetta dal tip Exocet – sajettada d’in camiun. Quai ha puspè mussà, quant vulnerabels che bastiments èn cunter attatgas cun meds relativamain simpels.

Fin da la guerra

Armas laschadas enavos a Port Stanley

Ils 14 da zercladur 1982 è la garnischun argentina a Port Stanley stada battida. Il cumandant, general da brigada Mario Menendez, ha declerà la capitulaziun, 9800 schuldads èn ids a Port Stanley en praschunia da guerra. Ils 20 da zercladur han ils Brits reconquistà las Inslas da Sandwich dal Sid è communitgà che las ostilitads sajan terminadas. Il conflict ha cuzzà 72 dis; 236 (tenor in’autra indicaziun 255) schuldads britannics e 649 (da quai 323 sin il bastiment cruschader ARA General Belgrano) èn vegnids mazzads. Passa 11 000 schuldads argentins èn daventads praschuniers da guerra.

Durant la radunanza generala da l’ONU ils 3 d’october 1982 a New York City ha l’Argentinia insistì vinavant d’astgar posseder las Malvinas/Inslas dal Falkland. Ina resoluziun inoltrada il november 1982 ha pretendì che l’Argentinia e la Gronda Britannia contracteschian danovamain davart il status da las inslas. Per gronda dischillusiun dals Brits han er ils Stadis Unids sustegnì quest’idea.

Ils 19 d’october 1989 han las duas partidas da guerra declerà a Madrid la fin uffiziala dal conflict. Ma gia l’avrigl 1990 ha l’Argentinia declerà las Islas Malvinas sco part integrala da la nova provinza argentina Tierra dal Fuego. Il conflict resta pia nunschlià enfin il di dad oz. Gia ils 17 d’october 1982 aveva la Gronda Britannia staziunà ina nova squadriglia per survegliar l’aria (Flight 1435) a Port Stanley. Quella sa cumponiva da quatter eroplans da cumbat dal tip F-4 Phantom. Ils Phantoms han ins remplazzà l’onn 1992 cun Tornados F.3 e lezs il 2009 cun aviuns dal tip Eurofighter Typhoon.

Analisa

Militar

Praschuniers da guerra argentins a Port Stanley

Monument per ils morts argentins a Buenos Aires

Monument per ils morts britannics a Londra

Militarmain è la Guerra dal Falkland stada impurtanta, perquai ch’ina da las paucas battaglias sin l’aua suenter la Segunda Guerra mundiala ha gì lieu en quella guerra. La Guerra dal Falkland ha illustrà, quant vulnerabels che bastiments èn sin l’auta mar, quai tant tras rachettas sco tras sutmarins. Suenter han ins construì bastiments da guerra munids cun dapli materials grevamain inflammabels e cun novs indrizs da stizzar fieu. Las rachettas Exocet èn vegnidas vendidas cun grond success en tut il mund. Ils bastiments britannics n’avevan nagin sistem da sa defender a curta distanza, tals sistems èn vegnids introducids u sviluppads da bunamain tut las forzas armadas da la mar en ils onns suenter la Guerra dal Falkland. Era per las forzas armadas ch’opereschan sin terra ha la guerra purtà numerusas experientschas. Oravant tut da vart britannica avev’ins utilisà cun success armas destinadas cunter chars armads per attatgar fortezzas da champ dals Argentins.

Las relaziuns climaticas ordvart crivas e la tundra da las Inslas dal Falkland han mess sin dira emprova las forzas armadas d’omaduas varts. Tant da vart britannica sco da vart argentina èn unitads stadas en servetsch che n’avevan betg anc subì relaziuns climaticas cumparegliablas. Tras quai eran lur capacitad maximala e disponibilitad cleramain restrenschidas. Tar las unitads argentinas sa tractavi per gronda part d’obligads al servetsch militar da l’intern umid e chaud dal pajais. Perquai han las unitads britannicas che consistivan da schuldads da professiun dals paracrudaders e Royal Marines pudì gudagnar. Els avevan numnadamain gì bunas pussaivladads da scolaziun en Scozia ed en Norvegia ed avevan pudì rimnar là emprimas experientschas. Sa cumprovads eran plinavant chars armads levs da la gruppa d’exploraturs britannica per sustegnair l’infantaria.

L’emprima giada dapi la guerra d’enviern e las sequentas operaziuns da l’armada tudestga a partir da l’onn 1941 en Finlanda hai dà battaglias d’infantaria en la zona da clima subpolara. Sper las autas spertadads da vent en territori pauc cuvert furman la fradaglia e l’umiditad dal terren particularitads da quella zona da clima. Questa cumbinaziun ha tranter auter per consequenza che la protecziun da stivals da tgirom diminuescha. Uschia hai dà da vart britannica l’emprima giada dapi l’Emprima Guerra mundiala uschenumnads cas da ‹pe da foss› (marschira chaschunada tras l’umiditad). Per quest motiv han ins sviluppà stivals cun membrana da PTFE, era numnada Gore-Tex, perquai ch’ins aveva uschiglio mo a disposiziun stivals da gumma. Quest nov material han ins er tratg a niz per sviluppar vestgadira cunter vent e bletschira che lascha passar la vapur.

Igl è sa mussà che la buis da standard britannica aveva ina prestaziun limitada sco autochargiader senza fieu cuntinuant. Per ils cumbats da notg han ins stuì amplifitgar in apparat d’observaziun a radis infracotschens, plinavant mancava in perspectiv da mira. En consequenza han ins remplazzà la buis tras il tip SA80. Enconuschientschas han ins pudì gudagnar per la scolaziun e davart la psicologia d’in schuldà e sia prontadad da cumbatter entaifer ina pitschna cuminanza da cumbat tras coesiun. Differenzas en la scolaziun èn oravant tut sa mussadas tranter ils paracrudaders ed ils schuldads dals regiments da la garda. Dapi lura pretenda la scolaziun dals schuldads da la garda dapli, tant mentalmain sco fisicamain (tranter auter cun exercizis da descender cun la suga).

Bunas enconuschientschas hai dà per il servetsch da sanitad e l’agid a sasez ed als camarats. La fradaglia fa che las avainas sa tiran ensemen, i n’è perquai betg stà pussaivel per in schuldà senza experientscha e scolaziun da metter in cateter central. Perquai han ins mess ina cumpensaziun da volumen rectalmain tras in cateter flexibel da plastic. Ins ha fatg emprimas experientschas cun criogens che procuran per ina sfradentada natirala tar la tgira da blessads. Uschia han ins pudì sminuir la sperdita da sang ed il schoc fisic. A medem temp han ins stuì proteger ils schuldads ed en spezial ils blessads da hipotermia. Oravant tut da vart argentina era la vestgadira betg suffizienta per las cundiziuns meteorologicas. Malgrà questas experientschas sa fatschenta la scienza per part pir ozendi cun quest ‹emprim provediment› d’in blessà tras criogens per tegnair stabil quel fin ad ina tgira cumpletta en in ospital.

Politicamain

Politicamain ha la guerra mussà ch’i po era dar durant la Guerra fraida conflicts militars, sch’i dat valitaziuns sbagliadas. La guerra ha gì d’omaduas varts motivs e consequenzas politicas a l’intern. Tant la junta militara argentina (ch’era sut gronda pressiun interna pervia da la greva crisa economica) sco la regenza conservativa a Londra (che suandava ina politica d’economia liberala monetara per transfurmar la societad) han nizzegià la guerra per lur finamiras da la politica interna.

Uschia è la guerra stada in stausch massiv per la popularitad da Margaret Thatcher ed ha giugà ina rolla tar sia reelecziun l’onn 1983, malgrà che plirs commembers da sia regenza èn sa retratgs, inclusiv Sir John Nott, l’anteriur minister da defaisa. La guerra ha gì indirectamain effects impurtants sin l’Argentinia, pertge che la terrada dal pajais ha sfurzà il regent Leopoldo Galtieri suenter demonstraziuns violentas da demissiunar. Galtieri è vegnì remplazzà da general Reynaldo Bignone. Ils 9 da december 1983 è il pajais turnà a la democrazia.

A lunga vista ha il debachel terminà il fatg ch’il militar argentin è sa maschadà en la politica e l’ha discredità en la societad. A Comodoro Rivadavia, la sedia da la dretgira per il territori da guerra, èn 70 uffiziers e sutuffiziers vegnids accusads pervia da tractament inuman da schuldads durant la guerra. La terrada da l’Argentinia ha er terminà l’alternativa militara per schliar il conflict da Beagle ed ha manà al contract tranter il Chile e l’Argentinia da l’onn 1984.

Sperditas e custs da guerra

Gronda Britannia

• 258 morts (inclusiv otg mariners chinais e trais abitantas da las inslas), 777 schuldads, mariners e pilots blessads
• 2 destruiders: HMS Sheffield, HMS Coventry
• 2 fregattas: HMS Ardent, HMS Antelope
• 1 bastiment da sbartgar: RFA Sir Galahad
• 1 bastiment da container: Atlantic Conveyor
• 1 nav da sbartgar: Foxtrott 4

• 9 eroplans da cumbat Harrier
• 24 helicopters (13 èn ids a perder cun lur bastiments)

custs da guerra: ca. 2,5 milliardas glivras britannicas

264 veterans han sa prendì la vita durant ils 20 onns suenter la guerra, quai sin fundament da disturbis posttraumatics.

Argentinia

• 649 morts (inclusiv 18 mariners civils) e 1068 schuldads, mariners e pilots blessads
• 1 cruschader: ARA General Belgrano
• 1 sutmarin: ARA Santa Fe (demolì, bandunà)
• 2 bastiments da patruglia: PNA Río Iguazú e PNA Islas Malvinas (tschiffà)
• 3 navs da vitgira: Río Carcaraña, ARA Bahía Suceso, ARA Isla de los Estados
• 1 nav da spiunadi: Narwal
• 1 bastiment da tancar civil: Yehuin (tschiffà)

• 75 eroplans (14 tschiffads)
• 25 helicopters (15 tschiffads)

custs da guerra: betg enconuschents

Il dumber dals veterans ch’han sa prendì la vita durant ils 20 onns suenter la guerra sin fundament da disturbis posttraumatics munta a passa 450.

Consequenzas medicinalas da la guerra

Il fatg ch’il dumber da las victimas dal cumbat è d’omaduas varts pli pitschen ch’il dumber dals veterans ch’han sa prendì la vita, perquai ch’els pateschan da disturbis posttraumatics, è remartgabel. Tant en Gronda Britannia sco en l’Argentinia n’era il provediment dals veterans betg avant maun e sto esser manglus fin al di dad oz.

Armas d’atom en la Guerra dal Falkland

Gia durant la guerra han ins speculà, schebain la Gronda Britannia dovria armas atomaras. En las medias circulava l’opziun ch’i duaja vegnir arsentà ina citad per demoralisar ils Argentins. Quai en cas che la guerra duess ir mal per ils Brits. En emprima lingia vegniva la citad da Córdoba numnada.

Suenter ch’infurmaziuns eran vegnidas a la glisch, tenor las qualas bastiments da guerra britannics duajan avair gì durant la guerra armas atomaras a bord, ha la gasetta dal di britannica The Guardian pretendì scleriment. La regenza britannica ha dentant refusà pliras giadas da far indicaziuns latiers. Sinaquai ha la gasetta accusà per il dretg sin infurmaziun ed ha survegnì quel suenter ina dispita giuridica da plirs onns. Ils 5 da december 2003 ha il ministeri da defensiun a Londra confirmà che plirs bastiments hajan gì durant la guerra armas atomaras a bord. I saja dentant stà exclus davent da l’entschatta da duvrar las armas. Plinavant na saja nagin da quels bastiments stà en auas da l’America Latina. Il president argentin Néstor Kirchner ha pretendì ils 7 da december 2003 che la Gronda Britannia s’exculpeschia a moda uffiziala, perquai che ses pajais saja stà periclità e smanatschà a moda inadequata tras armas atomaras britannicas. La Gronda Britannia ha renvià questa pretaisa schend ch’ella saja deplazzada.

Il zercladur 2005 è vegnì confermà uffizialmain che las fregattas HMS Broadsword e la HMS Brilliant hajan gì a bord a l’entschatta da la guerra armas atomaras tacticas dal tip WE.177 per cumbatter sutmarins ostils. Per motivs da segirtad e per evitar da cuntrafar al dretg internaziunal han ins chargià questas armas anc durant il viadi en l’Atlantic dal Sid sin ils portaviuns HMS Invincible e HMS Hermes sco era sin ils bastiments da provediment RFA Fort Austin, RFA Regent e RFA Resource. Durant la guerra han quests bastiments operà ordaifer las auas territorialas da las Inslas dal Falkland.

Tavla da temp

Preistorgia

1502	Las inslas vegnan scuvertas l’emprima giada dal Talian Amérigo Vespucci.
1520	Las inslas vegnan scuvertas dal Portugais Esteban Gomes e numnadas Inslas San Antón.
1592	Las inslas vegnan scuvertas da l’Englais John Davis e numnadas Inslas Davis.
1690	L’Englais John Strong debartgescha sin las Inslas dal Falkland e dat a las inslas lur num d’ozendi (englais): Falkland Islands.
1764	Emprim abitadi sin il Falkland da l’Ost (Port Saint Louis). Ils abitants èn pestgaders e mariners da St. Malo, quai ch’intimescha Louis Antoine de Bougainville da numnar las inslas lasuenter – ils Franzos numnan las inslas da qua davent: Les Nouvelles Malouines.
1766	L’emprim abitadi englais sin il Falkland dal Vest vegn numnà Port Egmont.
1770	Port Egmont vegn rumì dals Spagnols.
1774	Ils Brits sa retiran definitivamain.
1811	Ils Spagnols sa retiran.
1820	L’Argentinia pretenda las Inslas sco ierta da la Spagna.
1833	Malgrà protests massivs argentins occupeschan ils Brits l’entir archipel.
Onns 1960	Resoluziun da l’ONU che pretenda ina schliaziun en il senn dals abitants. Tar votaziuns sa decidan quels adina a favur da la Gronda Britannia.

La Guerra dal Falkland 1982

Avrigl (Invasiun argentina e preparaziuns da guerra britannicas)

2 d’avrigl	Infantarists da la marina argentina e paracrudaders sa tschentan sin il Falkland da l’Ost (Isla Soledad).
3 d’avrigl	Sbartgada argentina sin la Georgia dal Sid (Georgia del Sur).
4 d’avrigl	L’Argentinia annectescha las Malvinas (Inslas dal Falkland), la Georgia dal Sid e las Inslas da Sandwich dal Sid.
5 d’avrigl	Il minister da l’exteriur britannic Lord Carrington, ses substitut Humphrey Atkins ed il minister dal stadi en il ministeri da l’exteriur Richard Luce demissiuneschan.
12 d’avrigl	La Gronda Britannia declera ina zona da 200 miglias marinas enturn la gruppa d’inslas dispitadas sco zona militara serrada.
14 d’avrigl	En ina sesida speziala conferma la chombra dals deputads mesiras militaras.
25 d’avrigl	L’emprima furmaziun navala britannica cuntanscha il territori da guerra da las Inslas dal Falkland.
28 d’avrigl	Entant èn las forzas armadas argentinas sin las Inslas dal Falkland/Malvinas vegnidas rinforzadas a 12 630 umens. La pli gronda part dad els (7000) è staziunada a Port Stanley (Puerto Argentino).
30 d’avrigl	La Gronda Britannia declera a partir da las 12.00 uras la bloccada da mar ed aria totala en in radius da 200 miglias marinas enturn las Inslas dal Falkland.

Matg (Entschatta da la reconquista)

1. da matg	La reconquista cumenza baud la damaun cun in’attatga or da l’aria da lunga distanza sin il champ aviatic da Port Stanley (Black Buck 1). Emprims cumbats en l’aria.
2 da matg	Il sutmarin atomar britannic HMS Conqueror torpedescha il cruschader argentin ARA General Belgrano.
4 da matg	La HMS Sheffield vegn sfundrada tras ina rachetta Exocet.
15 da matg	In’unitad da commando britannica sa tschenta sin Pebble Island (Isla de Borbón) e destruescha 11 eroplans.
21 da matg	Sbartgada britannica en il Golf da San Carlos, situà 80 kilometers en il vest da Port Stanley. La HMS Ardent vegn sfundrada.
23 da matg	La HMS Antelope vegn sfundrada.
25 da matg	La HMS Coventry vegn sfundrada.
27 da matg	Ils Brits cumenzan a rumper or da lur basa. Lur finamiras èn Darwin e Port Stanley.
29 da matg	Suenter in dir e sanguinus cumbat conquistan 600 paracrudaders Goose Green (Pradera del Ganso).
31 da matg	La notg sin il prim da zercladur debartgeschan ils Brits cun ulteriurs 2630 umens ca. 25 kilometers davent da Port Stanley en la part dal sid dal Golf da Berkeley (Berkeley Sound, Bahía de la Anunciación). Ins quintava lura cun circa 5000 umens dals Royal British Marines. Da San Carlos anora circumdeschan ils marins Port Stanley, la chapitala da las inslas.

Zercladur (Fin da la guerra e victoria britannica)

3 da zercladur	Black Buck 6 cumbatta cun success cun AGM-45 Shrike cunter posiziuns da radar argentinas a Port Stanley, sto dentant far in atterament sfurzà en Brasilia e vegn internà.
8 da zercladur	La RFA Sir Galahad vegn donnegiada grevamain e n’è betg pli disponibla.
12 da zercladur	Truppas terrestras britannicas cumenzan da trais varts l’offensiva cunter Port Stanley.
14 da zercladur	Truppas britannicas entran cun forza a Port Stanley. Il maior general argentin Menendez propona in armistizi.
15 da zercladur	A las 01.15 uras MEZ (21.15 uras temp da Falkland) èn ils cumbats definitivamain a fin.

Litteratura

• Altmann, Gerhard: Abschied vom Empire. Die innere Dekolonisation Großbritanniens 1945-1985, Göttingen 2005. ISBN 3-89244-870-1
• Anderson, Duncan: The Falklands War 1982, (Essential Histories, tom 15), Oxford 2002. ISBN 978-1-84176-422-1
• Etschmann, Wolfgang: Vor 25 Jahren: Der Krieg um die Falkland-Inseln – ein untypischer Krieg, en: Truppendienst, nr. 296, ediziun 2, 2007.
• Freedman, Lawrence: The Special Relationship, Then and Now: United States & UK, en: Foreign Affairs vol. 85, nr. 3 (matg/zercladur 2006), p. 61-73. ISSN 0015-7120
• Freedman, Lawrence: The Official History of the Falkland Campaign, 2 toms, Routledge Chapman & Hall, 2007. ISBN 978-0-415-41912-3 ed ISBN 978-0-415-41911-6.
• Hastings, Max e Jenkins, Simon: The Battle for the Falklands, Londra 1983. ISBN 0-7181-2228-3
• Israel, Ulrich: Der See-Luftkrieg um die Falklandinseln 1982, en: Wolfgang Sellenthin (ed.): Fliegerkalender der DDR 1984. Militärverlag der DDR, Berlin 1983, p. 49-61
• Lambrecht, Rainer: Der Krieg im Südatlantik. Militärverlag der DDR, Berlin 1986. ISBN 3-327-00023-9
• Ombeck, Alexander: Wahrnehmung durch Bilder – Der Falkland-Malwinenkoflikt in der britischen Presse der neunziger Jahre, Saarbrücken 2008. ISBN 978-3-8364-7279-1
• Strachwitz, Victoria: Der Falklandkrieg als Medienevent: Streitkräfte, Politik und Medien im Wechselspiel, Wiesbaden 2005. ISBN 3-8244-4600-6
• The Sunday Times Insight Team: The Falklands War, Sphere Books Limited, 1982.

Colliaziuns

Commons

Commons: Guerra dal Falkland – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• Pagina da la fundaziun dals veterans dal Falkland a Córdoba
• Pagina d’internet davart la Guerra dal Falkland
• Pagina d’internet argentina davart las inslas e la guerra
• Pagina d’internet per sa regurdar dals morts britannics
• Deutschlandfunk: Il passà betg superà da l’Argentinia
• Dapli chartas