Istorgia da la Republica democratica tudestga

La Republica democratica tudestga, RDT (Deutsche Demokratische Republik, DDR) è in stadi istoric ch’ha existì tranter il 1949 ed il 1990 en l’ost da la Germania dad oz. La fundaziun da la RDT ils 7 d’october 1949 ha gì lieu sut l’influenza da l’Uniun sovietica. Quai suenter ch’ins aveva fundà cun agid dals trais alliads dal vest la Republica Federala Tudestga en il territori da lur zonas d’occupaziun (‹trizona›). Suenter la vieuta da 1989/1990 e la fin dal socialissem en la RDT ha la Chombra dal pievel – ch’era vegnida elegida l’emprima giada tras elecziuns libras – decidì da s’associar a la Republica Federala Tudestga. Cun la Reuniun tudestga ils 3 d’october 1990 ha la RDT chalà d’exister.

Berlin, fundaziun da la RDT, 9avla sesida dal Cussegl dal pievel 1949

Preistorgia 1945-1949

La divisiun da la Germania

Zonas d’occupaziun en Germania 1945

Cunquai ch’ils alliads principals (Stadis Unids, Gronda Britannia ed Uniun sovietica) n’eran betg vegnids da sa cunvegnir durant la Segunda Guerra mundiala ad ina politica communabla areguard la Germania, avevan els gia discutà a las Conferenzas da Teheran e Jalta davart ina divisiun dal pajais. Suenter la capitulaziun da las forzas armadas tudestgas han ils schefs da las regenzas da l’Uniun sovietica, da la Gronda Britannia e dals Stadis Unids concretisà quest’idea a la Conferenza da Potsdam. Els han dividì la Germania en quatter zonas d’occupaziun e la citad da Berlin en quatter secturs, han dentant laschà controllar questas parts d’in cussegl da controlla allià communabel. La demilitarisaziun economica (en spezial la demontascha d’implants industrials) dueva succeder en mintga zona a moda autonoma.

Cun il temp èn ils svilups economics da las zonas d’occupaziun dal vest e da la zona d’occupaziun sovietica ids pli e pli in ord l’auter. Tranter l’Uniun sovietica ed ils Stadis Unids creschivan las tensiuns era pervia da differenzas en la politica mundiala. La finala han quellas manà a la Guerra fraida. Quai è vegnì evident suenter la reuniun da las zonas d’occupaziun da la Gronda Britannia e da l’America che furmavan dapi l’onn 1947 la ‹bizona›, ma era cun il Plan da Marschall ch’ha rinforzà il vest da la Germania. En la zona d’occupaziun sovietica ha l’Uniun sovietica entant cuntinuà cun las demontaschas per motivs da reparaziun. En pli ha ella impedì che la zona sa participeschia al Plan da Marschall, quai ch’avess muntà che la zona d’occupaziun sovietica fiss vegnida integrada en il sistem economic dal vest. Sco pendant tar ils organs da la bizona han ins fundà en l’ost la Cumissiun d’economia tudestga e reunì en quella vastas parts da l’administraziun statala.

Per protestar cunter la decisiun dals Alliads dal vest da vulair fundar in stadi tudestg separà, ha il represchentant da l’Uniun sovietica bandunà ils 20 da mars 1948 las sesidas dal Cussegl da controlla. La divisiun da la Germania ch’ins temeva è daventada realitad a partir da quel mument ch’ins ha revalità la munaida mo en las zonas d’occupaziun dal vest (20 da zercladur 1948). Trais dis pli tard han ils suverans da la zona d’occupaziun sovietica decidì d’instradar in’atgna refurma monetara. Cunter la voluntad dal schefcumandant sovietic era la munaida dal vest era vegnida introducida en ils secturs dal vest da Berlin. Per protestar cunter questa decisiun ha l’Uniun sovietica bloccà Berlin ed uschia empruvà d’obtegnair l’entira citad. Sinaquai han ils Alliads dal vest decidì da proveder Berlin tras ina punt aviatica. Tut en tut han aviuns furnì durant indesch mais rauba d’agid enfin che l’Uniun sovietica ha schlià la bloccada ils 12 da matg 1949.

La politica da la Germania sovietica

L’Uniun sovietica aveva sviluppà atgnas ideas co che la Germania dueva vesair or suenter la guerra. Josef Stalin pensava ad in stadi neutral, betg dividì e nunsocialistic. El quintava d’obtegnair oravant tut bleras reparaziuns dal territori da la Ruhr. Persuenter dueva la zona d’occupaziun sovietica trametter victualias en las zonas dal vest. Damai che quai n’è betg succedì, han ils Alliads dal vest era terminà lur furniziuns. Quests plans n’ha Stalin pia betg pudì realisar. Per sa resalvar tut las opziuns, ha el spustà la ‹sovietisaziun› da l’atgna zona d’occupaziun ed evità a l’entschatta in svilup communistic avert.

Suenter la fin da la guerra ha l’Uniun sovietica instituì en sia zona d’occupaziun l’uschenumnada Administraziun militara sovietica en Germania. Quella dueva administrar la zona e guardar ch’i vegnia creà in sistem politic en il senn da l’Uniun sovietica. Per cuntanscher quai ha ella controllà e reglà l’entir sistem politic e la vita sociala ed ha occupà fin 50 000 collavuraturs. Entaifer la zona d’occupaziun sovietica ha ella fundà tschintg pajais e surdà a quels l’october 1945 cumpetenzas legislativas.

Il svilup politic

Per il svilup politic era responsabla l’uschenumnada ‹Gruppa Ulbricht›. Ella consistiva da Walter Ulbricht e d’auters commembers da la Partida communistica da la Germania ch’eran emigrads avant respectivamain durant la Segunda Guerra mundiala en l’Uniun sovietica ed eran vegnids scolads là. Els duevan gidar l’Armada cotschna da reconstruir l’administraziun. La gruppa era gia activa en Germania avant la fin da la guerra. Uschia han ils cumandants sovietics pudì surdar numerusas posiziuns-clav entaifer las administraziuns communalas a communists tudestgs. La devisa dad Ulbricht era: «I sto parair democratic, ma nus stuain tegnair en maun tut.»

Per ils Alliads dal vest e per ils politichers tudestgs èsi stà ina surpraisa che l’Administraziun militara sovietica en Germania ha pussibilità il zercladur 1945 almain formalmain in sistem pluralistic da partidas tudestgas. Ella ha lubì a la KPD ed a la SPD da puspè daventar activas ed ha pussibilità la fundaziun da la CDU e da la LPD. Questas partidas han fundà in bloc antifaschistic, dal qual la Front naziunala è sa sviluppada pli tard. Entaifer quest gremi vulevan ellas organisar la denazificaziun e la reconstrucziun dal pajais a moda communabla.

Malgrà che l’Administraziun militara sovietica en Germania favurisava massivamain la KPD, n’ha quella betg pudì cuntanscher sia finamira da daventar la partida la pli gronda en la zona d’occupaziun sovietica. Il cuntrari, en il decurs da l’onn 1945 è ella s’isolada pli e pli da la populaziun e da las autras partidas. Suenter las experientschas dal temp dal naziunalsocialissem devi en la KPD ed en la SPD da la zona d’occupaziun sovietica stentas da stgaffir ina partida da lavurers communabla. Il zercladur 1945 ha la KPD dentant refusà ina pretaisa correspundenta da la SPD. Cunquai che la popularitad da la KPD sa diminuiva, han ins sfurzà l’onn 1946 la SPD sco concurrenta principala da sa colliar cun la KPD a la Partida unitara socialistica da la Germania (SED). Quai avev’ins cuntanschì cun squitsch massiv, corrupziun dals manaders ed engianadas davart las vairas finamiras da la KPD. Cun 47,5 % da las vuschs tar las elecziuns dals parlaments dals territoris l’october 1946 n’ha la SED tuttina betg cuntanschì la maioritad absoluta giavischada.

Per impedir la resistenza da la CDU e da la LDP cunter ulteriuras intervenziuns en il sistem da partidas, ha la SED introducì ils onns 1947/1948 in nov instrument, numnadamain il moviment dal congress dal pievel. A chaschun da duas sesidas ils onns 1947 e 1948 ha il Congress tudestg dal pievel decidì da recepir novas partidas da bloc (la NDPD e la DBD) ed organisaziuns da massa (la Lia da cultura, la Lia libra da sindicat tudestga e la Lia democratica da dunnas tudestga) en il bloc antifaschistic. Quellas gruppaziuns vegnivan dominadas per gronda part da communists.

Fundaziun da la RDT ils 7 d’october 1949 en l’edifizi da la Cumissiun per l’economia tudestga en la Leipziger Straße a Berlin

Plinavant ha il segund Congress dal pievel decidì d’installar in Cussegl tudestg dal pievel ch’ha survegnì l’incumbensa d’elavurar ina constituziun per l’entira Germania. Quest cussegl ha cumenzà sia lavur ils 19 da mars 1948 sut il presidi da Wilhelm Pieck (SED), Wilhelm Külz (LDP) ed Otto Nuschke (CDU). Otto Grotewohl ha manà la cumissiun ch’ha preschentà ses resultats ils 22 d’october. La constituziun sa basava sin in sboz correspundent da la SED dal 1946. Ils 19 da mars 1949 ha l’emprim Cussegl tudestg dal pievel approvà ella.

Cun agid da glistas unitaras han ins elegì il matg 1949 il terz Congress dal pievel. Vesend la saira dals 15 da matg 1949 ch’i na dettia betg ina maioritad, han ins fatg curtas e dumbrà ils cedels vits e stritgads atras sco vuschs affirmativas. L’Administraziun tudestga da l’intern aveva instruì da proceder uschia. La saira dals 16 da matg 1949 han ins communitgà uffizialmain che 66,1 % dals electurs hajan vuschà «gea». Quest terz Congress dal pievel ha confirmà ils 30 da matg la constituziun e nominà il segund Cussegl tudestg sco organ permanent. Lez ha declerà sasez sco chombra dal pievel provisorica e mess en vigur la constituziun, uschia che la RDT è stada fundada (7 d’october 1949).

Il svilup economic

Las demontaschas sovieticas han l’emprim restrenschì massivamain l’economia en la zona d’occupaziun sovietica. En il rom da la demontascha principala ha Stalin serrà fin la fin da l’onn 1946 dapli che 1000 manaschis, oravant tut da l’industria chemica ed optica, e fatg allontanar il segund binari e l’electrificaziun da bunamain tut las lingias da viafier. Cunter il contract da Potsdam han ins era retratg reparaziuns da la producziun currenta e transferì en possess da l’Uniun sovietica circa 200 fatschentas impurtantas ch’existivan gia ni che vegnivan gist fundadas. Circa 460 manaschis da Berlin èn daventads victimas da l’emprima unda da demontascha ch’ha gì lieu tranter il matg ed il fanadur da l’onn 1945. Quai correspunda a var 75 % da las capacitads da quel temp. En cumparegliaziun cun l’onn 1936 duai la Germania da l’Ost avair pers tras demontaschas il suandant:

• 82 % da las laminarias
• 80 % da la producziun da fier
• 75 % da la producziun da tievlas
• 45 % da l’industria da cement
• 45 % da la producziun da palpiri
• 35 % da la producziun d’energia
• 30 % da l’industria da chalzers
• 25 % da l’industria da textilias
• 25 % da la producziun da zutger
• 20 % da las minieras da charvun da terra
• 19 % da las fabricas da brichet

Ensemen cun ils donns da guerra èn circa 50 % da las capacitads industrialas idas a perder. Uffizialmain stim’ins ch’igl è vegnì pajà a l’Uniun sovietica var 4,3 milliardas dollars reparaziuns. Autras stimaziuns quintan cun 15 fin 18 milliardas dollars. Per l’onn 1949 hai per exempel era dà custs d’occupaziun d’uffizialmain 2,2 milliardas marcs tudestgs.

Cun la parola Junkerland in Bauernhand han l’Administraziun militara sovietica en Germania e la KPD manà tras il settember 1945 ina refurma dal terren. In terz da tut las surfatschas agriculas (circa 3,2 milliuns hectaras) èn vegnidas repartidas da nov, tranter quellas circa 2,5 milliuns hectaras d’anteriurs gronds proprietaris da terren. In milliun hectaras han ins transferì en 532 bains dal stadi. Il dumber da manaschis agriculs privats è creschì fin ad 855 600 (1950) ed era uschia pli aut che l’onn 1939. Plinavant han ins exproprià senza indemnisaziun delinquents da guerra, funcziunaris e represchentants da la NSDAP sco era tut ils proprietaris da terren che possedevan bains cun passa 100 hectaras. L’Administraziun militara sovietica en Germania ha repartì quest terren ad uschenumnads purs novs, per il pli purs senza terra, lavurers agriculs e fugitivs. Quels duevan cultivar sezs lur funs da tschintg fin diesch hectaras grondezza. Damai ch’els na possedevan savens naginas maschinas agriculas, eran els dependents da las staziuns d’emprestar maschinas stgaffidas l’onn 1949. Cunquai che Stalin na vuleva betg dar si l’idea d’ina Germania unida, ha la midada socialistica da l’economia da la Germania da l’Ost pir cumenzà per propi l’onn 1952.

Fasa da svilup 1949-1961

La direcziun politica

Wilhelm Pieck (a sanestra) ed Otto Grotewohl

Wilhelm Pieck è stà il 1949 l’emprim president da la RDT, Otto Grotewohl l’emprim primminister. Omadus eran dapi il 1946 parsuras da la SED. L’onn 1950 han ins confermà els en lur uffizis da partida; il vair suveran Ulbricht è daventà secretari general dal nov Comité central da la SED. Suenter la mort da Wilhelm Pieck han ins furmà il Cussegl dal stadi da la RDT ch’ha remplazzà l’uffizi dal president. Ulbricht han ins numnà parsura dal nov cussegl.

Malgrà che blers commembers ed intginas lias han protestà, han ins unì l’onn 1950 tut las partidas a la Glista unitara da la front naziunala. Tar las emprimas elecziuns per la chombra dal pievel ha quella glista che vegniva dominada da la SED retschet tenor indicaziuns uffizialas 99,3 % da las vuschs, l’onn 1954 99,46 % e l’onn 1958 99,7 %.

La politica exteriura

Curt suenter ch’ella è stada fundada, ha la RDT fatg contracts cun auters stadis dal bloc da l’ost. Il fanadur 1950 ha ella fixà cun la Pologna la lingia Oder-Neisse sco cunfin dals stadis. Il settember dal medem onn è la RDT daventada commembra en il Cussegl per agid economic vicendaivel che furmava l’equivalent da la Communitad europeica.

La direcziun politica da la RDT è sa stentada da l’entschatta ennà da vegnir renconuschida diplomaticamain d’auters stadis. Ella ha era empruvà da trair a niz schabetgs sco l’atterrament d’urgenza d’in helicopter d’armada american il zercladur 1958 per intimar stadis dal vest da renconuscher la RDT tras contacts uffizials. La Republica Federala Tudestga percunter ha empruvà d’impedir quai. Tras la Doctrina da Hallstein ha ella smanatschà ad auters stadis d’interrumper las relaziuns diplomaticas per cas che quels avessan renconuschì la RDT.

L’onn 1952 ha Stalin fatg amogna contractivas per ina reuniun e per la neutralitad da la Germania (Notas da Stalin). Las autoritads dal vest han chapì quai sco manevra da diversiun che dueva impedir l’integraziun da la Germania dal Vest en il mund dal vest. La correspundenza è la finala ida a fin senza resultats. Sin quai ha la RDT promovì sia ‹integraziun en l’ost› e la midada socialistica da l’economia tudestga da l’ost. Suenter che la Republica Federala Tudestga era daventada l’onn 1954 commembra da l’Uniun da l’Europa occidentala, è la RDT entrada l’onn 1955 en il Patg da Warschau.

L’Administraziun militara sovietica en Germania è vegnida remplazzada tras la Cumissiun da controlla sovietica; a quella è succedida l’onn 1953 il Cummissari aut sovietic. Ils 25 da mars 1954 ha l’Uniun sovietica empruvà d’auzar la valur da la RDT sin plaun internaziunal cun declerar suveran il pajais. Suenter che l’Uniun sovietica ha confermà l’onn 1955 la suveranitad cumplaina da la RDT, han ins era abolì l’uffizi dal Cumissari aut sovietic.

L’onn 1958 ha Nikita Chruschtschow pretendì ch’ins revedia la Cunvegna da Potsdam e ch’ils Alliads dal vest termineschian lur politica d’occupaziun en la citad da Berlin. A medem temp ha el annunzià che l’Uniun sovietica surdettia ses dretgs da controlla da Berlin a la RDT. Evidentamain vuleva Chruschtschow unir las singulas parts da Berlin e furmar uschia ina ferma chapitala da la RDT. Cun quai ha cumenzà l’uschenumnada ‹Crisa da Berlin›. L’enviern 1958/1959 ha l’Uniun sovietica plinavant laschà staziunar l’emprima giada rachetas atomaras da gronda distanza ordaifer ses territori. Il stab general sovietic ha mintgamai staziunà sis rachetas dal tip SS-3 Shyster a Fürstenberg/Havel ed a Vogelsang. La SS-3 era fatga per transportar detunaturs da 300 kilotonnas TNT sur ina distanza da 1200 kilometers fin a Bonn, Brüssel, Paris u Londra.

La politica sociala

Era areguard la politica sociala hai dà profundas midadas en la RDT. Uschia èn las dunnas vegnidas integradas sistematicamain en il ‹svilup dal socialissem›. E per tgirar ils uffants han ins stgaffì canortas, scolettas e structuras dal di per uffants da scola. Il sistem da scola han ins refurmà cun endrizzar la scola superiura politecnica. Ins vuleva educar ils uffants uschè baud sco pussaivel en il senn dal socialissem.

La politica economica

Suenter ch’igl aveva gia dà in plan da dus onns, è l’economia da la RDT suandada a partir da l’onn 1951 l’emprim plan da tschintg onns. Cun quai è ella entrada en l’economia planifitgada. Dapi il 1950 era la Cumissiun da planisaziun statala responsabla per fixar e controllar ils plans a lunga vista e manar l’economia a moda centrala. L’onn 1958 han ins abolì definitivamain las cartas da victualias. L’onn 1959 è sa mussà ch’il segund plan da tschintg onns na progrediva betg sco giavischà; ins ha perquai fatg in plan da set onns. Numerusas Societads anonimas sovieticas ha la RDT cumprà enavos e midà ellas en manaschis naziunalisads.

Per l’agricultura ha la SED relaschà la devisa ‹dal jau al nus›. Sut quest motto dueva la populaziun rurala vegnir persvadida dals avantatgs supponids d’ina agricultura collectiva, e quai «a basa facultativa». La finamira era da fundar Cooperativas da producziun agriculas. Quellas duevan esser «turs da signal sin la champagna» e purtar l’idea da la sovietisaziun en tut ils vitgs. Perquai ch’ils blers purs mussavan pauc interess da lavurar a moda cooperativa, han ins unì a Cooperativas da producziun agriculas oravant tut bains purils bandunads e manaschis pitschens ch’eran strusch abels da surviver economicamain. L’onn 1952 devi strusch 2000 cooperativas en la RDT; las bleras dad ellas eran economicamain plitost flaivlas.

Purs pitschens e mesauns han ins mess sut squitsch cun repressiuns ed autas taxas obligatoricas. Plinavant han ins disfavurisà els tar la repartiziun da maschinas agriculas tras las staziuns d’emprest. Plirs dieschmilli purs èn sinaquai sa redomiciliads en il vest. Suenter las protestas dals 17 da zercladur 1953 – ch’avevan er tschiffà la champagna – han ins l’emprim franà il process da collectivar. L’Uniun sovietica ha dentant fatg squitsch, uschia che la direcziun da la RDT ha puspè accelerà la collectivaziun a partir dal 1958. Truppas d’agitaziun da la SED duevan muventar ils purs cun sfurzar els ni tras smanatschas da sa participar «facultativamain» a las Cooperativas da producziun agriculas. Purs renitents vegnivan arrestads dal Ministeri per la segirtad dal stadi.

Parallel al svilup en la Germania dal Vest ha la televisiun statala da la RDT cumenzà la fin da l’onn 1952 cun emissiuns d’emprova ed ha emess in program regular a partir dal 1956. En ils onns 1960 furmava l’emissiun da propaganda Der schwarze Kanal da Karl-Eduard von Schnitzler ina part impurtanta dal program.

Dal 1952 fin als 17 da zercladur 1953

L’onn 1952 ha la direcziun da la RDT declerà il «svilup dal socialissem tenor plan» sco pensum fundamental, ha accelerà il process da la ‹sovietisaziun› da la societad e rinforzà la pussanza dal stadi. Tar la refurma da l’administraziun dal 1952 èn ils tschintg pajais vegnids partids en 15 districts e 217 circuls. Ultra da quai ha la regenza mess en dumonda la classa sociala mesauna ch’era restada. En spezial purs e manaschis pitschens vulev’ins privar da lur independenza cun auzar las taxas. Era la tenuta vers la baselgia è daventada pli critica.

Ils 28 da matg 1953 ha il Comité central da la SED decidì d’auzar las normas da lavur per 10,3 %. Sinaquai ha il Biro politic da la Partida communistica da l’Uniun sovietica admonì la SED da betg suandar ina lingia memia immobila e dira per sviluppar il socialissem. La RDT ha perquai decidì e proclamà ils 11 da zercladur il ‹Nov curs› che cuntegneva numerus levgiaments, oravant tut per la classa sociala mesauna e per ils purs. Uschia ha ella retratg differentas mesiras ch’eran vegnidas proclamadas ils davos mais; l’auzament da las normas è dentant restà. Ils 16 da zercladur hai perquai dà chaumas sin dus gronds plazzals a Berlin, il bloc 40 en la Stalinallee ed il nov ospital a Berlin-Friedrichshain. Latiers hai dà in til da protesta en direcziun da la sedia da la regenza da la RDT. Ils 17 da zercladur 1953 èn las protestas sa derasadas sur l’entir pajais. Truppas sovieticas han abattì quellas sanguinusamain. La direcziun da la RDT ha numnà la revolta in’ovra d’«agents faschists da pussanzas estras».

Destalinisaziun

Il mars 1953 è Stalin mort. Sin il XXavel di da partida da la Partida communistica da l’Uniun sovietica il 1956 ha ses successur Nikita Chruschtschow introducì la destalinisaziun. Per la direcziun da la RDT è questa vieuta vegnida nunspetgadamain ed ha manà ad ina tscherta confusiun. Fin avant il di da partida aveva ella anc ludà Stalin; cura che Ulbricht ha percurschì la midada da direcziun ha el adattà ses pled da bainvegni als novs parairis dals manaders sovietics. Immediat suenter il di da partida ha la direcziun da la SED empruvà da transmetter a ses commembers las novas ‹tesas›. En l’organ central da la SED, la gasetta Neues Deutschland, ha Ulbricht scrit che Stalin na saja betg stà in ‹classicher› dal marxissem – suenter ch’el aveva pretendì quai anc in mais avant. Era sche la SED ha tractà la dumonda da la destalinisaziun mo a l’ur da ses di da partida, ha quella fatg stremblir la concepziun dal mund dals communists tudestgs. En la retrospectiva pon ins constatar che la RDT n’ha mai propi prendì cumià dal tuttafatg dal stalinissem. Suenter ch’ins ha schizunt lubì l’onn 1985 films e revistas antistalinisticas en l’Uniun sovietica, ha la RDT rut ideologicamain cun il stadi da model d’antruras. Ma en consequenza da la destalinisaziun moderada aveva la RDT tuttina relaschà 25 000 praschuniers e reabilità numerus politichers sco Franz Dahlem, Anton Ackermann ni Hans Jendretzky.

La segirtad dal stadi

L’onn 1950 han ins fundà il Ministeri per la segirtad dal stadi. Sco «scut e spada da la partida» dueva quel segirar la pussanza da la SED a lunga vista. Wilhelm Zaisser è daventà l’emprim minister per la segirtad dal stadi, Erich Mielke secretari dal stadi.

Suenter las revoltas dals 17 da zercladur han ins oravant tut rinfatschà al Ministeri per la segirtad dal stadi d’avair disditg. Wilhelm Zaisser è pervia da quai vegnì exclus dal Comité central da la SED ed in onn pli tard era da la SED. Il Ministeri per la segirtad dal stadi è vegnì refurmà ad in Secretariat per la segirtad dal stadi e suttamess al Ministeri da l’intern. Pir l’onn 1955 ha il Ministeri per la segirtad dal stadi puspè retschavì il rang d’in ministeri autonom ed ha pudì surpigliar il servetsch da novitads da l’ester.

En diversas acziuns da ‹purificaziun› han ins arrestà durant ils onns 1950 commembers da la partida ch’eran stads emigrads durant il temp dal naziunalsocialissem en pajais dal vest. Ma era socis da la SED èn daventads victimas da quellas acziuns.

Da sia vart dal cunfin tudestg ha la RDT endrizzà ina ‹zona serrada› da tschintg kilometers largezza, ina ‹sdrima da segirtad› da 500 meters largezza – ch’era segirada cun fildarom cun spinas – ed ina ‹sdrima da controlla› da diesch meters ladezza. Burgais ‹dubius› ch’eran da chasa en la zona serrada èn vegnids dischlocads l’onn 1952 per forza en la retroterra (uschenumnada ‹acziun parasits›).

L’emigraziun

Il Mir da Berlin al Bethaniendamm

Suenter che circa 1,72 milliuns umans avevan bandunà la RDT fin l’onn 1956 han ins relaschà ina nova lescha da pass per reducir il dumber dals viadis en il vest. La fugia da la republica è uschia vegnida criminalisada uffizialmain.

Fin e cun l’onn 1960 è il dumber dals emigrants creschì vinavant – era perquai che blers purs na vulevan betg sa colliar cun ina Cooperativa da producziun agricula. Be per il mais da settember da l’onn 1960 han las autoritads dal vest da Berlin registrà 20 968 fugitivs da la zona d’occupaziun sovietica. Fin l’onn 1961 avevan la finala bunamain trais milliuns umans bandunà la RDT dapi sia fundaziun. Damai ch’i sa tractava savens da glieud bain scolada, periclitava quella emigraziun la forza economica da la RDT ed a la fin dals quints l’entir stadi. A partir da l’onn 1961 han ins perquai erigì il Mir da Berlin per franar in’ulteriura emigraziun.

Il cumbat da la baselgia

L’Administraziun militara sovietica en Germania aveva oriundamain anc fatg concessiuns envers las baselgias. La direcziun da la RDT percunter ha demussà la primavaira 1953 ina tenuta pli dira, perquai che las baselgias na vulevan betg sa laschar instrumentalisar. Ins ha agì oravant tut cunter la Plaiv giuvna e cunter plaivs da students. La tactica era quella da bandischar ils commembers da las scolas e d’arrestar singuls. Cun il ‹Nov curs› han ins l’emprim interrut il cumbat encunter las baselgias. L’onn 1955 han ins alura stgaffì in pendant tar la confirmaziun ecclesiastica cun reanimar la consecraziun da giuvenils tradiziunala dal temp dal moviment dals lavurers.

La stabilisaziun 1961-1970

Direcziun politica

Ils 21 da settember 1964 è Otto Grotewohl mort. Successur sco parsura dal Cussegl dals ministers è daventà Willi Stoph. Ils 20 da favrer 1967 ha la Chombra dal pievel approvà ina lescha davart la naziunalitad da la RDT ch’ha remplazzà la naziunalitad tudestga che valeva fin là. L’avrigl 1968 han 94,5 % da la populaziun cun dretg da vuschar votà per ina nova constituziun. Quella ha definì la RDT sco «stadi socialistic da naziun tudestga» ed ha fixà en la constituziun la rolla predominanta da la SED.

La politica tudestga

Il Comité central da la SED aveva scrit repetidamain brevs avertas a la SPD ed als sindicats en la Republica Federala Tudestga per schliar la dumonda da la Germania. L’onn 1966 ha la SPD (dal vest) respundì per l’emprima giada ad in tal scriver. La SED è stada talmain surpraisa da questa reacziun e da las discussiuns che quai ha provocà en la RDT ch’ella ha la finala renunzià als discurs ch’ella sezza aveva proponì oriundamain.

Suenter ch’ins ha furmà la Coaliziun gronda en la Republica Federala Tudestga hai dà ina politica da l’ost pli movibla sut la direcziun da Willy Brandt. La direcziun da la SED ha sinaquai midà sia concepziun areguard la dumonda da la Germania ed è ida en la defensiva. Ella temeva ch’in dialog avert cun la Germania dal Vest pudess incitar la populaziun da la RDT. Indizis per quai avev’ins gia vis a l’ur da l’inscunter dals schefs da stadi ad Erfurt il 1970. Suenter la fin da la Doctrina da Hallstein eri uss la direcziun da la RDT ch’empruvava d’evitar ch’auters stadis (socialists) renconuschian la Republica Federala Tudestga.

La protecziun dals cunfins

Suenter avair construì il Mir è vegnì cumandà als policists da guardia da duvrar l’arma vers fugitivs. Ils emprims morts han provocà pitschnas sajettadas tranter la polizia da cunfin dal vest e da l’ost. A partir da l’onn 1961 ha la RDT schizunt minà sia vart dal cunfin tudestg.

La politica da defensiun

Ils 24 da schaner 1962 ha la RDT introducì l’obligaziun al servetsch militar per pudair garantir il basegn da persunal da l’Armada naziunala dal pievel che dumbrava 85 000 umens e ch’era vegnida fundada il 1956. Sut squitsch da las baselgias ha la RDT purschì a partir da l’onn 1964 il servetsch militar senz’arma (sco schuldà da construcziun).

Sur il territori da la RDT ed oravant tut sur ils corridors d’aria vers Berlin dal vest hai dà pliras giadas pitschens conflicts tranter aviuns da cumbat dal vest ed aviuns da cumbat sovietics. L’onn 1962 han aviuns da chatscha sovietics chatschà en las stretgas transportaders da militar dals Alliads dal vest. En in da quels seseva l’ambassadur englais. L’onn 1964 è in aviun american vegnì sajettà giu sur Thüringen. Ils 20 e 21 d’avust 1968 han truppas da l’Armada naziunala dal pievel plinavant sustegnì logisticamain las truppas da l’Uniun sovietica ch’han abattì la Primavaira da Prag. Truppas da la RDT n’èn dentant betg marschadas en la Tschecoslovachia.

La politica d’economia

Conserva da café. Emplenida speziala d’Intershop, manaschis da café e victualias a Halle/Saale

Ils onns 1960 han ina crisa economica e discussiuns en l’Uniun sovietica sfurzà la SED da midar sia politica d’economia. Il ‹Nov sistem economic per planisar e manar l’economia› è vegnì introducì. Per augmentar tut las reservas da prestaziun e svegliar iniziativas ha quel dà a las ‹Uniuns dals manaschis naziunalisads› dapli autonomia ed als lavurers ina ‹cunresponsabladad da lavur›. La finamira da tut quai era da render il sistem pli flexibel. Il standard da viver è sinaquai s’augmentà in pau, la distanza tar la Republica Federala Tudestga è dentant restada.

Cura ch’ina emprima mancanza da devisas nà dal «territori d’economia nunsocialistic» (NSW) è sa mussada, han ins fundà il 1962 l’organisaziun da commerzi Intershop. En quests negozis pudev’ins sulettamain pajar cun devisas estras, persuenter purschevan els products ch’i na deva betg per la munaida uffiziala marc da la RDT ni mo en qualitad pli bassa. Tut en tut eran ils artitgels cleramain pli bunmartgads che products correspundents en il vest da la Germania.

Perquai che la stgarsezza da devisas è creschida vinavant, ha Alexander Schalck-Golodkowski endrizzà a partir dal 1964 la partiziun Coordinaziun commerziala entaifer il Ministeri per il commerzi cun l’exteriur. Quella dueva procurar cun tut ils meds legals e savens era illegals per ulteriuras devisas e guntgir embargos existents cunter la RDT.

Stabilitad e crisa ils onns 1971-1980

La fin da l’era Ulbricht

Suenter dispitas cun manaders da la partida pervia da la politica d’economia e la politica exteriura è Ulbricht vegnì sfurzà l’onn 1970 da demissiunar da bunamain tut ses uffizis «per motivs da sanadad». Ils 3 da matg 1971 è l’era Ulbricht ida a fin; sco successur è vegnì elegì Erich Honecker. La midada a la testa ha muntà ina cesura profunda per il svilup da la RDT. Suenter che Ulbricht aveva demissiunà han ins stgatschà sistematicamain ses temp d’uffizi da l’istoriografia e punctuà tut las midadas ch’han gì lieu sut il nov reschim. Il num dad Ulbricht n’è strusch pli vegnì menziunà en la publicitad.

A la finamira politica da reunir la Germania ad in pajais socialistic han ins renunzià definitivamain. Per quai han ins stritgà tut ils indizis correspundents da la constituziun e substituì tar bleras organisaziuns ed instituziuns la denominaziun ‹Germania› tras ‹RDT›. Uschia han ins per exempel renumnà la ‹Televisiun tudestga› en ‹Televisiun da la RDT› e substituì tar il numer da l’auto il ‹D› cun ‹DDR›. Per resguardar il liom psicologic ed emoziunal tar la cultura tudestga ha Honecker duvrà la furmla: «stadi: RDT, naziunalitad: tudestga».

L’unitad da la politica economica e da la politica sociala

Il temp d’uffizi da Honecker è stà caracterisà d’in conclus da la SED ch’ha mess en il center l’«unitad da la politica d’economia e da la politica sociala». Cun augmentar il standard da viver e la capacitad da cumpra vulev’ins auzar la cuntentientscha da la populaziun e la finala era la productivitad dal pajais. In element essenzial furmava in program per bajegiar abitaziuns che dueva schliar fin l’onn 1990 il problem urgent d’abitaziuns. En consequenza da quai hai dà en bleras citads da la RDT numerus quartiers novs cun abitaziuns confortablas per da lez temp. Fin il 1980 han ins erigì u modernisà 700 000 fin 800 000 abitaziuns, e fin l’onn 1990 han ins construì tenor indicaziuns uffizialas tut en tut trais milliuns abitaziuns en chasas d’elements prefabritgads. Pli tard è dentant sa mussà che la regenza da la RDT aveva falsifitgà quellas cifras; en realitad avev’ins construì mo 1,92 milliuns abitaziuns. Perquai che la sanaziun da chasas veglias fiss stada memia chara per la RDT, han ins laschà ir en muschna u stgarpà giu ellas, quai ch’ha manà ad ina devastaziun dals centers da las citads.

In auter element central da la politica economica da Honecker è stà da procurar per stabiliments da producziun per bains d’export e da consum. Questas investiziuns han ins finanzià tras credits emprestads tar bancas dal vest. Tenor plan duevan ellas sa pajar a partir da la fin dals onns 1970. Quella midada da la politica economica ha chaschunà l’emprima giada auts debits da la RDT tar pajais nunsocialistics. Tenor l’avis d’intgins auturs è quai stà «l’entschatta da la fin» da la RDT.

La funtauna d’energia principala da la RDT furmava il charvun da terra indigen ch’ins duvrava per stgaudar las abitaziuns e per producir electricitad. L’ieli sovietic fiss stà memia prezius per quai; per l’ina custava el bler, per l’autra furmava el – sco product final raffinà – la funtauna da devisas la pli impurtanta da la RDT. Cura che la temperatura è crudada l’enviern 1978/1979 da Son Silvester per 25 grads, è il dischavantatg da questa dependenza sa mussà a moda eclatanta: la fradaglia ha franà l’explotaziun dal charvun da terra. Perquai ch’i na deva strusch reservas, è ina gronda part da l’economia stada eri durant 15 dis.

La politica culturala

Cun ina tenuta pli liberala vers artists ed intellectuals vuleva la direcziun da la SED surmuntar il foss tranter la populaziun e la direcziun. Quai è sa midà a moda andetga l’onn 1976 cun annullar il dretg da burgais da Wolf Biermann. Quest’acziun ha mess en moviment protestas energicas ed ha manà ad ina rimnada da suttascripziuns tar artists da num ed auturs. Numerus signataris prominents èn sinaquai vegnids mess sut squitsch e sfurzads da partir en il vest da la Germania; intgins han ins era prendì en fermanza. L’onn 1979 è la dispita escalada, plirs commembers prominents èn vegnids sclaus da la lia d’auturs.

La politica exteriura

Sut Erich Honecker ha la SED puspè resguardà dapli tant la rolla da manadra da l’Uniun sovietica sco era il model sovietic. Las relaziuns tranter la RDT e l’Uniun sovietica èn sinaquai sa megliuradas. Omadus pajais han fatg l’onn 1975 in contract d’amicizia ed assistenza ch’ha manà la RDT giuridicamain anc pli ferm en la dependenza da l’Uniun sovietica.

Suenter che las quatter pussanzas (Frantscha, Gronda Britannia, Uniun sovietica e Stadis Unids) han suttascrit il settember 1971 la Cunvegna da Berlin ha la RDT fatg numerus contracts cun la Republica Federala Tudestga. Il december han ins suttascrit la cunvegna da transit per levgiar a Tudestgs dal vest viadis da ed a Berlin dal vest. In onn pli tard è vegnì suttascrit il contract fundamental ch’ha renconuschì la suveranitad ed ils cunfins da la RDT. Perquai che la Republica Federala Tudestga ha chalà da far resistenza cunter ina revalitaziun internaziunala da la RDT, è la situaziun da la politica exteriura da la RDT sa midada fundamentalmain. Gia il december 1972 avevan 20 stadis barattà diplomats cun la RDT (tranter auter l’Iran, la Svezia, la Svizra e l’Austria). Era cun l’America han ins pudì concluder relaziuns diplomaticas. Fin l’onn 1978 avevan tut en tut 123 regenzas da l’entir mund renconuschì la RDT tenor il dretg internaziunal public. Cun quai era la pli impurtanta fasa da sia politica exteriura terminada cun success.

Il settember 1973 è la RDT entrada il medem mument sco la Republica Federala Tudestga en l’ONU ed ha prendì part a la Conferenza per la segirtad e collavuraziun en l’Europa (KSZE). Tras quai ha ella era stuì resguardar ils dretgs umans. Adina dapli burgais han sinaquai pretendì che quellas empermischuns vegnian tegnidas ed han fatg dumondas per pudair viagiar en la Republica Federala.

La segirtad dal stadi

L’onn 1973 ha la RDT accredità l’emprima giada correspundents da l’ARD, dal ZDF sco era da gasettas ed illustradas da la Republica Federala Tudestga. Els dastgavan sa mover libramain entaifer tscherts cunfins, vegnivan dentant adina survegliads dal Ministeri per la segirtad dal stadi. Bleras reportaschas ed intervistas èn vegnidas inscenadas dal ministeri.

En consequenza dal meglierament da las relaziuns han ins era reglà la liberaziun da praschuniers a moda pli organisada. La Republica Federala Tudestga pajava a la RDT ina tscherta summa devisas u rauba per pudair cumprar liber praschuniers politics; quels vegnivan silsuenter tramess en il vest. L’onn 1971 ha la RDT plinavant laschà schliar u reducir las zonas serradas situadas al cunfin tudestg. A medem temp ha il stadi dentant installà indrizs che sajettavan automaticamain e drizzà quels sin la strivla da terren lung il cunfin.

Crisa e fin (1981–1990)

La crisa da finanzas

Surtut pervi dals immens custs da la concurrenza d’armament è la situaziun economica da l’Uniun sovietica daventada pli e pli critica l’onn 1981. Ella ha stuì auzar ils pretschs d’ieli brut e reducir las furniziuns da 19 a 17 milliuns tonnas. En la RDT è tras quai ida a perder ina da las funtaunas da devisas las pli impurtantas. En consequenza da quai ha la RDT pudì pajar enavos credits e tschains mo cun prender si novs credits ed igl ha dà problems cun instituts da credit dal vest. L’onn 1983 hai dà per quest motiv tractativas tranter la Republica Federala e la RDT. Il resultat è stà che la regenza federala tudestga è stada garant per dus credits da mintgamai ina milliarda D-marc per la RDT ch’il primminister bavarais Franz Josef Strauss (CSU) aveva intermedià. Uschia han ins pudì mantegnair la stabilitad da la RDT. Persuenter ha la RDT allontanà dal cunfin tudestg ils indrizs che sajettavan automaticamain e levgià a Tudestgs dal vest da viagiar en la RDT.

Vers la fin dals onns 1980 è la decadenza economica da la RDT daventada pli e pli evidenta. Gia dapi in temp viveva ella mo pli da sia substanza, damai ch’ella na pudeva betg pli finanziar novas investiziuns ni reparaturas. Oravant tut la microelectronica chaschunava custs fitg auts, perquai ch’i deva qua anc adina restricziuns commerzialas da vart dals stadis dal vest. Ma era il program da construir abitaziuns ed ils ulteriurs custs socials han la finala manà l’onn 1989 ad ina situaziun economica ordvart critica. Las propostas da refurma da Gerhard Schürer, il schef da la cumissiun da planisaziun, han Erich Honecker e Günter Mittag refusà. La fin finala n’han ins betg pli pudì evitar ch’il reschim è sa destabilisà, e quai oravant tut pervia da la crisa economica. Uschia è la direcziun da la RDT stada sfurzada da contractar pli e pli cun la Republica Federala Tudestga.

Glasnost e Perestroika en l’Uniun sovietica

Michail Gorbatschow ed Erich Honecker al XIavel di da partida da la SED l’avrigl 1986

En l’Uniun sovietica è Michail Gorbatschow vegnì elegì secretari general da la partida communistica l’onn 1985. De facto era el regent en l’Uniun sovietica. El ha empruvà da retegnair la decadenza dal communissem cun introducir glasnost (avertadad) e perestroika (restructuraziun). L’onn 1988 ha el proclamà che la Doctrina da Breschnew saja abolida. Cun quai ha el lubì als pajais da l’Europa da l’Ost in svilup democratic independent da l’Uniun sovietica.

La RDT ha refusà questa politica ed è ida sin distanza tar l’Uniun sovietica. Cura ch’ins ha publitgà il 1987 in pled da Gorbatschow en il Neues Deutschland, han ins laschà davent las passaschas cun la critica cunter ses antecessurs en uffizi. Il medem onn ha il commember dal Biro politic da la SED Kurt Hager prendì posiziun areguard las refurmas en l’Uniun sovietica. En in’intervista simulada publitgada en la revista da novitads dal vest Stern ha el defendì la posiziun sceptica da la RDT cun ils pleds: «As sentissas Vus obligads da tapezar da nov Voss’abitaziun, sche Voss vischin fa quai?» Ins ha scumandà numerusas gasettas e films sovietics, tranter auter la revista mensila Sputnik, singulas ediziuns da la Neue Zeit e tschintg films antistalinistics. L’onn 1988 ha Erich Honecker declerà uffizialmain ch’ins refusia la politica da refurma sovietica.

L’unda d’emigraziun

L’onn 1984 è in grond dumber da persunas (40 900) sa redomicilià en la Republica Federala. Blers èn scappads en l’Ambassada tudestga a Prag u en la Represchentanza permanenta da la Republica Federala a Berlin da l’ost per cuntanscher che lur dumondas da partir per l’exteriur vegnian tractadas pli spert. Avend retschet ils consentiments correspundents èn ils blers dentant puspè returnads en la RDT suenter avair fatg lur viadi.

Ils 2 da matg 1989 ha l’Ungaria cumenzà a demontar ils indrizs da cunfin tar l’Austria. En consequenza da quai han tschients da burgais da la RDT empruvà da vegnir sur l’Ungaria en il vest. A medem temp èn blers sa rendids en las ambassadas da la Republica Federala a Budapest, Prag e Warschau ed en la Represchentanza permanenta da la Republica Federala en la RDT per vegnir uschia en possess dals documents da viadi necessaris. La finala han ins stuì serrar las ambassadas durant ils mais d’avust e settember, perquai ch’ellas eran surdumandadas. Quai ha effectuà che la RDT ha era serrà ils cunfins tar la CSSR e la Pologna per ch’ils burgais na possian betg partir da là per il vest. Ils 23 d’avust han ils fugitivs a Budapest ed ils 30 da settember quels a Prag e Warschau dastgà partir en la Republica Federala. Ins ha manà els l’entschatta d’october cun trens spezials sur il territori da la RDT en la Republica Federala. En il tren han ins prendì davent ad els lur documents da la RDT. Cun quai als han ins annullà il dretg da burgais. Durant ch’ils trens passavan tras las staziuns serradas han burgais da la RDT empruvà da siglir sin ils trens. A la staziun principala da Dresden hai dà cumbats violents tranter la polizia e demonstrants.

En consequenza dal ‹Picnic paneuropeic› a Sopron en l’Ungaria hai dà ils 19 d’avust 1989 ina fugia en massa da burgais da la RDT en direcziun da l’Austria. La fin d’avust 1989 han ins cumenzà ad endrizzar en Bavaria champs da recepziun per in cas d’urgenza. Il settember 1989 ha l’Ungaria laschà partir circa 30 000 persunas senza consultar la RDT. Dapi ils trais da november 1989 dastgavan burgais da la RDT puspè partir senza formalitads sur la CSSR, uschia ch’igl ha dà in’ulteriura unda d’emigrants.

Il moviment per ils dretgs da burgais

Gia l’entschatta dals onns 1970, ma oravant vers la fin dal decenni, hai dà en la RDT uschenumnadas ‹gruppas da pasch›. Impurtants impuls persuenter eran vegnids dals refusaders dal servetsch militar ch’eran savens exponids a repressiuns. Sut la protecziun da la baselgia èn s’organisads circuls da discussiun che sa fatschentavan cun violaziuns dals dretgs umans e che pretendevan il discharmament. Ils emprims circuls da pasch èn sa furmads ils onns 1972/1973 a Köngiswalde e Meissen. ‹Concret per la pasch› è stà in dals circuls ils pli impurtants entaifer il moviment per ils dretgs da burgais. El ha cumenzà a Berlin cun la participaziun da 37 gruppas da pasch e 130 participants e represchentava il 1988 passa 250 gruppas da l’entira RDT. En il decurs dals onns è la populaziun vegnida pli e pli attenta a questas gruppas ch’èn stadas in motor per l’opposiziun vasta che dueva sa furmar en il decurs dals onns 1980.

Dapi il 1980 duvrava il moviment da pasch en la RDT il simbol Schwerter zu Pflugscharen che cumbinava in citat da la Bibla cun ina sculptura da l’Uniun sovietica. La primavaira 1982 hai dà pervia da quai dispitas massivas tranter giuvenils e la baselgia evangelica d’ina vart ed autoritads statalas da l’autra vart.

Ils 24 da november 1987 han collavuraturs dal Ministeri per la segirtad dal stadi prendì d’assagl las localitads da la biblioteca da l’ambient en la plaiv da Zion a Berlin ed arrestà là collavuraturs ch’eran fatschentads cun la producziun da la revista ‹Umweltblätter›. Ins aveva spetgà ch’i vegnia stampà la gasetta da l’Iniziativa per la pasch ed ils dretgs umans ‹Grenzfall›. La producziun da quella na purtava betg l’inscripziun «Mo per il diever da servetsch entaifer la baselgia» ed ins supponiva ch’i vegnia fatg diever da quai per distribuir vastamain posiziuns criticas envers il reschim. Ils onns 1988 e 1989 han commembers da plaivs e gruppas da basa da la baselgia la finala intimà tut las baselgias e plaivs ecclesiasticas d’elavurar communablamain in catalog da midadas socialas necessarias.

Ils 17 da schaner 1988 hai dà protestas a chaschun da la demonstraziun commemorativa per Rosa Luxemburg e Karl Liebknecht. Quellas stevan sut il motto d’in citat da Rosa Luxemburg: «Libertad è adina la libertad da quels che pensan auter». La polizia ha arrestà numerus demonstrants, e quai davant las cameras da televisiun da schurnalists dal vest. Ils proxims dis èn vegnids mess a ferm activists da l’opposiziun da la RDT. En l’entira RDT hai dà occurrenzas da solidaritad. Tras quai che la revista ‹Sputnik› era quasi vegnida scumandada, è l’atmosfera vegnida incitada anc pli fitg.

Tar las elecziuns per l’emprim Congress dals deputads dal pievel ch’avevan lieu en l’Uniun sovietica pudev’ins eleger per l’emprima giada tranter plirs candidats. Las elecziuns communalas dal matg 1989 en la RDT han perencunter gì lieu vinavant a basa da la glista unitara. Sco resultat uffizial han ins inditgà 98,85 % approvaziun. A critichers dal reschim èsi reussì per l’emprima giada da cumprovar ch’ils resultats eran sfalsifitgads. En consequenza da quai hai dà numerusas demonstraziuns che la polizia dal pievel ed il Ministeri per la segirtad dal stadi han schlià. Gorbatschow ha refusà d’intervegnir cun truppas sovieticas encunter las revoltas. Honecker perencunter ha reagì l’avust 1989 sin questas demonstraziuns cun la parola: «Den Sozialismus in seinem Lauf, hält weder Ochs noch Esel auf.» La direcziun da la partida ha mussà pli e pli ch’ella n’era betg abla da vesair ils problems urgents e la realitad en la RDT e da reagir a moda adequata.

La vieuta

Festivitads dals 7 d’october 1989, il 40avel anniversari da la RDT

Demonstraziun da glindesdi, ils 8 da schaner 1990, a Lipsia

L’atun 1989 èn ils eveniments sa precipitads ed han la finala manà natiers la fin da la RDT. A Lipsia devi gia dapi ils 4 da settember 1989 mintg’emna uschenumnadas ‹demonstraziuns da glindesdi›. A l’ur da las festivitads per il 40avel anniversari da la RDT ils 7 d’october 1989 hai alura dà protestas en l’entir pajais. Ils 9 d’october 1989 han ils 70 000 participants da la demonstraziun da glindesdi a Lipsia furmà il motto che dueva accumpagnar l’entira vieuta: «Nus essan il pievel». Sut il squitsch da quests eveniments ha Honecker demissiunà ils 18 d’october 1989 da tut ses uffizis; sco ses successur è vegnì nominà Egon Krenz. Ils 4 da november 1989 hai lura dà sin l’Alexanderplatz a Berlin la pli gronda demonstraziun en l’istorgia dal stadi. Quest eveniment istoric cun circa in milliun participants è schizunt vegnì emess directamain a la televisiun.

En il decurs da l’atun 1989 èn era vegnidas fundadas in’entira retscha da novas partidas da l’opposiziun e moviments per ils dretgs da burgais che pretendevan ina discussiun publica ed ina refurma da la societad. La gruppa la pli impurtanta era il Neues Forum. La muntada da l’opposiziun è vegnida evidenta sin il pli tard suenter la votaziun dal pievel dals 27 d’october 1989 davart la rolla da la SED. Il resultat da la votaziun è stà ch’ins ha admonì da realisar ina maisa radunda sut il motto «democrazia ussa».

Ils 7 da november 1989 han la regenza ed il Biro politic demissiunà. La saira dals 9 da november 1989 ha Günter Schabowski prelegì avant las cameras da televisiun che viadis privats a l’ester possian vegnir pretais immediat, e quai senza motivs da viagiar ni relaziuns da parentella. Las lubientschas vegnian dadas a curta vista ed ils viadis en la Republica Federala possian succeder sur tut ils posts da cunfin. Sin quai èn millis e millis currids als cunfins. Per ils schuldads da cunfin è quai succedì tut nunspetgadamain, damai ch’els n’avevan retschet naginas ordras correspundentas. Tuttina han els avert ils passadis dal Mir da Berlin e dal cunfin tar la Republica Federala e laschà passar la glieud. Il di suenter han milliuns da burgais visità il vest da Berlin e las citads da la Republica Federala situadas damanaivel dal cunfin. Igl ha dà scenas da legria commoventas cun glieud estra che s’embratschava, chantava, sautava e giubilava.

L’entschatta da december 1989 han ins stritgà or da la constituziun la rolla predominanta da la SED ed investigà cunter anteriurs funcziunaris da partida, tranter auter er cunter Erich Honecker. Egon Krenz ha demissiunà da tut ils uffizis, ses successur sco parsura dal stadi è daventà Manfred Gerlach. Ils 7 da december 1989 han gì lieu ils emprims discurs a la maisa radunda cun las anteriuras partidas da bloc e cun gruppas da l’opposiziun. En ils moviments per ils dretgs da burgais han persunas betg elegidas pudì discutar e decider per l’emprima giada davart il svilup politic da la RDT. Dus dis pli tard han ins elegì Gregor Gysi sco parsura da partida da la SED. La partida è vegnida renumnada ils 17 da december en SED-PDS ed ils 4 da favrer 1990 en Partida dal socialissem democratic (PDS).

La reuniun

Suenter las elecziuns communalas dals 6 da matg 1990 spetgan Gregor Gysi (a sanestra) e Lothar de Maizière ch’il studio d’elecziun en il Palaz da la republica entschaivia

Ils mais suenter la crudada dal mir èn las finamiras da las demonstraziuns da glindesdi ch’avevan anc adina lieu sa midadas plaun a plaun. Suenter la protesta cunter la direcziun veglia e la pretaisa per la suveranitad dal pievel – exprimida cun la parola «Nus essan il pievel» – han ils demonstrants pretendì pli e pli la reuniun dal pajais tudestg, e quai cun la parola modifitgada «Nus essan in pievel». Ils 15 da schaner han demonstrants prendì d’assagl la centrala dal Ministeri per la segirtad dal stadi en l’ost da Berlin. Il favrer 1990 han Helmut Kohl, Michail Gorbatschow e Hans Modrow discutà davart l’unitad tudestga. Ils 18 da mars 1990 han ins elegì l’emprima Chombra dal pievel libra. L’Allianza per la Germania ha gudagnà l’elecziun. Ils 12 d’avrigl 1990 è Lothar de Maizière daventà il nov primminister da la RDT. Ils 5 d’avrigl 1990 era Sabine Bergmann-Pohl daventada presidenta da la Chombra dal pievel e cun quai la davosa scheffa da stadi, damai che la Chombra dal pievel aveva abolì il Cussegl dal stadi. L’emprim da fanadur 1990 è ida en vigur l’Uniun da munaida, economia e fatgs socials tranter la Republica Federala e la RDT. Enturn mez fanadur 1990 ha la fiduziaria cumenzà cun la privatisaziun dals manaschis naziunalisads. Ils 31 d’avust 1990 han represchentants dad omaduas regenzas suttascrit il contract da reconciliaziun che la Chombra dal pievel ha ratifitgà ils 20 da settember. Las pussanzas victuras han approvà quel ils 12 da settember 1990 en ils Discurs da dus plus quatter. Dapi ils 3 d’october 1990 è la Germania puspè unida.

Litteratura

• Hermann Weber: Geschichte der DDR, Minca 1999, ISBN 3-89996-026-2.
• Gerd Dietrich: Die DDR. Probleme einer Gesellschaftsgeschichte, Norderstedt 2005, cudesch autidtiv ISBN 3-8341-0012-9.
• Ehrhart Neubert: Geschichte der Opposition in der DDR 1949–1989, Berlin 1997.
• Thorsten Moritz: Gruppen der DDR-Opposition in Ost-Berlin – gestern und heute, Berlin 2000.
• Gernot Schneider: Wirtschaftswunder DDR, Anspruch und Realität, p. 16–20, 2. ed. 1990, bund-Verlag ISBN 3-7663-2190-0.
• Ulrich Mählert: Kleine Geschichte der DDR, Beck, Minca 1997/2007.
• Thomas Klein: Frieden und Gerechtigkeit. Die Politisierung der unabhängigen Friedensbewegung in Ost-Berlin während der 80er Jahre, Cologna/Weimar/Vienna, 2007 ISBN 978-3-412-02506-9.

Colliaziuns

• Lexicon davart la RDT
• Mintgadi en la RDT / cronica da la vieuta
• Glista da litteratura dal Seminari istoric da l’Universitad da Bonn (en l’archiv da web)
• Opposiziun da giuvenils en la RDT. Ina purschida online da la Centrala federala per la furmaziun politica e la Societad Robert-Havemann e.V.
• Fundaziun federala per surmuntar la dictatura da la SED
• Made in GDR – la website per la (n)ostalgia da la RDT
• DeineGeschichte – emprender, far, publitgar: il portal da furmaziun interactiv tar il tema da l’istorgia tudestga
• FriedlicheRevolution.de magazin – monitur da medias – archiv da discussiun