Rinoceros nair

Rinoceros nair
Rinoceros nair (Diceros bicornis)
Classificaziun
Sutclassa	Mammals superiurs (Eutheria)
Urden	Mammals cun unglas spèr (Perissodactyla)
Famiglia	Rinoceros (Rhinocerotidae)
Gener	Diceros
Spezia	Rinoceros nair
Num scientific
Diceros bicornis (Linnaeus, 1758)

Il rinoceros nair (Diceros bicornis) è ina spezia da mammals or da la famiglia dals rinoceros (Rhinocerotidae). El furma sper il rinoceros alv (Ceratotherium simum) la segund gronda spezia da rinoceros dal continent african. Ils animals d’in pais da fin a 1400 kilograms èn abitants da la savanna e da cuntradas avertas ed èn da chattar oz surtut en l’Africa da l’Ost ed Africa dal Sid. Là sa nutreschan els oravant tut da parts da plantas lomas, per il pli da diversas spezias d’acazias. Ils animals vivan a moda solitaria en territoris d’ina grondezza da fin a 40 km². Ina femella parturescha, sco che quai è il cas tar tut las spezias da rinoceros, per ordinari be in animal per letg. La mamma lascha tettar ses pitschen fin dus onns. L’origin dal rinoceros nair è da chattar en l’Africa e tanscha enavos radund 17 milliuns onns; stretgs parents da questa spezia da rinoceros èn però er cumparids en il decurs da l’evoluziun en l’Asia da l’Ost. Pervi da ses corns vegn fatg intensivamain chatscha sin il rinoceros nair, uschia che quel è en privel da svanir.

Caracteristicas

Rinoceros nair en il crater da Ngorongoro, Tansania

Rinoceros nair en il Parc naziunal d’Etosha, Namibia

En general

Il rinoceros nair cuntanscha ina lunghezza dal chau e dal corp da fin a 350 cm – vitiers vegn anc ina cua d’ina lunghezza da fin a 70 cm. L’autezza da la spatla munta a var 160 cm. Il pais variescha tranter las schlattainas: vatgas cuntanschan per ordinari in pais da fin a 900 kg, entant che mastgels paisan fin a 1400 kg. Cun questas mesiras e pais furma il rinoceros nair la pitschna da las duas spezias da rinoceros africanas. En general ha questa spezia ina statura robusta, cun chommas fermas, curtas. Quellas fineschan, sco tar tut las spezias da rinoceros odiernas, en trais dets-pe; ils pes davant èn marcantamain pli gronds ch’ils pes davos. La lingia dal dies è levamain chavorgia. La caracteristica la pli marcanta dal rinoceros nair èn ses dus corns. Quel davant, pli grond, sa chatta sin il nas (corn nasal), quel davos, pli pitschen, sin il frunt (corn frontal).

La colur da la pel dal rinoceros nair è per gronda part grischa, po però er daventar brin-melnenta fin brin stgira, tut tenor l’intensitad da la radiaziun dal sulegl. Sin il venter è la pel en general in pau pli clera. La pel n’è betg faudada, cun excepziun dals cunduns e da las schanuglias sco er vi da la tatona davos las ureglias. Da las varts dal corp sa furman per part faudas che regordan a costas. En pli è il rinoceros nair quasi cumplettamain senza pail, be vi da las ureglias, ils viertgels da l’egl sura e sut e vi dal piz da la cua sa chattan basas da chavels. In segn distinctiv che differenziescha il rinoceros nair dal rinoceros alv, la spezia parentada il pli stretgamain, è il lef sura en furma da det, cun il qual il rinoceros nair stira feglia e roma da las chaglias.

Chavazza e caracteristicas da la dentadira

Chavazza

La chavazza dal rinoceros nair è fitg robusta, curta e lada. Quella ha ina lunghezza da 55 fin 70 cm. La cuppa dal chau è curta e plitost rectangulara, quai ch’ha per consequenza che l’animal tegna ses chau cleramain dretg si. Quai al distingua a moda caracteristica dal rinoceros alv: tar quel è la cuppa dal chau prolungada, uschia che l’animal tegna il chau fitg a bass. La posiziun dal chau orizontala fin levamain enclinada dal rinoceros nair sumeglia plitost quella dals rinoceros asiatics, ils quals han però per part ina posiziun dal chau anc pli auta. Entras la posiziun auta dal chau n’è il profil dal chau e dal dies betg sturschì uschè ferm tar il rinoceros nair; tar il rinoceros alv percunter resulta dal chau sbassà e da la goba da la tatona in profil bundant pli conturà.

En la dentadira normala dal rinoceros nair èn ils dents davant reducids, uschia ch’ils incisivs ed il dent chanin mancan u èn be sviluppads a moda rudimentara. Animals creschids possedan la suandanta furmla da dents: ${\frac {0.0.4.3.}{0.0.4.3.}}$Igl existan però er variaziuns natiralas, tar las qualas l’emprim premolar n’è betg sviluppà, entant ch’il dumber dals molars è pli u main constant. Savens manca l’emprim premolar en la missella sut, pli darar en la missella sura ed anc pli darar en omaduas. Ils dents disponan d’ina curuna bassa fin moderada.

Corns

Ils corns en detagl

Il corn nasal furma normalmain il grond dals dus corns e vegn en media 50 cm, en cas excepziunals fin 1 m lung. Il pli lung corn d’in rinoceros nair ch’è insumma vegnì documentà mesirava 138 cm (mesirà sur la curvatura davant). Il corn davos (corn frontal) è per ordinari pli pitschen, ma po tut tenor er cuntanscher ina lunghezza da fin a 50 cm. Femellas han en l’auta vegliadetgna savens in corn frontal pli grond. Magari è er avant maun sin il frunt la basa d’in terz corn. Ils corns consistan da ceratin ed èn furmads da millis uschenumnads filaments, ils quals dattan a quels ina fitg gronda stabilitad. Omadus corns creschan cuntinuadamain durant l’entir temp da vita da l’animal. La rata da creschientscha mensila po muntar fin a 0,7 cm. Ma la creschientscha vegn per part er gulivada tras in sfruschar cuntinuant vi dal terren, vi da plantas u grippa e munta alura en temps fitg activs be ca. 0,2 cm per mais.

Pervi dal diever activ dals corns, surtut da quel davant, cumparan sin la surfatscha da quels segns d’isada, ils quals portan tar mintga animal in caracter individual areguard furma e posiziun. Ultra da quai influenzeschan questas isadas la furma dals corns, la quala vegn però per gronda part er determinada tras la schlattaina. Ils mastgels possedan per regla corns bratgs e massivs, quels da las vatgas èn percunter bundant pli satigls e pon tuttavia daventar fitg lungs. En pli pon ils corns rumper en consequenza da cumbats tranter rivals u da collisiuns, ma creschan per part er puspè suenter.

Prestaziuns sensoricas e suns

Sco tut ils rinoceros ha er il rinoceros nair ina flaivla vesida che na tanscha betg pli lunsch che 30 m. Sin distanzas pli curtas vegnan moviments però percepids adina pli bain. Da l’autra vart èn percunter l’udida e l’odurat sviluppads fitg bain.

Animals alarmads u gnervus sburflan trais fin quatter giadas. D’in urlar u tschivlar vaira aut sa servan vadels per attrair l’attenziun da la mamma. Suns sumegliants dovra il taur en chalur però er envers la vatga u vegnan exprimids en cas da dolur u suffrientscha. In tun suspirant serva a la mamma a clamar il pitschen, ma po eventualmain er simplamain exprimer plaschair.

Derasaziun e spazi da viver

Charta da derasaziun dal rinoceros nair

Pli baud era il rinoceros nair derasà en vastas parts dal continent african al sid da la Sahara; el è uschia adina stà pli derasà ch’il rinoceros alv. Il rinoceros nair viva surtut en regiuns cun in aut dumber da bostgaglia u da vegetaziun ervusa. Ses spazi da viver na cumpiglia pia betg be guauds averts u savannas, mabain er vegetaziun bassa semideserta e pastgiras subalpinas. La spessezza da colonisaziun correlescha cun la purschida da nutriment. En regiuns cun ina ritga vegetaziun ed in’auta purschida da nutriment po quella muntar ad in animal per kilometer quadrat, entant ch’ins dumbra en semideserts sco Kunene a Namibia be in animal sin 100 kilometers quadrat.

Oz èn renconuschidas otg sutspezias dal rinoceros nair, per part però cun ina derasaziun regiunala fitg limitada; tschintg da questas sutspezias èn mortas or. La sutspezia orientala (D. b. michaeli) viva oz a Kenia ed en la Tansania, entant che la spezia dal sidvest (D. b. occidentalis) sa restrenscha a la Namibia e las regiuns da cunfin vers l’Africa dal Sid. Il rinoceros nair da la part meridiunala da l’Africa Centrala (D. b. minor) è oz la sutspezia la pli derasada e cumpara surtut en l’Africa dal Sid, Simbabwe, Swasiland e per part er en la part meridiunala da la Tansania. Intgins animals da l’Africa dal Sid han ins puspè reintroducì a Sambia, Ruanda, Botsuana e Malawi, suenter che la spezia era gia morta or là. La sutspezia dal rinoceros nair dal vest (D. b. longipes) era derasada en l’Africa dal Vest dal sidvest dal Tschad sur la Republica Centralafricana fin en Nigeria. Questa sutspezia cumpigliava a la fin be pli paucs individis ed è vegnida vesida l’ultima giada il 1996 en il Camerun. Tenor rapports pli novs è ella cun gronda probabilitad morta or.

Moda da viver

Cumportament territorial

Rinoceros nair en ses ambient natiral en la Massai Mara, Kenia

Sco tut ils rinoceros viva er il rinoceros nair a moda solitaria. Tranter ils taurs datti animals dominants e main dominants u subordinads; tar quests ultims sa tracti per ordinari da taurs pli giuvens ch’èn anc en tschertga d’in agen territori ubain da taurs vegls ch’èn vegnids chatschads enavos sin areals pli pitschens. En questas fasas da vita exista il pli grond privel da vegnir blessads u schizunt mazzads tar cumbats territorials cun taurs dominants. La grondezza dals reviers dependa da la purschida da nutriment e d’aua e po cumpigliar tranter 6 e 40 km²; in lieu d’aua duess esser accessibel en ina distanza da main che 10 km. Ils reviers cumpiglian però er plirs lieus da durmir. Il rinoceros nair dorma fin trais uras e mesa cun giaschair sin la vart; tar femellas è la fasa da durmir però cleramain pli curta. Reviers da taurs dominants èn spartids strictamain in da l’auter, entant ch’ils urs dals reviers da femellas pon sa cruschar. Il rinoceros nair marchescha ses revier cun squittar intenziunadamain urin vi da la bostga, quai che taurs fan bundant pli savens che vatgas. Plinavant repartan els lur excrements als urs dals reviers e stgavan quels a marcaziuns da cunfin lunghentas u produceschan mantuns d’excrements. Il mantun è tant pli grond, pli dominant ch’il taur è.

La moda da sa mover ordinaria dal rinoceros nair è il trot. Vegn el percunter tementà u disturbà, reagescha el svelt ed emprova da scuvrir il motiv, quai che sia vesida limitada renda però pli grev. Per ordinari curra l’animal en direcziun da la funtauna dal disturbi. Savens ha el alura ina posiziun smanatschanta cun chau auzà e cua sidretg. In rinoceros nair agressiv u vilà po currer fitg svelt e cuntanscha spertadads da bundant 50 km/h. L’animal è abel da midar andetgamain la direcziun e bitta er enturn impediments sco per exempel chaglias. En questa fasa è il chau per ordinari sbassà fitg ferm, uschia ch’ils corns pon vegnir duvrads sco arma.

Moda da sa nutrir

Il rinoceros nair preferescha nutriment da plantas lom sco feglia, roma u scorsa, ma er spinatscha; questas parts da plantas tschiffa el cun il lef sura, maina quellas tranter las missellas e las stgarpa davent cun ils molars. Da quai resultan musters da morsas tipics che sa differenzieschan da quels d’auters erbivors tras lur tagl guliv. Tar las plantas ch’il rinoceros consumescha il pli savens tutgan las differentas spezias d’acazias che furman radund in terz da ses nutriment. Il spectrum da nutriment è però bundant pli grond e cumpiglia dapli che 100 spezias da plantas che vegnan consumadas en dependenza da las cundiziuns da la cuntrada e dal clima. Pastg percunter vegn be maglià casualmain, en tschertga dad ervas. Be en cas da stgarsezza da nutriment maglia il rinoceros nair er quantitads da pastg pli grondas. Aua baiva in rinoceros nair per ordinari mintga di; el supporta però tuttavia er plirs dis senz’aua. Periodas da sitgira pli lungas daventan percunter privlusas; en quest cas emprova l’animal da stgavar liber cun ils pes las funtaunas che sian. Il rinoceros nair è surtut activ tranter stgir e cler e la notg; durant il di ruaussa el u dorma en la sumbriva ni fa bogns da fangia.

Multiplicaziun

Mamma cun animal giuven

Cun quatter fin sis onns daventan las vatgas sexualmain madiras, ils taurs probablamain in pau pli baud. Tut tenor il svilup da la vatga survegn quella l’emprim vadè cun set fin otg onns, magari er pli baud. Per ordinari partureschan vatgas mintga dus onns. Quest interval po, tut tenor la vegliadetgna u la purschida da nutriment dal singul animal, er esser pli lunga. Mastgels e femellas tschertgan in l’auter be durant paucs dis dal temp da chalur. Durant quest temp èn ils taurs ordvart agressivs envers auters taurs, ma er envers animals giuvens pli gronds, quai che maina savens a cumbats che pon tut tenor ir a finir mortalmain. La paregliaziun ha lieu tenor in tschert schema e dura fin 40 minutas; durant quest temp munta il taur pliras giadas sin la vatga. Il temp da purtanza vegn per ordinari inditgà cun 15 mais (radund 450 dis), ma po er durar fin 18 mais (540 dis). Sche la vatga aveva avant gia in vadè, vegn quel chatschà davent; magari tschertga l’animal giuven alura la cumpagnia d’autras vatgas e qua e là vegn in tal er acceptà d’in rinoceros alv. L’animal en purtanza tschertga per la naschientscha ina regiun isolada, per il pli cuverta cun chaglias.

Tar la naschientscha ha il vadè in pais da 25 fin 40 kilos e mesira radund in mez meter. Per ordinari naschan dapli vadels masculins che feminins; la rata da mortalitad è però pli auta tar ils mastgels. Suenter trais uras è il novnaschì gia bun da chaminar. En il lieu nua che crescha pli tard il corn davant sa chatta gia tar la naschientscha in bot da ca. in centimeter; il lieu nua che crescha il segund corn è be marcà tras in flatg radund in pau pli cler. La mamma lascha tettar il vadè radund dus onns ed al protegia durant quest temp cunter privels. Quasi tuttina ditg n’è la mamma betg abla da survegnir in ulteriur pitschen. Il vadè vegn zuppà durant quest temp en bostga pli auta e la mamma al banduna per ordinari be per sa render al lieu da baiver. Al vadè ch’era naschì avant lubescha la mamma anc fin otg mais da returnar. Taurs giuvens bandunan la mamma pir cun sis u set onns. In rinoceros nair po cuntanscher ina vegliadetgna da fin 45 onns; ils mastgels moran savens pli baud pervi dals cumbats agressivs.

Interacziuns cun autras spezias d’animals

Inimis natirals n’enconuscha il rinoceros nair betg. Sulettamain liuns e hienas èn da temp en temp abels da tschiffar in vadè sche la mamma n’è betg attenta. Magari vegnan rinoceros che baivan er attatgads dad ippopotams u da crocodils, ma quai furma l’excepziun. Medemamain poi dar conflicts cun elefants, surtut sche l’aua daventa stgarsa u sch’in rinoceros frunta tranter ina mamma e ses pitschen. Savens tolereschan rinoceros la cumpagnia da piclalarvas ed iruns bultgs che piclan sin lur dies parasits. Ils utschels han er la funcziun da signal d’avertiment, vesan els gea in privel che s’avischina bundant pli baud ch’il rinoceros ed averteschan quel indirectamain cun sa spaventar e sgular davent.

Parasits

Savens vegnan rinoceros nairs infestads da parasits sco zeccas, mustguns dal magun e fils-serp. Surtut ils fils-serp pon chaschunar vi da las surfatschas dal corp plajas grondas sco palmas-maun; en tschertas populaziuns èn fin a 50 % da tut ils individis pertutgads da quai. Daspera furman las plajas che resultan da cumbats tranter animals en chalur per mustgas in lieu bainvis per deponer ovs; ina ‹dischinfecziun› è be pussaivla cun sa rudlar en la glitta ubain cun bogns da pulvra.

Sistematica

Rinoceros nair da l’Africa da l’Ost en il Zoo da Turitg

Il gener Diceros tutga tar ils Dicerotina, ils rinoceros africans cun dus corns. Il gener schumellin è Ceratotherium, tar il qual tutga il rinoceros alv. Dals dus geners furma il gener Diceros pervi da la missella in pau pli vasta e la structura da dents pli primitiva il tip originar. Tenor retschertgas da la genetica moleculara èn ils dus geners sa dividids gia en il miocen mesaun avant 17 milliuns onns.

La denominaziun scientifica oriunda dal rinoceros nair ha fatg Linnaeus (1707–1778) l’onn 1758 cun Rhinoceros bicornis. Il chat original ch’ha furmà la basa per sia descripziun n’exista però betg pli. Ina descripziun fitg detagliada a basa d’ina chavazza che deriva da l’Africa dal Sid ha fatg l’onn 1776 l’anatom ollandais Petrus Campen. Il num da gener Diceros ha introducì il 1821 John Edward Gray.

Las trais sutspezias ch’eran vegnidas eruidas oriundamain han ins pli tard, pervi da differenzas areguard la construcziun da la chavazza, extendì sin set. In’ulteriura revisiun ch’è vegnida fatga l’onn 2011 ha manà a las suandantas otg sutspezias, da las qualas quatter èn mortas or:

• † D. b. bicornis (Linnaeus, 1758); Africa dal Sid e part meridiunala da la Namibia
• † D. b. brucii (Lesson, 1842); Somalia ed Etiopia fin en il Sudan
• † D. b. chobiensis Zukowski, 1965; Namibia, en la regiun Okawango
• D. b. ladoensis Groves, 1967; Kenia e Sudan
• † D. b. longipes Zukowsky, 1949; il rinoceros nair da l’Africa dal Vest; Tschad fin Nigeria
• D. b. michaeli Zukowsky, 1965; il rinoceros nair da l’Africa da l’Ost; Tansania e Kenia
• D. b. minor (Drummond, 1876); il rinoceros nair da la part meridiunala da l’Africa Centrala; da l’Africa dal Sid fin en la Kenia
• D. b. occidentalis (Zukowski, 1922); Namibia ed Angola

Tenor analisas geneticas ch’èn vegnidas fatgas l’onn 2017 existan dals 64 haplotips dal rinoceros nair ch’èn documentads oz be pli 20; la chatscha excessiva ha pia manà ad ina sperdita genetica da 69 %. Da l’autra vart han questas retschertgas pudì cumprovar ch’il rinoceros nair da l’Africa dal Vest (D. b. longipes), il qual è vegnì declerà il 2013 uffizialmain sco mort or, era – tenor ils haplotips – oriundamain derasà fin en l’Africa da l’Ost ed exista là fin oz en il Masai Mara. Lezs animals vegnan però per ordinari attribuids al rinoceros nair da l’Africa da l’Ost (D. b. michaeli).

Evoluziun

Il gener Diceros sa lascha cumprovar l’emprima giada en il miocen mesaun avant bundant 10 milliuns onns en l’Africa. Quel è resortì dal gener precedent Paradiceros. La cumprova la pli veglia dal gener Diceros deriva da la Namibia e vegn attribuida a la spezia Diceros australis. I sa tracta dal chat d’ina missella sut e da plirs elements dal skelet postcranials che mussan in rinoceros fitg grond, ma satigl e che vegnan datads en il temp da transiziun dal miocen tempriv al miocen mesaun. Cun ina vegliadetgna da radund 17 milliuns onns sa chatta questa spezia da rinoceros extincta fitg datiers da la spartiziun tranter il rinoceros nair ed il rinoceros alv, la quala è vegnida eruida a basa da retschertgas da la genetica moleculara; pervi dals chats relativamain rudimentars n’è la spezia però betg dal tuttafatg incontestada.

Ils ulteriurs represchentants temprivs sco Diceros primaevus, Diceros douariensis u Diceros praecox avevan, cumpareglià cun il rinoceros nair da pli tard, ina posiziun dal chau in pau pli auta ed er il pais era per part pli grond. En il decurs dal temp sto il gener ch’era oriundamain be derasà en l’Africa avair extendì considerablamain ses territori da derasaziun, damai ch’el è cun Diceros gansuensis cumprovà en il miocen tardiv er en l’Asia da l’Ost.

Il rinoceros nair sez (Diceros bicornis) è cumprovà l’emprima giada en il pliocen tempriv. En il decurs dal pleistocen è el alura sa derasà en l’entira Africa subsaharica, quai che documentescha tranter auter ina chavazza cumpletta d’ina vegliadetgna da 2 milliuns onns a Koobi Fora (Kenia), nua ch’è er documentà il rinoceros alv. Pli grondas midadas anatomicas entaifer la spezia na paran betg d’avair gì lieu dapi lura, uschia ch’il rinoceros nair furma ina da las spezias las pli durablas da la savanna africana. Ins suppona però che la spezialisaziun sin plantas lomas sco nutriment saja pir stada terminada cumplettamain tar la spezia Diceros bicornis, entant che las spezias pli veglias preferivan in nutriment maschadà.

Rinoceros nair ed uman

Chatscha sin il rinoceros nair sco passatemp d’Europeans bainstants (1892)

La privlusadad dal rinoceros vegn savens descritta a moda exagerada. In uman che s’avischina vegn percepì sur l’odurat. En in tal cas prenda il rinoceros per ordinari la fugia. Be sch’il vent vegn da l’autra vart, uschia ch’il rinoceros vegn surprais, attatga el. Ses cumportament vala en general sco imprevisibel, uschia che er animals apparentamain paschaivels pon tuttenina attatgar. Prenda l’uman la fugia, smetta il rinoceros magari d’al persequitar. Maina el però a fin si’attatga, po el sdarmanar ad aut quel cun il corn ed al blessar grevamain.

Surtut pervi da la forza curativa che vegn attribuida al corn en la medischina chinaisa tradiziunala e pervi da la cretta derasada en tscherts pajais ch’il corn augmentia la potenza è il rinoceros nair arrivà tras fraud al cunfin da l’extincziun. Ultra da quai vala in stilet fatg or dal corn d’in rinoceros nair en il Jemen sco simbol da virilitad; commembers da la classa superiura jemenitica èn pronts da pajar pretschs exorbitants per stilets da rinoceros importads a moda illegala. Bain vegn il fraud da chatscha punì severamain en l’Africa da l’Ost e furma perquai in grond ristg; ma pervi dals immens pretschs che vegnan pajads per ils corns en l’Asia da l’Ost ed en il Jemen èsi tuttina ina fatschenta ordvart lucrativa. Per render la chatscha sin rinoceros uschè nunattractiva sco pussaivel, han ils guardiaselvaschina da tschertas regiuns schizunt cumenzà a durmentar rinoceros e d’als tagliar giu ils corns – ina procedura che n’ha per l’animal naginas consequenzas dolurusas, damai ch’il corn consista sco las unglas betg da cellas viventas. Ma er questa metoda n’ha betg purtà il success giavischà: Fraudaders ch’avevan fastizà in rinoceros senza corn al sajettavan tuttina per evitar ch’els suondian puspè ses fastizs. Tscherts temps han ins schizunt laschà survegliar intgins rinoceros nairs da tuttas uras tras selviculturs armads.

Sper ils animals en libertad viva il rinoceros nair er en la gronda part dals curtins zoologics pli gronds dal mund. Tar la gronda part da quests animals sa tracti da rinoceros ch’ins ha tschiffà sco animals giuvens en libra natira en l’Africa. Fin viaden ils onns 1970 eri usità da sajettar la mamma da l’animal per pudair tschiffar il vadè. D’allevar cun success in rinoceros nair è reussì l’emprima giada l’onn 1941 en il curtin zoologic da Chicago; en l’Europa è quai reussì l’emprima giada il 1956 a Francfurt a.M. Renum mundial cun allevar regularmain rinoceros ha surtut cuntanschì il curtin zoologic da Berlin.

Periclitaziun

Pervi da la chatscha è il rinoceros nair daventà fitg baud adina pli stgars. En l’Africa dal Sid han ins gia manegià d’avair sajettà il 1853 l’ultim exemplar. Da la sutspezia D. b. occidentalis han ins dumbrà en l’Africa dal Sid il 2001 be 50 ed il 2003 71 exemplars, entant che l’effectiv en la Namibia dumbrava il 2003 1238 exemplars. Bain crescha il dumber d’animals levet, ma l’Uniun internaziunala per il mantegniment da la natira e da sias resursas (UICN) ha anc inditgà il 2008 ch’igl existian main che 1000 exemplars en la vegliadetgna da reproducziun ed ha perquai classifitgà questa sutspezia sco «periclitada» (‹vulnerable›).

En las steppas en il sid dal Sahel è il rinoceros nair medemamain vegnì quasi extirpà la fin dal 19avel tschientaner. Il rinoceros nair da l’Africa dal Vest (D. b. longipes) taxescha l’UICN sco «smanatschà da vegnir extirpà, eventualmain extirpà» (cf. però survart las explicaziuns areguard ils haplotips).

Ils onns 1960 èn er las sutspezias da l’Africa da l’Ost (D. b. michaeli) e da la part meridiunala da l’Africa Centrala (D. b. minor) svanidas tras fraud or da vastas parts da lur territori da derasaziun. L’UICN ha sinaquai taxà il rinoceros nair sco periclità, pli tard sco smanatschà e la finala sco fermamain smanatschà. Tuttina èn ils effectivs anc sa sminuids vinavant d’in temp ch’ins aveva daditg prendì mesiras per proteger auters animals selvadis. Il 1970 existivan anc radund 65 000 animals, il 1980 be pli 15 000, il 1990 3000 ed il 1995 anc 2500. En la Republica Centralafricana viveva il 1980 anc in effectiv saun da radund 3000 exemplars, ils quals èn tuts vegnids extirpads entaifer paucs onns.

L’onn 2010 han ins puspè registrà en l’Africa in effectiv da radund 4800 exemplars. Surtut las populaziuns en l’Africa dal Sid ed en la Namibia furman in’impurtanta basa per la survivenza da la spezia, damai che las mesiras da protecziun cunter il fraud fan qua per ordinari propi effect. Tut en tut ha l’effectiv da la spezia pudì vegnir augmentà dal 1995 fin il 2014 per radund 4,5 %. Anc adina vala il rinoceros nair però tenor l’UICN sco «en privel da svanir» (‹Critically Endangered›).

Etimologia

Cumparegliaziun dal chau dal rinoceros alv (a sanestra) e dal rinoceros nair

Ils nums ‹rinoceros nair› e ‹rinoceros alv› derivan da l’englais (‹black rhinoceros› resp. ‹white rhinoceros›). A basa da la colur da la pel na sa laschan las duas spezias però betg differenziar. Fin l’entschatta dal 19avel tschientaner han ins numnà il rinoceros nair ‹rinoceros african›, damai che quel furmava la suletta spezia da quest continent ch’era enconuschenta en l’Europa. Cur ch’il perscrutader da la natira britannic William John Burchell (1782–1863) ha scuvert l’onn 1812 en l’Africa dal Sid il rinoceros nair ed al ha denominà suenter ses return en l’Europa Rhinoceros simus n’ha el fatg diever da nagina translaziun dal num da questa spezia.

La denominaziun da questa spezia sco rinoceros «alv» deriva medemamain da la fin dal 18avel, entschatta dal 19avel tschientaner: En l’Africa dal Sid han chatschaders englais sajettà da quel temp plirs exemplars da questa ‹nova› spezia ed al han denominà en lur rapports sco «white», e quai cumbain ch’els menziuneschan en lur rapports explicitamain la colur da la pel grischa. Sco che quest num engianant è propi sa furmà n’è betg dal tut cler; igl existan almain diesch differentas teorias davart quest tema. La pli frequenta è quella ch’i sa tractia d’ina translaziun fallada da la noziun ‹wijd› u ‹wyd› or da l’africaans, nua che quai munta ‹lad›, ma è vegnì translatà pervi da la sumeglientscha fonetica cun il pled englais ‹white› cun ‹alv›. L’emprima giada èn las denominaziuns ‹rinoceros nair› e ‹rinoceros alv› vegnidas duvradas l’onn 1938 per distinguer las duas spezias.

Pli corrects èn qua ils nums tudestgs ‹Spitzmaulnashorn› (per rinoceros nair) resp. ‹Breitmaulnashorn› (per rinoceros alv) che sa refereschan a la furma divergenta da la bucca: Tar il rinoceros nair pussibilitescha il lef sura en furma da piz da tschiffar, entant ch’il rinoceros alv dispona d’in lef plat e lad. Questas caracteristicas èn adattaziuns a la moda da sa nutrir che sa differenziescha tar las duas spezias da rinoceros.

Litteratura

• Carol Cunningham, Joel Berger: Horn of Darkness. Rhinos on the Edge. Oxford University Press, Oxford 1997, ISBN 0-19-511113-3.
• A.K. Kes Hillman-Smith e Colin Peter Groves: Diceros bicornis. Mammalian Species 455, 1994, p. 1–8.
• Rudolf Lammers, Uwe Anders: Nashörner. Auf der Fährte der behornten Kolosse. Tecklenborg-Verlag, Steinfurt 1998, ISBN 3-924044-41-4.
• Rudolf Schenkel, Lotte Schenkel-Hulliger: Ecology and Behaviour of the Black Rhinoceros (Diceros bicornis L.): A Field Study. Paul Parey Verlag, Hamburg 1969, ISBN 3-490-06918-8.

Colliaziuns

 Commons: Rinoceros nair – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• Black Rhino (Diceros bicornis), sin: rhinos.org, consultà ils 20 d’october 2010
• Spitzmaul-Nashorn (Diceros bicornis), en: natur-lexikon.com, consultà ils 20 d’october 2010