Pign

Il pign (Picea abies) è ina spezia da planta or dal gener dals pigns (Picea). El è derasà en l’Europa e fin lunsch viaden en l’Asia continentala; en l’Europa Centrala furma el la suletta spezia da quest gener che cumpara a moda natirala. Il pign è in furnitur da laina da gronda muntada per la selvicultura.

Il pign po cuntanscher ina vegliadetgna da fin 600 onns. Il turnus forestal munta però be 80 fin 100 onns.

Descripziun

Statura

Chatsch da 20 dis

Planta giuvna

Tar il pign sa tracti d’ina planta semperverda che crescha a dretg si. Ella po cuntanscher autezzas da fin a 40 meters, sut cundiziuns spezialas da 50–60 meters. I sa tracta pia sper l’aviez (Abies alba) da la pli auta planta indigena da tut l’Europa. Il pign cuntanscha in diameter dal mutagl da fin a 1,5 meters. En media crescha il pign en l’Europa Centrala radund 15 m³ per hectara ed onn.

La furmaziun da ragischs dal pign dependa da la ventilaziun dal terren. Sin terrens grevs, en cas d’aua stagnada u sch’il livel da l’aua sutterrana n’è betg profund, po resultar in sistem da ragischs superfizial, en furma da plat, quai ch’augmenta il privel da terrada dal vent. Èn ils terrens però profunds e bain ariads, sa sviluppa savens in sistem da ragischs d’ina profunditad da plirs meters e fitg diromà, però senza ragisch a pal.

La curuna dal pign sa sviluppa enturn il bist drizzà en furma conica. La roma è ordinada a moda verschlada. Entant che quella è orientada en la part sisum per ordinari a dretg si u en posiziun orizontala, penda ella savens en la part giudim; quest ultim sa lascha surtut observar bain tar plantas pli veglias. Plantas che creschan persulas mantegnan lur roma verda sur lung temp fin giun plaun (en furma da mantè).

Pervi da ses territori da derasaziun fitg vast, cun cundiziuns climaticas e dal lieu per part vaira differentas, èn sa furmads uschenumnads ecotips dal pign che sa differenzieschan en la furmaziun da la curuna (areguard lur diromaziun e las guglias). La varianta cun dapli roma en posiziun orizontala po absorbar dapli glisch, la varianta cun dapli roma pendenta crescha per exempel en lieus exponids al vent. La differenziaziun en quest u l’auter ecotip ha pir lieu suenter radund 20 onns.

Scorsa

Scorsa d’ina planta giuvna

En posiziuns pli bassas ha la scorsa ina coluraziun brin cotschnenta; en la muntogna percunter sa reducescha il tun cotschen e domineschan tuns grischs. La coluraziun cotschnenta ha evidentamain manà en lingua tudestga al num botanicamain nunexact ‹Rottanne› (sper ‹Fichte›), il qual sugerescha ina parentella pli stretga cun la ‹Weisstanne› (aviez). Da la scorsa grisch clera da quest’ultima planta sa differenzieschan exemplars pli vegls dal pign cleramain tras lur scorsa brin grischa. En pli ha la scorsa dal pign ina structura squamusa, entant che quella da l’aviez è bundant pli glischa.

Guglias

Las guglias en detagl

Las guglias èn gizzas, cuntanschan ina lunghezza d’in fin dus centimeters ed ina ladezza d’in millimeter. En il tagl traversal han ellas ina furma quadrangulara. Tar plantas saunas cuntanschan las guglias ina vegliadetgna da 4 fin 7 onns, en l’auta muntogna vegnan ellas er pli veglias.

Flurs e puschas

Flur masculina

Puscha feminina (stadi tempriv)

Il pign sviluppa tranter il matg ed il zercladur, savens en in interval da trais fin quatter onns, brumbels da flurs e flurs. En la muntogna flureschan las plantas savens be mintga set onns. Flurescha il pign pli savens, alura po quai esser in indizi per mancanza da substanzas nutritivas, sitgira u per ina perioda fraida (uschenumnada ‹fluriziun da tema›).

Ils brumbels satigls, monochasans èn da colur brin clera e creschan en furma conica. Las flurs masculinas han ina grondezza d’in centimeter, creschan ina ad ina e sa furman tar plantas pli veglias vi dals pizs da la roma da l’onn precedent. Lur colur mida plaunsieu da cotschen-carmin en mellen. Las flurs femininas èn ordinadas en puschas (che vegnan numnadas puschas-pign). Tar plantas pli giuvnas sa chattan quellas sin la roma il pli sisum, tar exemplars pli vegls sa repartan ellas sur l’entira curuna da la planta. La singula flura sa cumpona d’in carpel plat e d’ina squama cun funcziun da cuvrida. Las puschas dovran in onn per madirar e midan en quest interval da la colur verd cotschnenta e da la consistenza sucusa en las enconuschentas puschas brinas, sitgas e lainusas, che pendan engiu. Quellas han ina lunghezza da 10 fin 15 centimeters ed ina ladezza da 3 fin 4 centimeters; suenter esser madiradas crodan quellas bainbaud entiras per terra. Ils sems èn ritgs da grass e munids cun alas.

Dumber da cromosoms

Il dumber da cromosoms munta a 2n = 24.

Territori da derasaziun ed abitadis

Territori da derasaziun

Il pign è derasà en quasi tut l’Europa, cun excepziun da las Inslas Britannicas e da la Peninsla Iberica, e lunsch viaden en l’Asia. En spezial è ella da chasa en l’Europa Centrala, Europa da l’Ost ed Europa dal Nord. La planta cumpara da las Alps fin sin il Balcan, en las Muntognas Mesaunas e Carpatas e vinavant vers nord ed ost en la Pologna, Russia e Scandinavia. Il pign preferescha in clima umid e frestg ed è perquai derasà en la part occidentala dal territori da derasaziun be en regiuns muntagnardas. La planta crescha fin en autezzas da 2200 meters (Vallais) e schizunt 2400–2500 meters (Tirol/Tirol dal Sid).

En regiuns bassas cumpara la planta be tras cultivaziun umana (en furma da plantaziuns u sco planta decorativa). Sco planta che serva a la selvicultura è il pign tranter auter vegnì emplantà en l’America dal Nord.

Tranter l’Ural e la Finlanda ha lieu in’ibridisaziun tranter il pign e Picea obovata. Quest’ultima vegn magari considerada sco sutspezia dal pign; ils ibrids respectivs vegnan numnads Picea × fennica (Regel) Kom.

En l’Europa Centrala han ils possessurs da guaud derasà ils ultims tschientaners il pign lunsch sur ses territori da derasaziun natiral or, en spezial er en regiuns bassas. Il motiv è che la planta crescha, cumpareglià cun autras spezias, relativamain svelt e ch’ins po er gia racoltar laina en effectivs relativamain giuvens. Anc en la segunda mesadad dal 20avel tschientaner han ins emplantà grondas surfatschas cun monoculturas da pigns. Ozendi vegnan bleras plantaziuns puspè transfurmadas en guauds maschadads che correspundan pli fitg als abitadis natirals.

Grondas pretensiuns tschenta il pign be areguard il provediment d’aua. Quai che pertutga las substanzas nutritivas basegnaivlas è la planta plitost modesta. Areguard il clima preferescha ella in clima continental e da muntogna cun envierns fraids.

Il sternim da guglias per terra sa decumpona relativamain mal. Perquai èn ils terrens en guauds da pigns acids e segnads d’in humus marsch. Da princip furma il pign ina planta da mesa sumbriva; plantas pli veglias basegnan però dapli glisch che plantas giuvnas.

Ecologia

Caracteristicas

Exemplar en il Tirol dal Sid

Tar il pign sa tracti d’ina planta da guglias semperverda. Cun autezzas da fin a 50 m, maximalmain fin 62 m, ed in diameter dal bist da fin a 2 meters è il pign – sper l’aviez – la pli gronda planta che crescha en l’Europa. La planta cuntanscha ina vegliadetgna da fin 600 onns; il turnus forestal munta però be a 80–120 onns. Sco adattaziun a la chargia da la naiv è la roma inclinada fin pendenta. Las guglias reageschan spezialmain sensibel sin impestaziuns da l’aria. Tar plantas donnegiadas restan las guglias savens be 1–3 onns vi da la roma; quellas pon uschia servir sco bioindicatur per il stadi da sanadad da la planta. Vi d’in pignol da Nadal saun d’in’autezza da 1,2 m han ins dumbrà 400 000 guglias.

La planta dispona d’in sistem da ragischs che tanscha sin terrens adattads plirs meters profund. L’opiniun derasada ch’il pign sviluppia in sistem da ragischs be pauc profund deriva da l’observaziun che la planta furma sin terrens pauc adattads (terrens d’aua stagnada u d’aua sutterrana cun pauc oxigen) in ragischom be a la surfatscha. En substrat pli adattà è il pign però stabil ed ordvart resistent cunter la schelira. Surtut en in vegliadetgna tranter 60 ed 80 onns sviluppa la planta ragischs verticalas che penetreschan en stresas pli profundas; en questa vegliadetgna s’augmenta er il diameter a l’autezza dal pèz.

Ina multiplicaziun vegetativa tras roma pendenta che fa ragischs è pussaivla.

Il pign dispona bain da la pli gronda productivitad er sutvart il stgalim d’autezza natiral; là è la planta però er periclitada pli ferm tras smarschim cotschen e sitgira. Plantas provedidas bain cun nitrogen absorbeschan spezialmain bler dioxid carbonic.

Durant la stagiun fraida interrumpa la planta quasi dal tuttafatg la fotosintesa e la respiraziun (ruaus d’enviern). Il pign è segnà d’ina fitg gronda resistenza cunter schelira, la quala s’augmenta cur ch’ils dis vegnan pli curts. Dal temp da las emprimas scheliras èn pigns gia buns da far frunt a temperaturas da −20 °C. Amez l’enviern han ins observà ina resistenza cunter schelira da fin sut −60 °C. La protecziun cunter schelira vegn cuntanschida cun augmentar la concentraziun da zutger, quai che fa sbassar il punct da schelira. La primavaira, cur ch’ils dis daventan puspè pli lungs, sa reducescha la resistenza cunter schelira successivamain, uschia che la planta reagescha sensibel sin schelira tardiva.

Multiplicaziun

Puschas madiras

La planta cuntanscha si’emprima fluriziun cun 30 fin 40 onns. Plantas relativamain giuvnas disponan l’emprim be da flurs femininas. Il grond dumber da questas flurs che cumparan sco emprimas vegn savens survesì, damai che quellas vegnan furmadas en gronda autezza. Las flurs masculinas stattan sidretg ed emettan dal temp da la pli gronda fluriziun immensas quantitads da pollen, quai che vegn magari numnà ‹plievgia da zulper›. Las squamas da las puschas femininas en fluriziun s’avran in pau e levgeschan uschia al pollen masculin che sgola natiers l’access als furmasem.

Il sem madira en l’interval dad in onn. Mintga 3 fin 4 onns ha lieu ina producziun da sem spezialmain gronda. Ils sems paisan be 3 fin 5 mg. Els cuntegnan ieli sco substanza da reserva. Cur ch’igl è sitg, s’avran las squamas dals sems, uschia ch’il sem croda ora e vegn derasà tras l’aria. Schizunt senza vent po quel surmuntar ina distanza da bundant 300 m. Animals contribueschan a la derasaziun da la spezia sch’els elavuran las puschas, sco che fan quai per exempel stgilats u pitgalains.

Micoriza

Il pign furma cun in’entira retscha da bulieus (amanitas, chastagnins, ruschlas e.a.) ina biocenosa che vegn numnada micoriza. Il micel dals bulieus proveda la planta cun substanzas mineralas ed aua, entant ch’il bulieu retira da la planta las substanzas organicas ch’el basegna per sia creschientscha.

Malsognas e parasits

Gala chaschunada dal plugl da la gala da pign

Plantaziuns da pigns ordaifer lur territori da derasaziun natiral èn da princip colliadas cun il privel da donns tras baus-scorsa. Surtut onns sitgs flaivlentan la forza da resistenza da la planta ch’ha gugent l’umiditad e mainan ad infestiuns tras diversas spezias (bau tipograf, bau gravader, scorset da pign). Suenter multiplicaziuns en massa è surtut il bau tipograf abel d’infestar er plantas saunas e da far pirir quellas. Per evitar ch’ils baus-scorsa sa multiplitgeschian senza mesira, vala en la cultivaziun dal pign il princip da la ‹selvicultura schubra›. Quai signifitga che laina restanta frestga u plantas malsaunas vegnan allontanadas u rendidas nunduvrablas per cuar. A medema moda vegn procedì suenter stemprads, pertge che donns da stemprads e donns da bau-scorsa van savens maun en maun.

Las guglias dal pign reageschan spezialmain sensibel sin la contaminaziun da l’aria. En tals cas restan ellas be anc 1 fin 3 onns vi da la roma (funcziun da bioindicatur). In’auta concentraziun da nitrogen (tras contaminaziun da l’aria u tegnida d’animals en massa) maina ad ina furmaziun augmentada da l’ormon da plantas citochinin. Tras quai cumenzan a pruir brumbels che sa chattan sutvart il brumbel da piz. Quai maina ad ina diromaziun pli ferma, uschia che tals pigns creschan plitost anora che ensi. Dioxid sulfuric (‹plievgia ascha› or da process da combustiun) è plinavant in ferm tissi per coniferas. Pertutgads èn surtut pigns cur ch’il dioxid sulfuric or da svapurs industrialas sa cumulescha en cas d’inversiuns termicas vi da spundas cuvertas cun guaud.

Convivenza da las spezias en guauds da pigns

Spargiapign

Blers utschels en tschertga da nutriment u durant la gnivaziun èn dependents da reviers cuverts e protegids. Ils guauds da pigns semperverds, spess porschan per exempel a cruscharel e pitgascorsa da guaud, cratschla e sgragia, piv mesaun e tschuetta da guaud, sprer pitschen, girun da mieurs e sprer grond in spazi da viver ideal. Il pitgalain nair, che sa nutrescha tranter auter da larvas dal bau tipograf e dal bau-scorset, è da chattar l’entir onn profund en il guaud. Guauds da pigns muntagnards furman in habitat ideal per la giaglina da taus; quest utschè ch’è daventà stgars sa nutrescha d’enviern surtut da guglias da pigns. A l’ur dal guaud, en la zona segnada d’in chagliom pli spess, èn da chattar ulteriuras spezias d’utschels sco per exempel puppencotschen u fringhel. Mammals pli gronds che sa trategnan gugent en il guaud da pigns cun sia glisch fustga che porscha protecziun èn t.a. il tschierv ed il portg selvadi.

En guauds da pigns natirals cuntanscha relativamain pauca glisch il terren. Autras plantas e chaglias na pon uschia strusch sa sviluppar. La vegetaziun bassa sa cumpona oramai surtut dad ervas, feleschs e chaglias naninas. L’izun, ina chaglia nanina tipica en guauds da pigns, contribuescha cun ses chatschs semperverds a nutrir d’enviern ils animals dal guaud. Savens è il terren dal guaud cuvert d’ina stresa da mistgel nuninterrutta. Per ordinari creschan sut talas cundiziuns surtut plantas ch’èn ablas da sa sviluppar per gronda part independentamain da la fotosintesa sco la cefalantera cotschna e la cefalantera melna ubain l’orchidea violetta. Adattada spezialmain al guaud da pigns è la spargiapigns che viva en simbiosa cun las ragischs dal pign e che retira las substanzas nutritivas a moda indirecta sur la micoriza da quel.

Muntada sco planta da pavel (selecziun)

Dal pign sco funtauna da pavel dependan diversas tgirallas (p.ex. Dendrolimus pini, Hyloicus pinastri, Peribatodes secundaria) e baus (bau tipograf, bau gravader, scorset da pign).

Il bau-buc alpin (Rosalia alpina) ch’è fitg rar ed en privel da svanir vegn attratg tras las traplas da feromons che servan a tschiffar baus-scorsa. Medemamain vegn el privà tras l’‹economia da guaud schubra› (cf. survart) da sias plantas-cuaditsch, numnadamain da bists pirids che ston restar almain 3–4 onns per terra.

Sistematica

La descripziun da la planta ch’è oz anc valaivla ha publitgà il botanicher tudestg Gustav Karl Wilhelm Hermann Karsten l’onn 1881. Avant aveva Carl von Linné anc attribuì il pign l’onn 1753 sut il num Pinus abies al gener dals tieus.

Il pign dispona d’in’auta variabilitad genetica, quai che s’exprima en varietads e furmas che sa distinguan ina da l’autra areguard caracteristicas da las puschas, da las guglias e da la creschientscha. I sa tracta en quests cas per part da l’expressiun d’ina varietad genotipica, per part da variantas ecologicas (adattaziuns a las relaziuns climaticas, al terren, al stgalim d’autezza).

En l’Europa dal Nordost exista tras ibridisaziun ina lada zona da transiziun vers il pign sibiric (Picea obovata).

Furmas cultivadas

Furma cultivada 'Virgata'

Igl existan diversas furmas cultivadas. Qua intgins exempels:

• 'Aurea': Tar questa furma èn ils roms giuvens il matg fin zercladur d’in mellen aurà; fin il fanadur daventan els dal tuttafatg verds. Intginas guglias mantegnan l’entir onn strivlas melnas.
• 'Virgata': Igl è quai il ‹pign-serp› ch’è enconuschent sco planta decorativa insolita. La furma è documentada dapi il 1854. Ella sviluppa ina curuna irregulara cun paucs roms gross e lungs; chatschs laterals n’èn strusch avant maun. Las guglias han ina lunghezza da 2 fin 2,5 cm ed èn grossas. La roma è d’in oransch cler.

Utilisaziun

Utilisaziun dal lain

Il pign è en l’Europa Centrala per ordinari il pli impurtant furnitur da laina. La gronda part da questa laina vegn duvrada sco material da construcziun u per far palettas. Medemamain è il pign in impurtant furnitur da cellulosa per la fabricaziun da palpiri. Products laterals da l’elavuraziun da laina vegnan savens pressads a pellets e duvrads sco material dad arder.

Main savens è il pign en diever en la construcziun da mobiglias (sco material per ischs, furnier e.a.). Lain da plantas veglias ch’èn creschidas plaun vegn ultra da quai duvrà per la cuverta e per il fund da resonanza d’instruments a cordas (violina, ghitarra e.a.).

Pignol da Nadal

Fin ils onns 1960 derivavan ils pignols da Nadal surtut dal pign. Damai che questa spezia perda però relativamain svelt las guglias suenter esser vegnida terrada, vegn ella concurrenzada oz fermamain dal pign da Nordmann e dal pign blau ch’èn pli robusts.

Muntada medicinala

Da las guglias, dals pizs da la roma u or da chatschs frestgs sa lascha gudagnar in ieli eteric che vegn duvrà en cas d’infecziuns da la via respiratorica ed en cas da reumatissem. Medemamain vegn l’ieli (resp. chatschs giuvens) agiuntà a vinars u duvrà per meglierar l’odur da stanzas.

Litteratura

• Dietrich Böhlmann: Warum Bäume nicht in den Himmel wachsen – Eine Einführung in das Leben unserer Gehölze. Quelle & Meyer Verlag, Wiebelsheim 2009, ISBN 978-3-494-01420-3.
• Ulrich Hecker: Nadelgehölze: wildwachsende und häufig angepflanzte Arten. Spektrum der Natur, Minca, Vienna, Turitg 1985, ISBN 978-3-405-12966-8.
• Helmut Schmidt-Vogt e.a.: Die Fichte:
  • Tom 1: Taxonomie, Verbreitung, Morphologie, Ökologie, Waldgesellschaften. 2. ediziun extendida, Parey, Hamburg 1986, ISBN 3-490-09916-8.
  • Tom 2, part 1: Wachstum, Züchtung, Boden, Umwelt, Holz. Parey, Hamburg 1986, ISBN 3-490-08416-0.
  • Tom 2, part 2: Krankheiten, Schäden, Fichtensterben. Parey, Hamburg 1989, ISBN 3-490-09516-2.
  • Tom 2, part 3: Waldbau – Ökosysteme – Urwald – Wirtschaftswald – Ernährung – Düngung – Ausblick. Parey, Hamburg 1991, ISBN 3-490-09716-5.
• Helga Menzel-Tettenborn, H.F. Neubaur: Das Reich der Pflanzen. Bertelsmann-Lexikon-Verlag, ISBN 3-570-08942-8.
• Manfred Boksch: Das praktische Buch der Heilpflanzen. BLV-Verlag; ISBN 3-405-14937-1.
• Neil A. Campbell, Jane B. Reece: Biologie. Pearson Studium Verlag, ISBN 3-8273-7180-5.
• Kurt Harz: Bäume und Sträucher. BLV-Verlag, ISBN 978-3-8354-0242-3.
• Heiko Bellmann: Der neue Kosmos-Schmetterlingsführer. Schmetterlinge, Raupen und Futterpflanzen. 2. ed., Franckh-Kosmos, Stuttgart 2009, ISBN 978-3-440-11965-5.
• Ruprecht Düll, Herfried Kutzelnigg: Taschenlexikon der Pflanzen Deutschlands und angrenzender Länder. Die häufigsten mitteleuropäischen Arten im Portrait. 7avla ediziun curregida e cumplettada, Quelle & Meyer, Wiebelsheim 2011, ISBN 978-3-494-01424-1.
• Ingrid e Peter Schönfelder: Das Neue Handbuch der Heilpflanzen, Botanik Arzneidrogen, Wirkstoffe Anwendungen. Franckh-Kosmos Verlags GmbH & Co. KG, Stuttgart, 2011, ISBN 978-3-440-12932-6.

Colliaziuns

 Commons: Pign – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• Pign (Picea abies), sin: infoflora.ch
• Pign, sin: floraweb.de
• Eric Hultén: Derasaziun da la planta en l’emisfera dal nord