Locarno, en il dialect lumbard alpin Locarn u Luchèrn [loˈkɑːrn, luˈkɛːrn], è ina vischnanca politica en il circul Locarno ed a medem temp il lieu principal dal district Locarno en il chantun Tessin. La citad è situada a la riva dal Lago Maggiore en la planira dal flum Maggia. Il vegl num rumantsch (sursilvan) da Locarno è Lucarn. Il num tudestg Luggárus ch’era en diever pli baud vegn be pli duvrà en il dialect gualser da la vischnanca da Bosco/Gurin. Locarno è la terz gronda citad dal chantun Tessin (suenter Lugano e Bellinzona).

Locarno

Locarno
Administraziun
Chantun Tessin
District Locarno
Lingua(s) talian
Numer postal 6600
Geografia
Autezza 200 m s. m.
Surfatscha 19.4 km²
Coordinatas 46° 9′ 59.99″ N 08° 47′ 59.99″ O
Demografia
Populaziun 15 968 (31 da december 2015)
Pagina-web uffiziala
Bandiera

Geografia modifitgar

 
La Piazza Grande
 
Promenada sper il lai

La citad è situada a la riva nord dal Lago Maggiore ed a l’ur oriental dal delta da la Maggia. A la spunda survart la citad sa chatta il quartier Monti della Trinita e tar il territori da la vischnanca tutga er in gronda surfatscha situada en la Planira da Magadino che n’è betg colliada cun il territori da la citad, la Gerre di Sotto. Areguard il svilup urbanistic è il territori da la citad creschì ensemen cun las vischnancas independentas Muralto, Minusio ed Orselina.

Las vischnancas cunfinantas èn Ascona, Avegno, Cadenazzo, Contone, Cugnasco, Gerra (Verzasca), Gordola, Lavertezzo, Losone, Magadino, Minusio, Muralto, Orselina, Piazzogna, San Nazzaro, Tegna e Tenero-Contra.

Quartiers da la citad modifitgar

Quartier Nr. Nr.-BFS
Brè 1 5113001
Cardada-Colmanicchio 2 5113002
Centro 3 5113003
Gerre di Sotto 4 5113004
Isola Martella 5 5113005
Monda di Contone 6 5113006
Ponte Brolla-Vattagne 7 5113007

Ensemen cun l’ulteriur Tessin dal Sid e la provinza Como furma Locarno la regiun metropolitana Tessin (fixada da l’Uffizi federal da statistica).

Clima modifitgar

Ensemen cun Lugano e Grono tutga la citad tar ils pli chauds lieus da la Svizra; en pli vala Locarno sco abitadi sper in lai cun clima mediterran situà il pli al nord insumma. La staziun da mesiraziun Locarno-Monti, che sa chatta en ina posiziun in pau elevada, ha mesirà per la perioda 1981–2010 ina media annuala da 12,4 °C. Perquai creschan a Locarno bleras plantas meridiunalas sco palmas u citroners. Ed en la Planira da Magadino sper Locarno vegn er cultivà cun success ris. Betg il davos pervi da quest clima miaivel è Locarno segnà fitg ferm dal turissem.

Istorgia modifitgar

La citad vegn menziunada l’emprima giada en documents dals onns 751–760 (ad Lucarne) e 807 (locus Leocarni). L’origin etimologic dal num n’è betg sclerì dal tuttafatg. In’interpretaziun pussaivla parta dal term celtic *leuccos, leuccā ‹cler, glischant›. Leukkarni fissan alura ils ‹abitants sper il flum glischant›.

 
Castello Visconteo

Il territori da la citad odierna era gia populà en il temp da bronz tardiv (ca. 14avel tschientaner a.C.). Da quai dat perditga ina necropola ch’ins ha chattà l’onn 1934. Colonisaziuns posteriuras èn cumprovadas en furma da necropolas che derivan dal temp da Latène e dal temp roman.[1]. L’onn 866 vegn menziunà en in document ina curt roiala. Il 1164 ha Friedrich I concedì a la citad in nov dretg da martgà ed il 1186 il status d’immediatezza imperiala. E l’onn 1342 han ils Visconti conquistà la citad; tranter il 1439 ed il 1504 l’han els infeudà als Rusca.

Ils Confederads han conquistà la citad l’onn 1503; il chastè han els però pir retschet l’onn 1513 or dals mauns dal retg franzos Louis XII. Da qua davent ha in landfoct dals Dudesch lieus exequì la giurisdicziun civila e penala. Regida vegniva la citad da las trais corporaziuns da la noblezza (Capitanei dei Nobili), da la burgaisia (Borghesi) e da nov er dals signurs ch’eran suttamess directamain als Confederads (Terrieri), ils quals sa radunavan en il Magnifico Consiglio.

Vers il 1530 ha la refurmaziun er cumenzà a fitgar pe a Locarno; il carmelit Balthasar Fontana studegiava ensemen cun auters muntgs la Bibla e scrittiras refurmatoricas. A partir dal 1539 èn alura il plevon e magister da la scola da latin en la claustra San Francesco Giovanni Beccaria, il medi Taddeo Duno ed il giurist Martino Muralto stads a la testa dal moviment da refurma che daventava adina pli ferm. Pir il 1547 ha gì lieu la ruptura cun la baselgia catolica ed igl è sa furmada in’atgna cuminanza refurmada (che sa radunava però en chasas privatas). In disput religius l’onn 1549 sut il presidi dal landfoct catolic Nikolaus Wirz n’ha manà a nagina enclegientscha, mabain è ì a fin cun interrumper ils discurs, cun metter a ferm ed expulsar Beccaria. L’onn 1555 han ins sfurzà ils refurmads da renunziar a lur nova cretta evangelica ubain da bandunar Locarno. 170 persunas, radund la mesadad da la populaziun evangelica, è sa decidida da partir ed è sa rendida tras il Grischun fin a Turitg. Suenter emprimas difficultads da s’integrar èn questas famiglias stadas activas en la producziun ed il commerzi da textilias ed han contribuì al svilup economic da la citad.[2]

L’expulsiun dals refurmads, colliada cun suspecziuns ed ostilitads tranter quels ch’eran restads enavos, han gì per consequenza che Locarno è stada ina citad en dischuniun, quai ch’ha franà in pau l’ulteriur svilup. L’onn 1584 è la citad en pli vegnida tutgada da la pesta; quella ha decimà talmain la populaziun che Locarno dumbrava a la fin be pli radund 700 d’oriundamain 4800 persunas.

 
Stresemann, Chamberlain e Briand a chaschun da las tractativas dal 1925

Suenter la fin da l’ancien régime è Locarno vegnì attribuì l’onn 1798 al chantun helvetic Lugano ch’era vegnì stgaffì da nov. Dapi il 1803 fa la citad part dal nov chantun Tessin ed appartegna ensemen cun quel a la Confederaziun svizra. En turnus ha Locarno figurà sco chapitala dal chantun Tessin ils onns 1821–1827, 1839–1845, 1857–1863 e 1875–1881. En il decurs dals onns 1870, cura che las colliaziuns tant vers nord sco er vers sid èn daventadas meglras, ha cumenzà a sa sviluppar en la regiun da Locarno la hotellaria ed il turissem. Quels furman fin oz la pitga principala da l’economia locala. Il festival da film ha gì lieu l’emprima giada l’onn 1946.

Ils 16 d’october 1925 èn vegnids segnads ils Contracts da Locarno tranter la Germania, la Belgia, la Frantscha, la Gronda Britannia, l’Italia, la Pologna e la Tschecoslovachia. Quels han reglà da nov il status internaziunal da la Germania suenter l’Emprima Guerra mundiala.

L’onn 1928 ha Solduno, fin qua ina vischnanca independenta, fusiunà cun la citad da Locarno. L’onn 2011 han ils votants percunter refusà ina fusiun da las vischnancas Locarno, Muralto, Minusio, Orselina, Brione sopra Minusio, Mergoscia e Tenero-Contra. Sulettamain a Locarno ed a Mergoscia, che n’è betg situà directamain al cunfin cun Locarno, hai dà maioritads.

Populaziun modifitgar

La populaziun è sa sviluppada da radund 1300 l’onn 1800 sur 4000 l’onn 1900 a 7800 l’onn 1950, 14 000 l’onn 1970 e bundant 15 000 l’onn 2010.

L’onn 2000 discurrivan radund 11 000 persunas talian, 1500 tudestg e 1900 in’autra lingua. Bundant 10 000 eran da confessiun catolic-romana, 1100 protestants e 3300 appartegnevan ad in’autra u a nagina confessiun. 9430 persunas eran svizras e 5130 da l’exteriur, quai che correspunda ad ina cumpart da persunas estras da 32,5 %.

Politica modifitgar

La legislativa da la citad da Locarno furma il Consiglio comunale che dumbra 40 sezs. L’executiva furma il Municipio che sa cumpona da set persunas.

Traffic modifitgar

 
Staziun sutterrana da la Viafier dal Centovalli

Locarno furma il punct final da duas lingias da viafier. Quellas na fineschan però betg a Locarno, mabain en la vischnanca vischina da Muralto, nua che sa chatta la staziun da Locarno. La lingia da las Viafiers federalas svizras cuntanscha sia staziun a chau situada sur terra nà da l’ost (Bellinzona); quella na tanghescha betg directamain il territori da Locarno. La Viafier dal Centovalli, ina lingia da viafier a binaris stretgs che collia Locarno cun Domodossola, cuntanscha ses punct final nà dal vest. Dapi il 1990 na percurra questa viafier betg pli Locarno, mabain vegn manada sur in tunnel a la staziun da chau sutterrana ch’è medemamain situada sin l’areal da las VFF a Muralto.

Gist sper la staziun dal tren a Muralto cumenzan en pli las lingias d’autobus da la FART (Ferrovie e Autolinee Regionali Ticinesi) – che gestiunescha er la part svizra da la Viafier dal Centovalli – e da l’auto da posta che collian la citad cun las vals lateralas. Passond nà da la Via della Stazione vers la citad arriv’ins a la staziun sut da la funiculara che maina a la Madonna del Sasso; quella sa chatta gia sin territori da Locarno.

Per tegnair davent il traffic da transit dal center da la citad han ins erigì l’entschatta dals onns 1990 il tunnel Mappo-Morettina che tanscha sut Locarno ora (lunghezza: 5,5 kilometers).

La navigaziun tant sin il Lago Maggiore sco er sin ils trais ulteriurs lais da l’Italia Superiura (Lai da Lugano, Lai da Como e Lai da Garda) è en ils mauns da la societad Navigazione Laghi; quella è er responsabla per la part svizra e collia Locarno cun las ulteriuras citads situadas sper il lai.[3]

Sis kilometers en l’ost da Locarno sa chatta l’Aeroporto cantonale di Locarno, il qual dispona er d’in post da commando da l’aviatica militara svizra.

Attracziuns modifitgar

 
Madonna del Sasso

Il sanctuari Madonna del Sasso ad Orselina survart la citad furma l’attracziun principala da Locarno ed a medem temp in dals lieus da pelegrinadi ils pli frequentads da la Svizra da lingua taliana. Sia fundaziun va enavos sin la cumparaziun da Maria davant il frater franciscan Bartolomeo d’Ivrea la notg dals 14 sin ils 15 d’avust 1480. La baselgia da pelegrinadi è enconuschenta per ses ritg equipament; en pli sa chatta qua ina plattafurma panoramica.

Davent dad Orselina maina ina pendiculara sin la Cardada (1340 m s.m.) e da là davent cuntinuescha ins sutgera fin sin la Cimetta (1670 m s.m.)

A Locarno gioga l’enconuschenta novella da Heinrich von Kleist ‹Das Bettelweib von Locarno›.

Piazza Grande modifitgar

En il center da la citad sa chatta la Piazza Grande; quella è da furma lunghenta e munida cun ina salaschada. Qua han lieu diversas producziuns dad open air: dapi il 2004 mintgamai il fanadur il festival da musica Moon and Stars e l’avust il festival da film internaziunal da Locarno ch’è ina da las pli impurtantas occurrenzas da film en tut il mund. A la Piazza Grande èn situads blers restaurants, cafés e butias. Tut las giassas da la citad veglia mainan vers la Piazza ch’è dapi il 2007 cumplettamain libra da tut il traffic motorisà.

Castello Visconteo modifitgar

Il Castello Visconteo sa chatta a l’ur da la citad veglia e deriva dal 12avel tschientaner. Probablamain è el vegnì erigì sco sedia dals Capitanei Orelli ch’eran fidaivels a l’imperatur. Il 1260 è il chastè crudà en ils mauns dals Ghibellins. L’onn 1342 han ils Visconti da Milaun attatgà il cumplex nà da la terra e dal lai ed al han conquistà. Da quest temp deriva er il num odiern dal chastè. En possess da la Confederaziun è quel vegnì l’emprima giada il 1503 e definitivamain il 1513. Oz è be pli sa mantegnì radund in tschintgavel dal chastè oriund. La gronda part da las structuras ch’èn sa mantegnidas derivan dal 15avel e 16avel tschientaner. Dal temp da fundaziun dal chastè èn be pli avant maun ils mirs da fundament.

Las restanzas da la bastiun da defensiun Rivellino ch’è situada sper il chastè èn eventualmain vegnidas projectadas da Leonardo da Vinci.

En il Castello Visconteo sa chatta il museum dal chastè cun sia collecziun archeologica.[4]

Occurrenzas modifitgar

 
Festival da film sin la Piazza Grande
  • Festival internazionale del film Locarno: Il festival ha lieu dapi il 1946 mintg’onn l’avust. Il meglier film entaifer la concurrenza uffiziala gudogna il leopard dad aur (talian Pardo d’Oro). Il festival furma il pli pitschen dals festivals da film da muntada mundiala (uschenumnads festivals da categoria A).[5]
  • Moon and Stars: Quest festival da musica sin la Piazza Grande cumpiglia concerts d’interprets da la musica da rock e pop internaziunala.[6]

Annotaziuns modifitgar

  1. Aldo Crivelli: Tomba romana a Locarno. En: Rivista Storica Ticinese. 9. annada, nr. 1–6, schaner–december 1946. Istituto Editoriale Ticinese, Bellinzona 1946, p. 1221.
  2. Rudolf Pfister: Um des Glaubens willen. Die evangelischen Flüchtlinge von Locarno und ihre Aufnahme zu Zürich im Jahre 1555. Evangelischer Verlag, Zollikon 1955, p. 14.
  3. Navigazione Lago Maggiore sin navigazionelaghi.it.
  4. Museo civico e archeologico.
  5. Festival internazionale del film Locarno, en: ticino.ch, consultà ils 19 da mars 2017.
  6. Moon and Stars.

Litteratura modifitgar

Istorgia
  • Gian-Gaspare Nessi: Memorie storiche di Locarno fino al 1660. Locarno 1854; 3. ed.: Introducziun da Virgilio Gilardoni. Edizioni Pedrazzini, Locarno 2009; Nabu Press 2012, ISBN 978-1-286-70032-7.
  • Gottardo Wielich: Das Locarnese im Altertum und Mittelalter, ein Beitrag zur Geschichte des Kantons Tessin. Berna 1970.
  • AA.VV.: La Conferenza di Locarno del 1925. «Locarno: c’est la nécessité de discuter». Atti del Convegno in occasione del settantesimo anniversario. Bellinzona 1997.
  • Dalmazio Ambrosioni: Locarno città del cinema, i 50 anni del Festival internazionale del film. Armando Dadò Editore, Locarno 1998.
Istorgia d’art
  • Johann Rudolf Rahn: I monumenti artistici del medio evo nel Cantone Ticino. Tipo-Litografia di Carlo Salvioni, Bellinzona 1894, p. 119–172.
  • Simona Martinoli e.a.: Guida d’arte della Svizzera italiana. Edizioni Casagrande, Bellinzona 2007, ISBN 978-88-7713-482-0.
  • Yvonne Bölt, Maurizio Checchi: Locarno, guida storico-artistica. Armando Dadò Editore, Locarno 1996.
  • Lara Calderari, Locarno rinascimentale. In: Bollettino della Società Storica Locarnese. Nova seria, nr. 16. Tipografia Pedrazzini, Locarno 2012, p. 161–186.

Colliaziuns modifitgar

  Commons: Locarno – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio