Maton

Questa pagina è scritta en sutsilvan.

Maton
Vischnanca politica
Maton
Vopna
Administraziun
Stadi	Svizra
Chantun	Grischun
Regiun	Viamala
President communal	Andreas Heggendorn
Territori
Autezza	1527 m s.m.
Surfatscha	15,13 km²
Populaziun	abitants (31 da december 2021)
Spessezza	3 ab./km²
Autras infurmaziuns
Numer postal	7433
Preselecziun	081
Numer UST	3708
Internet
Pagina-web uffiziala
Lexicon istoric retic

Maton (tudestg Mathon) e egna vischnànca politica agl cantùn Grischùn an Svizra. Ella s'oda tier igl zercel da Schons digl district digl Ragn posteriur.

Maton e igl zenter geografic a cultural da la Muntogna da Schons sura.

Geografeia

La vischnànca satgata a la Muntogna da Schons sen egna terassa a la spunda orientala digl Pez Bavregn agl vest da Donat. Da tut igl teritori comunal da passa 15 km² en 1'002 ha taragn cun guideia agricula, par la grànda part sco cualms (economeias d'alp). Ulteriuras 337 ha en taragn nunproductiv (bunameing me muntogna); 152 ha en curvatadas cun gòld a igl rest da 21 ha en taragn d'avdar.

Istorgia

La cuntrada e probavel avdada digl tains da brunz davent. Igl on 1938 ân ign cato fastizs somagliànts a quels cato a Donat ca darivan da gliez tains. Dasper quegl ân ign cato fossas digl 7avel tschantaner.

Antocen igl tains medival tardiv â igl gieu a la Muntogna da Schons egna cuminànza da purs libers, igls Libers sen la Muntogna, cun egn'aitgna dartgira bassa. Quella s'antupava a Partagn (tud. Parthein) sper Maton. Igl 9avel tschantaner vean numno agl «Urbari curretic digl bagns imperials» (Churrätisches Gutsurbar) egna ecclesia in Mentaune, ca corespunda probavel a la baselgia da S. Martegn a Ziràn. Digls 1204 vignan mazunos igls homines liberos de Saxammo. Digls 1428 ân igls da Schons saro egn cuntract da pasch cun Clavena.

Vapa

Blasonamaint: Sen fund cotschen egn zen an or (melen)

Tenor igl dascret digl vaschinadi sco «la vischnànca digls bùns zens».

Populaziùn

Demografeia

Svilup da la populaziùn
On	1780	1850	1900	1950	1970	2000	2005	actual
Avdànts	123	111	74	65	–	52	57	51

Lungaitgs

Igl lungaitg tradiziunal digls avdànts e igl rumàntsch sutsilvan. Antocen la savunda measadad digl 19avel tschantaner eara la vischnànca monolingua (1880 95% Rumàntschs). Antocen igls 1970 e la situaziùn linguistica restada stabla (1941 88%, 1970 90% Rumàntschs). Da lur'annà â'gl tras l'immigraziùn a la midada digl lungaitg egn svilup an favur digl tudestg. Digls 1990 antocen igls 2000 e sadublo igl diember da persùnas da lungaitg tudestg, dantànt c'igl diember digls Rumàntschs e tschasso par egna tearza. Schagea ca 82% digls avdànts capeschan rumàntsch, e oz igl tudestg igl sulet lungaitg ufizial. Tutegna sapreschainta la vischnànca sen la si'pagina d'internet ear par rumàntsch sutsilvan.

Derivanza a naziunalitad

Digls 57 avdànts igls 2005 earan tuts burghes svizers.

Atracziùns

La baselgia refurmada digl vaschinadi stat sut protecziùn da monumaints.

Parsunalitads

Igl cumponist da canzùns rumàntsch Tumasch Dolf (1889–1963) e naschieu a Maton.

Coliaziùns

Commons

Commons: Maton – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• Maton en il Lexicon istoric retic
• Pagina d'internet ufiziala da la vischnànca da Maton (an tudestg a rumàntsch sutsilvan)