Terren

Il terren, en la lingua da mintgadi er terra u terratsch, furma la part superiura da la crusta da la terra. Per ordinari cuntegna questa part da la crusta material organic e pussibilitescha uschia il svilup da furmas da vita. Vers engiu vegn il terren cunfinà da crap cumpact u luc; ensi per ordinari d’ina cuverta da vegetaziun sco er da l’atmosfera da la terra.

Profil dal terren schematic

Tut tenor sch’il term vegn duvrà en la lingua da mintgadi u sco part d’in dals differents vocabularis dal fatg, po ‹terren› avair differentas muntadas:

• En la pedologia, la geografia dal terren, la biologia e la geologia sa tracti dals decimeters superiurs da la surfatscha da la terra ch’èn plains da creatiras viventas (flora e fauna). Cuntrari a las ulteriuras disciplinas numnadas s’occupa la geologia en emprima lingia da terrens che sa chattavan en èras geologicas passadas a la surfatscha e ch’èn oz s’endirids a crappa.
• En ils fatgs da construcziun designeschan las noziuns ‹terren› resp. ‹terra/terratsch› in material da construcziun resp. il material che furma il fundament d’edifizis e/u che sto vegnir muventà per mesiras da construcziun.
• En la planisaziun dal territori e geodesia designescha il terren la surfatscha da la terra per propi.
• En il diever general è manegià il ‹terren e fund› u ‹agen funs›, pia ina parcella u in sulom tenor il pretsch dal terren local.

En quest artitgel vegn la noziun ‹terren› duvrada en il senn da las scienzas geologicas e biologicas, surtut da la pedologia.

Terren ord vista da la pedologia e da la protecziun dal terren

Ord vista da la pedologia (dal grec πέδον pédon, ‹terra› e λόγος lógos, ‹scienza›) vegn designada sco terren la zona da transiziun tranter la litosfera (la stresa da crap dira da la terra), la biosfera, l’atmosfera da la terra e l’idrosfera. Questa zona – la pedosfera – consista da material anorganic (ca. 47 %), da material organic (ca. 3 %), d’aua (ca. 25 %) e d’aria (ca. 25 %).

La substanza dal terren anorganica sa cumpona da crappels e particlas da minerals primars e secundars (vul dir ch’èn resortids da la dischagregaziun chemica). La substanza dal terren organica vegn numnada humus. Las particlas mineralas e da humus èn ordinadas en ina structura tridimensiunala ch’è ultra da quai segnada da spazis vids, emplenids cun aua ed aria. En la part superiura dal terren à la consistenza da questa structura per ordinari lucca, mieulusa. La pli impurtant rolla gioga il terren sco basa da viver per las plantas ed a moda directa u indirecta er per ils animals e l’uman.

Furmaziun da terrens

Facturs da furmaziun da terren

Ils flums giogan in’impurtanta rolla en il process da sedimentaziun

Ord vista geologica sa furman terrens relativamain svelt, ord vista da l’uman però relativamain plaun. Ils terrens en l’Europa Centrala odierna èn sa sviluppads en il decurs dals ultims 12 000 onns, dapi la fin da l’ultim temp da glatsch.

Premissa da basa per la furmaziun d’in terren è in material da partenza da consistenza cumpacta (crap dir u sediment luc). Il reliev na dastga betg esser memia stip, uschiglio vegn il material da partenza manà davent tras erosiun avant ch’i po sa furmar londeror in terren. Medemamain na dastgan betg vegnir transportadas memia grondas quantitads da sediments en il territori respectiv; uschiglio vegn il terren ch’è londervi da sa furmar adina puspè cuvert e la furmaziun dal terren sto cumenzar da nov. Il clima duess esser umid e betg memia fraid; per l’ina è quai necessari per furnir bunas cundiziuns da viver per plantas ed animals, per l’autra è l’aua impurtanta per ils process da decumposiziun.

Er terren ch’è ‹finì› è suttamess cuntinuadamain als facturs numnads. Vitiers vegnan las creatiras dal terren, sco part da quel, e dapi ca. 8000 onns las influenzas antropogenas sco l’utilisaziun tras l’agricultura u la selvicultura e l’apport da substanzas nuschaivlas tras l’uman.

Process da furmaziun da terren

Ils process da furmaziun dal terren vegnan mess ad ir tras ils facturs da furmaziun dal terren. Quels han en lur summa dus effects: Els midan il crap da basa e transfurman quel en terren, ma els midan er cuntinuadamain il terren existent.

Furmaziun da terren primara

Il crap da basa, saja quai grip solid u sediment luc, vegn decumponì tras dischagregaziun fisicala e chemica en parts adina pli pitschnas. Sfessas ch’èn oramai avant maun en crap dir sa schlargian e porschan plaz per pulvra che vegn suflada natiers e plantas pionieras. Ils minerals dal crap da basa vegnan transfurmads en autras cumposiziuns chemicas, las qualas cuntegnan elements d’impurtanza vitala per plantas ed animals, sco per exempels sals dal calzium, dal magnesium, dal fosfor e dal fier. Cun agid d’animals e da microorganissems vegnan plantas pionieras mortas l’emprim decumponidas en cumposiziuns organicas e silsuenter en substanzas huminas (humificaziun). Per part transfurman microorganissems vinavant las cumposiziuns organicas en simplas cumposiziuns anorganicas (mineralisaziun). Divers process (bioturbaziun, crioturbaziun, peloturbaziun) procuran per la maschaida da substanzas organicas e minerala e per l’apport d’aria en las poras da quella (pedoturbaziun). Uschia sa furma en il decurs dal temp ina maschaida da substanzas mineralas ed organicas, ritga dad aria e plain vita – il terren. La substanza organica è situada per gronda part en l’orizont da terren superiur ch’ins numna er terratsch.

Las cumparts dal terren servan a las creatiras per la creschientscha e per il provediment d’energia. Arschiglia ed autras substanzas huminas che resultan da la dischagregaziun sa collian, per exempel en la beglia dal verm da plievgia, al cumplex da humus ed arschiglia, il qual è abel d’‹arcunar› substanzas nutritivas ed aua e fa il terren mieulus.

Furmaziun da terren secundara

Ina giada ch’il terren è sa furmà, sa mida quel cuntinuadamain en il decurs dal temp, e quai surtut sch’ils facturs da furmaziun da terren sa midan. I dat blers process che pon influenzar la furmaziun da humus u che pon midar en autra moda il terren. Latiers tutgan per exempel il lavar ora cumparts dal terren e transportar vinavant quellas en stresas pli profundas u manar davent quellas cun l’aua sutterrana (t.a. sals idrosolvibels, calciumcarbonat dissolvibel en acid carbonic u arschiglia ed autras substanzas che sa dissolvan en acids).

En la profunditad – en la zona da cunfin tranter il terren ed il crap da basa – cuntinuescha ultra da quai per ordinari la furmaziun da terren primara. Tut en tut sa lascha uschia observar in svilup da terrens pauc profunds, crappus, pauc dischagregads e ritgs da minerals vers terrens profunds, a grauns fins, fermamain dischagregads e schlavads. Partind dal substrat avant maun e da las atgnadads localas dal terren sa sviluppa tras influenzas ‹exteriuras› (sco clima, vegetaziun, utilisaziun) en il decurs dal temp in tip da terren cun caracteristicas specificas.

Funcziuns dal terren

Terren en diever sco er

Il terren po surpigliar fitg differentas funcziuns. Sco funcziun natirala dal terren vegn designada sia muntada sco basa da la vita e sco spazi da viver per umans, animals, plantas ed organissems dal terren. En in senn pli general è il terren in element indispensabel da numerus process che furman en lur summa il sistem ecologic (surtut en connex cun la circulaziun da l’aua e da las substanzas nutritivas). En pli figurescha il terren sco medium da dischagregaziun, da cumpensaziun e da concentraziun per diversas substanzas; cun filtrar e transfurmar substanzas che derivan d’ordaifer, protegia il terren surtut er l’aua sutterrana.

Sper questas funcziuns primaras serva il terren sco archiv che dat scleriment – per ordinari a fitg lunga durada – davart l’istorgia da la natira e da la cultura. E betg il davos è il terren suttamess a diversas furmas d’utilisaziun da vart da l’uman: giaschaments da substanzas primaras, surfatscha da colonisaziun e da recreaziun, utilisaziun tras l’agricultura e la selvicultura sco er ulteriura utilisaziun economica e publica (traffic, provediment, dismessa etc.).

Tras l’utilisaziun umana vegnan las funcziuns natiralas e d’archiv però influenzadas e midadas. Quest’influenza po esser pitschna (p.ex. agiuntar cumpost en iert), ma er destruir dal tuttafatg tschertas funcziuns.

Caracteristicas dal terren

En la pedologia vegnan intercuridas las caracteristicas fisicalas, chemicas e biologicas da differents terrens. Tut en tut sa tracti tar terrens da structuras ordvart cumplexas che disponan da fitg bleras caracteristicas, las qualas influenzeschan tuttas ina l’autra. En la pratica, per exempel tar bleras provas da terren en l’agricultura, vegnan be paucs da quests parameters intercurids da rudent. Da muntada speziala èn per ordinari il tip da terren, la cumpart da humus, la valur da ph ed il cuntegn da nitrogen, calium e fosfor.

La gronda part da questas caracteristicas sa laschan giuditgar al lieu partind dal material da basa e da la colur dal terren. Er la cumposiziun da la vegetaziun (plantas indicativas) po furnir indicaziuns fidablas areguard tschertas caracteristicas dal terren. Valurs precisas, surtut areguard ils parameters biochemics, sa laschan però be eruir a basa da mesiraziuns scientificas ch’han savens lieu en il labor.

Cumposiziun generala

Ina da las caracteristicas da basa dal spazi da viver terren è che tut ils trais stadis d’aggregaziun cumparan en quel adina in sper l’auter: solid, liquid, en furma da gas. Quels sa maschaidan a moda omogena ed èn adina colliads in cun l’auter a moda inseparabla. La cumpart solida sa cumpona surtut d’ina basa minerala, la quala vegn savens recepida a moda simplifitgada – pia senza esser conscient da las cumparts d’aua e d’aria – sco il fund, il terren u il terratsch. La part solida dat al terren sia consistenza ferma, palpabla, e marchescha en sia cumposiziun a moda decisiva bleras caracteristicas dal terren.

Ma en sia totalitad na furma il terren betg in corp massiv, mabain ina structura lucca che cuntegna bleras poras da grondezza visibla fin microscopica. En media cumpiglian quellas ina cumpart da betg main che 45 % da l’entir volumen dal terren ed han correspundentamain er ina gronda muntada areguard las funcziuns e las caracteristicas da quel. Questas pitschnas foras èn emplenidas cun las cumponentas dal terren fluidas, numnadamain umiditad ed aria.

Ultra da quai è mintga terren segnà da furmas da vita pli u main exprimidas. Terrens na furman da princip nagina materia morta, mabain biotops plain vita. L’influenza da las creatiras dal terren sin las atgnadads e funcziuns dal terren e lur cumpart vi da la massa varieschan però fitg ferm. Quellas tanschan da quasi betg cumprovabel (terrens en deserts extremamain arids u lieus cun autas cumparts da metals grevs) fin a cumparts da bunamain 100 % da la cumpart solida (palids).

Caracteristicas fisicalas dal terren

Cun las caracteristicas fisicalas d’in terren èn manegiadas sias atgnadads mecanicas, la granulaziun, l’aua e l’aria en il terren.

Cumposiziun e structura

La granulaziun dal terren definescha quant fin ch’il material è; ins discurra en quest connex er da la textura u dal gener da terren (betg da sbagliar cun il tip da terren). Quella è decisiva per praticamain tut ils process da furmaziun da terren sco er per la repartiziun dal volumen da poras. La classificaziun vegn fatga cun analisar la grondezza dals singuls crappels u grauns da sablun.

Sco structura vegn designada la moda e maniera co che las cumparts solidas èn ordinadas en il spazi; quai influenzescha a moda decisiva la bilantscha d’aua e d’aria dal terren, las substanzas alimentaras che stattan a disposiziun, la spessezza da las ragischs ed autras caracteristicas. En terrens natirals determineschan il material avant maun ed ils process da furmaziun da terren la structura che sa sviluppa. Tar terrens che vegnan elavurads da l’uman servan percunter diversas tecnicas ad influenzar e midar la structura (arar, sauar e.a.).

Il volumen da poras è il spazi vid tranter la cumpart solida che po vegnir emplenì cun aua, aria e vita. La summa dal volumen da poras cumpiglia quasi adina radund 45 %. Las poras primaras dependan da la granulaziun sco er dal tip e da la cumposiziun da las cumparts organicas. Las poras secundaras èn dependentas da las caracteristicas chemicas dals minerals, da l’influenza da las plantas (ragischs), dals animals (tunnels) e da l’uman (densificaziun).

Ulteriuras caracteristicas che concernan la cumposiziun e la structura furman per exempel la spessezza dals giaschaments (p.ex. l’abilitad dal terren per laschar passar l’aua da sfundrada), il privel d’erosiun u la stabilitad d’agregat (privel da s’englittar).

Equiliber d’aua e d’aria

Instrument per mesirar la respiraziun dal terren

La capacitad da pudair arcunar aua e puspè dar giu quella è ina da las caracteristicas da basa da tut ils terrens. A questa capacitad èn liadas numerusas caracteristicas essenzialas che concernan l’abilitad da liar aua, il provediment d’aua ed il moviment da l’aua en il terren.

Tar il volumen da poras sa tracti d’in indicatur che mussa quanta aua ch’in terren po cuntegnair maximalmain. Questa grondezza sa lascha sutdivider en aua betg accumulabla, che sfundra, ed en l’aua che vegn retegnida en il terren, l’uschenumnada capacitad dal champ. La capacitad dal champ vegn sutdivida da sia vart en ina cumpart utilisabla, che stat a disposiziun a las plantas, ed en aua morta che na stat betg a disposiziun a las plantas. La repartiziun da questas trais cumparts dependa a moda essenziala dal gener dal terren.

La capacitad da l’aria definescha tge cumpart dal volumen che l’aria po occupar, cura che l’aua che na sa lascha betg accumular è sfundrada dal tuttafatg. Questa caracteristica porscha in emprim indizi, quant bain ch’il terren vegn provedì cun aria.

L’umiditad dal terren inditgescha il cuntegn d’aua actual. Quel sa lascha mesirar en il labor u eruir al lieu a basa d’indicaturs sco consistenza, coluraziun u la quantitad dad aua che sorta. Magari po l’umiditad dal terren esser impurtanta per eruir il tip dal terren; ma facticamain sa tracti d’ina caracteristica ch’è suttamessa a grondas fluctuaziuns (precipitaziuns, setgira). Da la valur d’umiditad media d’in terren dependa la quantitad d’aria (oxigen) ch’è avant maun en quel. È la cumpart d’aua sur lung temp fitg auta, maina quai a cundiziuns reductivas, pia anerobas.

Dal surmenziunà resulta gia co che sa lascha eruir l’ultima caracteristica fisicala che duai vegnir tractada qua, numnadamain il cuntegn d’aria. La valur da quel è uschè aut sco il total dal volumen da poras minus la cumpart d’aua actuala. Tuttina sco il cuntegn d’aua è pia er il cuntegn d’aria suttamess a grondas fluctuaziuns.

Caracteristicas chemicas dal terren

Questas caracteristicas stattan en connex cun process chemics e la cumposiziun chemica dal terren. Qua intgins indicaturs d’impurtanza:

Cun il cuntegn da chaltschina vegn surtut inditgada tar terrens minerals la cumpart da carbonats da calzium e da magnesium (calcit e dolomit). La valur respectiva sa lascha eruir al lieu cun observar las reacziuns sin acid idrocloric da 10 %. En l’Europa Centrala èn terrens ritgs da chaltschina in indizi per ina bassa aschentaziun dal terren.

Tut ils terrens disponan d’ina valur da ph. Questa caracteristica ha gronda influenza sin praticamain tut las autras caracteristicas dal terren sco la disponibilitad da substanzas nutritivas, la structura dal terren u il grad d’erosiun da quel. In’analisa da la valur da ph furma in element decisiv d’ina examinaziun dal terren per pudair giuditgar tge quantitads da ladim e da chaltschina ch’il terren basegna.

Mintga terren è abel da liar ions vi d’uschenumnads stgamiaders (arschiglia, humus, intgins oxids) e da puspè dar giu quels. En general sa lascha dir: Pli auta che la capacitad da stgamiar anions è, e pli fritgaivel ch’il terren è. Sche questa valur è percunter bassa, signifitga quai ch’il terren na vegn betg da liar uschè bain substanzas nutritivas; correspundentamain crescha il privel che quellas vegnian lavadas ora.

La cumposiziun chemica inditgescha en tge quantitad che singuls elements e materias cumparan actualmain en il terren. Da muntada èn surtut il cuntegn da substanzas nutritivas sco nitrogen, calium u fosfor, ubain la contaminaziun cun metals grevs.

Il potenzial redox inditgescha quant oxigen che stat a disposiziun en il terren. Quel dependa da la relaziun tranter materias oxidadas e reducidas en il terren. Zonas reductivas èn anerobas, zonas oxidativas èn erobas.

Caracteristicas biologicas dal terren

La profunditad e spessezza da las ragischs vegn mesirada cun eruir la valur media da las ragischs finas (ragischs cun in diameter da < 2 mm) per dm².

La vita dal terren (organissems ed animals) sa lascha tschiffar a moda directa cun dumbrar u stimar las creatiras, ubain a moda indirecta (ratas da respiraziun, nitrificaziun).

In ulteriur impurtant indicatur è la concentraziun da substanzas organicas en il terren (cun excepziun da cotgla e da colliaziuns da carbon antropogenas). Quella resulta da las secreziuns d’organissems vivents e da las restanzas d’organissems morts ed è suttamess, er sche la valur cumplessiva è relativamain constanta, ad in si e giu cuntinuant.

Ulteriuras caracteristicas

La colur dal terren resulta da la cumbinaziun da process fisicals, chemics e biologics. Il sablun sez è da natira senza colur/alvent (quarz). Ils pli impurtants contribuents da colur en il terren èn il humus (nair, grisch) e ions da fier da differenta qualitad (oxidativ: brin, cotschen, mellen; reductiv: grisch).

Sco ulteriur indicatur sa lascha eruir tge cumpart dal carbon cuntegnì en il terren ch’è da derivanza tecnogena. En terrens natirals na cumpara nagin carbon tecnogen. Quel è da derivanza artifiziala (charvun, materia sintetica, fulin, ielis minerals, catram e.a.) ed è tipic per terrens ch’èn vegnids influenzads fermamain da l’uman, sco deponias u batschigls da derschentar. Per pudair distinguer carbon natiral da carbon tecnogen èn necessaris analisas spezialas en il labor.

Determinaziun dal terren

Charta dal mund cun ils differents tips da terren

Il pli savens sa lascha il tip da terren eruir al lieu a basa d’intginas caracteristicas evidentas sco il gener dal terren, la colur ed il material da partenza. En tscherts cas èn però necessarias analisas fisicalas e chemicas en il labor.

A nivel internaziunal datti diversas classificaziuns da terrens, uschia ch’i pon cumparair per il medem terren pliras classificaziuns ina sper l’autra. Da muntada per l’agricultura è ultra da quai l’index da la productivitad dal terren.

Periclitaziun e protecziun dal terren

Cun lur caracteristicas e funcziuns multifaras èn ils terrens da muntada elementara per l’umanitad e per la natira. Per quest motiv vegn il terren, tuttina sco l’aria e l’aua, protegì tras la lescha.

Tar ils privels als quals ils terrens èn exposts tutgan: erosiun, ensalaziun, contaminaziun, aschentaziun, desertificaziun, plievgia ascha ed auter pli. Intgins da quests process (contaminaziun cun substanzas nuschaivlas, plievgia ascha) na cumparan betg en la natira; tar auters percunter sa tracti tuttavia da process natirals. Savens èsi però uschia ch’ils process natirals cuntanschan ina dimensiun donnegianta pir tras l’activitad umana (surexplotaziun).

Grondas surfatschas da terren en tut il mund, surtut en territoris urbans ed en regiuns che vegnan tratgas a niz a moda intensiva tras l’agricultura, èn pertutgadas d’ina u da pliras da las periclitaziuns numnadas. Da quai resultan donns da gronda surfatscha. Be tras erosiun van a perder mintg’onn radund 25 milliuns tonnas terren superiur. Il fatg che la ferma explotaziun dal terren sbassa la valur da quel (degradaziun) e che la populaziun mundiala crescha cuntinuadamain, ha per consequenza ch’i stat a disposiziun l’onn 2050 per uman be pli la mesadad da la surfatscha utilisabla che steva anc a disposiziun il 2012.

Per approfundar: Consistenza e funcziun dal humus

Il term humus (dal latin hūmus, ‹terra, terratsch›) designescha en la pedologia la totalitad da la substanza organica morta d’in terren.

Il humus furma ina part da l’entira substanza organica d’in terren. El è suttamess a l’activitad cuntinuanta surtut dals organissems dal terren, ils quals attribueschan tras lur metabolissem a la furmaziun, transfurmaziun e decumposiziun dal humus. En in senn pli stretg designescha la litteratura dal fatg be la cumpart organica decumponida sco humus, entant che la cumpart betg decumponida sa numna detritus. Ils singuls stgalims da transfurmaziun e decumposiziun èn però fluctuants, uschia ch’ina cunfinaziun precisa n’è betg pussaivla.

Il humus consista d’ina gronda quantitad da colliaziuns cumplexas che resultan da la decumposiziun da materia organica morta; questas colliaziuns vegnan transfurmadas a moda chemica, e quai tant a moda spontana sco er a moda encimatica tras organissems dal terren. Areguard lur pussaivladad da decumposiziun tras microorganissems sa differenzieschan questas colliaziuns fermamain ina da l’autra. Idrats carbonics cun in pitschen pais molecular e proteins vegnan decumponids svelt, colliaziuns cumplexas sco cellulosa u lignin pli plaun. Perquai restan tschertas parts dal humus be paucas emnas u mais en il terren, entant che autras sa mantegnan tschientaners u millennis.

Avant la decumposiziun sco tala han savens lieu en la planta reacziuns biochemicas che vegnan messas ad ir tras substanzas cuntegnidas en l’organissem sez. L’atun maina per exempel la reducziun dal clorofil a la coluraziun da la feglia. La structura da las cellas resta en questa fasa però anc intacta.

En la fasa iniziala da la decumposiziun han lieu emprims process d’idrolisa e d’oxidaziun. Ultra da quai sortan da la planta las cumponentas idrosolviblas. En questa fasa s’augmenta la preschientscha da microorganissems fermamain, ils quals sa nutreschan da las materias che sortan da la planta.

I suonda la fasa da manizzament; durant quella vegnan parts da la planta per part morsas da la microfauna e per part magliadas ed excretadas en furma modifitgada. Silsuenter arrivan questas colliaziuns tras verms da plievgia, millipes, insects e.a. en stresas pli profundas e daventan uschia er accessiblas pli bain a la mesofauna (collembolas, chariels, fils-serp e.a.).

Ils fragments organics vegnan sinaquai dividids a moda encimica ed i sortan simplas cumponentas anorganicas sco CO₂, H₂O, NH₄⁺, NO₂⁻, NO₃⁻, PO₄³⁻ (= mineralisaziun). Da quai resulta ina concentraziun relativa da substanzas che sa laschan be decumponer malamain (p.ex. lignin, lipids). Il lignin vegn decumponì e transfurmà tras spezialists sco per exempel bulieus da smarschim alv.

L’activitad dals verms da plievgia proveda t.a. il terren cun aria

Da las fasas descrittas resulta l’emprim il humus da curta durada che sa cumpona da substanzas organicas labilas, en ulteriurs stadis il humus a lunga durada che sa cumpona da substanzas organicas stabilas. Il humus da curta durada u humus nutritiv consista da las substanzas organicas che vegnan decumponidas svelt en il terren. Quel sa cumpona – sch’el deriva da plantas – per ordinari d’ina cumpart da bundant 50 % d’idrats carbonics (cellulosa, zutger, amet), da lignin (10–40 %) e da cumposiziuns azoticas (per ordinari damain che 10 %).

Il humus nutritiv serva a la gronda part dals organissems dal terren sco funtauna da nutriment e furma uschia la premissa per l’activitad biologica dal terren. Cun decumponer las cellas vegnan las substanzas nutritivas da plantas ch’eran liadas en la substanza organica puspè manadas enavos en il ciclus da la materia e stattan uschia danovamain a disposiziun sco nutriment per novas plantas.

Cuntrari al humus nutritiv sa decumpona il humus da lunga durada be fitg plaun. Quel sa furma tras l’ulteriura decumposiziun dal humus nutritiv u sco stadi final da la cumpostaziun. El po liar tant aua sco er substanzas nutritivas e puspè metter a disposiziun a las plantas. L’abilitad da liar aua e substanzas nutritivas è bundant pli aut che quel da l’arschiglia. Il humus da lunga durada furma in impurtant element da construcziun e da stabilisaziun da la structura dal terren (t.a. en furma da cumplexs d’arschiglia e humus). Il humus da lunga durada furma la gronda part da la substanza organica dal terren (per ordinari bundant 90 %) e cuntegna per lunschor la gronda part da la concentraziun da nitrogen da quel. El procura per la colur stgira da la part superiura dal terren e promova uschia il stgaudament da quel. Tras sias caracteristicas determinescha il humus da lunga durada a moda decisiva la productivitad dal terren.

Litteratura

• Fritz Scheffer, Paul Schachtschabel: Lehrbuch der Bodenkunde. Spektrum Akademischer Verlag. 15. ed., 2002, ISBN 3-8274-1324-9.
• D.L. Rowell: Bodenkunde. Untersuchungsmethoden und ihre Anwendungen. Springer, Berlin 1997, ISBN 3-540-61825-2.
• W. Zech, Gerd Hintermaier-Erhard: Böden der Welt. Spektrum Akademischer Verlag 2002, ISBN 3-8274-1348-6.
• G. Hintermaier-Erhard, W. Zech: Wörterbuch der Bodenkunde. Enke 1997, ISBN 3-432-29971-0.
• Hans-Peter Blume, P. Felix-Henningsen, W.R. Fischer: Handbuch der Bodenkunde. Ecomed Verlag, Landsberg 2002, ISBN 3-609-72232-0.
• H. Kuntze, G. Roeschmann, G. Schwerdtfeger: Bodenkunde. UTB, Stuttgart 1994, ISBN 3-8252-8076-4.
• Winfried Blum: Bodenkunde in Stichworten. (Hirts Stichwortbücher), Borntraeger, Berlin/Stuttgart 2006, ISBN 3-443-03103-X.
• David R. Montgomery: Dreck – Warum unsere Zivilisation den Boden unter den Füßen verliert. oekom-Verlag, Minca 2010, ISBN 978-3-86581-197-4.
• Ad-hoc-AG Boden: Bodenkundliche Kartieranleitung. 5. ed., Hannover 2005. En cumissiun: E. Schweizerbart’sche Verlagsbuchhandlung, ISBN 3-510-95920-5.
• Martin H. Gerzabek: Bodendegradation und -verluste: Böden – gefährdete Haut der Erde?, En: Biologie in unserer Zeit, tom 36, nr. 2, 2006, p. 82–90.
• Arwyn Jones, Luca Montanarella, Robert Jones (ed.): Soil atlas of Europe. European Commission Joint Research Centre, Institute for Environment and Sustainability, Luxemburg, Ispra (Varese) 2005, ISBN 92-894-8120-X, EUR 21676 EN.

Colliaziuns

 Commons: Terrens – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• World Soil Information – preschientscha online da l’International Soil Reference and Information Centre (ISRIC)
• GlobalSoilMap.net – project che vul stgaffir ina charta digitala mundiala dal terren
• bodenreise.ch, gieu d’emprender ch’intermediescha ad uffants la cumposiziun dal terren
• Humus – pagina d’infurmaziun sin bodenwelten.de
• Bodenbelastungen – eine Übersicht – broschura d’infurmaziun dal Bayerisches Landesamt für Umwelt (datoteca PDF, 176 kB)