Questa pagina è scritta en sursilvan.

Paul Luziet ei ina ovra da Guglielm Gadola.

Igl autur modifitgar

Guglielm Gadola ei naschius ils 6 da november 1902 a Mustér. Suenter sis onns scola primara ha el continuau alla claustra da Mustér siat onns ed absolviu il gimnasi ad Engelberg. El ha absolvau studis da historia e da romanistica a Friburg e Turitg. Suenter ha el luvrau sco scolast da historia e da franzos alla Scola cantunala a Cuera. El ei il cunfundatur e redactur dil « Glogn » ed il redactur digl « Ischi ». Guglielm Gadola ha era scret biars raquens, novellas, biografias, tractats historics e foloristics. El ei il bab dalla figura populara ed humoristica Paul Luziet. Ils 12 da fenadur 1961 eis el morts a Cuera. Guglielm Gadola ei undraus el Curtin da honur dalla Ligia Grischa a Trun.

Tgei? modifitgar

Paul Luziet ei naschius a Pustget Mathias-sut, denton buca da buna enzenna. El piarda cuort suenter ch'el ei sil mund ils geniturs e vegn tratgs si dall'onda Zia, ina matta veglia. Gia da buob eis el in stroli e fa entginas lumparias als vischins dalla Val Sumvitg e da Surrein. L'onda Zia ha quitau da Paul Luziet sco sch'el fuss siu agen fegl. Ella tarmetta el a scola, nua che Paul Luziet fa denton era enqual filiberga. Era surmeister Sabiut sto sentir sias cattavegnas e vegn tut confus cun el. La stad ha el mintgamai dad ir ad alp. Leu ha el denton buca bia da rir, pertgei ch'il paster ed il tersiel ein ualti rubiestis. El vesa mintgaton il giavel si d'alp e tuorna cun in tgau plat a casa. Paul Luziet va cun sias scuas e scuettas egl jester, quei vul dir tochen giu ella Foppa, pertgei che sia onda Zia ei buca a casa e sia caura strala ei ell'Engiadina. El venda sias scuas che duessen era spuentar strias e striegn. El arriva tier il mistral da Sagogn, ch'ei gest vid far mezca da casa. Paul Luziet astga gidar il mistral. Il bia gartegia denton buca propi sco quei ch'els lessen aschia ch'el tuorna puspei pli che bugen a casa. Perquei ch'el e l'onda Zia han buca bia daners ed era strusch il paun da mintga di, sedecida Paul Luziet dad ir per dus onns a schuldau a Versailles sut Sia Maiestad Duitg, pertgei ch'el fadigia leu dètg bein. El vegn schizun honoraus muort ses gronds merets, quei ch'el ha atgnamein gnanc fadiau. Pertgei el ha pli bia lumparias el tgau che la lavur ch'el vess da far. Puspei turnaus a casa va el ad alp. Quella ga denton sco starler da Rentiert e silsuenter sco signun a Naustgel. El tracta fetg bein ils buobs ch'ein era ad alp, pertgei ch'el ha sez fatg schliatas experientschas. Il paster Gion Gieri ei s'inamuraus dalla Barla da Cahuonz. Gion Gieri scriva brevs a Barla. Quellas contonschan denton mai ella. Pertgei che Paul Luziet retegn las brevs e rispunda quellas el num da Barla. Cura che Gion Gieri entaupa denton ella, less quella saver nuot dad el ed el ei trumpaus. Suenter cuort engarta el tgi che ha propi scret las brevs. Paul Luziet sedecida dad ir a catscha, cura ch'el ei puspei turnaus dad alp. El sto denton udir enqual beffa dall'onda Zia, sch'el tuorna senza preda a casa. Mo el setta pli tard in "asen selvadi". Quei ei atgnamein ina tscharva. Quellas enconuschan els denton aunc buc. Il davos setta el schizun in uors. L'onda Zia less che Paul Luziet enqueri da maridar, perquei ch'ella ei e buca pli giuvna ed ella less buca ch'el seigi persuls cura ch'ella miera. El ha negin interess. Onda Zia lai negin ruaus e taluna entochen che Paul Luziet ceda. El ha denton negina che plai ella vischinonza. Vestgius da grenadier emprova el siu cletg a Clavadi. Leu entaupa el enqual ina, mo tochen il davos plaian era quellas buca ad el. El setschenta la finala tier la Barla da Cahuonz. Mo lezza tracta mal l'onda Zia ed ha era mo da cumandar sin Paul Luziet. Cura che l'onda ei morta, senta era Paul Luziet la nauschadat dalla Barla. In di schabegia in accident e la Barla dat el Rein ed els anflan mai pli ella. Aschi bials dis sco dil temps dall'onda Zia ha el buca pli, mo era buca aschi nauschs sco dil temps dalla Barla. Paul Luziet ei morts cura ch'el haveva bunamein navonta onns. Biars pretendan ch'els hagien viu el suenter spel Rein dalla Val Sumvitg, nua che l'aua veva priu sia Barla. El seigi aunc adina sin tiara perquei ch'el hagi schliata cunscienzia damai ch'el hagi gnanc empruau da liberar Barla. Mo suenter 100 onns sa el finalmein ir a tschiel. Sogn Pieder lai entrar el en il reginavel dil tschiel, denton buca senza tema ch'el fetschi forsa aunc inqual cattavegna.

Tgi?/ Tgi cun tgi? (Analisa pli detagliada) modifitgar

  • Paul Luziet: El ei la persuna principala dil roman. El ei buca ina persuna inventada dil taliter, perquei che quella figura ha propi viviu inaga. Mo biaras historias en quei roman ein inventadas. Paul Luziet ei oriunds da Surrein-Sumvitg ed habitescha a Pustget-Mathias-sut ella Val Sumvitg. El piarda ses geniturs cuort suenter ch'el ei naschius. Suenter sia onda Zia mira dad el. El ei in tip tut special. Pertgei ch'el ha in egl blau ed in grisch ed in ei pli bass che l'auter. Paul Luziet fa denton bia cattavegnas e tementa aschia era ses convischins. Las biaras lumparias ein mo products dalla fantasia digl autur. El ei insumma buca schenaus ed ha adina bunas ideas.

El marida Barla da Cahuonz. Mo cul temps senta el sia nauschadad ed era ch'ella less cumandar tut. Mo cura ch'ella dat in di el Rein nazegia el la caschun e lai negar ella. Mo suenter ha el schliata cunscienzia.

  • Onda Zia: Ella ei ina matta veglia e crei fetg en cardientschas blauas. Sch'enzatgei nausch schabegia, metta ella adina quei en conex cun quellas. Ella ha bien quitau da Paul Luziet e less mo il meglier per el. Cun sias cattavegnas ha ella bia gadas buca lev. Mo cura che Barla vegn en casa, ha ella buca pli bia da rir, pertgei che Barla tracta buca bein ella. Mo onda Zia quescha perquei che Paul Luziet ha finalmein anflau ina dunna.
  • Barla da Cahuonz: Ella ei ualti rubistia e less che tut mondi suenter siu tgau. Ella ei egoista e fa buca quitaus per auters. D'onda Zia fa ella strusch stem ed ei e buca fetg tresta cu lezza miera. pertgei ella ei uss persula en casa e sa cumandar tut.
  • Il surmeister Sabiut: El ei il scolast. Il bia creian ils scolars dapli a Paul Luziet che al surmeister. El vegn tut gnervus e confus pervia da sias cattavegnas ed era perquei che Paul Luziet ha adina ina speciala metoda ni teoria da far enzatgei. Onda Zia tegn denton bia dil surmeister ed ei era prompta da pagar bia ad el per sia instrucziun. Paul Luziet ha il sentiment ch'el drovi nuota quei ch'il surmeister declara.
  • Gion Gieri: El ei da buob paster sill'alp naustgel. El s'inamurescha dalla Barla da Cahuonz, cura ch'el vesa ella in di si d'alp. Gion Gieri scriva brevs d'amur ad ella, che Paul Luziet rispunda el num da Barla. Cura ch'el encorscha quei, eis el vilaus da Paul Luziet.

Nua? modifitgar

Il roman da Guglielm Gadola gioga ellas vals dalla Surselva, il bia el contuorn dalla Val Sumvitg. In capetel gioga denton era per part a Versailles en Frontscha. Paul Luziet habitescha a Pustget Mathias-sut ella Val Sumvitg. Ozildi ha la Val Sumvitg mo pli paucs habitonts. Il 'mund' da Paul Luzeit schai denter Sumvitg e Sagogn cun l'excepziun da siu survetsch en Frontscha.

Cura? modifitgar

Il roman gioga el 17avel e 18avel tschentaner. Guglielm Gadola descriva fetg bein la veta da Paul Luziet, che ha gie propi viviu. Mo el aschunta aunc enqual caussa inventada. El roman ein il temps da raquintaziun ed il temps raquintau buca eguals, cunquei ch'igl entir raquent cuoza entuorn navonta onns. La raquintaziun ei denton cronologica.

Co? modifitgar

Igl autur ha scret la raquintaziun en la tiarza persuna. Il roman ei structuraus en diesch capetels. Mintga capetel ha in agen tetel. El ha duvrau entgins mieds stilistics ed expressiuns che fan la raquintaziun fetg humoristica.

Lungatg modifitgar

Il tema e la materia dalla raquintaziun retscheiva igl autur dil pievel sez entras discussiuns ni historias dils vegls ed era da lur tradiziun ed historia. Il raquintader ed era las figuras dovran plaids ed expressiuns plitost semplas cunquei che la raquintaziun tracta era plitost da glieud sempla. Els drovan in code restrinschiu. Mo las figuras da Paris tschontschan en in code pli elevau. Quei para denton a Paul Luziet empau curios {***} . Igl autur drova dialogs e monologs ella raquintaziun. Ils dialogs ein adina en fuorma da discuors direct.

Tgei dat en egl? modifitgar

Il roman " Paul Luziet e sias marletgas" plai a mi cunquei ch'el cuntegn bia humor ed ei era screts ualti sempel. Special vid il text ei ch'in ton dalla historia constat ed in ton ei inventau. Nua e co Paul Luziet viva correspunda alla verdad. Denton las biaras filibergas ein mo inventadas. Mo la verdat e la fantasia seligian, aschia ch'ins vesa buca ina differenza.

Fontaunas modifitgar

  • Paul Luziet e sias marletgas, Nies Tschespet 35, 1959
  • Chalender da litteratura rumantscha 2009