Neutralitad svizra

La neutralitad furma in dals princips centrals da la politica exteriura da la Svizra. Quella munta che la Svizra na sa participescha betg a conflicts armads tranter auters stadis. Da princip è la neutralitad svizra segnada da trais caracteristicas: 1. Il stadi ha tschernì questa via or d’agen impuls; 2. la neutralitad è ‹perpetna› e 3. ella è armada. La neutralitad na vegn betg resguardada sco atgna finamira, mabain è gia adina vegnida chapida sco instrument da la politica exteriura e da segirezza da la Svizra. Il cuntegn ed ils champs d’applicaziun da la neutralitad svizra èn percunter adina puspè sa midads fermamain en il decurs da l’istorgia.

La reorganisaziun da la Confederaziun svizra en rom dal Congress da Vienna (1814/1815)

La Constituziun federala incumbensescha il parlament e la regenza da prender mesiras per mantegnair la segirezza exteriura, l’independenza e la neutralitad da la Svizra.

Origin

Statua a Genevra che regorda a Charles Pictet de Rochemont

La ‹neutralitad perpetna› moderna va enavos sin il Congress da Vienna dal 1814/1815. En rom da la reorganisaziun dals cunfins statals e da las relaziuns politicas en l’Europa ha la neutralitad svizra parì a las pussanzas grondas involvidas sco schliaziun la pli utila, suenter ch’eran er vegnidas discutadas avant diversas autras propostas per il territori da la Veglia Confederaziun. Uschia avessan tant la Frantscha sco er l’Austria dominà gugent la Svizra sco stadi satellit, la Prussia vuleva integrar la Svizra en la Confederaziun tudestga e schizunt l’idea d’eriger sin il territori da la Svizra in reginavel è vegnida discutada.

Al fatg «ch’igl ha dà divers plans che sa cruschavan e che s’excludevan» attribuescha l’istoriograf Andreas Suter il fatg che nagina pussanza ha la finala pudì sa far valair e che la Svizra ha pudì mantegnair si’independenza, quai tant pli che las opiniuns davart las schliaziuns en discussiun divergiavan er a l’intern da la Svizra fitg ferm. Las pussanzas grondas, uschia André Holenstein (2014), «vulevan per tut pretsch evitar ch’i sa repetia l’experientscha fatga ils onns 1798 fin 1813», cura ch’ina singula pussanza gronda, numnadamain la Frantscha, aveva dumagnà il territori da la Svizra sut sia controlla. S’engaschà a favur d’ina Svizra neutrala era a chaschun dal Congress da Vienna surtut il politicher genevrin Charles Pictet de Rochemont.

A la fin han ils stadis signataris dal contract ch’è vegnì fatg cun la Svizra en rom da la Segunda Pasch da Paris dals 20 da november 1815 – l’Engalterra, la Russia, la Frantscha, la Prussia e l’Austria – garantì da respectar l’inviolabilitad ed independenza da la Svizra tenor ils cunfins fixads il 1815. La Svizra da sia vart è s’obligada da restar neutrala en conflicts futurs. A medem temp è questa neutralitad vegnida extendida sin il territori da la Savoia Superiura ch’appartegneva al Reginavel da Sardegna-Piemunt.

Fin en ils onns 1980 han ovras che tractavan la neutralitad svizra savens descrit quella sco ina tradiziun che tanschia enavos sur tschientaners e da la quala ils origins sajan almain da chattar en il temp suenter la Battaglia da Marignano (1515). L’istoriografia pli nova sa distanziescha percunter da questa cuntinuitad supponida. L’origin da questa ‹longue durée› è da chattar en la ‹Geschichte der schweizerischen Neutralität› ch’il professer d’istorgia ed archivari statal da Turitg Paul Schweizer ha publitgà il 1895.

Neutrals dapi Marignano? Quest’opiniun ha dominà ditg la discussiun publica (Ferdinand Hodler, 1897)

Quest’ovra sto vegnir legida en il context da la pressiun ch’era sa furmada da quel temp nà da l’exteriur en vista als fugitivs socialistics ed anarchistics en Svizra: Il 1889 avevan la Russia, l’Austria e l’Imperi tudestg smanatschà da retrair a la Svizra il status da la neutralitad perpetna ch’era vegnì fixà en rom dal Congress da Vienna. Sinaquai han Paul Schweizer ed autras persunalitads ‹inventà› ina tradiziun da neutralitad federala, sco che Andreas Suter constatescha sa referind al concept da l’‹invention of tradition› tenor Eric Hobsbawm. Schweizer emprova da cumprovar en si’ovra che la Svizra n’haja betg d’engraziar sia neutralitad a las pussanzas estras. Surpiglià e sviluppà vinavant questa tesa ha pli tard Edgar Bonjour. Sia ‹Geschichte der schweizerischen Neutralität› è cumparida tranter il 1946 ed il 1975 en 9 toms e dueva dominar sur lung temp la discussiun.

La realisaziun pratica da la neutralitad militara ha gì lieu en il 19avel e 20avel tschientaner en furma da l’occupaziun dals cunfins en cas da conflicts militars datiers dal territori statal svizzer. Quai è per exempel stà il cas il 1866 e 1871, durant l’Emprima Guerra mundiala ed a l’entschatta da la Segunda Guerra mundiala. En il decurs da la Segunda Guerra mundiala è l’occupaziun dals cunfins alura vegnida cumplettada en furma da la strategia dal reduit.

Dretg da neutralitad e politica da neutralitad

Sch’ins discurra da neutralitad, èsi necessari da tegnair in ord l’auter il dretg da neutralitad e la politica da neutralitad.

Il dretg da neutralitad è renconuschì tenor il dretg internaziunal. El è vegnì codifitgà il 1907 en rom da la Cunvegna da neutralitad da Den Haag e vegn applitgà en cas d’in conflict armà internaziunal. En il center dal dretg da neutralitad stat l’obligaziun da restar nunpartischant e da betg intervegnir sco er il dretg dal stadi neutral da betg vegnir tangà dal conflict.

La politica da neutralitad vegn applitgada en temp da pasch e duai gidar a segirar la credibladad e l’efficacitad da la neutralitad. La politica da neutralitad è flexibla e po vegnir adattada a circumstanzas externas. En il decurs da si’istorgia ha la Svizra adina resguardà la neutralitad sco med per cuntanscher la finamira ed ha adattà la neutralitad a las relaziuns da la politica exteriura e politica da segirezza respectivas.

Funcziuns da la neutralitad svizra

Tenor Riklin ha la neutralitad surtut las suandantas funcziuns tradiziunalas:

1. Integraziun: Cun quai è manegiada la funcziun da la neutralitad sco element da coesiun a l’intern dal pajais.
2. Independenza: La neutralitad duai servir a segirar l’independenza da la politica exteriura e da segirezza da la Svizra.
3. Garantir la libertad da commerzi.
4. Equiliber: La neutralitad ha furmà e furma la contribuziun da la Svizra a la stabilitad sin il continent europeic.
5. Prestar buns servetschs.

Discussiun e critica

Pir il 2002, sco in dals ultims pajais dal mund, è la Svizra daventada commembra da las Naziuns unidas

Dal temp dal naziunalsocialissem è la neutralitad per part vegnida strapatschada tras la propaganda tudestga e taliana che vuleva unir tut ils territoris da medema lingua. Cun la Svizra tudestga dueva la gronda part dal territori svizzer s’avischinar tenor quest’idea al Reich tudestg. En in discurs che Adolf Hitler ha manà ils 23 da favrer 1937 cun l’anteriur cusseglier federal Edmund Schulthess ha el però declerà da vulair resguardar la neutralitad da la Svizra.

A la fin da la Segunda Guerra mundiala è la neutralitad da la Svizra vegnida crititgada da differentas varts. Las pussanzas victuras han per part schizunt resguardà quella sco ina «cooperaziun illegitima cun ils nazis».

Intginas da las funcziuns tradiziunalas da la neutralitad èn surtut contestadas dapi la fin da la Guerra fraida. Dapi lura vegn adina puspè discutà schebain la neutralitad correspundia anc al temp e co che quella sa laschia realisar oz. Ordvart contestada è per exempel la participaziun a sancziuns economicas ubain l’adesiun a organisaziuns sco l’Uniun europeica; quai explitgescha er daco che la Svizra è daventada pir il 2002 commembra da las Naziuns unidas. Da l’autra vart fan critichers da la neutralitad valair che gist quella furmia in element d’isolaziun a nivel internaziunal.

Ulteriurs pajais neutrals

Sper la Svizra valan en l’Europa ils suandants stadis sco neutrals: Principadi da Liechtenstein, Stadi dal Vatican, Austria, Svezia, Malta e Monaco.

Litteratura

• Paul Schweizer: Geschichte der schweizerischen Neutralität. Huber, Frauenfeld 1895.
• Edgar Bonjour: Geschichte der schweizerischen Neutralität: Kurzfassung. Helbing & Lichtenhahn, Basel 1978.
• Edgar Bonjour: Geschichte der schweizerischen Neutralität. Vier Jahrhunderte eidgenössischer Aussenpolitik. Helbing & Lichtenhahn, Basel 1965–1976 (9 toms).
• Hanspeter Kriesi: Le système politique suisse. 2. ed. Economica, Paris 1998, ISBN 2-7178-3694-2.
• Andreas Suter: Neutralität. Prinzip, Praxis und Geschichtsbewusstsein. En: Eine kleine Geschichte der Schweiz. Suhrkamp, Francfurt a.M. 1998, ISBN 3-518-12079-4.
• Robert Chr. van Ooyen: Die schweizerische Neutralität in bewaffneten Konflikten nach 1945. Francfurt a.M./Berna e.a. 1992.
• Rita Stöckli: Die Anfänge der eidgenössischen Neutralität in der Historiographie. Eine Text- und Wirkungsanalyse der Neutralitätsgeschichten von Paul Schweizer und Edgar Bonjour. Historisches Institut der Universität Bern, Berna 1997.
• André Holenstein: Mitten in Europa. Verflechtung und Abgrenzung in der Schweizer Geschichte. Hier und Jetzt, Baden 2014, ISBN 978-3-03919-323-3.

Colliaziuns

• Déclaration des Puissances portant reconnaissance et garantie de la neutralité perpétuelle de la Suisse et de l’inviolabilité de son territoire – text integral da la Decleraziun da la neutralitad dal 1815
• Neutralität – infurmaziuns dal Departament federal d'affars exteriurs (DFAE)