Banca

Tar ina banca sa tracti d’in institut da credit che porscha cunter pajament servetschs da traffic da pajaments, da credit e da chapital. Tut tenor il tip da banca cumpiglia si’activitad fatschentas da credit, l’administraziun da deposits da spargn (affar passiv) sco er il deposit ed il commerzi cun vaglias.

Skyline da Frankfurt – il pli impurtant center da bancas en Germania

Derivanza dal pled

La noziun ‹banca› en il senn d’in institut da credit deriva dal pled talian banco resp. banca. Banco signifitga maisa ed era vegnì emprestà avant or dal langobard, ina lingua germana. Manegiada è la maisa dal stgamiader da daners. Il pled ‹banc› en il senn d’ina plazza da seser deriva medemamain dal vegl tudestg banc che signifitgava gia plazza da seser u maisa. Omadus pleds van pia enavos sin la medema ragisch, ma èn sa sviluppads differentamain.

Istorgia

Munaida da 640 a.C. da la Lidia

Ils emprims precursurs dal sistem bancar modern hai probablamain dà en la Mesopotamia. Là enconuschev’ins gia a partir dal sisavel tschientaner a.C. la scuntrada contabla da pretensiuns, la gestiun da contos per deposits sco er emprests, schecs e stgomis.

En il quart tschientaner a.C. era Athen il pli grond center da bancas dal mund grec. Or da la Grezia hellenistica èn enconuschentas bancas da tempels (p.ex. a Delos ed ad Ephesos; medemamain en il Reginavel dals Seleuchids a Sardes), bancas citadinas (uschia a Kos e Milet) e bancas privatas (p.ex. a Rhodos e Delos); tranter auter relaschavan quellas decleraziuns da garanzia e concedivan emprests ipotecars e credits per bastiments. En il Reginavel dals Ptolemais existiva ina banca statala centrala ad Alexandria cun bleras filialas; quella serviva a medem temp a l’administraziun finanziala dal Reginavel, incassava taglias e trategneva er bancas da graun ch’acceptavan pajaments en furma da graun. Transacziuns vegnivan fatgas senza daner contant cun transcriver d’in conto a l’auter. Il tschains ch’era spezialmain aut en l’Egipta (fin a 24 procent) manava però tranter ils privats ad usura ed extorsiun.

Il pendant roman tar las trapezitas grecas (anc oz sa numna ina banca en Grezia τραπεζα / trapeza) eran las Argentarii, a las qualas eran er admessas fatschentas d’emprest.

En l’Europa èn las emprimas bancas stadas activas sin l’entir continent a partir dal 13avel tschientaner, numnadamain cura che la citad da Firenza è avanzada ad ina pussanza da commerzi ed ils affars da banca han cumenzà a flurir là. Commerziants a l’engrossa èn sa deditgads adina dapli a las fatschentas da credit e da stgomi ch’eran colliadas cun il commerzi da martganzia ed han sviluppà uschia il sistem bancar.

Giovanni di Bicci de’ Medici

A Genua manischavan ils Bancherii en il 12avel tschientaner er il commerzi d’ultramar (cambia maritima) e l’operaziun da stgomi. La Compagnia dei Bardi ch’è vegnida fundada vers il 1250 a Firenza è bainspert sa sviluppada ad in’interpresa multinaziunala. Tar las emprimas e pli impurtantas famiglias da banchiers da quel temp tutgavan sper ils Bardi er ils Peruzzi ed Acciaiuoli da Firenza. Tut questas famiglias disponivan a l’entschatta dal 14avel tschientaner da filialas en praticamain tut las impurtantas citads da l’Europa ed avevan quasi ina posiziun da monopol areguard las finanzas papalas. Cura ch’il retg englais Edward III ha refusà da pajar enavos ses debits ch’eran s’accumulads pervi da la Guerra da trent'onns, èn questas famiglias vegnidas en grondas difficultads ed han la finala pers lur influenza.

Suenter il bancrut da las pli impurtantas bancas da quel temp ha Vieri di Cambio de’ Medici installà tranter il 1348 ed il 1392 ina rait da bancas extendida cun pliras filialas en las pli impurtantas citads europeicas. Tranter ses emprendists e partenaris da pli tard sa chattava er ses nev Giovanni di Bicci de’ Medici ch’ha l’emprim manà la filiala a Roma ed ha alura surpiglià quella il 1393. Sut ses dus figls è la banca da Vieri di Cambio de’ Medici, ch’aveva gì grond success, ida plaunsieu en malura. La banca da ses nev percunter ha flurì pli che mai. Dus onns suenter la mort da ses aug ha Giovanni di Bicci de’ Medici dischlocà a Firenza ed ha fundà la Banco Medici. Quella ha furmà il fundament sin il qual ils Medici han pli tard pudì avanzar tar ina da las pli pussantas famiglias da l’Europa.

Gia l’onn 1327 vegn il sistem da finanzas islamic Hawala descrit dal giurist Abu Bakr b. Mase-ud al–Kasani sco institut dal dretg islamic.

Il 1407 è vegnida fundada a Genua la Banco di San Giorgio. Cuntrari a las bancas da famiglia d’enfin qua era questa banca organisada en furma d’ina societad. Quella vala sco ina da las pli veglias bancas dal mund ed è stada lung temp il sulet institut ch’era activ sco banca da discont e d’emissiun. Il 1805 l’ha Napoleun serrà suenter esser vegnì a la pussanza.

L’onn 1462 han ins fundà a Perugia l’emprima Monte di Pietà, a la quala duevan suandar numerusas en diversas citads talianas; tut quellas eran independentas ina da l’autra. Oriundamain eran las Monte di Pietà vegnidas fundadas da Franciscans sco chasas d’emprest per sustegnair finanzialmain persunas povras e basegnusas; las famiglias da banchiers sco ils Medici u ils Strozzi s’occupavan percunter surtut d’affars da credit ed operaziuns da stgomi che stevan en connex cun il commerzi da martganzia. La Banca Monte dei Paschi di Siena, ch’era vegnida fundada il 1472 a Siena sco Monte di Pietà, è la pli veglia banca anc existenta en tut il mund.

En in’economia publica cun spartiziun da la lavur èn bancas daventadas indispensablas, damai che las prestaziuns dals singuls acturs en il cirquit economic vegnan stgamiadas tranter pèr sur in pass intermediar en furma da daners. Sco intermediaturs da quest current da daners èn vegnids activs ils instituts da credit. En pli procuran els per l’equiliber tranter l’investiziun da daners ed il basegn da credit.

In’emprima structuraziun ierarchica è sa furmada cura ch’ins ha fundà il 1656 en Svezia la Banca da Palmstruch che vala sco emprim institut d’emissiun dal mund. Ils instituts d’emissiun han bainspert cuntanschì ina posiziun privilegiada en cumparegliaziun cun las bancas da commerzi, damai ch’ellas exequivan per il stadi il privilegi d’emissiun da notas.

Crash da la bursa il 1929 a New York

En l’Engalterra ed en la Valisa è vegnida pussibilitada a partir dal 1826 la fundaziun da bancas en furma da societads da chapital; da quai èn sa sviluppadas fin il 1850 99 associaziuns da bancas cun betg main che 576 filialas. En consequenza d’in process da concentraziun è il dumber da las bancas privatas sa reducì là fin il 1913 sin be pli 147 filialas. La pussaivladad da mobilisar chapital e d’ina concessiun da credit a lunga vista ha furmà la pli impurtanta premissa per far avanzar l’industrialisaziun.

Pervi da lur muntada speziala entaifer il cirquit economic èn instituts da credit per ordinari suttamess ad in’entira retscha da perscripziuns naziunalas ed internaziunalas (legislaziun e dretg da surveglianza) – per exempel areguard l’elecziun en la direcziun, en connex cun la bilantschaziun e.a. – e vegnan controllads d’in’atgna autoritad, numnadamain da la surveglianza da las bancas. Suenter la Crisa economica mundiala dal 1929 è vegnì prescrit en ils Stadis Unids a partir dal 1932 (fin il 1999) tras lescha (Glass-Steagall Act) il sistem da bancas spezialas (u sistem da separaziun da las bancas) ch’ha sfurzà da segmentar il martgà da bancas en bancas commerzialas (commercial banking), bancas d’investiziuns (investment banking) ed en il sectur dals instituts da deposit.

Crisas en il sistem bancar

Crisas en il sistem bancar èn adina stadas colliadas cun ina crisa economica naziunala u internaziunal (ubain sco causa ubain sco effect da quella). Ina da las emprimas crisas en il sistem bancar è stada quella da Berna dal 1720 ch’è vegnida chaschunada tras balluns da speculaziun a Londra e Paris. Las crisas bancaras ch’èn suandadas han fatg part da crisas economicas sco quella dal matg 1837, da l’avust 1850, la crisa economica internaziunala da l’october 1929, la crisa da bancas tudestga dal zercladur 1931, la crisa da Savings and Loan en ils Stadis Unids a parti dal mars 1982, la crisa da bancas svedaisa dal 1990 u la crisa finanziala mundiala a partir da l’avust 2007. Er crisas statalas pli novas èn stadas accumpagnadas da crisas bancaras sco la crisa da l’Asia a partir dal mars 1997. A quella è suandada la crisa da la Russia a partir dal matg 1998 e la crisa da l’Argentinia a patir dal schaner 1999. En la zona da l’euro han tranter auter fitg auts debits publics manà a partir da l’avrigl 2010 a diversas crisas, da la quala la crisa da la Grezia dueva sa mussar sco la pli desastrusa. A quai è suandada la crisa da l’euro ch’ha sfurzà il maun public da salvar diversas bancas.

Filiala da l’UBS

Funcziuns da las bancas

• Servetschs sco per exempel pajaments en daner contant
• La surdada da credits
• Funcziuns monetaras (l’entir traffic da pajaments)
• Transferir impuls da la politica monetara (pe dal tschains)
• Funcziuns d’investiziun (vaglias)
• Funcziuns economicas

Deposits da spargn e concessiun da credits

Daners che na vegnan betg duvrads immediat, pon vegnir depositads dals clients per als duvrar pli tard. Da l’autra vart na vegnan interpresas che fan grondas investiziuns per ordinari betg da finanziar quellas dal tuttafatg or d’agens meds. Cun prender si credits sa laschan investiziuns per part realisar cun agid da finanziaziun estra. Questas duas incumbensas – da retschaiver daners ed autras valurs da facultad sco deposit e da conceder credits – furman il fundament classic da tutta activitad d’ina banca.

Incumbensas en connex cun l’economia publica

En connex cun l’economia publica han bancas surtut d’ademplir trais funcziuns:

• Funcziun da transfurmaziun u da concentraziun: Las bancas stgaffeschan ina gulivaziun tranter la purschida da relativamain blers deposits pitschens e la dumonda suenter gronds credits. Ellas transfurman blers respargns ch’èn per part fitg pitschens en gronds pachets da credit; ed ellas intermedieschan tranter basegns da spargn e da credit che divergeschan in da l’auter areguard il spazi da temp. Quai cuntanschan las bancas cun furmar pools. In pool è mintgamai la summa da tut ils deposits e da tut ils credits.

Pajament al spurtegl (Milaun, 1970)

• Transfurmaziun dals termins (er funcziun da la prolungaziun dals termins): Las bancas mettan d’accord ils interess da termin dals debiturs (persunas privatas, interpresas, stadi) e dals crediturs (p.ex. depositurs da spargn). L’interpretaziun severa da la regla dad aur da las bancas di che l’autezza e la scadenza dals credits ch’in institut da credit conceda stoppian correspunder als deposits che vegnan mess a disposiziun a l’institut; oz na vegn questa regla betg pli applitgada illimitadamain: ina tscherta procentuala dals deposits a curt termin po er vegnir dada ad emprest a lunga vista. En connex cun la transfurmaziun dals termins ston vegnir resguardads ils suandants aspects: la ristga da mancanza da liquiditad, problems da rendita, la ristga da la midada dal tschains, il privel d’in banc run.
• Transfurmaziun da la ristga (er funcziun da confidenza): Il depositur sa fida sin la premura e la cumpetenza da la banca areguard la concessiun da credit, er quai che pertutga la repartiziun da las ristgas. La banca figurescha sco intermediatura tranter differentas prontezzas da ristgar da vart dals debiturs (persunas privatas, interpresas, il stadi) e dals depositurs. Quai cuntanscha ella cun furmar portfolios, survegliar ils credits e star bun tenor basegn cun agen chapital.

En connex cun la creaziun da daners giogan las bancas da commerzi ina rolla en quel senn ch’ellas provedan il cirquit economic cun daners ch’ellas retschaivan da la banca centrala en furma da credits; quels èn be cuverts parzialmain tras deposits. Tras imposiziun da chapital tar la banca centrala pon las bancas er retrair daners dal cirquit economic.

Gruppas da clients da las bancas

L’affar da clients privats vegn er designà cun il term englais private banking; savens sa referescha quel però surtut als affars cun clients ritgs. Per ils clients ‹da standard› vegn en quest cas utilisada la noziun retail banking u er consumer banking. Quel cumpiglia tut ils servetschs dals affars da massa sco il traffic da pajaments, credits e cartas da credit. Tar clients ritgs giascha l’accent percunter sin la cussegliaziun en dumondas da la facultad e sin l’administraziun da la facultad.

Tar interpresas giascha l’accent – anc pli ferm che tar clients privats – sin la concessiun da credits.

In’impurtanta part dals affars da la banca cun stadis e corporaziuns territorialas furman ils servetschs che stattan en connex cun emprests dal stadi.

Las relaziuns commerzialas tranter las bancas vegnan subsummadas sut la noziun dals affars interbancars.

Sistem bancar

Sedia da la Bank of England a Londra

Sco sistem da bancas u sistem bancar vegn designada la totalitad da las interpresas (privatas e da dretg public) e da las regulaziuns ch’èn necessarias en in stadi per proveder l’economia publica cun daners u chapital e per il traffic da pajaments. Da quest’incumbensa da garantir il provediment da l’economia naziunala cun daners resorta la funcziun centrala dal sectur monetar; perquai sto la funcziunalitad da quel vegnir garantida tras ina surveglianza da las bancas effectiva.

In sistem bancar è in construct dinamic che sa mida en il decurs dal temp. Impurtants facturs d’influenza sin il sistem bancar d’in pajais èn l’urden social ed economic ed il cumportament da pajament che sa mida (Business-to-Business, Business-to-Consumer, maun public). En tut il mund vegnan differenziads trais sistems:

• Sistem da separaziun da las bancas: Las bancas commerzialas èn responsablas per las fatschentas da deposit e da credit, las bancas d’investiziuns per las operaziuns cun vaglias. Quests dus sistems na stattan betg en concurrenza, mabain cumpletteschan in l’auter a moda cumplementara.
• Sistem da bancas universalas: Tut las fatschentas da banca vegnan purschidas a tut las gruppas da clients. En quest sistem è la concurrenza areguard ils pretschs e la qualitad fitg gronda.
• Gruppas d’allfinanz (er bancassicuranzas): Tras integraziun verticala e laterala surpiglian bancas universalas er cassas da respargn immobigliar, assicuranzas, l’administraziun da la facultad ed ils affars cun cartas da credit.

Pir las gruppas d’allfinanz han fatg dal sistem bancar in sistem avert che pussibilitescha connexiuns er cun auters sistems. En temp da crisa pon questas interdependenzas chaschunar in effect da contagiun che po donnegiar il sistem bancar ed economic d’in entir pajais u er manar ad ina crisa economica internaziunala. D’ina banca cun ristg sistemic discurr’ins en quest connex sche l’insolvenza da bancas, assicuranzas u d’auters instituts da finanzas relevants per il sistem pon metter en privel l’entir sistem da finanzas e da bancas.

Litteratura

• Peter Koslowski: Ethik der Banken und der Börse. Finanzinstitutionen, Finanzmärkte, Insider-Handel (= Beiträge zur Ordnungstheorie und Ordnungspolitik, tom 154). Mohr Siebeck, Tübingen 1997, ISBN 3-16-146893-7.
• Imke Thamm: Der Anspruch auf das Glück des Tüchtigen. Beruf, Organisation und Selbstverständnis der Bankangestellten in der Weimarer Republik (= Beiträge zur Unternehmensgeschichte, tom 24). Steiner, Stuttgart 2006, ISBN 3-515-08852-0.
• Eckhard Wandel: Banken und Versicherungen im 19. und 20. Jahrhundert (= Enzyklopädie deutscher Geschichte, tom 45). Oldenbourg, Minca 1998, ISBN 3-486-55072-1.
• Michael Krätke: Bank. En: Historisch-kritisches Wörterbuch des Marxismus, tom 2. Argument-Verlag, Hamburg, 1995, col. 1–22.

Colliaziuns

 Commons: Bancas – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• Der Schweizerische Bankensektor. Kompendium 2010 (datoteca PDF; 735 kB). Associaziun svizra da banchiers, avrigl 2010
• Banken in Deutschland: Geschäftsentwicklung, Strukturdaten, Zahlungsverkehr – servetsch online da l’Associaziun da las bancas en Germania
• Friederike Sattler: Geschichte der Banken und Finanzmärkte, versiun 1.0, en: Docupedia Zeitgeschichte, 27 da fanadur 2010