Naziunalissem

Il naziunalissem è in’ideologia ch’ha la finamira che tut ils commembers d’ina naziun s’identifitgeschian e sa solidariseschian cun quella e che vul colliar questa naziun cun in stadi suveran. Naziunalissems vegnan (l’emprim) purtads da moviments naziunals; en stadis naziunals vegn il naziunalissem er purtà e reproducì tras las instanzas statalas sezzas. Tut tenor l’origin ed il svilup dal naziunalissem, è l’identitad da la naziun che vegn promovida tras quel mintgamai da different cuntegn; en dumonda vegnan criteris d’identificaziun culturals, etnics, religius e/u da derivanza.

‹Millennari da la Russia› – monument erigì il 1862

Il 19avel tschientaner n’ha l’emprim betg enconuschì la noziun dal naziunalissem, mabain sulettamain quella dal princip dal stadi naziunal (Eric Hobsbawm). La finamira da tendenzas naziunalas era quella d’unir territoris sparpagliads, da stgaffir zonas da commerzi grondas e d’unifitgar la cultura, l’administraziun e la lingua franca en l’interess d’in’economia naziunala. En il senn dal dretg e da la filosofia sa tracti tar la naziun dal ‹pievel public›. Questa noziun na sto betg cumpigliar tut ils abitants d’in territori: Ils Stadis Unids da l’America han l’emprim excludì ils abitants da colur naira ed ils Indians. En il decurs dal 19avel tschientaner ha la gronda part dals stadis naziunals però extendì lur ‹pievel public› cun integrar ulteriuras gruppas da la populaziun e cun conceder al pievel dretgs adina pli vasts. L’idea dal stadi naziunal è oramai colliada cun ils princips da dretg da la statalitad moderna. Pass per pass han pudì sa far valair en rom da l’idea dal stadi naziunal l’emancipaziun dals Gidieus, il dretg d’eleger liber, la legislaziun unitara e l’egualitad dals dretgs da tut ils burgais. Sco ideologia che muventa las massas ha il naziunalissem sviluppà en il 19avel tschientaner adina dapli forza ed ha unì pievels, per part eterogens, tras in’identitad unifitganta.

Istoricamain han ideas naziunalisticas cuntanschì l’emprima giada vigur politica vers la fin dal 18avel tschientaner, en rom da la guerra d’independenza americana e da la Revoluziun franzosa. En il 19avel tschientaner èn alura sa furmadas en l’Europa naziuns ch’accentuavan, cumpareglià cun la naziun statala franzosa, pli ferm in maletg da la naziun etnic, uschia per exempel la naziun culturala tudestga u la renaschientscha bulgaraisa. Ordaifer l’Europa èn naziuns savens sa furmadas en rom da las stentas da sa liberar da las structuras colonialas. Il pli tard dapi ch’è s’etablì en il 20avel tschientaner en il dretg internaziunal il princip dal dretg d’autodeterminaziun dals pievels, èn naziunalissems daventads in’ideologia egemoniala a nivel global.

Il naziunalissem sco tal n’è betg lià ad in sistem politic. Bain han dominà a l’entschatta models illuministic-democratics, ma pli tard èn divers moviments naziunalistics er sa colliads cun sistems monarchics, postcolonials, realsocialistics e faschistics.

Naziunalissems pon – sco en il cas da la Guerra da la Jugoslavia – manar a la ruina da stadis, ubain – sco en il cas dal risorgimento talian – unir stadis.

Il cuntramoviment e la cunterideologia tar il naziunalissem è l’internaziunalissem u cosmopolitissem. Il supranaziunalissem po esser collià cun ina diminuziun da l’orientaziun naziunala e cun cuntrareacziuns respectivas, quai che sa lascha observar a l’exempel dals stadis en l’intschess da l’Uniun europeica.

Ideologia

‹Il flatg nair› – students franzos tractan la sperdita da l’Alsazia e Lorena a la Germania durant la guerra dal 1871 (maletg dal 1887)

Tar il naziunalissem na sa tracti betg d’ina ideologia unitara; ma divers naziunalissems mussan tscherts tratgs communabels. Anthony D. Smith ha identifitgà il 1971 en sia publicaziun ‹Theories of Nationalism› quatter persvasiuns che collian tut ils naziunalists:

1. L’umanitad sa dividia da natira ennà en pievels e mintga pievel haja ses caracter naziunal. Be sche quests differents caracters hajan la pussaivladad da sa sviluppar, possia sa furmar ina communitad dals pievels fritgaivla ed armonica.
2. Per pudair cuntanscher questa realisaziun da sasez naziunala, stoppian ils umans s’identifitgar cun lur pievel, cun lur naziun. Da quai resultia ina loialitad fitg ferma, superiura a bleras autras.
3. Naziuns possian be sa sviluppar dal tuttafatg en agens stadis cun atgnas regenzas; perquai cumpetia ad ellas in dretg inalienabel sin autodeterminaziun naziunala (dretg d’autodeterminaziun dals pievels).
4. La funtauna da tutta pussanza legitima saja perquai la naziun. La pussanza statala haja d’operar sulettamain tenor la voluntad da quella, uschiglio perdia ella sia legitimitad.

Naziunalissems creeschan ina furma speziala d’identitad e loialitad collectiva. Las naziuns furman il rom da referenza politic primar, betg stans sco en il feudalissem, religiun, dinastias, stadis, classas socialas u l’umanitad en il senn d’in cosmopolitissem. En quest connex ha Friedrich Meinecke rendì attent al process da reorientaziun spiertala da l’umanissem illuminà a la naziun.

Il sociolog Eugen Lemberg definescha il naziunalissem sco ina forza coesiva «ch’integrescha gruppas grondas naziunalas e quasinaziunalas» e che cunfineschia quellas vers anora. Sco facturs che stgaffeschan spiert da cuminanza èn da numnar tenor Lemberg aspects ch’èn spezialmain unitars resp. sumegliants: lingua, derivanza, egualitad u almain sumeglientscha dal caracter e da la cultura sco er la voluntad da sa suttametter ad ina forza statala communabla.

En connex cun las furmas fitg fermas ch’il naziunalissem po cuntanscher, discurra Otto Dann d’egoissem naziunal, d’ina surelevaziun dals interess da l’atgna naziun e da la surordinaziun da la cuminanza naziunala sur il dretg dal singul individi.

Per Karl W. Deutsch furma il naziunalissem in stadi mental che po figurar sco princip d’ordinaziun orientà a l’interess naziunal: La naziun ha per l’ina in plaz privilegià entaifer la communicaziun da la societad, per l’autra sa legitimescha e s’orientescha la politica da questa societad tenor ella. Correspundentamain deditgescha in naziunalist si’attenziun surtut a ‹novitads naziunalas›.

Concepts analitics

Ernest Gellner, Eric Hobsbawm, Benedict Anderson, Robert Miles ed auters accentueschan ch’i sa tractia tar ina naziun d’ina «cuminanza imaginada». Per Gellner furma il naziunalissem «tuttavia betg il manar las naziuns a la conscienza da sasez, mabain in svegliar naziuns nua ch’i na deva betg quellas avant.» Andersen descriva naziuns sco «cuminanzas politicas imaginadas» («imagined communities»). Tenor Robert Miles parta il naziunalissem da l’existenza d’ina «sutdivisiun natirala da la populaziun mundiala» e represchenta in project politic da prender en possess in territori «en il qual il ‹pievel› po reger sasez».

Cuntrari als teoretichers modernistics laschan auters perscrutaders dal naziunalissem (p.ex. Anthony D. Smith u Clifford Geertz) tuttavia valair che naziuns etnicas che sa defineschan sur la lingua, la religiun, raits da parentella, atgnadads culturalas u caracteristicas cuminaivels cun tratgs quasi da razza possian avair in’atgna vita er senza il naziunalissem. Per quests teoretichers furma il naziunalissem almain parzialmain la manifestaziun d’in spiert da cuminanza primordial. Sumegliantamain ha gia argumentà Karl Raimund Popper il 1945 en il segund tom da si’ovra ‹Die offene Gesellschaft und ihre Feinde›. El considerescha il naziunalissem sco relict d’in instinct primar da l’appartegnientscha ad ina stirpa, dominà da passiun e pregiudizis. Ultra da quai munta naziunalissem per Popper il desideri nostalgic da vulair remplazzar la responsabladad individuala tras la responsabladad collectiva. Per Popper è il stadi naziunal gia per sasez in mitus, il qual na sa laschia giustifitgar en nagina furma, mabain furmia sulettamain in’utopia irraziunala e romantica.

Tipologias

Naziunalissems sa laschan tipologhisar en differenta moda:

Naziunalissem civic vs. etnic

Hans Kohn, John Plamenatz ed auters differenzieschan duas furmas principalas dal naziunalissem: Il naziunalissem civic, che vegn savens attribuì al vest (p.ex. Frantscha, Stadis Unids), definescha naziuns primarmain a moda politica ed in criteri d’exclusiun èn sulettamain ils cunfins territorials. Entant ch’ils commembers d’ina naziun furman en il naziunalissem civic ina cuminanza fundada sin la voluntad politica, sa tracti tar la naziun etnica en il naziunalissem etnic d’ina cuminanza da destin. Il naziunalissem etnic, dal qual il concept sa basa sin la derivanza, l’appartegnientscha tras naschientscha, sang ubain – sco ch’il num di – etnicitad, prevala fin en il temp preschent en l’Europa Centrala ed Europa da l’Ost (p.ex. Germania, Ungaria). Il naziunalissem civic vegn per ordinari associà cun il liberalissem, il naziunalissem etnic cun l’antiliberalissem che tendescha vers il reschim autoritar. Il sociolog Sammy Smooha ha creà en quest connex la noziun ‹democrazia etnica›.

Naziunalissem inclusiv vs exclusiv

Revoluziunaris a Vienna l’onn 1848

Naziunalissems inclusivs han en mira d’integrar tut las gruppas parzialas d’ina societad, independentamain da lur orientaziun politica u identitad culturala. Els s’engaschan per las valurs ed ils simbols da l’atgna naziun e concedan er ad autras naziuns da far quai. Naziunalissems inclusivs sa refereschan a moda positiva a diversas atgnadads da la naziun: a la tradiziun republicana, a la constituziun democratica, al stadi social, a success economics u a la reputaziun internaziunala.

Sco naziunalissem exclusiv u schovinissem vegn designada ina stima exagerada da l’atgna naziun ch’intenda per part da sa cunfinar a moda agressiva d’autras naziuns. La surelevaziun da l’atgna naziun cun la finamira da stgaffir la pli stretga unitad da pievel e spazi pussaivla è savens colliada cun l’exclusiun e discriminaziun, en il cas extrem cun l’expulsiun u destrucziun da minoritads etnicas ed autras, las qualas vegnan resentidas sco estras u nuschaivlas ad in pievel ‹genuin› imaginà. Exempels per naziunalissems exclusivs furman il faschissem talian, il naziunalsocialissem tudestg e las purificaziuns etnicas suenter la fin da la Jugoslavia ils onns 1990. Il naziunalissem exclusiv stabilescha in monopol da loialitad e d’interpretaziun: L’individi na duaja betg pli considerar sia religiun, sia regiun d’origin u la dinastia che regia là sco focus d’identificaziun da ses pensar ed agir, mabain sulettamain la naziun. Questa pretensiun po manar en in naziunalissem integral fin al punct che la muntada dal singul individi vegn relativada u schizunt svalitada: «Ti n’es nagut, tes pievel è tut.» Perquai vegn questa furma dal naziunalissem attribuida a las religiuns politicas. Dapi ils onns 1970 vegn la noziun quasi duvrada be pli en il senn da schovinissem.

Studis sociopsicologics pli novs han mussà ch’il naziunalissem exclusiv ed inclusiv na sa laschan betg adina cunfinar cleramain in da l’auter. In exempel evident furma il naziunalissem da ballape. Sco ulteriur svilup pli nov sa lascha constatar ch’i vegn magari empruvà d’evitar la connotaziun pegiurativa ch’è – per motivs istorics – colliada cun la noziun naziunalissem e ch’i vegn perquai magari discurrì a moda pli neutrala per exempel d’«amur per la patria».

Istorgia

Naziunalissem è in fenomen da la moderna. Surtut en il 19avel tschientaner èn vegnids stgaffids mitus naziunalistics per pudair francar las naziuns gist fundadas sin ina cuminanza da tradiziun apparenta u reala. En l’Europa ha oravant tut la Revoluziun franzosa dà al naziunalissem il stausch decisiv. En consequenza da quai è daventada populara l’idea da la suveranitad dal pievel, la quala ha tant fundaments democratics sco er naziunals. Propugnaturs da questa furmaziun da mitus èn per exempel stads en Germania Gottfried Herder e Johann Gottlieb Fichte, en l’Italia Giuseppe Mazzini.

Sco ordvart popularas – ed a medem temp malvisas tar las forzas conservativas da la restauraziun – èn sa mussadas las revoluziuns dal 1848/49 da tempra naziunala e democratica. Quellas han cumenzà cun la revoluziun da favrer en Frantscha ed han tschiffà in pau a la giada quasi tut l’Europa, inclus ils principadis da la Confederaziun tudestga cun las monarchias Prussia ed Austria (revoluziun da mars).

Vers la fin dal 19avel tschientaner è il naziunalissem inclusiv che prevaleva quasi dapertut sa radicalisà en intgins pajais. Il publicist franzos Charles Maurras ha creà en quest connex il term dal naziunalissem integral, il qual vuleva elevar la naziun a la suletta valur per l’individi. A la naziun è vegnida attribuida ina missiun istorica, cun la quala ella dueva quasi ‹liberar› er auters territoris. Il naziunalissem chapì en questa moda è daventà la legitimaziun da l’imperialissem – dal domini er sur auters pievels.

A medem temp èn er tuts dubis e tutta critica envers la naziun vegnì crititgà sco tradiment e cumbattì. Uschia è il naziunalissem integral daventà pli e pli in instrument da suppressiun er vers anen.

En il center da l’appartegnientscha ad ina gruppa stevan avant la furmaziun da las naziuns modernas per il pli lioms persunals u regiunals. Instituziuns cun caracter da stadi naziunal furman alura er ina premissa da basa per il svilup d’ina identitad naziunala che surpassa la communitad.

En il naziunalissem vegn la loialitad ch’era oriundamain liada a persunas, sco per exempel al signur territorial, generalisada sin in nivel pli abstract, surpersunal. Relaziuns persunalas, sco usitadas avant en la cuminanza dal vitg u a la curt dal prinzi, vegnan uss er transferidas sin persunas che na pudevan betg esser in cun l’auter en contact direct. Ins ha stgaffì ina cuminanza naziunala sa referind a puncts da referiment communabels – reals u imaginads – en l’istorgia, la lingua e la cultura.

En blers cas èn questas ‹tradiziuns› pir naschidas en rom da la furmaziun da la naziun (standardisaziun da la lingua e.a.). E questas novas cuminanzas naziunalas han alura reproducì sasezzas, per exempel tras instituziuns naziunalas sco autoritads ed er scolas.

Suenter il svilup rasant dal 19avel e da l’entschatta dal 20avel tschientaner, surtut sin il champ tecnic, dueva alura suandar ina fasa ch’è surtut stada sut l’ensaina dals antagonissems naziunals e che dueva escalar en guerras manadas cun meds materials massivs e chaschunar milliuns da morts. Ma er la ruina da structuras da pussanzas maina a l’erupziun da tendenzas naziunalisticas, per exempel suenter la ruina dals imperis colonials a la fin da la Segunda Guerra mundiala.

Kenneth Kaunda, manader anticolonialistic da la Sambia (1960)

Ils anteriurs pievels colonials han, per part en furma da guerras da liberaziun sanguinusas, cuntanschì lur independenza. Per delegitimar il colonialissem han els medemamain recurrì als princips dal naziunalissem gia enconuschents ed èn sa servids da l’element emancipatoric da quel, collià cun l’empermischun da l’egualitad politica envers tut ils umans che tutgan tar la naziun. Qua sa mussa che inclusiun ed exclusiun furman apparentamain cumponentas elementaras dal naziunalissem.

Entant ch’i vegn dad ina vart accentuà l’egualitad politica da las differentas gruppas unidas en ina naziun, vegnan da l’autra vart excludidas gruppas che na vegnan betg classifitgadas sco appartegnentas a quella. Quai po succeder cun accentuar a moda communicativa la diversitad apparenta da quests exclus, fin a lur exclusiun fisica (deportaziun) u – en il cas extrem– er a lur destrucziun corporala (purificaziuns etnicas / genocid).

Per approfundar 1: Naziun

Il term naziun (da latin natio, ‹pievel, stirpa, origin› u ‹naschientscha›, furmà oriundamain a basa dal verb nasci, ‹nascher› per ‹cuminanza da naschientscha›) designescha gruppas pli grondas u collectivs d’umans, als quals vegnan attribuids tratgs cuminaivels sco lingua, tradiziun, usits u derivanza. Questa definiziun da la noziun è però empiricamain inadequata, damai che – per exempel tenor Eric Hobsbawm – nagina naziun ademplescha questa definiziun cumplettamain. Daspera vegn ‹naziun› er duvrà en la lingua da mintgadi sco sinonim per ‹stadi› u ‹pievel›. Il term naziun sa mussa uschia sco construct che viva da sia reproducziun discursiva ed effizienza materiala. Cun sa referir en lur agir al term da la naziun – independentamain quant construida u imaginada che quella saja – cuntanscha quel forza e vigur e s’effectuescha en il mintgadi da las persunas involvidas e pertutgadas.

Istorgia da la noziun

Il svilup ch’il term naziun vegn collià – u schizunt mess a pèr – cun il stadi sa lascha persequitar enavos fin en il cumenzament dal temp burgais e da la moderna. En quest connex sto vegnir differenzià tranter stadi, naziun e stadi naziunal. Be en in stadi naziunal coincida il stadi cun il term da la naziun.

Sco autodenominaziun per in pievel cun unitad politica e statala ed atgnadads specificas segnadas da perdavants e d’ina istorgia cuminaivla, daventa il term ‹nation› adina pli impurtant en Frantscha a partir dal 16avel tschientaner. En il 18avel tschientaner, en rom da la Revoluziun franzosa, s’etablescha il term alura er en las autras linguas europeicas. Da quel temp vegn surtut accentuada cun il term naziun la suveranitad dal pievel d’in stadi envers la pretensiun da particulars (stans, baselgia e.a.) sin pussanza statala. En consequenza da la revoluziun e pervi dal svilup demografic da quel temp, ha l’idea da la naziun sco stadi cumplessiv sviluppà ina gronda dinamica; quella è l’emprim sa drizzada cunter il feudalissem autocratic (Frantscha), cunter la structura da principadi pitschens cun sias restricziuns economicas e politicas (Germania) ubain er cunter in domini ester imperial (Russia, Austria-Ungaria).

Cun confruntar l’istorgia da las ideas dal 19avel tschientaner en Germania cun quella en Frantscha, ha Friedrich Meinecke sviluppà la classificaziun da la naziun culturala da l’Europa Centrala e da la naziun statala da l’Europa dal Vest:

Tar la naziun statala sa tracti d’ina naziun che sa basa sin la voluntad dals burgais. Sco exempels istorics sa laschan allegar la Gronda Britannia, la Frantscha e surtut ils Stadis Unids. Igl èn surtut las valurs politicas communablas a las qualas tuts burgais sa sentan obligads che furman la naziun (naziun fundada sin la voluntad politica). Uschia furma la naziun statala per uschè dir il resultat d’in plebiscit ch’ha lieu mintga di da nov (Ernest Renan).

La naziun culturala da sia vart è in concept da la naziun fitg persistent, damai che quel descriva il spazi cultural d’in pievel. La naziun è en quest cas l’unitad da lingua, cultura e tradiziun ch’è sa mantegnida tras l’istorgia. Ella na sa lascha betg definir tras cunfins territorials, mabain sa collia per exempel cun monuments naziunals, eroxs naziunals ed ina lingua cuminaivla da la quala sa sviluppa ina litteratura naziunala. Er tar la naziun culturala sa tracti però, cuntrari a quai che la noziun sugerescha, per ina buna part d’ina construcziun mentala intenziunada, la quala includa resp. excluda tenor ils criteris che cunvegnan gist.

Diever da la noziun en differentas disciplinas

Midadas dals cunfins naziunals suenter il collaps da l’Uniun sovietica

Scienzas politicas

Entaifer las scienzas politicas vegn per ordinari distinguì tranter la naziun statala e la naziun culturala (cf. survart). Per ina colliaziun politica d’umans che n’è betg segnada d’ina derivanza, cultura u lingua communabla sa laschass teoreticamain er imaginar in stadi che na sa referescha betg ad in spiert da cuminanza naziunal da ses pievel. Malgrà quai vegn per il pli er postulà qua in spiert da cuminanza naziunal. Tras quai duai vegnir accentuà ch’in stadi suveran e reglà ha per ses abitants ina muntada sociopsicologica sco nivel d’organisaziun e da structuraziun ch’unescha e caracterisescha il spazi da viver e d’abitar.

Scienzas socialas

En il context da las scienzas socialas vegn il term naziun duvrà a moda fitg differenta, ma savens cun accentuar ses caracter constructivistic. Uschia per exempel sco societad vulida (Ferdinand Tönnies), sco cuminanza imaginada (Benedict Anderson), sco gruppa che sa basa sin colliaziuns primordialas (Clifford Geertz), sco collectiv (Klaus P. Hansen), en pli sco concept istoric contingent (Rogers Brubaker) u er sco cumbinaziun dals terms menziunads (Anthony D. Smith).

Filosofia

La definiziun essenzialistica, che vegn attribuida a Johann Gottlieb Fichte, considerescha la naziun sco unitad ch’existia ordaifer il temp e che dovria be vegnir articulada. Tenor quest’idea è la naziun vegnida stgaffida da Dieu ed exista en tutta perpetnadad ed independentamain da l’istorgia. L’uschenumnada definiziun giacubina da la naziun accentuescha percunter che la naziun stoppia vegnir furmada sin via politica.

Dretg internaziunal

Entaifer il dretg internaziunal sa referescha il term naziun als tratgs cuminaivels ‹reals› d’in pievel. Tenor ils artitgels 1 e 55 da la Charta da las Naziuns unidas cumpeta als singuls pievels in dretg d’autodeterminaziun e quai independent sch’els èn gia ina part d’in stadi u betg. L’istoriograf Peter Jósika argumentescha en quest connex che la vischnanca sco pli pitschna unitad politica duaja furmar il punct da partenza da tutta autodeterminaziun surregiunala e tras quai er naziunala. Ma er ils cunfins da quest model èn evidents: «Ina situaziun dal mund en la quala mintga pievel na sto bain betg furmar in agen stadi, ma dastga far quai, ed en la quala mintga uman dastga appartegnair al pievel ch’el giavischa, sa lascha bain imaginar, ma betg realisar.»

La naziun sco construct social

Quant fitg che la naziun furma ina construcziun sociala sa mussa en in’entira retscha da cuntradicziuns. In exempel evident è il fatg che la lingua – cumbain che quella è savens da muntada essenziala tant en la naziun statala sco er en la naziun culturala – na funcziunescha betg adina sco element da definiziun naziunal. Uschia na constitueschan per exempel ils pajais da lingua tudestga nagina naziun communabla. Ed er stadis sco la Brasilia ed il Portugal na furman, malgrà lur lingua e cultura communabla, nagina naziun, perquai ch’ils dus pajais han percurrì differents process da la furmaziun dal stadi.

En ses famus pled dal 1882 ‹Qu’est-ce qu’une nation?› denominescha Ernest Renan il passà, il preschent ed il futur sco ils facturs che constitueschan il principe spirituel da la naziun. In pievel furmia ina naziun betg pervi d’ina razza, lingua u religiun communabla, betg pervi d’interess communabels u pervi da la geografia, mabain pervi da regurdientschas al passà communablas sco er pervi dal giavisch da viver ensemen en il temp preschent ed en il futur.

En il 21avel tschientaner vegn dubità adina dapli che la definiziun d’ina naziun sur caracteristicas cuminaivlas sco lingua, tradiziun, isanzas u derivanza sa laschia realisar cumplainamain. Surtut sociologs crititgeschan l’idea che tut ils abitants d’in stadi stoppian appartegnair exclusivamain a la naziun respectiva u almain sa stentar da daventar quai. Gist en connex cun las mixing cultures che daventan adina pli impurtantas entaifer il context sociocultural e famigliar da giuvenils, paran lioms socials e politics che s’orienteschan a la categoria dal stadi naziunal pauc adequatas. La strategia centrala per il svilup dal stadi naziunal haja numnadamain furmà l’omogenisaziun da lingua, furmaziun e moda da viver. Ils arranschaments da vita da giuvenils e giuvens creschids cun biografia da migraziun mussian percunter cleramain la forza integrativa d’in diversity management, il qual favuriseschia la participaziun politica sin il fundament d’appartegnientschas multiplas ibridisadas.

Per approfundar 2: Stadi naziunal

Tar il stadi naziunal sa tracti d’in model da stadi che sa basa sin l’idea e suveranitad da la naziun. En la noziun ‹stadi naziunal› croda il stadi ensemen cun la naziun. Omogenitad linguistica, culturala u etnica vegnan savens numnadas en il discurs areguard la naziun sco premissas e finamiras dal stadi naziunal. Tant l’idea da la naziun sco er quella dal stadi naziunal vegnan savens er designads sco constructs (cf. survart).

Stadi naziunal, stadi multinaziunal e naziun fundada sin la voluntad politica

Entrada da Giuseppe Garibaldi a Napoli l’onn 1860

Premissas per in stadi naziunal furman in stadi ed ina naziun. Omaduas cumponentas èn resultadas da svilups istorics e na furman nagina premissa ‹natirala› per la convivenza umana. Stadis naziunals duain – tenor ils aderents da l’idea dal stadi naziunal – unir en sai las parts essenzialas dal pievel respectiv, il qual duai esser collià tras ina cultura u tradiziun communabla. Il stadi naziunal idealtipic cumpiglia tut ils commembers d’in pievel ed er be commembers da quest pievel u circul cultural.

La situaziun cuntraria al stadi naziunal furma il stadi multinaziunal, il qual unescha entaifer ses territori statal commembers da dapli ch’ina naziun. Sche differents pievels vivan ensemen en in stadi, discurr’ins d’ina naziun fundada sin la voluntad politica. Exempels actuals per quest ultim cas èn la Svizra, la Belgia u ils Stadis Unids da l’America.

Stadis che correspundan fitg ferm al tip ‹ideal› dal stadi naziunal furman ozendi ils pajais insulars Giapun ed Islanda. Bundant pli cumplitgada sa preschenta la situaziun per stadis naziunals che sa sviluppan en territoris abitads da divers pievels. En tals cas po l’emprova d’etablir stadis naziunals sin il medem territori manar a guerras (p.ex. Guerra tudestg-danaisa, Guerras dal Balcan, Conflict dal Proxim Orient).

Conflicts pon er nascher sche singuls pievels cun lur territori vulan sortir d’in stadi multinaziunal. En quest cas discurr’ins da separatissem u secessiun. Talas tendenzas da vulair cuntanscher la suveranitad da l’agen territori da colonisaziun e l’emancipaziun da l’agen pievel sa manifesteschan regularmain là, nua ch’in pievel sa senta entaifer in stadi multinaziunal dominà d’in pievel pli grond supprimì, sutrepreschentà u smanatschà en ses interess e sia cultura. Damai ch’i n’è per ordinari betg en l’interess dal stadi multinaziunal da divider u empitschnir ses territori statal, po il conflict d’interess tranter ils pievels manar ad ina guerra civila (p.ex. Guerras da la Jugoslavia), a repressiun (p.ex. Curdistan), pli darar er a l’emprova da chattar ina schliaziun a moda paschaivla (p.ex. Québec).

Istorgia

Sch’ins abstrahescha da precursurs premoderns sco l’Imperi assiric, l’Imperi roman u l’Imperi chinais e lascha d’ina vart Eretz Israel sco naziun en cuminanza ideala, alura sa tracti tar il naziunalissem resp. tar ils stadis naziunals d’in svilup dal temp modern europeic. Lur precursurs en il temp medieval europeic avevan furmà corporaziuns persunalas, las qualas pudevan, pervi da lur orientaziun e dependenza d’in regent, d’ina dinastia u d’ina structura da pussanza corporativa, pli u main desister dals elements che caracteriseschan in stadi. Quels sa stabilisavan sur ils lioms persunals tranter il regent ed ils subdits.

Furmas temprivas d’ina schientscha naziunala èn sa sviluppadas dal temp da las cruschadas, surtut en Frantscha sut Louis VI (1081–1137) e dapi la cruschada dals Albigens sut l’impressiun d’ina religiun naziunala predominanta. In nivel da diplomazia internaziunala ed ina furma tempriva d’agir en il senn d’in stadi naziunal ha furmà la Pasch da Vestfalia dal 1648, en rom da la quala ha cumenzà a s’etablir il concept da stadis sco subjects suverans dal dretg internaziunal.

L’idea dal stadi naziunal è alura avanzada a partir dal 18avel tschientaner dal tuttafatg en il center da la politica, perquai che la situaziun da la populaziun era sa pegiurada fermamain sin fundament dals auts debits dal stadi (absolutissem, mercantilissem) e da guerras desastrusas (Guerra da successiun austriaca, Guerra da set onns). En quest connex èn daventadas popularas ideas ch’accentuavan l’imaginaziun da la naziun sco cuminanza en il senn d’in maletg da sasez idealisà e che sa maschadavan (democrazia, patriotissem, naziunalissem, socialissem, liberalissem).

Minoritads

Nua ch’in dumber pli grond d’abitants en in stadi naziunal appartegna ad in auter pievel che quel che statuescha il stadi, discurr’ins d’ina minoritad. Minoritads etnicas u er ideologicas han surtut en stadis centrals ina ferma tendenza da vulair cuntanscher dapli autonomia. Tut tenor il grad da centralissem e basegn d’autonomia pon resultar differentas furmas da conflict resp. da la schliaziun da tals.

Ch’igl existan differents tips da minoritads duai vegnir mussà a l’exempel da trais situaziuns vaira divergentas:

• En il cas dals Danais en il Schleswig dal Sid e dals Tudestgs en il Schleswig dal Nord sa sentan ils umans colliads culturalmain cun la naziun vischina. Talas minoritads naziunalas sa furman en territoris da cunfin sch’ils cunfins naziunals resp. statals èn sa furmads d’in temp ch’ins n’enconuscheva betg anc il term da la naziun ubain – sco en quest cas – sch’igl existan territoris da colonisaziun maschadads che na sa laschan betg sparter e nua ch’ins ha desistì da realisar ina spartiziun sfurzada (deportaziuns, stgatschadas).

• Ils Sorbs furman ina minoritad che viva a moda quasi serrada sin territori tudestg, ma che dispona da memia paucs commembers e viva a moda memia sparpagliada per pudair furmar in agen stadi naziunal.

• Ils Curds vivan sco minoritads en plirs stadis, tranter auter en la Tirchia, l’Iran, la Siria u l’Irac senza mai avair furmà in agen stadi naziunal.

Er areguard las furmas da convivenza sa laschan differenziar differents tips, dals quals sajan menziunads trais cas fitg divers.

• Assimilaziun: Quella furma il svilup ordinari en il decurs dal temp, sche la minoritad n’ha nagin interess, n’è betg gronda avunda u na dispona betg da la forza necessaria da sa far valair envers la maioritad, da furmar in agen stadi naziunal u da s’associar al stadi naziunal da sia naziun. Sur las generaziuns sa mida la lingua materna e l’orientaziun culturala e tras quai er l’atgna identitad ed il sentiment d’appartegnientscha naziunala. In exempel furman ils Alsazians e Lorens en Frantscha.
• Separatissem: Tar quel sa tracti dal desideri d’ina gruppa da la populaziun entaifer in stadi naziunal da pudair, pervi da l’atgna cultura u d’in’etnizitad che sa differenziescha dal pievel dominant, furmar in agen stadi u s’unir cun in auter stadi. Exempels furman ils Bascs, Catalans, Curds, Albanais u Uigurs. Tranter las noziuns separatissem e naziunalissem exista savens be ina differenza da perspectiva, tut tenor sch’ins considerescha la situaziun ord vista dal stadi existent ubain dals aderents d’ina separaziun.
• Irredentissem: Vivan ordaifer ils cunfins dal stadi naziunal commembers da questa naziun, po quai er manar a problems da vart dal stadi naziunal respectiv. Sche questa minoritad viva en in territori serrà, poi esser ch’il stadi naziunal pretenda d’unir questa part dal pajais vischin cun l’agen stadi. In exempel furma la relaziun tranter la Republica da l’Irlanda e l’Irlanda dal Nord. En quest connex vegn fatg diever dal term irredentissem (dal talian ‹irredenta› per ‹betg liberà›).

Litteratura

Ovras da survista

• Benedict Anderson: Imagined communities. Reflections on the origin and spread of nationalism. 2. ed., Verso, Londra 1991, ISBN 0-86091-329-5.
  • Transl. tudestga: Die Erfindung der Nation. Zur Karriere eines folgenreichen Konzepts. 2. ed., Campus-Verlag, Francfurt a.M. 2005, ISBN 3-593-37729-2.
• Otto Dann: Nation und Nationalismus in Deutschland 1770–1990. C.H. Beck, Minca 1993, ISBN 3-406-34086-5.
• Eric Hobsbawm: Nationen und Nationalismus. Mythos und Realität seit 1780. Campus, Francfurt a.M. 1991, ISBN 3-593-37778-0.
• Hagen Schulze: Staat und Nation in der europäischen Geschichte. C.H. Beck, Minca 1995, ISBN 3-406-38507-9.
• Hans-Ulrich Wehler: Nationalismus, Geschichte, Formen, Folgen. 2. ed., C.H. Beck, Minca 2001, ISBN 3-406-44769-4.

Per approfundar

• Peter Alter: Nationalismus. Suhrkamp, Francfurt a.M. 1985, ISBN 3-518-11250-3.
• Étienne Balibar: Homo nationalis: Ein anthropologischer Abriss der Nationform. En: Id.: Sind wir Bürger Europas? Politische Integration, soziale Ausgrenzung und die Zukunft des Nationalen. Hamburger Edition, Hamburg 2003, ISBN 3-930908-86-7, p. 33–61.
• Isaiah Berlin: Der Nationalismus. Hain, Bodenheim 1990, ISBN 3-445-06008-8.
• Michael Billig: Banal Nationalism. Sage, Londra/Thousand Oaks 1995, ISBN 0-8039-7524-4.
• Rogers Brubaker: Nationalism Reframed: Nationhood and the National Question in the New Europe. Cambridge University Press, Cambridge 1996, ISBN 0-521-57224-X.
• U. Dierse, H. Rath: Nation, Nationalismus, Nationalität. En: Joachim Ritter, Karlfried Gründer (ed.) Historisches Wörterbuch der Philosophie, tom 6, WBG, Darmstadt 1984, coll. 406–414.
• Ernest Gellner: Nations and Nationalism. Blackwell, Oxford 1983, ISBN 0-631-12992-8.
  • Transl. tudestga: Nationalismus und Moderne. Rotbuch, Berlin 1991, ISBN 3-88022-761-6.
• Ernest Gellner: Nationalism. Weidenfeld & Nicholson, Londra 1997, ISBN 0-297-81612-8.
  • Transl. tudestga: Nationalismus. Kultur und Macht. Siedler, Berlin 1999, ISBN 3-88680-673-1.
• Kurt Hübner: Das Nationale. Graz 1991, ISBN 3-222-12093-5.
• Reinhart Koselleck: Volk, Nation, Nationalismus, Masse. En: Otto Brunner, Werner Conze, Reinhart Koselleck (ed.): Geschichtliche Grundbegriffe. Historisches Lexikon zur politisch-sozialen Sprache in Deutschland. Tom 7, Klett-Cotta, Stuttgart 1978, p. 141–431.
• Rolf-Ulrich Kunze: Nation und Nationalismus. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 2005, ISBN 3-534-14746-4.
• Dieter Langewiesche: Nation, Nationalismus, Nationalstaat in Deutschland und Europa. Beck, Minca 2000, ISBN 3-406-45939-0.
• Samuel Salzborn (ed.): Staat und Nation. Die Theorien der Nationalismusforschung in der Diskussion (= Staatsdiskurse, tom 13). Steiner, Stuttgart 2011, ISBN 978-3-515-09806-9.
• Anthony D. Smith: Nationalism. Theory, ideology, history. Polity Press, Cambridge 2001, ISBN 0-7456-2659-9.
• Siegfried Weichlein: Nationalbewegungen und Nationalismus in Europa. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 2006, ISBN 3-534-15484-3.
• Bernhard Viel: Utopie der Nation. Ursprünge des Nationalismus im Roman der Gründerzeit. Matthes & Seitz, Berlin 2009, ISBN 978-3-88221-749-0.

Colliaziuns

 Commons: Naziunalissem – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• Stanford Encyclopedia of Philosophy: Nationalism
• Nation und Nationalismus. (= Aus Politik und Zeitgeschichte, carnet B 39/2004). Ed. Bundeszentrale für politische Bildung.
• The Nationalism Project