Vladimir Iljitsch Lenin

Lenin, russ Ленин, atgnamain Vladimir Iljitsch Uljanov, russ Владимир Ильич Ульянов, (naschì ils 10. [giul.]/ 22. [greg.] d’avrigl 1870 a Simbirsk; mort ils 21 da schaner 1924 a Gorki sper Moscau) è stà in politicher e revoluziunar russ communistic sco er teoreticher marxistic, parsura da la partida bolschevica e la partida communistica da la Russia ch’è resortida da quella (1912–1924), schef da regenza da la SFSR russa (1917–1924) e da l’Uniun sovietica (1922–1924), da la quala el vala sco fundatur.

Vladimir Iljitsch Lenin (1920)

Signatura da Lenin

Suenter ch’il frar da Lenin Alexander Uljanov era vegnì executà pervi d’in attentat planisà cunter il zar, è il giuven um s’associà als socialdemocrats marxistics ed è sa deditgà a la lavur en clandestinitad che serviva a preparar ina revoluziun communistica en Russia. Pliras giadas ha el stuì emigrar en l’exil, dal qual el ha passentà la gronda part en Svizra. Il 1903 ha el fundà in’atgna fracziun entaifer la partida da lavurants socialdemocratica da la Russia, ils bolschevics, la partida communistica russa da pli tard.

L’entschatta da l’onn 1917 è la monarchia en Russia bain vegnida cupitgada tras ina revoluziun burgaisa; la nova regenza vuleva però che l’engaschament da la Russia en l’Emprima Guerra mundiala cuntinuescha. Sinaquai han ils bolschevics sut Lenin conquistà en rom da la Revoluziun d'october la pussanza. Els han schlià cun la forza l’assamblea constitutiva ed han restrenschì la libertad d’opiniun. En la guerra civila ch’è suandada èsi reussì als bolschevics da dumagnar la gronda part dal territori da l’anteriur Imperi russ sut lur controlla e da rumper la resistenza da l’armada alva e d’autras partidas burgaisas adversarias. Questa finamira han ils bolschevics cuntanschì cun meds militars e faschond diever dal terrur cotschen, e quai malgrà che diversas pussanzas da l’exteriur han sustegnì materialmain l’armada alva e che divers stadis han occupà per in tschert temp territoris russ. Vers la fin da la guerra civila, il 1922, han ils bolschevics fundà l’uniun da las republicas socialisticas sovieticas.

Da quel temp era Lenin gia grev malsaun. Suenter sia mort l’onn 1924 han ins embalsamà ed exponì sia bara en in mausoleum al Mir dal Kreml. Ils stalinists han sinaquai accentuà adina dapli la muntada da Lenin per l’Uniun sovietica e per il communissem tenor il model da Moscau. Entaifer la sanestra politica vegn la rolla da Lenin giuditgada fin oz a moda cuntraversa. Surtut tgi che resguarda las scrittiras da Karl Marx sco in sistem ideologic serrà, considerescha Lenin sco impurtant teoreticher ch’haja sviluppà vinavant a moda decisiva il marxissem cun il leninissem. Suenter la mort da Lenin, dapi il temp dal stalinissem, han ins construì londeror l’ideologia dal marxissem-stalinissem. Da l’autra vart vegn rendì attent a las violaziuns dals dretgs umans, al dogmatissem ed a las tendenzas antidemocraticas che na sajan betg cumpatiblas cun concepts dal socialissem moderns. In’impurtanta rolla en la valitaziun da la teoria da Lenin gioga la dumonda, schebain il communissem possia er sa sviluppar en in pajais ch’era industrialmain retardà e tge rolla che cumpetia en quest connex ad ina partida dal nov tip.

Vita

Famiglia

Lenin derivava d’ina famiglia da tenuta liberala, engaschada tant sin il champ social sco er cultural, la quala aveva davos sai in’istorgia d’avanzament social.

Il tat da Lenin da vart dal bab era in pur liberà da la sclavitid, il qual era sa stabilì sco cusunz. Il bab da Lenin Ilja Nikolajevitsch Uljanov (1831–1886) aveva absolvì il 1854 l’universitad da Kasan. Il 1869 ha el terminà si’activitad sco magister da matematica e da fisica a scolas superiuras a Pensa e Nischni Novgorod ed è daventà inspectur e pli tard directur da las instituziuns da la scola populara a Simbirsk. Il zar al ha auzà il 1882 en la noblezza ereditara. Durant ils bunamain 20 onns da si’activitad è il dumber da las scolas en il guvernament Simbirsk creschì considerablamain. Ultra da quai ha el furmà blers magisters da tenuta progressiva che vegnivan numnads ‹Uljanovs›.

La mamma da Lenin, Maria Alexandrovna Blank (1835–1916), aveva ragischs tudestgas, era creschida si en in vitg ed aveva giudì ina furmaziun chasana. Sco autodidacta ha ella emprendì las linguas estras tudestg, englais e franzos. Ella ha maridà il 1863 Ilja Uljanov. Cumbain ch’ella ha fatg il medem onn sco externa l’examen da magistra, sin il qual ella era sa preparada persula, è ella silsuenter sa deditgada a la famiglia e n’ha betg lavurà sco magistra.

Giuventetgna

Lenin sco giuvenil (ca. 1887)

Tenor l’urden ierarchic zarisitc era Lenin in dvorjanin, in nobel, er sche pir ses bab era vegnì auzà en la noblezza e cumbain che la famiglia n’ha betg propi chattà l’access a l’auta societad. Ses bab è mort nunspetgadamain il schaner 1886 d’ina hemorragia dal tscharvè. Il frar vegl da Lenin, Alexander, era student a la facultad da matematica e fisica a l’universitad da Son Petersburg; el era s’associà ad ina gruppa revoluziunara che vuleva assassinar zar Alexander III. Il frar da Lenin è vegnì executà ils 20 da matg 1887. Sinaquai è la societad quasi ida dal tuttafatg ord via a la famiglia; ma malgrà la mort dal bab ed il stigma da l’execuziun ha quella pudì viver vinavant en bainstanza materiala. Sper ina renta respectabla retirava la famiglia entradas or dal possess d’in bain rural, il qual els avevan acquistà anc dal temp da vita dal bab or da la dota da la mamma.

Sper la mort tempriva dal bab ha l’execuziun da ses frar marcà decididamain il giuven Lenin. Ses frar è vegnì pendì trais dis suenter il cumenzament dals examens finals da Lenin; tuttina ha lez dumagnà quels cun distincziun. El ha studegià ils cudeschs che Alexander aveva laschà enavos, surtut quels dal revoluziunar exilià Nikolai Gavrilovitsch Tschernyschevski, il qual è s’engaschà per ina societad senza classas. Lenin aveva blers interess intellectuals sco litteratura e filologia classica ed è er daventà in bun giugader da schah.

Lenin n’ha betg pudì studegiar a Son Petersburg ed è perquai sa rendì per il studi da giurisdicziun a l’universitad da Kasan. Gia durant ses emprim onn da studi è el sa participà ad in protest da students ed è vegnì bandischà ils 6 da december 1887 ensemen cun 38 auters students da l’universitad. Lenin n’era betg stà a la testa da la protesta; il fatg che las autoritads al han condemnà è plitost d’attribuir al passà da ses frar. Fjodor Kerenski, il bab dal primminister da la regenza provisorica da pli tard Alexander Kerenski, aveva instruì Lenin al gimnasi ed al descriva sco scolar exemplaric; ma el è sa stentà adumbatten da cassar la paina.

Sper Samara ha la famiglia retratg il matg 1889 in bain ch’els avevan acquistà cun lur agen chapital; curt suenter han els però dà quel a fittanza. Lenin era sa mussà sco betg adattà per administrar il bain, ma n’era er betg sa dà fadia da far quai. Cuntrari a l’opiniun ch’è sa derasada pli tard n’ha Lenin betg gì da quel temp contact cun famiglias da purs; sia savida davart il stan dals purs derivava anzi or da cudeschs sco quel da Gleb Uspenski. Quel è s’exprimì a moda negativa davart ils purs russ, als stigmatisond sco bavaders segnads da violenza e xenofobia.

Lenin ha vivì da la facultad da la famiglia, ha fatg lungas spassegiadas, ha sustegnì ils fragliuns giuvens cun far las lezias, ha legì litteratura politica ed ha cuntinuà ses studi da dretg a moda autodidactica. El ha dastgà far il 1891 ils examens sco extern, quai ch’al è er reussì en tut ils roms sco meglier da tuts. La propaganda da pli tard ha taschentà ch’er il dretg da baselgia e da polizia avevan tutgà tar ses roms da studi. Ils 30 da schaner 1892 ha Lenin cumenzà a lavurar sco gidanter d’advocat. En intgins cas è el stà engaschà sco defensur ed en pli è el s’occupà da dus cas persunals: Per l’ina cunter purs ch’avevan laschà pascular lur muvel senza lubientscha sin il bain da sia famiglia; per l’autra cunter in anteriur aristocrat franzos ch’al aveva blessà cun ses auto a chaschun d’ina visita a Paris.

Cumenzament da l’activitad politica

Gia en ses giuvens onns è Lenin s’occupà cun differentas teorias politicas. Per l’ina è el sa confruntà a moda critica cun ils «socialists da purs» u «populists» (ils narodniki), ils quals propagavan in’atgna varianta dal socialissem, per l’autra ha el cumenzà ad interpretar a moda teoretica las tesas da Karl Marx. Lenin considerava la Russia en dumondas economicas e socialas sco pli avanzada che quai ch’ella era per propi, uschia ch’el era da l’avis ch’i vegnia bainbaud a dar ina revoluziun proletaria. Auters revoluziunars percunter eran da l’avis ch’il marxissem tenor l’interpretaziun da Lenin sa fundeschia anc memia fitg sin ils aspects terroristics dals narodniki; uschia ha Lenin per exempel repetì la pretensiun da Sergej Netschajev che «l’entira chasa Romanov» stoppia vegnir mazzada.

Il 1891 ha Lenin condemnà las acziuns d’agid da las classas furmadas a chaschun da la fomina en la provinza Samara, nua ch’el lavurava sco advocat. Per el furmava la fomina in pass en direcziun dal socialissem, damai che quella destrueschia la cretta en Dieu ed en il zar. Dal fittadin da ses bain rural ha el pretendì l’entira summa fixada, e quel ha da sia vart, malgrà la fomina, fatg pajar ils purs la summa cumplaina.

L’onn 1893 è Lenin ì a star a Son Petersburg. Là ha el studegià las teorias da Georgi Plechanov, il qual el dueva pli tard inscuntrar persunalmain en Svizra. Suenter in viadi da plirs mais tras la Germania, la Frantscha e la Svizra ha el fundà la Lia per la liberaziun da la classa da lavurants (Союз борьбы за освобождение рабочего класса). En Germania è Lenin sa trategnì sur pli lung temp a Berlin, nua ch’el è sa deditgà en la biblioteca roiala al studi da la litteratura. Apaina returnà l’atun 1895 en Russia, ha el puspè reprendì si’activitad agitatorica.

Fischa da la polizia secreta Ochrana davart Lenin (december 1895)

Durant las lavurs preparatoricas d’edir la gasetta illegala ‹La chaussa dals lavurants› è Lenin vegnì arrestà il december 1895 pervi d’activitad agitatorica. En la praschun d’inquisiziun, nua ch’el ha passentà 14 mais, aveva el endrizzà ina biblioteca en sia «stanza da studi». Il 1897 è el vegnì bandischà per trais onns a Schuschenskoje en la Sibiria dal Sid, nua ch’el ha stuì viver sut surveglianza da la polizia. Ad Ufa ha el er puspè inscuntrà Nadeschda Krupskaja, la quala el ha maridà il 1898 en l’exil.

Immediat suenter ses return il favrer 1900 ha Lenin tschertgà ina pussaivladad da pudair edir ina gasetta che n’era betg suttamessa a la censura statala. En Russia n’era quai betg pussaivel ed uschia è el sa rendì ils 29 da fanadur 1900 per dapli che tschintg onns en l’exteriur. Suenter ina curta fermada a Genevra, nua ch’el è sa cunvegnì cun Plechanov davart l’ediziun da la gasetta Iskra (‹La sbrinzla›), è Lenin sa domicilià illegalmain a Minca tar il socialdemocrat Rittmeyer ch’al ha dà suttetg. Lenin n’è betg s’annunzià uffizialmain e sa numnava ‹Mayer›. Il 1901 ha el midà entaifer il quartier Schwabing da la Kaiserstrasse en la Siegfriedstrasse vischina. Il medem onn è cumparida la gasetta ‹Sarja› (‹Aurora›) edida dad el sez.

Concepziun d’ina partida da cader

Il 1902 ha Lenin publitgà a Minca sut il pseudonim ‹N. Lenin› la scrittira programmatica ‹Tge far?›. Quella al ha fatg enconuschent tranter ils revoluziunars, ha però er polarisà fitg. Pertge ch’en quella ha el sviluppà il concept d’ina partida da lavurants secreta, agitatorica, disciplinada e centralistica che dueva consister da revoluziunars da professiun. La partida dueva sa preschentar a moda unida en dumondas ideologicas e strategicas e manar la massa da la populaziun sin la via vers la revoluziun. La necessitad d’installar ina tala organisaziun conspirativa ha Lenin argumentà cun il fatg che nagin’autra partida vegnia uschiglio da metter ad ir en l’imperi zaristic autocratic cun success ina revoluziun. El è s’orientà a l’exempel dals narodniki ch’avevan applitgà pli baud las medemas metodas en la lavur politica. Lenin è sa drizzà en sia scrittira explicitamain cunter la sanestra liberala che vuleva manar natiers midadas a basa da structuras directdemocraticas e dals sindicats.

L’idea d’ina partida che dueva vegnir manada sco organisaziun secreta e cun maun ferm ha la sanestra en Russia ch’era londervi da s’organisar discutà a moda cuntraversa. Lenin è sa stentà cun citads da Marx e d’auters teoretichers d’argumentar sia pretensiun a moda marxistica. Baininqual marxist russ è stà indignà che Lenin ludava manaders da purs terroristics ed il ‹terrur en massa› da Pjotr Tkatschov. Las pretensiuns da Lenin sa laschavan tuttavia er interpretar sco appel a la conspiraziun. Pli tard è il model d’organisaziun da Lenin vegnì enconuschent sco ‹centralissem democratic›.

Pseudonim

A partir dal december 1900 ha el duvrà il num da cumbat resp. pseudonim ‹Lenin›. Uschia è gia la scrittira ‹Tge far?› cumparida sut il pseudonim N. Lenin (cf. survart). Davart l’origin da quest num na datti nagins fatgs cumprovads, ma duas explicaziuns pussaivlas. L’ina di che quel sa refereschia al flum sibiric Lena (Lenin vul dir en russ: ‹Quel che deriva dal flum Lena›) – d’esser vegnì bandischà en Sibiria muntava da quel temp facticamain ch’ins valeva en l’imperi russ sco cumbattant da l’opposiziun renconuschì. Tenor in’autra explicaziun duai Lenin avair pensà a Lena, la mattatscha ch’al aveva tgirà d’uffant, ed al fatg ch’el duai avair respundì sco giuven mattatsch sin la dumonda «[l’uffant] da tgi es ti?» cun «Lenin!» («[l’uffant] da Lena!»).

Lenin è però sa servì da plirs pseudonims, uschia ha el vivì a Minca baud sco Iordan K. Iordanov e baud sut il num Mayer. Da quest puntg da vista para la tscherna dal pseudonim plitost d’esser stada casuala.

Spartiziun da la partida e furmaziun da la nova partida da cader

Lenin ha mess ad ir ina partida da cader da «revoluziunars da professiun» organisada a moda rigida. Pervi da sia rigurusadad – la quala è vegnida dictada da l’illegalitad, ma è tuttavia er stada inspirada dal terrorissem revoluziunar russ – e pervi da sias posiziuns teoretica radicalas è Lenin avanzà al socialdemocrat sanester ch’ha attratg la pli grond’attenziun.

Las ideas e finamiras da Lenin han facticamain manà il 1903 en rom dal segund di da partida a Londra a la spartiziun da la partida da lavurants socialdemocratica da la Russia. Lenin aveva plazzà cun success ses aderents en il comité d’organisaziun. Sustegnì da Plechanov e perquai ch’ils ‹economists› orientads a refurmas e la delegaziun gidieua èn sa retratgs da la ‹lia›, èsi reussì a Lenin d’integrar en il program da partida ed en ils statuts sias pretensiuns principalas, tranter auter da metter l’accent principal sin la «dictatura dal proletariat». Sia pretensiun d’obligar ils commembers da partida betg be a sustegn material, mabain er a collavuraziun persunala, è però vegnì refusà da la gruppa enturn Julius Martov. Pervi dal resultat da la votaziun ha Lenin numnà sia gruppa bolschevics (bolscheviki = maioritad) ed ils moderads menschevics (menscheviki = minoritad).

Il 1905 è prorutta ina revoluziun russa durant ch’il pajais sa chattava en guerra cunter il Giapun. Per Lenin na steva betg il cumbat a l’intern cunter la regenza en il center, mabain il cumbat cunter ils menschevics; areguard la politica exteriura ha el prendì partida per il Giapun. En medema moda dueva el er prender pli tard durant l’Emprima Guerra mundiala posiziun per ils inimis da la Russia zaristica. Questas tenutas da Lenin n’èn betg fruntadas sin chapientscha tar tut ils commembers da partida; intgins dals collavuraturs ils pli stretgs da Lenin vulevan convocar in terz di da partida per cuntanscher la reconciliaziun dals dus champs. Ina nauscha brev als bolschevics, la quala al avess isolà dal tuttafatg, ha Lenin mitigià en in proxim sboz. Tuttina vegnan els ad esser stads surstads, quant nunrealisticas che las ideas da Lenin eran per part, constatescha l’istoriograf Robert Service.

Da quest temp ha Lenin er recepì l’idea dals cussegls, entant che blers bolschevics devan anc la preferenza ad ina conspiraziun clandestina. Suenter ch’ils bolschevics avevan empruvà il december 1905 da metter ad ir a Moscau ina sullevaziun, ha Lenin gì ina tenuta sceptica en la dumonda da las sullevaziuns. La partida duaja il cuntrari sa laschar eleger en la Duma, la nova represchentanza dal pievel. Da quel temp proponiva el anc da collavurar cun ils menschevics che duevan furmar in cuntrapais als malpazients entaifer ils bolschevics.

Il schaner 1907 è Lenin fugì da la polizia secreta russa en Finlanda, il november a Helsinki, ed in onn pli tard è el ì a star a Genevra.

Spiegelgasse 14 nua che Lenin ha abità durant ses exil a Turitg

Fin il 1912 èn las differenzas entaifer ils dus champs daventads adina pli gronds. A chaschun da la sisavla conferenza da partida a Prag han ins perquai exclus ils menschevics da la partida. Quels han sinaquai furmà in’atgna partida, entant ch’il num da partida d’enfin qua ha survegnì l’agiunta ‹bolschevics›. Pir il 1918 han ils bolschevics renumnà lur partida en Partida communistica da la Russia.

La spartiziun da la partida era vegnida promovida da vart da la polizia secreta zaristica; Roman Malinovski, in stretg collavuratur da Lenin, spiunava per quella. Suenter che commembers da partida eran vegnids mess a ferm, han intgins bolschevics suspectà Malinovski d’esser in spiun. Lenin ha però refusà questas reproschas en rom d’in’examinaziun a l’intern da la partida cun renviar a la provegnientscha da Malinovski or d’ina famiglia da lavurants.

L’avrigl 1912 ha Lenin edì l’emprima giada la ‹Pravda›. Il proxim temp è el puspè sa deditgà en l’exil svizzer a studis marxistics; quels ha el surtut elavurà en la scrittira ‹L’imperialissem sco pli aut stadi dal chapitalissem› (schaner fin zercladur 1916), la quala ha furmà la basa da la teoria marxistica da l’imperialissem sco er da la teoria dal chapitalissem dal monopol statal che sa basa sin quella. Quest’ovra ha el terminà a Turitg, nua ch’el ha dastgà ir a star il favrer 1916, suenter avair argumentà la dumonda respectiva cun il giavisch da pudair far diever là da la Biblioteca centrala.

Emprima Guerra mundiala e sustegn dal Reich tudestg

Da l’entschatta da l’Emprima Guerra mundiala è Lenin vegnì surprendì en la Galizia austriaca. Là passentava el ils mais da stad a Poronin, in vitg situà sin la lingia da viafier da Krakau a Zakopane. Qua sa scuntrava el regularmain cun bolschevics ch’eran activs en Russia sco er cun commembers dal comité central da la partida. Ch’i possia da princip prorumper ina guerra tranter las pussanzas grondas europeicas aveva Lenin gia speculà a partir dal 1907, cura ch’el aveva influenzà a moda decisiva la resoluziun cunter la guerra dal congress da socialists a Stuttgart. Ina guerra tranter la Russia e l’Austria al aveva però anc parì il 1913 en ina brev a Maxim Gorki sco pauc probabla: «Ina guerra tranter l’Austria e la Russia fiss per la revoluziun (en l’entira Europa da l’Ost) da grond niz, ma igl è pauc probabel che Franz Joseph e noss ami Nikolaus ans vegnian a far quest plaschair.»

Sco «ester adversari» en vischinanza dal champ da guerra principal ha Lenin sveglià il suspect da las autoritads austriacas. Ils 8 d’avust 1914 è el vegnì arrestà e tegnì en fermanza indesch dis en la praschun a Novy Targ. Suenter in’intervenziun da Viktor Adler è el vegnì liber ed ha pudì emigrar cun sia dunna en Svizra, nua ch’el è arrivà la fin d’avust 1914.

Da quel temp aveva Lenin gia elavurà il fundament d’ina nova lingia politica che dueva determinar ses agir fin il 1917. Il fatg che bunamain tuttas partidas socialisticas avevan bandunà il puntg da vista da refusar la guerra, remplazzond quel tras la tenuta naziunalistica da la «defensiun da la patria», ha el considerà sco sconfitta irreparabla da la Segunda Internaziunala. Surtut il fatg che la fracziun da la SPD en il Reichstag aveva dà il consentiment als credits da guerra da la Germania ha fatg surstar e consternà Lenin, il qual – malgrà intginas resalvas – aveva partì il respect da blers socialists europeics envers la democrazia sociala en Germania. A la «defensiun da la patria» ha el opponì la pretaisa dal «defetissem revoluziunar». Criteri e finamira d’ina politica socialistica saja da manar natiers la sconfitta da l’‹atgna› regenza e da «transfurmar la guerra imperialistica en ina guerra civila» (uschia la famusa formulaziun cuntegnida en la resoluziun dal comité central ‹La guerra e la democrazia sociala russa› da l’october 1914). Schizunt tranter ils represchentants da las minoritads opposiziunalas da las partidas socialisticas europeicas, ils quals èn sa scuntrads il settember 1915 a Zimmerwald e l’avrigl 1916 a Kienthal – dus vitgs situads en il chantun da Berna –, n’ha quest program radical betg pudì sa far valair dal tuttafatg.

Suenter avair fatg repetidamain appel als lavurants russ da betg batter cunter ils Tudestgs, mabain cunter l’atgna regenza, èn ils bolschevics en Russia vegnids chatschads l’atun 1914 en l’illegalitad e persequitads ils proxims onns da l’Ochrana senza remischun. Ils 8 d’avust 1914 aveva la fracziun bolschevica en la Duma vuschà cunter ils credits da guerra ed aveva bandunà la sala. Il november 1914 han ins arrestà tschintg deputads ed als manà pauc suenter en Sibiria. Cura che la partida ha puspè, suenter la Revoluziun dal favrer, pudì sa preschentar avertamain, era il dumber da ses commembers sa reducì a 24 000.

Return or da l’exil svizzer en Russia

Publicaziun dal cunviagiatur Fritz Platten davart il viadi da Lenin da Turitg a Petrograd (1924)

Da quel temp vivevan en Svizra radund 600 emigrants politics russ. La primavaira 1917 han quels tschertgà ina pussaivladad da returnar en Russia. Da viagiar sur la Frantscha u l’Italia ch’eran alliads cun la Russia è sa mussà sco nunpussaivel. Lenin ha sviluppà plans aventurus per arrivar travestgì u en aviun en Russia. Il menschevic Julius Martov ha la finala fatg la proposta da dumandar la regenza tudestga per ina dumonda da transit. En contractivas che Robert Grimm e Fritz Platten han manà a Berna cun l’ambassadur tudestg Gisbert von Romberg han els bainspert cuntanschì il consentiment da la regenza tudestga. Questa decisiun è crudada sut l’egida da l’uffizi da l’exteriur e betg – sco ch’i vegn savens supponì – da la direcziun superiura da l’armada. Tranter ils 33 viagiaturs ch’èn partids ils 9 d’avrigl 1917 en dus chars da tren tudestgs al cunfin da Gottmandingen e ch’èn arrivads la saira dals 11 d’avrigl a Sassnitz, sa chattavan 19 bolschevics – sper Lenin er Karl Radek, Grigori Sinovjev, la dunna da Lenin Nadeschda Krupskaja e si’amanta Inessa Armand. Fin il zercladur 1917 han anc gì lieu ulteriurs transports da quest gener. Tut en tut han uschia traversà dapli che 400 emigrants russ da differenta direcziun politica territori tudestg.

Lenin era conscient che las circumstanzas da quest viadi avessan pudì avair in effect compromittend. El ha perquai insista che sulettamain Platten contracteschia avant e durant il viadi directamain cun ils represchentants tudestgs. Er l’idea da declerar ils cumpartiments occupads dals emigrants sco ‹exterritorials› è vegnida da Lenin. Ses um da confidenza Platten n’è betg entrà sin las emprovas da Romberg da vulair sa cunvegnir davart in reglament da pasch futur. Er da sa scuntrar cun in aut funcziunari sindical ch’aveva ascendì il tren a Stuttgart han ils bolschevics refusà. Envers ils dus uffiziers tudestgs ch’accumpagnavan il transport, han ils viagiaturs mantegnì ina «retegnientscha stinada».

Malgrà questas mesiras da precauziun ha la moda e maniera co che Lenin e returnà – ed anc dapli la politica ch’el ha suandà silsuenter – gia sveglià il 1917 il suspect ch’el ageschia per incumbensa e cun sustegn finanzial dals Tudestgs. Gia cura che Lenin è arrivà ils 16 d’avrigl a Petrograd (sco che sa numnava Son Petersburg dal 1914 fin il 1924) ha la pressa conservativa da la chapitala russa tratg a strada quest suspect. Durant la Crisa dal fanadur è la regenza provisorica sa stentada da derasar il suspect che Lenin vegnia pajà dals Tudestg. In’autoritad guvernativa americana ha publitgà il 1918 ils documents da Sisson falsifitgads che duevan cumprovar ina «German-Bolshevik Conspiracy». Il socialdemocrat tudestg Eduard Bernstein ha discurrì il schaner 1921 en ina seria d’artitgels en il ‹Vorwärts› sco emprim da «segir dapli che 50 milliuns marcs dad aur» che sajan vegnids pajads il 1917 directamain als bolschevics. Sco funtauna per sia pretensiun ha el numnà ina brev privata «d’ina persuna da renum mundial absolutamain credibla».

Cumprovà tras funtaunas èsi che la regenza tudestga ha mess a disposiziun durant ils onns da guerra meds per differentas gruppaziuns revoluziunaras e naziunalisticas en l’Europa da l’Ost. Contestà fin oz èsi però, en tge dimensiun ch’ils bolschevics hajan profità da quai. Entant che singuls perscrutaders partan da summas plitost pitschnas, las qualas n’hajan ultra da quai mai cuntanschì la Russia u sajan stadas dal tuttafatg irrelevantas per il svilup politic durant la stad e l’atun 1917, discurran auters da «milliuns da marcs», cun ils quals ins haja surtut schlargià il 1917 massivamain la pressa da la partida. La pretensiun pli vasta che instanzas tudestgas hajan gì in’influenza directa sin la lingia politica dals bolschevics u che Lenin sez saja stà in «agent tudestg» refusa la publicistica scientifica gia dapi decennis. L’istoriograf american Rex A. Wade numna questa tesa in «mitus» e manegia che quella saja, tranter las «numerusas teorias da conspiraziun dal 1917», quella che saja sa mantegnida il pli ditg.

Fasa da revoluziun 1917 fin 1918

Agitaziun cunter la regenza provisorica

Pled da Lenin a Petrograd l’avrigl 1917

En la segunda mesadad da l’avrigl 1917 ha Lenin cuntanschì cun intgins da ses socis la staziun dal tren finlandaisa a Petrograd ed ha propagà la revoluziun sinaquai ch’ils lavurants, purs e schuldads vegnian a la pussanza. En sias tesas da l’avrigl ha el pretendì che la regenza provisorica, denunziada sco chapitalistica, vegnia cupitgada, confurm a la doctrina marxistica ch’i stoppia avair lieu avant la revoluziun proletara ina revoluziun burgaisa. Il chau da la regenza provisorica, Kerenski, ha Lenin disfamà publicamain sco «tabalori». Questa tenuta radicala n’ha betg be fatg star perplex ils socialists ch’eran restads en Russia e ch’avevan sustegnì fin qua la regenza provisorica, mabain è er stà ina surpraisa per ils aderents da Lenin sez. Quel percunter ha pretendì d’iniziar la revoluziun socialistica uschè svelt sco pussaivel.

Gia ils 4 da zercladur, en rom da l’emprim congress sovietic, ha Lenin fatg palais las ambiziuns dals bolschevics da surpigliar la pussanza en il pajais. Sia pretensiun d’expropriar la classa sociala pussanta senza indemnisaziun e da reparter il funs sin ils purs è spert daventada populara. Durant l’Offensiva da Kerenski han ils bolschevics agì en l’armada russa cunter la cuntinuaziun da la guerra, er sche Lenin refusava anc ina pasch separada. Cura ch’igl è sa mussà che las operaziuns d’attatga duevan far naufragi, ha Lenin reproschà a la regenza provisorica d’avair tramess millis umans en ina mazzacrada sanguinusa. Il fanadur ha Lenin empruvà da trair a niz la sperdita da reputaziun da la regenza per ils intents dals bolschevics. En la chapitala Petrograd ha la partida clamà suenter demonstraziuns en massa. Ma quai n’ha betg manà a la cupitga da la regenza, mabain è ì a finir en cumbats armads vaira caotics e spogliaziuns. Lenin sez ha constatà ch’ina sullevaziun stoppia vegnir organisada meglier per esser effectiva. El sez na sa chattava a l’entschatta da las demonstraziuns betg en la chapitala, mabain en Finlanda per sa recrear. Cun agid dal militar ha la regenza provisorica procurà che la citad vegnia puspè a ruaus. Ultra da quai han ins mess ad ir ina procedura giudiziala pervi dad auttradiment. La partida dals bolschevics e ses organ da pressa principal, la ‹Pravda›, ha la regenza sut Kerenski laschà scumandar uffizialmain. Cun midar il num da la partida e da la gasetta, èsi però reussì als bolschevics da cuntinuar cun lur activitads. Lenin ha temì suenter questa sconfitta ch’ins al sentenzieschia a la mort per cas ch’el vegnia accusà ed è perquai sa rendì en la clandestinitad. Suenter questas mesiras da vart da la regenza cunter ils bolschevics ha Lenin midà strategia e giustifitgà quai sco suonda: «Tuttas speranzas che la revoluziun russa sa sviluppia a moda paschaivla èn idas ad aua. Quai è la situaziun objectiva: Ubain la victoria cumplaina da la dictatura militara ubain la victoria per la sullevaziun armada dals lavurants.»

Surpigliada e consolidaziun da la pussanza

Suenter ulteriuras sconfittas militaras sut la regenza liberal-socialistica da primminister Alexander Kerenski – che numnava sasezza «regenza revoluziunara provisorica» – èsi reussì als bolschevics ed als soviets ch’ins aveva gist fundà da cupitgar la regenza burgaisa il november 1917 (resp. l’october tenor il chalender giulian ch’era anc en vigur en Russia). Leo Trotzki, il confident da Lenin, ha organisà ils 25 d’october la sullevaziun, la quala è però fruntada be sin pitschna resistenza. Tar quest culp da partenza da la Revoluziun d’october èn vegnidas per la vita sis persunas. Ils 8 da november 1917 è er sa radunà a Petrograd il segund congress sovietic. Ils bolschevics na disponivan a l’entschatta da nagina maioritad en quest cussegl da lavurants e da schuldads central. Ord protest cunter il proceder dals bolschevics han però blers deputads, tranter quels ils menschevics, bandunà la sala ed han uschia surlaschà il champ als bolschevics. Sco parsura dal cussegl dals cumissaris dal pievel è Lenin vegnì sur notg schef da regenza da la Russia. «In’ascensiun andetga dal tschaler a la pussanza», ha el ditg, «a mai gira la testa.»

Sin il segund congress dals soviets ha Lenin anc declerà che sia regenza vegnia a respectar l’assamblea constituenta russa e ch’ella vesia sasezza be sco provisori fin las elecziuns. Quellas han ins realisà a moda democratica ed ellas duevan sa splegar senza incaps. Ellas han però muntà per ils bolschevics ina sconfitta dolurusa, avevan quels gea be gudagnà in quart da las vuschs, entant che la maioritad da las vuschs era ida als socialrevoluziunars. A moda legala na sa laschava uschia nunpussaivel surpigliar la pussanza. Sinaquai ha Lenin, il qual aveva gia crititgà avant la legitimaziun da l’assamblea, laschà schliar quella cun la forza. A Petrograd hai sinaquai dà demonstraziuns e confruntaziuns violentas en rom da las qualas èn mortas pliras persunas.

Uss avevi num da terminar la guerra, da reparter il terren sin ils purs e da transferir las fabricas en ils mauns dals lavurants. La partida ha etablì, sut il presidi da Lenin, il cussegl dals cumissars dal pievel sco regenza bolschevica. Il favrer 1918 han ins installà per sustegn da quella l’armada cotschna sut Leo Trotzki e la polizia secreta Tscheka sut Felix Dserschinski.

Ils 3 da mars 1918 ha il Contract da Brest-Litovsk terminà la guerra cun la Germania, e quai – ord vista da la Russia – sut sperditas da territori massivas. A l’intern da si’atgna partida ha Lenin gì grondas difficultads da cuntanscher l’approvaziun da quest dictat tudestg. Sia coaliziun guvernamentala cun ils socialrevoluziunars sanesters è dada dapart pervi da quai. La guerra civila è plitost vegnida incitada che franada tras Brest-Litovsk; a la pausa da cumbat suenter la quala il giuven reschim sovietic bramava n’ha quai pia betg manà. L’istoriograf tudestg Gerd Koenen suppona che Lenin intendeva surtut da prolungar la guerra mundiala tranter la Germania e las pussanzas da l’Entente, perquai ch’el sperava che quai mainia a la revoluziun mundiala. En sia scrittira ‹Davart tgutgarias e pedantaria ‹sanestra›› explitgescha el ch’i haja uss num «da spetgar fin ch’il cumbat dals imperialists in cunter l’auter indeblescha quels anc pli fitg».

Attentat e malsognas

Tar in attentat ils 30 d’avust 1918 è Lenin vegni blessà tras dus sajets. Ils projectils al han tutgà en il givè ed en il culiez. Sco attentadra han ins arrestà suenter curt temp Fanny Kaplan, in’aderenta dals socialrevoluziunars, la quala considerava Lenin sco in «traditur da la revoluziun», perquai ch’el haja schlià l’assamblea constituenta cun la forza. Suenter in’interrogaziun tras la Tscheka è ella vegnida executada senza procedura giudiziala. Da las consequenzas da l’attentat na dueva Lenin mai pli sa revegnir dal tut.

Pir il 1922 han ins allontanà a moda operativa la balla en il culiez, suenter ch’in medi tudestg era vegnì a la conclusiun ch’il mal il chau dal qual Lenin pativa derivia dal plum che tissientia il tscharvè. Tar las examinaziuns da quel temp han ins constatà ils suandants mals: problems cun ils egls, mal il magun, mal il chau, mancanza da sien, in’infecziun acuta da la pel e disturbis da la circulaziun dal sang en il tscharvè. Ad in neuropatolog aveva Lenin ultra da quai rapportà ch’el pateschia d’obsessiuns.

In mais suenter l’operaziun ha Lenin gì ils 25 da matg 1922 in grev culp – suenter avair gì gia avant intgins pli pitschens – e dus ulteriurs grevs culps duevan anc suandar. Il culp ha schirà Lenin da la vart dretga, ha chaschunà difficultads da discurrer, ha turblà il spiert e rendì adina pli pauc probabel che Lenin possia sa revegnir dal tuttafatg. Repetidamain han ins clamà ils frars Georg e Felix Klemperer da Berlin a Moscau per intercurir il pazient. Ils medis han tematisà pliras pussaivladads sco origin per propi dals mals da Lenin, senza però vegnir perina: sifilis, neurastenia, arteriosclerosa (sco gia tar il bab da Lenin) u er las consequenzas da l’operaziun. Lenin ha pensà a suicidi ed ha supplitgà Stalin d’al procurar tissi. Tenor in studi ch’è cumparì il 2004 duai Lenin avair patì sur blers onns d’ina neurosifilis.

Temp da la guerra civila da 1918 fin 1922

Quant ditg che la guerra civila ch’aveva cumenzà il 1918 ha durà vegn discutà a moda cuntraversa. Las ultimas acziuns da cumbat èn idas a fin il 1922 en la part asiatica da la Russia, entant che quellas èn gia stadas terminadas il 1920 en la part centrala da l’imperi. La guerra è stada segnada dal cumbat tranter ils alvs ed ils cotschens e cun ils uschenumnads verds er da la resistenza da la populaziun rurala cunter truppas cotschnas ed alvas. Sullevaziuns naziunalas e moviments anarchistics han medemamain giugà ina rolla. Per gudagnar la guerra è la partida bolschevica sa servida da mesiras dal communissem da guerra ed è sa messa tras militarmain cun success.

Malgrà numerusas divergenzas d’opiniun ch’èn vegnidas discutadas avertamain, è Lenin stà durant quests onns il manader incontestà tant da la partida sco er da la regenza ed è er vegnì considerà sco pli auta autoritad entaifer la Terza Internaziunala communistica (Comintern) ch’è sa furmada il 1919.

Decisiuns da princip areguard la politica economica

Gia curt suenter la Revoluziun d’october ha Lenin empruvà da transfurmar l’economia russa per decret en in’economia planisada centrala. Sco emprim han ins statalisà fin l’entschatta 1918 las bancas. Tenor il program da partida dals bolschevics duevan ils daners sco med da pajament vegnir abolids dal tuttafatg. Dama ch’ils daners na sa laschavan betg metter or dal mund per decret, ha la regenza laschà stampar daners supplementars, quai ch’ha manà fin il 1922 ad in’iperinflaziun ch’ha svalità tut ils meds finanzials ch’eran en circulaziun.

Il 1918 ha Lenin incumbensà il schurnalist Jurij Larin da stgaffir in’instanza da planisaziun centrala per statalisar l’industria. Da quai è resortì il cussegl economic superiur ch’ha realisà l’expropriaziun da las interpresas privatas. Ils possessurs da quellas – sch’els n’eran betg gia fugids a l’exteriur – stuevan per ordinari ceder lur manaschis senza naginas indemnisaziuns. Las facultads da las firmas ha il stadi incassà.

Alfabetisaziun e politica da furmaziun

Sper questa transfurmaziun da l’economia ha Lenin realisà refurmas sin il sectur da la furmaziun. El ha fatg avanzar a moda energica l’alfabetisaziun en il pajais. Il december 1919 ha el stgaffì per decret curs d’instrucziun obligants per analfabets. La stad 1920 han ins cumenzà ad endrizzar ina rait da bibliotecas pitschnas che duevan pussibilitar a mintgin l’access a cudeschs. Il stgalim da las scolas autas ha la regenza da Lenin avert a las classas socialas pli povras ed abolì il sistem da scola cun differentas partiziuns. Il 1919 han ins introducì facultads da lavurants, las qualas han avert la furmaziun universitara a creschids che n’avevan betg gì la pussaivladad da studegiar.

Cumenzament da la guerra civila

Inspecziun da truppas sin la Plazza cotschna a Moscau

En bleras parts dal pajais è sa furmada resistenza cunter la regenza bolschevica. Per segirar sia pussanza e rumper la resistenza, ha la regenza fatg diever da l’armada cotschna ch’il cumissari per fatgs da guerra Leo Trotzki aveva furmà il 1918. Uschia è sa sviluppada ina guerra civila, en la quala ils Stadis Unids, la Gronda Britannia e numerus auters stadis èn intervegnids cun sustegnair las truppas alvas. La guerra civila è stada segnada dad omaduas varts da gronda direzza militara ed ha durà fin la sconfitta da las truppas alvas la fin da l’onn 1921.

Lenin sez è sa restrenschì durant la guerra civila a manar las fatschentas politicas dal stadi sovietic. Tenor ses agen parairi eri per el memia tard da sa vulair acquistar enconuschientschas militaras. El è sa restrenschì a determinar la strategia da basa, senza però intervegnir en la planisaziun da las operaziuns militaras. Er la front n’ha el mai visità durant l’entir decurs da la guerra.

Cumenzament dal terrur e cuntraterrur

En rom da sias cumpetenzas sco schef da stadi ha Lenin però proponì da prender ostagis tranter civilists e commembers da las famiglias d’uffiziers, damai ch’el temeva ch’i pudess dar in auttradiment tranter ils uffiziers ch’eran vegnids furmads dal temp dal vegl reschim. Lenin sez ha pretendì e promovì sco schef da stadi il terrur cotschen durant la guerra civila. Uschia ha el ordinà ils 9 d’avust 1918 en in scriver a las autoritads a Nischni Novgorod: «Organisai immediat terrur en massa, sajettai e deportai las tschientinas da prostituadas che fan dals schuldads bavaders ed er anteriurs uffiziers etc.» Il medem di ha el ordinà envers las autoritads da Pensa d’eriger in champ da concentraziun. Lenin ha legitimà il terrur cotschen sco mesira che saja per il mument necessaria en la guerra civila; quella servia a la defensiun cunter il terrur alv. Il 1920 ha el ditg: «Il terrur ans è vegnì sfurzà si tras il terrorissem da l’Entente, cura che las pli grondas pussanzas dal mund èn sa bittadas sin nus senza cumpassiun. Nus n’ans avessan pudì tegnair gnanc dus dis, sche nus n’avessan betg fatg frunt a questas tentativas dals uffiziers e gardist alvs, e quai ha muntà terrur. (...) Nus avain declerà che la necessitad da far diever da la forza resultia da l’incumbensa da supprimer ils sfruttaders, proprietaris da bains e chapitalists; cura che quai è fatg, desistin nus da tuttas mesiras extraordinarias.» Pli tard ha Lenin però precisà ch’el n’haja tuttavia betg l’intenziun d’abolir il terrur: En ina brev dal 1922 areguard la refurma da la giustia ha el exprimì l’intenziun da vulair suttametter il terrur a convenziuns giuridicas; l’idea d’al vulair abolir saja in engion da sasez.

L’extensiun da la revoluziun en Pologna fa naufragi

La stad da l’onn 1920, suenter discussiuns a l’intern da la partida ch’èn vegnidas manadas a moda cuntraversa, è Lenin sa stentà d’etablir il communissem a l’exteriur. L’avrigl avevan unitads polonaisas e naziunalists ucranais empruvà adumbatten d’occupar l’Ucraina e da schliar quella dal stadi federativ sovietic. Sinaquai ha la partida fatg marschar l’armada cotschna en la Pologna. Ma la speranza ch’i cumenzia là ina revoluziun na dueva betg s’accumplir. Independentamain da lur appartegnientscha a la classa han ils Polonais cumbattì cunter l’invasiun russa. A las truppas polonaisas sut marschal Józef Piłsudski èsi reussì, cun sustegn da vart da la Frantscha, d’abatter l’armada cotschna.

Crisa agrara e sullevaziun dals marinars a Kronstadt

Schuldads da l’armada cotschna attatgan la fortezza da Kronstadt

Durant la guerra civila èsi vegnì tar ina crisa da provediment. Il motiv per quella ha furmà la politica agrara dals bolschevics. Tenor la doctrina dal marxissem eran ils purs independents da resguardar sco ina classa da la burgaisia pitschna senza avegnir. En rom da la centralisaziun da l’agricultura duevan ils purs dar giu lur racoltas a las instanzas statalas, e quai per pretschs fixs bass. Cura ch’ils purs èn s’opponids a quest proceder, ha Lenin laschà sequestrar las racoltas tras commandos militars. Ils purs han reagì sin quai cun resistenza armada e cun empitschnir las surfatschas da cultivaziun. Uschia èn las racoltas daventadas anc pli pitschnas, quai ch’ha surtut manà en las citads a fominas.

Il 1921 è prorutta a Kronstadt ina sullevaziun dals marinars («Per soviets senza bolschevics!»). Quest moviment avess pudì daventar privlus per ils bolschevics, damai ch’el derivava da parts da l’atgna basa. Ins al ha però abattì sanguinusamain. Per segirar lur pussanza han ils bolschevics endrizzà champs per ils adversaris dal reschim; en lur funcziun na sa laschavan quels però betg anc cumparegliar cun ils champs da lavur cumplessivs (Gulag) che Stalin ha laschà eriger pli tard.

Politica da religiun

Durant la guerra civila è Lenin l’emprim passà si cun quità envers la baselgia ortodoxa. A chaschun dal segund congress sovietic il november 1918 ha el proponì da cumbatter la religiun be cun meds nunviolents da l’agitaziun. Curt suenter avair surpiglià la pussanza ha el decretà la separaziun da pussanza e stadi. In onn suenter la fin da la guerra civila ha Lenin dirigì ina gronda campagna dal stadi e da la partida cunter la baselgia. Sco pretext ha servì la fomina che regiva en vastas parts dal pajais e la quala aveva uss cuntanschì entras las requisiziuns sfurzadas da granezzas dimensiuns catastrofalas.

Sco agid per ils fomentads avevan manaders da la baselgia dà liber parts da la facultad da la baselgia en furma da donaziuns. Sinaquai ha Lenin ordinà il favrer 1922 da laschar confiscar sche necessari cun la forza tut ils bains ecclesiastics, inclusiv objects consecrads. En parts da la populaziun èn questas mesiras fruntadas sin resistenza.

En ina brev dals 19 da mars 1922 drizzada al biro politic è Lenin s’exprimì sco suonda davart la dumonda co proceder en la citad Schuja, nua ch’igl aveva dà conflicts violents tranter cartents e schuldads che vulevan sequestrar ils bains ecclesiastics: «Uss, e be uss, en vista a tut la glieud smagrentada che sa nutrescha da charn umana e da las vias cuvertas cun tschients e millis baras pudain (e stuain) nus confiscar cun tutta energia e senza remischun ils bains ecclesiastics. Precis uss, e be uss, è il mument d’abatter ils spirituals che fan resistenza, e quai cun ina franchezza e brutalitad ch’els vegnan anc a sa regurdar sur decennis da quai.» Ed en in auter lieu: «Dapli represchentants dal clerus reacziunar e da la burgaisia reacziunara che vegnan executads e meglier ch’igl è per nus. Nus stuain immediat dar a questa glieud ina tala lecziun ch’els na vegnan sur decennis betg pli a pensar a far resistenza.»

Quai ha manà en l’entir territori sovietic a pogroms manads dal stadi cunter cartents, spirituals ed instituziuns religiusas. Il dumber da las baselgias ortodoxas ch’eran avertas è crudà da radund 80 000 sin 11 525. Dapli che 14 000 spirituals, mungias e laics ortodoxs èn vegnids sajettads dals organs statals. Er las minoritads dals catolics, gidieus e muslims en il pajais èn stadas pertutgadas da quai. Sin iniziativa da Lenin è Tichon, il patriarc da Moscau ch’aveva gronda influenza, vegnì mess a ferm per decret dal biro politic.

Dapi la fundaziun da l’Imperi russ era la baselgia ortodoxa adina stada ina pitga da sustegn dal zarissem. Er per quest motiv è il cumbat dals bolschevics sa drizzà cunter quella. En ina brev secreta dals 19 da mars 1922 ha Lenin fatg palais sia tema d’ina cuntrarevoluziun manada dal clerus ed ha suttastritgà che quel, sco anteriura part da la classa regenta en il zarissem, stoppia vegnir cumbattì.

Controlla da la partida e diever d’experts burgais

Lenin è er stà participà a la controlla da la vita intellectuala en il senn da la partida. Il zercladur 1922 ha il biro politic sut ses presidi decidì che congress scientifics sajan be pli admess cun consentiment da la polizia secreta. Il medem onn ha Lenin dirigì in’unda da repressiun cunter impurtants scienziads, artists e students en il pajais. Ina part da questas unfrendas è vegnida bandischada en l’exteriur u a l’intern dal stadi sovietic. Intgins han ins er sentenzià a painas da praschun u executà. Lenin ha redigì persunalmain las glistas da las unfrendas che l’aut uffizier dal directori politic statal Josef Unschlicht aveva preparà. Suenter ch’il scriptur socialistic Maxim Gorki aveva protestà cunter quest proceder, è Lenin sa giustifitgà en ina brev sco suonda: «Las forzas intellectualas dals lavurants e purs creschan en il cumbat cunter la burgaisia ed ils gidanters da quella, ils uschenumnads intellectuals, ils lacais dals chapital. Quests ultims crain dad esser il tscharvè da la naziun, en vardad èn els però be il rufid da la naziun.»

Lenin è però er sa stentà da gudagnar l’uschenumnada «intelligenza burgaisa» per la revoluziun. Uschia ha el manegià il november 1919: «La nova societad na po betg vegnir erigida senza scienza, tecnica e cultura, ma quests champs èn en possess dals spezialists burgais. La gronda part dad els na simpatiseschan betg cun la pussanza sovietica, però senza els na pudain nus betg eriger il communissem. Ins sto crear in’atmosfera collegiala enturn els.» Ils spezialists stoppian pia vegnir transfurmads da «servients dal chapitalissem en servients da la massa lavuranta e daventar ils cussegliaders da quella». Il schaner 1922 ha Lenin schizunt pretendì davant la partida communistica «che nus protegian sco la poppa da noss egl mintga spezialist che lavura a moda conscienziusa, cumpetenta e passiunada, e quai er sche si’ideologia è cumplettamain estra al communissem».

Politica envers ils lavurants e purs

Pled da Lenin il 1919

Là nua ch’ils lavurants na vulevan betg suandar las ideas dals bolschevics, han quests ultims mussà paucas retegnientschas d’er proceder cun la forza cunter aderents da la classa da lavurants. En las ovras da Putilov a Petrograd avevan plirs milli lavurants lantschà il 1919 ina chauma ed eran sa drizzads en lur pretensiuns cunter il domini dictatoric dals bolschevics. Lenin aveva l’emprim empruvà d’als disciplinar persunalmain, ma durant ses pled è el vegnì surtunà dals cloms da protesta dals preschents. Sinaquai han ins tramess chars armads en direcziun da las ovras e clamà natiers unitads da la Tscheka ch’han arrestà ed executà ils 200 manaders da chauma.

Envers la populaziun rurala ha Lenin fatg ina politica variabla. Il fanadur 1918 ha el laschà endrizzar in comité cunter la povradad en ils vitgs. Lenin parteva da quel temp ils vitgs en purs pli povers e lavurers agriculs d’ina vart e purs da la classa mesauna e ‹kulaks› bainstants da l’autra. Cun agid dal comité vuleva el liar l’emprima gruppa als bolschevics. A medem temp dueva quel servir a las sequestraziuns sfurzadas en ils vitgs. Per motivar ils commembers dal comité, dastgavan quels salvar per sai ina part da la granezza ch’els avevan requirì en lur vitgs. Ils comités han però manchentà l’intent giavischà, perquai ch’en ils blers cas era la colliaziun dals purs pli povers envers la cuminanza dal vitg pli gronda che la loialitad envers il reschim communistic. En la publicitad ha Lenin valità ils comités sco grond success, facticamain als ha el però gia puspè dismess il december 1918. Durant l’onn 1919 ha Lenin midà sia politica ed è sa stentà da gudagnar la maioritad dal stan puril per sai. Damai ch’i vegniva a medem temp sequestrà sfurzadamain granezza, è però sa mantegnì, malgrà questa vieuta, in foss profund tranter il reschim da Lenin ed ils purs.

Cumenzaments d’in cult da la persunalitad

Emprims indizis d’in cult da persunalitad enturn Lenin èn gia sa fatgs valair curt suenter la fundaziun da l’Uniun sovietica. Suenter sia mort dueva quel anc s’extender massivamain. Lenin sez percunter è s’exprimì a moda spretschanta davart questa glorificaziun da sia persuna ed è sa lamentà da quai en brevs privatas. En il medem senn ha el effectuà ch’ina burgaisa sovietica ch’aveva disfigurà in da ses purtrets vegnia laschada libra.

Nova politica economica

Per meglierar la nauscha situaziun da provediment suenter la fin da la guerra civila, han Lenin e Trotzki chatschà tras il 1921 la nova politica economica, e quai cunter atgnas resalvas e gronda resistenza en la partida. Quella ha remplazzà las requisiziuns dal communissem da guerra tras ina taglia en natiralias ed ha lubì als purs, almain a moda limitada, da far cun il surpli commerzi. Per Lenin sez n’èsi betg stà simpel da far quest pass enavos, ma el al ha fatg per motivs tactics e pragmatics che servivan a la fin a mantegnair la pussanza. Il 1922 ha el constatà en quest connex: «Igl è in grond sbagl da manegiar che la nova politica economica muntia la fin dal terrur.» E: «Nus vegnin a returnar tar il terrur, er tar il terrur economic.»

Scumond da fracziuns e fundaziun da l’URSS

Parallel als svilups descrits han ins scumandà a chaschun dal 10avel di da partida tutta furmaziun da fracziun a l’intern da partida. De facto ha quai muntà la fin da la libertad da s’exprimer libramain en rom dal process da la furmaziun d’opiniun da la partida.

Suenter il grev culp da Lenin dal matg 1922 al ha il biro politic protegì da la publicitad per promover sia reconvalescenza. Lenin ha però refusà da chalar da lavurar ed ha sa laschà tegnair vinavant al current davart la politica. El è sa revegnì in pau ed è puspè sa participà a discussiuns, sco per exempel davart la dumonda da la constituziun u davart il monopol en il commerzi cun l’exteriur. En la dumonda d’ina uniun da las republicas socialisticas sovieticas è el sa mess tras cunter Stalin, il qual vuleva che las ulteriuras republicas s’associeschian a la Russia. Il november e december 1922 ha Lenin gì en tut set culps. Suenter in ulteriur culp il mars 1923 è ses stadi da sanadad anc pegiurà ed ì n’al era strusch pli pussaivel da sa far chapir.

Mort, testament politic e tema da la birocratisaziun

Lenin il 1923 a Gorki, segnà da plirs culps

Lenin è mort ils 21 da schaner 1924 a las 4:23 uras en la vegliadetgna da 53 onns. La raschun da la mort per propi è restada zuppada a la publicitad sur decennis. La biografia autorisada da la partida sco er Dmitri Volkogonov discurran da grevs disturbis da la circulaziun dal sang u d’in ulteriur culp.

Suenter la mort da Lenin è prorut entaifer la partida in cumbat da pussanza tranter il champ da Josef Stalin e l’opposiziun sanestra enturn Leo Trotzki.

En ina brev dals 25 da december 1922 drizzada al di da partida, la quala vegn considerada sco ses testament politic, valitescha Lenin ses successurs potenzials sco suonda: «Tras quai ch’el è daventà secretari general, ha Stalin concentrà in’immensa pussanza en ses mauns, ed jau na sun betg persvas ch’el vegn adina a chapir da far diever da questa pussanza a moda precauta. Trotzki da l’autra vart na sa distingua betg be tras abilitads excellentas, sco ch’ha mussà ses cumbat cunter il comité central en la dumonda dal cumissariat dal pievel per dumondas da traffic. Sco persuna è el bain l’um il pli abel entaifer il comité central actual; ma el è er in uman ch’è memia segir da sasez e ch’è segnà d’ina passiun stravaganta per mesiras puramain administrativas.»

En in’agiunta dals 4 da schaner 1923 è el vegnì pli concis areguard Stalin: «Stalin è memia grop. En noss mez ed en il contact tranter ils communists è quest sbagl anc supportabel; ma en la funcziun dal secretari general na po quai betg vegnir tolerà. Perquai propon jau als socis da ponderar co ch’ins pudess substituir Stalin e tschentar insatgi auter sin quest post che sa differenziescha en tuts reguards be en quai da Stalin ch’el è pli tolerant, loial, curtaschaivel ed envers ils socis pli attent, main lunatic etc. I pudess far l’impressiun ch’i sa tractia tar quai d’ina piculezza. Sut l’aspect d’evitar ina spartiziun e sut l’aspect da la relaziun tranter Stalin e Trotzki che jau hai descrit survart crai jau però che quai na saja betg ina piculezza u alura ina piculezza che po daventar cun ina giada decisiva.»

Malgrà l’emprova da Lenin d’impedir che Stalin vegnia a la pussanza – uschia giuditgescha Edgar Hösch – saja «Stalin tuttavia er da considerar sco ‹uffant› legitim da Lenin. El ha be tratg a niz a moda pli consequenta che auters e senza scrupels las pussaivladads che sa purschevan en la Russia communistica ad in uman da la pussanza entaifer l’apparat da partida tutpussant, il qual Lenin sez aveva stgaffì.»

Wolfgang Leonhard constatescha che Lenin haja persequità cun preoccupaziun il svilup da la partida ad in «apparat da pussanza birocratic». Tranter il 1920 ed il 1922 haja el crititgà repetidamain «la realisaziun manglusa dal democratissem» ed ils «excess birocratics» a l’intern da la partida. Al lieu da revoluziunars intellectuals da tenuta internaziunala, penetrads dal marxissem revoluziunar e da finamiras socialisticas, sajan passads pli e pli ‹apparatschiks› bornads cun in orizont provinzial che hajan vis en la pussanza sco tala l’accumpliment da lur desideris. Quels sajan sa reunids enturn il biro d’organisaziun ed il secretariat da la partida, nua che residiava Stalin ch’era dapi il mars secretari general da quella. Il mars 1922 sa lamenta Lenin ch’il svilup sovietic possia be «vegnir dirigì da la stresa fitg fina ch’ins po numnar la veglia garda da partida». In pitschen cumbat a l’intern possia avair per consequenza ch’il svilup sovietic «na vegn gia betg pli a depender da quella».

Suenter la mort da Lenin, uschia cuntinuescha Leonhard, n’hajan ins betg fatg stim da sias resalvas envers Stalin e betg suandà sia proposta da remplazzar quel. Sco che Lenin haja preditg, saja il svilup en l’Uniun sovietica betg pli vegnì dirigì da la veglia garda dals bolschevics, mabain da la nova dals apparatschiks sut Stalin.

Recepziun

Cult da Lenin

Cun la sepultura da Lenin ils 27 da schaner 1924 sin la Plazza cotschna a Moscau ha cumenzà a sa sviluppar in veritabel cult da Lenin. Il biro politic ha ordinà da laschar embalsamar ed exponer la bara. In edifizi da lain situà al mir dal Kreml han ins transfurmà il 1930 en il Mausoleum da Lenin odiern. Er sche sia dunna Nadeschda Krupskaja ha gì ina tenuta negativa envers quai, ha ella tuttina «propagà cun tutta premura il maletg da Lenin sco revoluziunar, pensader e consort perfetg» (Robert Service). Er Stalin ed auters han attribuì a preschentar Lenin sin in stgalim cun Marx ed Engels e sco la persunalitad che saja la finala stada decisiva per metter en la pratica il marxissem. Ins ha zuppentà che Lenin aveva perdavants betg russ, ch’el era stà pli baud aristocrat d’ierta e bainstant e ch’el aveva simpatisà cun il terrur dals socialists da purs; medemamain na dastgava sia relaziun tar Inessa Armand betg vegnir menziunada.

Colonna davant il Mausoleum da Lenin (1925)

Damai ch’ins era da l’avis ch’i saja stà in scheni extraordinari e che eventuals indizis persuenter stoppian sa laschar chattar vi da ses tscharvè, han persunas dal fatg sco il perscrutader dal tscharvè tudestg Oskar Vogt intercurì ses tscharvè e taglià quel en 30 983 tagls satigls fixads en parafin. Pervi da la Segunda Guerra mundiala che s’avischinava han ins manà il zercladur/fanadur 1941 en in’acziun secreta la mumia da Lenin a Tjumen. Il Mausoleum a Moscau è vegnì serrà durant quest temp, ma la midada da guardia ha cuntinuà fin che la mumia è returnada la primavaira 1945. Dapi lura è la bara da Lenin exponida là a la publicitad senza interrupziun ed i sa furman regularmain lungas colonnas da visitaders.

Dal temp dal realsocialissem han ins attribuì a Lenin la rolla d’ina persuna directiva politica; perquai han blers stadis dal mund erigì monuments en si’onur. Tenor Lenin è er vegnida numnada la doctrina dal leninissem; suenter la mort da Lenin il 1924 han teoretichers da la societad en l’Uniun sovietica sviluppà da quella l’uschenumnà marxissem-leninissem sco nova concepziun dal mund.

Nums sco Vilenas resp. Wladilena per persunas u Leningrad (il num da Son Petersburg dal 1924 fin il 1991), Leninakan resp. Leninabad per lieus eran derasads dal temp sovietic. Sin Lenin va er enavos il num da l’asteroid Wladilena.

Lenin ed il terrur

Entaifer stgars set onns ha Lenin installà suenter la Revoluziun d’october l’emprim stadi da lavurants e da purs ed introducì uschia il socialissem en Russia. Per transfurmar la societad russa durant la guerra civila han ins fatg diever, sa referind a la revoluziun burgaisa franzosa, dal med dal terrur (terrur cotschen). Durant ils onns da guerra ha Lenin sustegnì quel senza restricziuns e schizunt pretendì d’al intensivar er cunter las resalvas ch’èn vegnidas fatgas valair a l’intern da la partida. Surtut durant la guerra civila ha il terrur cotschen ed alv dumandà milliuns d’unfrendas. Per blers istoriografs è quai stà motiv avunda da suttametter la persuna da Lenin ad ina critica cumplessiva, e quai tant pli ch’ins na chattia nagins indizis che Lenin avess insacura deplorà las unfrendas dal terrur cotschen. Lenin ha scrit il 1918:

«La burgaisia englaisa ha emblidà ses 1649, ils Franzos lur 1793. Il terrur è stà gist e legitim cura che la burgaisia al ha applitgà a sia favur cunter ils signurs feudals. Il terrur è però daventà monstrus e criminal en quel mument ch’ils lavurants e purs pitschens han gì la giagliardia d’al duvrar cunter la burgaisia. Il terrur è stà gist e legitim cura ch’el è vegnì applitgà per remplazzar ina minoritad sfruttanta tras in’autra minoritad sfruttanta. Il terrur è però daventà monstrus e criminal cura ch’ins al ha duvrà per cupitgar mintga minoritad sfruttanta. (...) La burgaisia imperialistica internaziunala ha mazzà en ‹sia› guerra 10 milliuns umans e struptgà ulteriurs 20 milliuns, e quai en ina guerra ch’è vegnida manada per decider schebain ils rubadurs englais u tudestgs duain dominar l’entir mund. Sche nossa guerra, la guerra dals supprimids e sfruttads cunter ils supprimiders e sfruttaders custa en tut ils pajais in mez u in entir milliun unfrendas, sche vegn la burgaisia a dir che las unfrendas da sia guerra sajan giustifitgadas, quellas da la nossa percunter in act criminal. (...) Ils represchentants da la burgaisia chapeschan bain che (...) la fin da la sclavaria [remartga: en ils Stadis Unids] haja valì la paina che l’entir pajais haja prendì sin sai lungs onns da guerra civila, accumpagnads – sco mintga guerra – da destrucziun, devastaziun e terrur. Uss però (...) na pon e vulan ils represchentants ed advocats da la burgaisia ed er betg ils socialists da refurma, ch’èn vegnids intimidads da la burgaisia e ch’han tema da la revoluziun, betg chapir che la guerra civila è necessaria e gista.»

– W.I. Lenin: Brief an die amerikanischen Arbeiter, 20 d’avust 1918.

Lingias da cuntinuitad da Lenin tar Stalin?

Ina dumonda ch’ha adina puspè interessà è quella, schebain i dettia ina cuntinuitad directa da Lenin al terrur dal stalinissem da pli tard. Suenter la mort da Lenin il 1924 ed ina tscherta perioda da ruaus dapi l’introducziun da la nova politica economica ha Stalin cumenzà a recurrer pli ferm a mesiras da forza. En las undas da purificaziun dals onns 1930 ha Stalin laschà umiliar ed executar l’entira garda revoluziunara dal 1918 sco per exempel Bucharin, Radek, Kamenev e Sinovjev. Almain areguard la moda e maniera da tractar l’atgna partida sa lascha quai interpretar sco ruptura da Stalin cun la tradiziun da la Revoluziun d’october e da Lenin. Ultra da quai sa lascha allegar che Lenin ha remplazzà la politica da l’autodeterminaziun dals pievels tras la politica da naziunalitads restrictiva dal stalinissem e ch’el ha per part revocà progress socials da la Revoluziun d’october. Da quest puntg da vista na fissan leninissem e stalinissem betg da metter a pèr.

Da l’autra vart sa fan però valair numerusas vuschs che constateschan che blers impurtants elements dal model da la societad totalitar da Stalin eran gia avant maun dal temp da Lenin, e quai senza ch’i sa mussas in cuntrasts fundamental tranter ils dus manaders areguard l’applicaziun dal terrur sco med per midar la societad. Numerus auturs, tranter quels Hannah Arendt, Karl Popper, Friedrich August von Hayek e Zbigniev Brzeziński, fan a Lenin la reproscha d’avair almain levgià gia avant la revoluziun la via dal sistem sovietic en il totalitarissem tras ses concept da la partida da cader elitara. Per Heinrich August Winkler è resortì da las midadas che Lenin ha mess ad ir durant e suenter la Revoluziun d’october «l’emprim reschim totalitar dal 20avel tschientaner». Er Wolfgang Leonhard conceda tuttavia che Lenin haja sustegnì e promovì durant la guerra civila il terrur sco med per tegnair a la pussanza ils bolschevics e ch’el haja agravà la terminologia marxistica cun metter en il center da la ‹dictatura dal proletariat› la suppressiun dals inimis e l’applicaziun da meds da violenza dictatorics. En l’ultima fasa da la guerra civila – pia gia avant la fin da quella – sa laschia però percorscher tar Lenin «ina clera vieuta» cun l’intenziun «da restrenscher il terrur ed ils organs da suppressiun». Quai haja culminà il mars 1922 en l’idea da vulair remplazzar la Tscheka tras tribunals politics statals. Tut en tut haja Lenin cumenzà ils onns 1920 e 1921 a considerar la Tscheka, il terrur e la paina da mort sco mesiras da cumbat ed instituziuns temporaras dal temp da la guerra civila, las qualas sajan d’abolir suenter la fin da quella.

Che Lenin saja però propi sa stentà suenter la fin da la guerra civila la primavaira 1921 da metter ad ir cun tutta energia las correcturas necessarias metta Manfred Hildermeier en dumonda. Entaifer la societad e la partida eran sa fatgas valair da quel temp adina dapli vuschs cunter il curs da la violenza politica. En rom da la sullevaziun da marinars a Kronstadt il 1921, la quala ins ha immediat abattì, han parts da l’atgna basa pretendì «da returnar tar la democrazia da cussegls». Ma a quai n’han ils manaders politics betg dà suatientscha: «Lenin e Trotzki n’han betg tratg en consideraziun da ristgar dapli democrazia, sco che quai era atgnamain vegnì mess en vista en rom da la Revoluziun d’october». Enstagl è la Tscheka – suenter ch’ins l’aveva schlià be per curt temp – vegnida reintroducida sut il num GPU ed ha survegnì enavos sias pli impurtantas plenipotenzas, numnadamain las depurtaziuns e la paina da mort. Uschia è la «defurmaziun fundamentala sco ierta da la Revoluziun d’october e da la guerra civila» sa mantegnida ed è vegnida transferida permanentamain en il nov urden statal.

Litteratura

• Angelica Balabanova: Lenin, oder: Der Zweck heiligt die Mittel. Dietz Verlag, Berlin 2013 (ediziun revedida da la translaziun dal 1961).
• Michael Brie: Lenin neu entdecken. Das hellblaue Bändchen zur Dialektik der Revolution & Metaphysik der Herrschaft. Hamburg 2017, ISBN 978-3-89965-734-0.
• Hélène Carrère d’Encausse: Lenin. Piper, Minca 2000.
• Louis Fischer: Das Leben Lenins. Transl. da l’american dad Irmgard Kutscher. Verlag Kiepenheuer & Witsch, Cologna/Berlin 1965.
• Anton Pannekoek: Lenin als Philosoph. En: Anton Pannekoek, Paul Mattick e.a.: Marxistischer Antileninismus. ça ira, Freiburg 1991, p. 59–153.
• Christopher Read: Lenin. New York/Abingdon 2005.
• Wolfgang Ruge: Lenin: Vorgänger Stalins; eine politische Biografie. Ed. da Wladislaw Hedeler. 1. ed., Matthes & Seitz, Berlin 2010, ISBN 978-3-88221-541-0.
• Victor Sebestyen: Lenin. Ein Leben. Rowohlt Berlin, Berlin 2017, ISBN 978-3-87134-165-6.
• Robert Service: Lenin: Eine Biographie. Beck, Minca 2000.
• David Shub: Lenin. USA 1948. (Germania: Limes Verlag Wiesbaden, 1957).
• Ruth Stoljarowa e Peter Schmalfuß (ed.): Briefe Deutscher an Lenin: 1917–1923. Dietz Verlag, Berlin 1990, ISBN 3-320-01320-3.
• Maria Uhlmann, Helga Neusser: Lenins Werk in deutscher Sprache. Bibliographie. Elav. da Maria Uhlmann e Helga Neusser. Editur: Institut für Marxismus-Leninismus beim ZK der SED, Berlin 1967.
• Hermann Weber: Lenin in Selbstzeugnissen und Bilddokumenten. Rowohlt, Reinbek 1970, ISBN 3-499-50168-6. (18. ed: 2004, ISBN 3-499-50168-6).
• Dmitri Wolkogonow: Lenin. Utopie und Terror. Econ, Düsseldorf e.a. 1994, ISBN 3-430-19828-3.

Colliaziuns

 Commons: Lenin – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• L’emprim tom da las ovras da Lenin en format pdf (tudestg) (2,80 MB)
• Reden, Schriften, Briefe und wissenschaftliche Studien Lenins, sin: mlwerke.de
• Marxists Internet Archive: Texts e cudeschs da Lenin en lingua tudestga
• Archiv da Lenin cun numerusas fotografias
• Lenin, V.I.: Brief an den Parteitag, sin: 1000dokumente.de