Telefon

In telefon (dal grec vegl τῆλε tēle ‹lontan› e φωνή phōnē ‹tun, vusch, lingua›; noziun creada da Philipp Reis) è in med da communicaziun per transmetter tuns e surtut lingua discurrida cun agid da signals electrics. La fin dal 20avel tschientaner è sa sviluppada sper il telefon da rait fixa la telefonia mobila; surtut en furma dal smartphone, cun funcziunalitad e connectivitad extendida, remplazza quella pli e pli il telefon tradiziunal che stat en il center da quest artitgel.

Max Schüler: ‹Giuvna dunna al telefon› (1912)

Il sistem da telefon cumpiglia trais cumponentas principalas:

• L’apparat da telefon per propi che serva a reglar la colliaziun e che transfurma tuns en signals electrics e viceversa.
• La centrala che collia resp. intermediescha las colliaziuns.
• Il chanal da transmissiun, saja quai en furma da cabel u da chanal radiofonic.

Tecnica

L’apparat da telefon

En in apparat da telefon vegn il tun transfurmà tras in microfon en signals electrics e puspè emess sur il receptur en furma d’undas sonoras.

La transfurmaziun dal tun da vart da l’emettur po avair lieu a basa da differents effects fisicals (midada da la resistenza electrica da particlas da carbon, effect da piezo, princip electrostatic, inducziun electromagnetica e.a.). En tut ils cas resulta da questa transfurmaziun ina tensiun da signal; savens vegnan ils signals gist amplifitgads tras in’electronica ch’è integrada en la capsla dal microfon.

Da vart dal receptur sa servan ins d’elements da construcziun tenor il princip da spol e membrana (midader electromagnetic) u er d’elements piezoelectrics. Il champ da frequenza dals tuns che vegnan transmess na correspunda betg a l’entir champ ch’è perceptibel per l’uman; per motivs raziunals sa restrenscha quel per il pli al segment tranter 300 e 3400 hertz.

Ulteriuras cumponentas da l’apparat da telefon servan a stabilir e diriger la colliaziun. Oriundamain serviva l’inductur a manvella a sa metter en contact cun il servetsch d’intermediaziun che stabiliva sinaquai a moda manuala ina colliaziun. Successivamain han ins alura sviluppà sistems mez automatics ed indrizs d’autointermediaziun.

La finala dispona in telefon d’in scalin. Pli baud lavurava quel a moda electromagnetica, faschond diever directamain da la tensiun che serviva a transmetter il discurs; ozendi funcziuna il scalin per il pli a moda electrica.

Medium da transmissiun

Telefon tempriv cun manvella per clamar la centrala

Per pudair far diever da la telecommunicaziun cun agid d’in telefon, sto la rait da telefon vegnir dada libra. A quai serva il contract da telefon. Ils custs che resultan metta la societad da telefon a quint al client.

Il stgomi d’infurmaziuns sur la rait da telefon funcziunescha sco suonda: Davent da la centrala vegn emessa ina tensiun electrica che tanscha sur las lingias da colliaziun fin als singuls apparats da telefon. È il telefon pendì si, na cula strusch electricitad tras quel; vegn il receptur però prendì giu, è stabilida ina tensiun tranter il telefon e la centrala. Sur quella vegn l’emprim tramess il numer da telefon che serva a stabilir il contact cun il receptur avisà. È la colliaziun tranter ils dus apparats stabilida, metta l’impuls ad ir vi dal segund apparat il tun da scalin.

Vegn il receptur dal segund telefon prendì giu, è er stabilida da quel tar la centrala ina tensiun, uschia che la lingia po vegnir duvrada per stgamiar tuns, per il pli en furma da lingua discurrida (cf. survart la transfurmaziun da signals electrics en undas sonoras e viceversa).

La transmissiun simultana da signals en omaduas direcziuns sur dus cabels vegn realisada cun agid d’in transfurmatur differenzial. Tras quai vegn impedì ch’ins audia memia ferm l’atgna vusch.

A l’entschatta eran necessaris davent da mintga telefon dus fildaroms fin a la centrala da colliaziun. Vegniva fatg girar la manvella vi da l’apparat da telefon, glischava in pair electric en la centrala ed annunziava uschia il giavisch da pudair manar in discurs al telefon. Quest princip ha bainbaud manà al virivari da lingias da telefon e pitgas da telegraf ch’ins enconuscha da fotografias veglias.

Perquai che la rait da lingias è en general sensibla per disturbis, han ins gia baud fatg emprimas emprovas da midar dal sistem da pitgas als conducts sut terra. En Germania han ins impundì per quest intent tranter il 1876 ed il 1881 betg main che 30 milliuns marcs. Fin ch’ils conducts sut terra duevan sa metter tras vastamain, hai però anc durà fin la fin dal 20avel tschientaner.

In emprim pass d’independenza envers l’apparat da telefon classic ha furmà l’apparat senza corda che lubiva da sa mover libramain en stanza (a partir dals onns 1980). Ed en il fratemp èn sa fatgas valair furmas da transmissiun alternativas che na dependan betg pli d’in apparat da telefon collià cun la rait (telefonia mobila). La telefonia sur satellit sa lascha schizunt realisar dal tuttafatg independentamain da lingias terrestras.

Istorgia dal telefon

Avant che la transmissiun da lingua cun agid da signals electrics possia sa far valair, hai dà differentas emprovas betg electricas da discurrer sur lungas distanzas. L’onn 1670 ha Samuel Morland fatg a Londra emprovas da transmetter lingua cun agid d’instruments che sumegliavan ina trumbetta. Radund tschient onns pli tard è Johann Heinrich Lambert revegnì a quest’idea.

Ulteriuras emprovas èn sa servidas da bischens sco med per transportar il tun e la vusch. Talas han medemamain inizià ils onns 1780 e duevan cuntanscher en il 19avel tschientaner ina tscherta muntada sin la navigaziun a vapur sco colliaziun tranter la punt da commando ed il local da las maschinas.

L’istorgia dal telefon cumenza l’onn 1837, cur che l’American Samuel F.B. Morse ha construì il telegraf da Morse. En furma da quel era gia messa en la pratica la transmissiun da signals cun agid da lingias electricas, quai ch’ha furmà ina premissa indispensabla per il svilup dal telefon. L’onn 1854 ha il collavuratur da l’uffizi da telegrafia a Paris Charles Bourseul (1829–1912) tegnì in referat davart tecnicas pussaivlas d’ina transmissiun electrica da la lingua. A quai è suandà il svilup da divers apparats da telefon che funcziunavan da princip, tranter auter dad Innocenzo Manzetti, Antonio Meucci, Tivadar Puskás, Philipp Reis, Elisha Gray ed Alexander Graham Bell. Da quests inventaders temprivs ha però be Bell disponì da las abilitads organisatoricas da sviluppar il telefon sur l’apparatura experimentala en il labor ora ad in sistem cumplessiv, madir per il martgà. Uschia èsi stà Bell ad applitgar il 1876 a Boston l’emprima giada il telefon en la pratica.

Alexander Graham Bell, emprim telefonat tranter New York e Chicago (1892)

L’apparat da Bell consistiva d’in midader che vegniva duvrà a moda alternanta sco microfon e sco receptur. El disponiva d’ina membrana da metal flexibla, d’in magnet lunghent e d’in spol da fildarom ch’enserrava il magnet. Las undas sonoras da differenta fermezza faschevan vibrar la membrana. Il fluss magnetic che sa midava en questa moda, induciva en il spol tensiuns electricas. Transfurmadas en questa moda en signals electrics, vegnivan las undas sonoras dadas vinavant sur ina colliaziun da fildarom al telefon receptur. En il midader da lez apparat aveva lieu il process cuntrari: il current electric modulà ch’arrivava generava in champ magnetic variabel che fascheva vibrar la membrana, uschia che sa furmavan puspè undas sonoras.

Apparats da quest gener èn sa derasads svelt. A Berlin han ins per exempel fatg l’october 1877 emprovas da transmissiun sur 6 km, alura 26 km e la finala 61 km. Il success da quellas ha animà la direcziun da posta e telegrafia da laschar fabritgar la firma Siemens & Halske ulteriurs telefons da Bell e da lantschar la telefonia en Germania.

L’invenziun dal microfon da carbon l’onn 1878 tras David Edward Hughes en cumbinaziun cun las adattaziuns dal receptur fatgas tras Werner von Siemens han lubì da transmetter ils signals bundant pli dad aut e pussibilità uschia discurs sur pli grondas distanzas. Questas novas pussaivladads han ins demonstrà l’onn 1883 a chaschun da l’exposiziun electrica internaziunala.

A stabilir las colliaziuns da telefon sa serviv’ins l’emprim dal servetsch da telefon nua che las colliaziuns vegnivan fatgas a maun. Per porscher a l’utilisader la pussaivladad da stabilir sez ina colliaziun, ha Almon Strowger cumenzà a sviluppar l’onn 1888 in sistem da colliaziun automatic; l’onn 1891 ha el laschà patentar quel. Tar quest sistem disponiva il telefon da trais tastas, ina per ils dad in, ina per ils da diesch ed ina per ils da tschient. Quellas stuevan mintgamai vegnir smatgadas tantas giadas sco la cifra giavischada. La manipulaziun era oramai relativ cumplitgada ed i capitavan svelt sbagls. Ultra da quai era l’installaziun da l’apparatura cumplexa, damai che mintga tasta era colliada sur in’atgna lingia cun la centrala. A meglieraments areguard quest ultim punct han manà il 1898 las invenziuns dad A.E. Keith e dals frars John e Charles J. Erickson ch’eran collavuraturs da la Strowger Automatic Telephone Exchange Company.

L’avrigl 1913 ha la firma Siemens & Halske laschà patentar il selectur da clom che lavura tenor il princip d’impuls. Il diever da tals apparats è documentà en ils Stadis Unids il pli tard dapi il 1907 ed en Germania a partir dal 1908. Sur blers decennis duevan dominar apparats da telefon da quest tip, cun la rudella da selecziun caracteristica.

L’onn 1955 han ils Bell Telephone Laboratories sviluppà la procedura da selecziun a pliras frequenzas. Quest tip da telefon cun ina tasta per mintga cifra è oz il pli frequent tar apparats analogs.

Grazia a l’electronica moderna ed a la tecnologia da computer èsi stà pussaivel da remplazzar ils elements electromecanics tras elements da semiconducturs. Quai ha lubì da construir instruments bundant pli pitschens e da munir quels cun adina dapli funcziuns che simplifitgeschan il diever (p.ex. arcunar numers da telefon, selecziun directa, respundider automatic, sviament dal clom, colliament da conferenza) e lubeschan utilisaziuns dal tuttafatg novas (p.ex. la surveglianza acustica d’ina stanza).

Sper sia funcziun primara per la communicaziun en furma da discurs, furma il telefon cun tut sia tecnica da transmissiun in element central d’ina rait da communicaziun mundiala che lubescha – sper la lingua – da stgamiar infurmaziuns da tuttas sorts. Tuttina sco la telefonia ha pudì profitar a ses temp da la rait da transmissiun da la telegrafia gia existenta, ha la derasaziun da l’internet profità fermamain da las lingias da telefon avant maun.

Il svilup da la telefonia mobila ha cumenzà gia baud, per exempel cun in servetsch da telefon en trens da la viafier tudestga tranter Hamburg e Berlin a partir dal 1926. In ulteriur pass en questa direcziun è stà l’autotelefon e vers la fin dal 20avel tschientaner è il svilup tecnic stà avanzà en tala moda ch’ils telefonins ed in pau pli tard ils smartphones (cun funcziunalitad extendida) han conquistà la fiera e schizunt remplazzà per ina buna part il telefon classic.

Svilup da l’apparat da telefon en Svizra

Telefon da maisa dals onns 1970

En Svizra han ins introducì suenter il model 29 (1929) il model 50 (1950) ch’è, cun bundant dus milliuns exemplars, stà fitg derasà tant sco model da paraid sco er sco model da maisa (da colur naira, quest ultim pli tard er da colur grischa). Il model 70 (1970) aveva ina cumparsa in pau pli moderna ed era disponibel l’emprim be en grisch, pli tard per in pretsch in pau pli aut er en autras colurs ed a partir dals onns 1980 er cun tastas. Fin ils onns 1990 eran lubids be ils apparats controllads ed admess da l’Interpresa svizra da posta, telefon e telegraf (PTT) e quels na sa laschavan betg cumprar, mabain be prender a fit tar la direcziun da telecommunicaziun.

Furmas spezialas

Per situaziuns resp. applicaziuns spezialas han ins sviluppà atgnas furmas da telefon. L’exempel bain il pli enconuschent è la cabina da telefon, da la quala sa lascha telefonar cun in telefon da munaida (e che svanescha pli e pli pervi da la telefonia mobila). In auter exempel è il clom d’urgenza ch’exista, per exempel a l’ur da l’autostrada u en tunnels, er en furma da la pitga da SOS; quella sa lascha duvrar gratuitamain, ma collia be cun in numer. Medemamain ina furma speziala da la telefonia è l’uschenumnà alarm per seniors che facilitescha a glieud veglia u impedida en cas d’urgenza da clamar agid, numnadamain cun stuair smatgar be in buttun da clom d’urgenza ch’els portan sin sasezs, enstagl da stuair metter en funcziun telefonins u cumponer numers.

Litteratura

• Dietrich Arbenz: Vom Trommelwähler zu Optiset E – Die Geschichte der drahtgebundenen Telefone für die Wählnebenstellenanlagen von Siemens (1950–2000). Herbert Utz Verlag, Minca 2009, ISBN 978-3-8316-0908-6.
• Margret Baumann e Helmut Gold (ed.): Mensch Telefon. Aspekte telefonischer Kommunikation. (Kataloge der Museumsstiftung Post und Telekommunikation, 8), Umschau/Braus, Heidelberg 2000.
• Jörg Becker (ed.): Fern-sprechen: internationale Fernmeldegeschichte, -soziologie und -politik. Vistas, Berlin 1994.
• John Collard: Theoretische Studie über Artikulation und Verständlichkeit in Telefonstromkreisen. Vienna 1928/29.
• Harvey Fletcher e J. C. Steinberg: Articulation testing methods. 1929.
• Christel Jörges (ed.): Telefone 1863–2000: aus den Sammlungen der Museen für Kommunikation. (Kataloge der Museumsstiftung Post und Telekommunikation, 9), Edition Braus, Heidelberg 2001.
• Stefan Münker ed Alexander Roesler (ed.): Telefonbuch: Beiträge zu einer Kulturgeschichte des Telefons. (Edition Suhrkamp, tom 2174), Suhrkamp, Francfurt a.M. 2000, ISBN 978-3-518-12174-0.
• Avital Ronell: Das Telefonbuch. Brinkmann und Bose, Berlin 2001.
• Rainer Schönhammer: Telefon-Design. Der Körper des Fernsprechers. Kerken, 2004.
• Gert Kaszynski e Jürgen Schönhoff: Fernsprechendgeräte. Verlag Technik, Berlin 1991.
• Clemens Schwender: Wie benutze ich den Fernsprecher? Die Anleitung zum Telefonieren im Berliner Telefonbuch 1881–1996/97. Berlin, Berna, New York 1997.
• François Smesny (ed.): Telefongeschichten. O-Ton-Produktion, Berlin 2010, ISBN 978-3-9810256-9-9.
• Frank Thomas: Telefonieren in Deutschland: organisatorische, technische und räumliche Entwicklung eines großtechnischen Systems. Campus-Verlag, Francfurt a.M. 1995.

Colliaziuns

 Commons: Telefon – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• Museum da la communicaziun, Berna
• Museumsstiftung Post und Telekommunikation (Berlin, Frankfurt, Hamburg e Nürnberg)
• Collecziun privata
• Fotografias da vegls apparats da telefon
• Istorgia da la telecommunicaziun cun maletgs