Il Malcantone (Malcanton per lumbard) è ina regiun en il sid dal chantun Tessin, l'uschenumnà Sottoceneri. Politicamain schai ella cumplettamain en il district da Lugano.

Arosio, comune Alto Malcantone
Breno, comune Alto Malcantone
Vista davent dal Monte Tamaro sin il Monte Lema
Il Monte Tamaro
L'alpe Foppa sin il Monte Tamaro (1'567 m)

Geografia modifitgar

Il Malcantone ha ina surfatscha da var 76,3 km² (7'635 ha) e preschenta ina gronda varietad natiralistica. El s'extenda da la planira da lais cun il Lai da Lugano sin var 300 m s.m. sur la zona collinusa fin tar il territori da muntogna sin dapli che 1'600 m. Da l'entir territori èn pli che 65 % cuverts da guaud.

La regiun cumprenda la valle della Magliasina, la valle della Lisora ed ina pitschna part da la val dal flum Vedeggio. Limitada vegn ella en il nord ed il vest da la chadaina da muntognas che cumprenda il Monte Tamaro, il Monte Gradiccioli, il Monte Magno, il Poncione di Breno ed il Monte Lema; en l'ost da la val dal Vedeggio; ed en il sid dal Lai da Lugano (tranter Agno e Ponte Tresa) e da la Tresa.

Divisiun e vischnancas modifitgar

Il Malcantone vegn dividì en trais zonas che cumprendan las suandantas vischnancas:

Origin dal num modifitgar

La regiun cumpara l'emprima giada l'onn 1644 sco Malus angulus. Sin ina charta topografica dal Lai da Lugano dal 18avel tschientaner leg'ins l'emprima giada il num Mal Cantone, scrit en dus pled. L'origin da quest num n'è dentant anc betg sclerì. I dat trais teorias.

Tenor l'emprima teoria ha l'uvestg da Com numnà la regiun in malus angulus, in chantun nausch, perquai ch'ils avdants n'eran fitg devozius ed han pajà la dieschma be cun malaveglia.

La segunda teoria sa referescha a mulins e fuschinas a martè ch'i ha dà en la regiun e da las qualas existan anc ruinas. Il pled maglio cun il plural magli designescha in martè grond ed è cun il temp daventà mal en il dialect local.

Ina terza teoria vul che la regiun cuverta da guaud ha purschì refugi a guerriers, deserturs, rubadurs, cuntrabandists e fugitivs, pia a glieud mala.

Istorgia modifitgar

Tradiziunalmain ha la regiun vivì da l'agricultura da subsistenza sin las pastgiras d'alp. Ils mastergnants han lavurà sco stagiunaris en l'Italia Superiura e Centrala, en Frantscha ed en la Svizra Centrala. Els han fatg surtut da brischaquadrels, miradurs e stuccaturs. Oravant tut en il 19avel e 20avel tschientaner èn plirs dad els emigrads cumplettamain. En il 19avel han ins manà a Sessa, a Astano ed a Miglieglia minieras d'aur e sin il Monte Torri ina miniera da minerals da fier (Eisenerz).

A partir dals onns 1950 èn sa furmadas aglomeraziun considerablas lung l'axa Bioggio-Ponte Tresa. Dapi l'entschatta dal 21avel tschientaner è il Malcantone integrà dal tuttafatg en l'intschess economic da Lugano.

Colliaziuns modifitgar

  • Malcantone en il Lexicon istoric da la Svizra
  • Helmut Fritz Etter: Das Malcantone. Ein Beitrag zur Landeskunde des Sottoceneri, in: Geographica Helvetica, 18 (1963), p. 121–204 (digitalisat)