Targnol
| Targnol | |
| |
| Targnols | |
| Classificaziun | |
|---|---|
| Urden | Ranunculales |
| Famiglia | Ranunculaceae |
| Sutfamiglia | Ranunculoideae |
| Tribus | Adonideae |
| Gener | Targnols (Trollius) |
| Num scientific | |
| Trollius europaeus (L.) | |
Il targnol (Trollius europaeus) è ina spezia da planta or dal gener dals targnols (Trollius) che cumpiglia radund 30 spezias. Il targnol (europeic) è la suletta spezia dals targnols ch’è derasada en l’Europa.
Descripziun
modifitgar_clean,_no-description.jpg)
Tar il targnol sa tracti d’ina planta ervusa perenna che cuntanscha autezzas da 20 fin 60 cm. Sco organ da magasinar dispona quella d’in rizom, ils brumbels da regiuvinaziun sa chattan datiers da la surfatscha da la terra. Il habitus da la planta è segnà da plirs monis nivs e per ordinari nunromads. Ils fegls dal fund disponan da lur agens monis ed èn entagliads profundamain, ils tschintg segments en furma da maun regordan a feglia da geranis. La vart sura dals fegls dal fund è verd stgira; suten èn quels in pau pli clers. Dal temp da fluriziun pireschan ils fegls dal fund. Ils fegls situads pli ad aut creschan percunter directamain vi dals monis.
La colur melna da la flur deriva da carotinoids; la flur sa chatta sisum il moni nunromà. Targnols disponan da flurs ermafroditas. Ils fegls exteriurs da quellas èn vieuts anen a moda concava e furman uschia la culla ch’è caracteristica per questa spezia da planta. Lur diameter munta a 2 fin 3 centimeters. Mintga flur dumbra tranter 10 e 15 fegls exteriurs e quatter fin diesch fegls interiurs (fegls da nectar). Remartgabels èn ils numerus carpels che sa chattan en posiziun libra en il center da la flur. Il temp da fluriziun dal targnol tanscha dal matg fin il fanadur. Ils singuls fritgs han ina lunghezza da fin a 15 millimeters ed èn ordinads sco fritg cumponì da minz.
Il dumber da cromosoms munta a 2n = 16.[1]
Ecologia
modifitgar
Ils fegls da la flur (petals) furman ina cupla uschè spessa che be pitschens insects sco mustgas e baus pon passar – e tranter quels be spezias plitost fermas e robustas. In’impurtanta rolla sco impollinaders han trais spezias da mustgas dal gener Chiastochaeta. Quellas mettan lur ovs en ils ovaris e lur larvas sa nutreschan dals sems che creschan. Perscrutaders han constatà che targnols supportan fin a sis larvas da mustgas che sortan dals ovs; è il dumber pli aut, sa sposta la bilantscha tranter ‹niz tras l’impollinaziun› e ‹donns da magliar› a disfavur da la planta.[2] Tar il targnol po er autoimpollinaziun spontana metter ad ir il svilup dals fritgs.
Mintga flur sviluppa numerus fritgs da minz che cuntegnan mintgamai be paucs sems. Ils sems sa derasan tras il vent, cun tatgar vi d’animals che passan u er da sasez. Per pudair schermigliar cun success è la planta dependenta da l’influenza dal fraid e dal stgir. Il targnol è levamain toxic; la muaglia al evitescha perquai.
Derasaziun
modifitgarIl targnol è derasà en l’Europa ed en la Sibiria dal Vest. Ella è surtut da chasa en l’Europa Centrala ed en l’Europa dal Nord, inclusiv il Balticum, la Spagna, las Apenninas e l’anteriura Jugoslavia. Ils effectivs situads il pli al sid creschan en la Spagna Centrala, en l’Italia Centrala ed en la Grezia dal Nord.[3] En ils funds da las vals daventa questa spezia da planta adina pli rara.
Il targnol preferescha prads umids, rivas da dutgs e da lajets ed è surtut da chasa en la muntogna fin en autezzas da 3000 meters sin pastgiras d’erva auta. La planta tschertga terrens ch’èn permanentamain umids e ritgs da substanzas nutritivas.
Taxonomia ed etimologia
modifitgarIl targnol è vegnì publitgà l’emprima giada il 1753 da Carl von Linné en ‹Species Plantarum›.[4] La denominaziun latina ‹trollius› munta ‹vasch radund›. En las differentas regiuns rumantschas è il targnol enconuschent sut divers nums populars sco cuppa pieun u nuv d’aur (sursilvan), flur cup u plumpa (sutsilvan), targnol u bot Sontgiglcrest (surmiran), rol d’or u rambottel (ladin).
Er per tudestg existan sper il num Trollblume nums populars sco Goldköpfchen, Butterblume, Butterkugel (Ankenbollen), Budabinkerl, Butterrosen, Kugelranunkel u Natter(n)knöpfe.
Periclitaziun
modifitgarEn regiuns bassas è il targnol periclità fermamain e perquai protegì per exempel en Germania e parzialmain en l’Austria. En Svizra vala la planta sco betg periclitada. Motivs per la diminuziun da la spezia pon furmar drenaschas da palids u er il fatg che prads maghers na vegnan betg pli cultivads.
Utilisaziun e muntada culturala
modifitgarIl targnol vegniva antruras applitgà cunter il scorbut. Ensemen cun intginas plantas parentadas è il targnol er ina planta d’iert appreziada.
Per approfundar: Il gener dals targnols
modifitgarSco gia ditg è il targnol (europeic) la suletta spezia da targnols (Trollius) derasada en l’Europa. Er las ulteriuras radund 30 spezias èn da chasa en l’emisfera nord, en ina sdrima che tanscha da la zona temprada fin en regiuns arcticas. Intginas spezias cumparan en l’America dal Nord, autras en Russia ed en l’Asia Centrala fin en il Himalaja. En China datti 16 spezias, da las qualas 8 cumparan be là. Per lunschor la gronda part dals targnols preferescha terrens plitost umids.
Annotaziuns
modifitgar- ↑ Thomas Gaskell Tutin: Trollius. En: T.G. Tutin, N.A. Burges, A.O. Chater, J.R. Edmondson, V.H. Heywood, D.M. Moore, D.H. Valentine, S.M. Walters, D.A. Webb (ed.): Flora Europaea. 2. ed. cumplettada. Tom 1: Psilotaceae to Platanaceae. Cambridge University Press, Cambridge/New York/Melbourne 1993, ISBN 0-521-41007-X, p. 253.
- ↑ Stiftung Naturschutz: Blume des Jahres 1995.
- ↑ Jaakko Jalas, Juha Suominen (ed.): Atlas Florae Europaeae. Distribution of Vascular Plants in Europe. 8. Nymphaeaceae to Ranunculaceae. Akateeminen Kirjakauppa, The Committee for Mapping the Flora of Europe & Societas Biologica Fennica Vanamo, Helsinki 1989, ISBN 951-9108-07-6, p. 38–39.
- ↑ Carl von Linné: Species Plantarum. Tom 1, Lars Salvius, Stockholm 1753, p. 556.
Litteratura
modifitgar- Xaver Finkenzeller, Jürke Grau: Alpenblumen. Erkennen und bestimmen (= Steinbachs Naturführer). Mosaik, Minca 2002, ISBN 3-576-11482-3, p. 64.
- Wolfgang Adler, Karl Oswald, Raimund Fischer: Exkursionsflora von Österreich. Ed.: Manfred A. Fischer. Eugen Ulmer, Stuttgart/Vienna 1994, ISBN 3-8001-3461-6, p. 268.
- Ruprecht Düll, Herfried Kutzelnigg: Taschenlexikon der Pflanzen Deutschlands. Ein botanisch-ökologischer Exkursionsbegleiter zu den wichtigsten Arten. 6. ed. cumplettada. Quelle & Meyer, Wiebelsheim 2005, ISBN 3-494-01397-7, p. 485–486.
Colliaziuns
modifitgar
Commons: Targnol – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio- Trollius europaeus L., sin: infoflora.ch
- Trollblume, sin: floraweb.de
- Thomas Mayer: Trollblume, sin: flora-de