Guaud

Tar in guaud (u ina selva) sa tracti d’ina part da la surfatscha da la terra ch’è cuverta cun plantas e che surpassa, tut tenor definiziun, ina cuvrida e grondezza minimala, uschia ch’i po sa sviluppar in clima da guaud specific.

Taiga boreala

Guaud maschadà

Guaud da feglia

Guaud d’arbaja subtropic

Guaud sitg tropic

Guaud tropic

Noziun

La noziun ‹guaud›, sco ch’ella vegn duvrada en il mintgadi, sa cuvra per gronda part cun las definiziuns sco ch’ellas vegnan proponidas dals secturs spezials che s’occupan da la tematica. Differenzas tranter las singulas definiziuns datti surtut a l’ur dal guaud, vul dir areguard la dumonda nua e co cunfinar quel da surfatschas e furmas da vegetaziun cunfinantas.

Per survegnir in maletg cumplessiv da las implicaziuns pussaivlas da la noziun ‹guaud›, èn oravant tut impurtants quatter aspects, ils quals pon mintgin cumpigliar surfatschas che na vegnissan tenor ils auters trais betg consideradas sco guaud:

• Aspect giuridic: Ord vista giuridica furma il guaud ina surfatscha ch’è definida tenor ils criteris fixads en la legislaziun da mintga pajais sco tal (en Svizra p.ex. la Lescha federala da guaud).
• Aspect economic: Guaud è la surfatscha che vegn utilisada sco zona da selvicultura. Tenor questa definiziun furman p.ex. surfatschas che servan sco curtins u a l’agricultura nagin guaud.
• Structura vegetativa: Sco criteri per definir in guaud sa lascha fixar in dumber minimal da plantas per unitad da surfatscha. Quai è surtut relevant en regiuns nunaccessiblas, nua che la cumpart da guaud vegn eruida cun agid da dronas resp. via satellit. La valur da plantas minimala che vegn fixada, influenzescha a moda decisiva las statisticas areguard la surfatscha da guaud globala. En connex cun cunvegnas da protecziun dal clima emprova savens er la politica da prender influenza sin ils parameters respectivs.
• Aspect ecologic: Il guaud cumpiglia biocenosas cun spezias ch’èn s’adattadas als facturs dal lieu specifics sco per exempel l’intensitad da la glisch reducida, il clima a l’intern dal guaud ed il terren da guaud. Tenor questa definiziun è la noziun guaud dependenta d’ina grondezza minimala per pudair garantir l’areal minimal che las spezias basegnan; questa surfatscha po esser bundant pli gronda che la surfatscha minimala tenor la definiziun giuridica.

Definiziuns da muntada internaziunala èn per exempel quella da l’Organisaziun da las Naziuns Unidas per l’alimentaziun e l’agricultura (FAO). Tenor quella cumpiglia la noziun ‹guaud› tant guauds natirals sco er plantaziuns cun ina cumpart minimala da la surfatscha da las curunas da las plantas da 10 % sin ina surfatscha d’almain 0,5 ha. Las plantas ston pudair cuntanscher (actualmain u en il futur) in’autezza minimala da 5 m. La noziun cumpiglia er surfatschas che servan a la protecziun da la natira (parcs natirals, territoris natirals protegids e.a.) e guauds cun intent agrar (p.ex. plantaziuns da protecziun cunter il vent, plantaschas da cautschuc u ruvers da corc). Da vart d’organisaziuns nunguvernamentalas vegn crititgà che la definiziun da la FAO cumpiglia er plantaschas sco per exempel d’eucaliptus ch’hajan ord vista ecologica quasi nagina valur.

Derasaziun dals guauds

Derasaziun da las cuntradas da guaud intactas

Tenor ina stimaziun fatga da la Scola politecnica federala Turitg datti en tut il mund radund 3040 milliardas plantas.

Dapertut sin il mund cumparan guauds en territoris cun ina quantitad da precipitaziuns minimala (la quala variescha tut tenor la temperatura). Plovi pli pauc, alura crescha al lieu dal guaud ina savanna sitga ubain ina steppa. En las autezzas u en climas fraids è surtut decisiva la durada da la perioda da vegetaziun. A partir d’ina tscherta autezza sur mar resp. grad da latituda è avant maun in cunfin dal guaud; da l’autra vart da quel na pro crescher pli nagin guaud ed èn be avant maun singulas plantas (struptgadas).

Il guaud sco ecosistem

Guauds èn ecosistems cumplexs. Tirond a niz a moda optimala las resursas avant maun, furman els l’ecosistem da la terra il pli productiv. Suenter ils oceans represchentan els il factur ch’ha la pli gronda influenza sin il clima global. Ils guauds èn la suletta furma da diever da la surfatscha da la terra ch’è abla da liar a moda effizienta dioxid carbonic e furman a medem temp ils pli impurtants producents dad oxigen. Ils guauds han pia in effect equilibrant areguard la bilantscha da substanzas globala. Ultra da quai furma la ritgezza da spezias dal guaud in pool da gens inappreziabel, la valur dal qual vegn adina dapli er renconuschì da vart da l’industria.

Entaifer las zonas da vegetaziun da la terra cumparan furmas da guaud specificas (las qualas pon esser surpostadas supplementarmain tras stgalims d’autezza). En ils territoris da cunfin da la vita, en cas da setgira u fradaglia extrema, fan ils guauds plaz a savannas, tundras u deserts. Ils territoris da guaud ils pli extendids dal mund èn ils guauds tropics enturn l’equator sco er ils guauds boreals da las regiuns fraidas fin tempradas en l’emisfera dal nord (Finlanda, Sibiria, Canada).

Il guaud sco ecosistem n’è nagina structura fixa ed omogena, mabain è suttamess – er senza influenza tras l’uman – a midadas cuntinuantas tant spazialas sco er temporalas. Uschia furman ils guauds selvadis (tant ils indigens sco er quels dal guaud tropic) a guardar pli precis in mosaic da diversas vegetaziuns. Ed areguard il svilup temporal pon ins constatar ch’i dovra – per exempel suenter in incendi – tschientaners fin ch’è sa sviluppada la quantitad da spezias (flora e fauna) cumpletta.

Sutdivisiun dals guauds tenor zonas da vegetaziun

Guauds da las tropas

Sche la quantitad da precipitaziuns è suffizienta (1800–2000 mm), sa furma en questas regiuns ina gronda varietad da guauds tropics, segnads da plievgia e tschajera. Surpassan questas surfatschas da guaud ina tscherta grondezza, èn quellas ablas – en rom da l’uschenumnada circulaziun da l’aua pitschna – da generar tras las svapuraziuns dal guaud ina gronda cumpart da l’umiditad basegnaivla.

Guauds tropics èn caracterisads d’ina creschientscha regulara durant l’entir onn. Ultra da quai furman els ils ecosistems da la terra segnads da la pli gronda varietad da las spezias. Radund 70 % da tut las spezias che vivan sin la terra vivan en la zona dal guaud tropic. Ina rolla decisiva per ina productivitad talmain auta furman ils terrens; la gronda part dals guauds tropics crescha sin in funs fitg nunfritgaivel (laterit) che n’arcuna strusch substanzas nutritivas.

En las autezzas creschan en quest clima ils guauds tropics da muntogna cun lur caracteristicas specificas. Ed en la zona da fluss e refluss da las costas tropicas creschan guauds da mangrovas segnads d’adattaziuns als moviments periodics da la mar ed a la salinitad.

Guauds da las subtropas

Savanna sitga

En las subtropas creschan, sut l’influenza da la midada da las stagiuns, ils guauds da monsun e da passat. Quels vegnan bagnads tras daratgadas che resultan da l’umiditad che vegn manada natiers dals vents respectivs. Quests guauds da la perioda da plievgia n’han nagina furma tipica, èn fitg variabels e sa sviluppan tut tenor la durada da la sitgira. Savens perdan els durant la perioda da sitgira marcantamain feglia.

En regiuns nua che la stagiun sitga dura pli ditg, creschan alura guauds en ils quals las plantas perdan dal tuttafatg la feglia. E là nua che las precipitaziuns èn anc pli bassas, suondan ils guauds da spinatscha, alura ils guauds da succulentas e la finala la savanna.

Guauds da la zona temprada chauda e miaivla

En la zona chauda creschan plantas e chaglias cun feglia dira; quella furma in’adattaziun a periodas da sitgira e resta l’entir onn vi da la planta (p.ex. macchia en la regiun da la Mar Mediterrana). En la medema zona creschan però er guauds da feglia da climas chaud-umids.

Alura suondan ils guauds da feglia e guauds maschadads. Tar ils guauds da feglia croda la feglia d’atun; quai sco er las guglias da las coniferas furma en questa zona ina protecziun cunter las relaziuns climaticas da la stagiun fraida.

Sco furmas da guaud spezialas en la part plitost frestga-umida da la zona temprada sa laschan considerar guauds che creschan sin terrens umids (ognas) e guauds da muntogna cun lur caracteristicas specificas. Vers regiuns pli fraids s’augmenta entaifer ils guauds maschadads successivamain la cumpart da las coniferas (plantas da guglias).

Guauds boreals

La zona da guauds da coniferas boreala, situada en la part fraida da la zona temprada, cumpiglia ina surfatscha da radund 1,4 milliardas ha (14 milliuns km²), quai che correspunda ad in terz da la surfatscha da guaud da l’entir mund. La zona climatica boreala tanscha fin al cunfin meridiunal da la tundra arctica ed ha in’extensiun nord-sid da 700 km en l’Europa ed en l’America dal Nord e da fin a 2000 km en la Sibiria. L’extensiun vest-ost cumpiglia l’entira Eurasia da la Norvegia fin Kamtschatka ed ultra da quai il Canada. I sa tracta pia dal territori da guaud serrà il pli extendì en tut il mund. Tranter las plantas domineschan qua laresch, pign, schember e tieu; dal guaud maschadà boreal fa però per exempel er part il badugn.

Natiralezza

Pli pauc che l’uman ha influenzà la cumposiziun da las spezias da plantas e pli fitg ch’in guaud correspunda a ses stadi natiral. Il medem sa lascha però er dir, independentamain da l’uman, areguard l’apport d’energia: Pli pauc ch’in guaud dependa en sia cumposiziun ed en l’organisaziun dals process da producziun biologics d’in apport supplementar d’energia (sper l’irradiaziun dal sulegl) e pli natiral che quel è.

Guauds intacts

Sco cuntrada da guaud intacta vegn designada ina zona da guaud natirala d’ina grondezza d’almain 50 000 ha e d’ina ladezza d’almain 10 km la quala è pli u main nunabitada, ecologicamain intacta e che na vegn betg tratga a niz a moda forestala e n’ha er betg servì ils ultims 30–70 onns ad auters intents industrials. Il concept da quests uschenumnads Intact Forest Landscapes, IFL vegn tgirà d’instituziuns sco Global Forest Watch e Greenpeace; las surfatschas vegnan surtut eruidas cun evaluar maletgs da satellit.

Guauds selvadis

Guaud selvadi en il sid da la Mar Caspica (Iran)

La furma la pli natirala insumma entaifer l’ecosistem guaud furma il guaud selvadi (er: guaud primitiv). Tenor la definiziun da l’Organisaziun da las Naziuns unidas per l’alimentaziun e l’agricultura (FAO) sa tracti tar quel da territoris da guaud che disponan d’ina vegetaziun natirala, ch’èn senza influenza umana vesaivla e dals quals la dinamica natirala sa sviluppa senza disturbis. En tut il mund correspundevan l’onn 2005 radund 36 % da tut ils guauds a quests criteris, als quals pon er correspunder guauds restabilids. La surfatscha dals guauds selvadis sa reducescha actualmain mintg’onn per radund 6 milliuns ha.

En la lingua dal mintgadi pens’ins en connex cun il guaud selvadi per il pli al guaud tropic; la noziun sa referescha però er a la taiga, al guaud da muntogna, a bostgaglia en tut il mund ed a bleras ulteriuras furmas da guaud.

Ils pli impurtants guauds tropics sa chattan en ils batschigls da l’Amazonas e dal Congo sco er en l’Asia dal Sidost. Al guaud tropic sa laschan attribuir radund 60 % dals guauds selvadis restants, 19 % als guauds da guglias boreals en la zona temprada fraida, ils ulteriurs 21 % sa repartan sin las ulteriuras zonas climaticas.

En l’Europa èn singuls relicts da guauds selvadis sa mantegnids en las Dinaridas (Balcan) sco er en las Carpatas (Rumenia, Ucraina e Slovachia). En ils guauds da muntogna da las Alps èn savens s’etablidas societads remplazzantas u han quels fatg plazza a pastgiras. Be en lieus strusch accessibels èn anc avant maun singuls relicts da guaud selvadi per propi, en Svizra è quai il cas en il chantun Sviz (Bödmerenwald), en il Chantun Vallais (Lac de Derborence) ed en il Grischun (Scatlè sper Breil).

In guaud maschadà cun caracteristicas da guaud selvadi sa chatta en il parc naziunal Białowieża, situà tranter la Pologna e la Bielorussia. Il fau verd – la planta caracteristica dal guaud selvadi sco ch’el era derasà en l’Europa Centrala – manca qua però, damai ch’il parc naziunal è situà ordaifer il territori da derasaziun da questa spezia. In guaud che correspunda pli u main a la societad da guaud natirala potenziala da l’Europa Centrala sa lascha percunter scuvrir a l’ur sidost dal territori da derasaziun dal fau verd, numnadamain en l’Iran en la regiun situada tranter la Muntogna da l’Elbrus e la Mar Caspica.

Guauds economics en accord u en dischaccord cun la natira

Sco guaud ch’è pli u main en accord cun la natira sa lascha designar in guaud economic che sa cumpona da populaziuns da plantas indigenas e sche la cumposiziun da quellas è dal tuttafatg u per gronda part natirala.

Guauds economics en dischaccord cun la natira èn segnads da spezias da plantas estras ubain da plantas che n’èn betg adattadas al lieu (sco per exempel monoculturas da pigns u lareschs en la bassa).

Plantaziuns

Plantaziuns furman il sistem da guaud il pli nunnatiral insumma. Quels consistan per ordinari d’ina suletta spezia da planta che crescha svelt (savens eucaliptus e tschertas spezias da tieus). Plantaziuns sa laschan considerar sco furma transitorica vers l’agricultura ed èn segnadas d’in’elavuraziun intensiva dal terren, dal diever da ladim e pesticids sco er d’in turnus fitg curt da savens main che 10 onns.

Las plantas derivan per ordinari da cultivaziuns e vegnan meglieradas cuntinuadamain. Plantaziuns èn segnadas d’ina rentabilitad relativamain auta da savens 15–20 %. En l’Europa Centrala datti be paucas plantaziuns; surtut en l’emisfera dal sid ha la selvicultura percunter savens lieu surtut u exclusivamain en furma da plantaziuns (resp. plantaschas). Da vart d’organisaziuns nunguvernamentalas vegnan talas plantaschas crititgadas fermamain: quellas n’hajan praticamain nagina muntada ecologica, fetschian donn a l’aua sutterrana e mainian a conflicts socials. Er a l’FAO vegn appellà d’adattar en quest senn sia definiziun da la noziun ‹guaud›.

Funcziuns dal guaud

Las funcziuns ch’il guaud ademplescha sa laschan da princip classifitgar en trais gruppas: las funcziuns economicas (niz economic), las funcziuns ecologicas (protecziun dal spazi da viver e da las basas d’existenza) e las funcziuns socialas (recreaziun/temp liber). Vegnan tut questas funcziuns ademplidas a medem temp, a moda suffizienta e senza sperdita da lur basa ed abilitad da regeneraziun, alura discurr’ins d’ina selvicultura persistenta.

Utilisaziun economica dal guaud

Construcziun en lain (aviez)

Entaifer l’utilisaziun economica dal guaud vegn fatg la differenza tranter:

• La producziun da lain per trair a niz quel sco material (lain da construcziun, furnitur da cellulosa) ubain sco funtauna d’energia (laina dad arder, zipladas, charvun da lain).
• L’utilisaziun intensiva tras l’economia agroforestala, surtut per gudagnar biomassa.
• Products dal guaud ultra da l’utilisaziun dal lain; quels pon servir per intent curativ u sco nutriment (p.ex. ervas medicinalas, coclas da guaud, nuschs-fau, chastognas u autras nuschs), ma er furnir material da diever (p.ex. il ruver da corc).
• Chatscha e tradiziunalmain er economia da muvel (p.ex. glogns sco pavel d’engrasch).

Las resursas da plantas – sco per exempel il lain – tutgan tar las materias primas che creschan suenter.

Svilup istoric

Dapi la preistorgia da l’uman (chatschaders e rimnaders) vegnan parts da l’ecosistem guaud tratgas a niz sco resursa natirala. Sper animals èn quai plantas selvadias (sco coclas, ervas, plantas da fibras u bulieus), secrets (sco rascha), pastgira en il guaud per pavlar animals da niz ubain laina morta sco material dad arder. Daspera è gia sa sviluppada baud l’utilisaziun da plantas vivas sco furnituras da material da construcziun e dad arder. Fin ch’han pudì vegnir tratgs a niz combustibels fossils, ha laina or dal guaud furmà la pli impurtanta funtauna d’energia. Pir a l’entschatta dal 18avel tschientaner è sa sviluppà sin fundament d’ina mancanza da laina chaschunada tras surexplotaziun l’economia forestala sco concept d’in’utilisaziun persistenta.

Problems ecologics da l’economia forestala

L’economia forestala presta servetschs (construcziun da vias da guaud) ed elavura bains (surtut laina da construcziun e dad arder), ils quals na ston però per ordinari betg vegnir pajads, saja quai ch’i manca ina basa legala ubain ch’i n’exista nagin martgà correspundent. Questa mancanza d’indemnisaziun pertutga per exempel la funcziun dal guaud d’arcunar CO₂ u sco reservuar da material genetic, ma er la funcziun da protecziun dal terren, da l’aria e da l’aua sco er da la biodiversitad. Ultra da quai po in’economia forestala intensiva chaschunar donns ecologics cun manar davent memia bler biomassa u cun retrair dal terren impurtantas substanzas nutritivas.

Funcziun da protecziun (ecologia)

Ils guauds furman in impurtant factur microclimatic:

Il guaud protegia en differenta moda il terren sin il qual el crescha cunter erosiun. Las curunas da las plantas ed ils divers plauns dal guaud reduceschan l’energia chinetica da daguts da plievgia e dal vent; e las ragischs stabiliseschan il terren e protegian quel er cunter erosiun tras il vent.

Sin terren spundiv ha il guaud in’impurtanta funcziun sco protecziun cunter moviments en massa geodinamics (lavinas, crudada da crappa e bovas).

Sper la protecziun da la forza erosiva da l’aua han ils guauds, sco accumulaturs d’aua, ina grond’impurtanza en connex cun la circulaziun da l’aua, la disponibilitad d’aua da baiver e da sauaziun. Guauds pon metter a disposiziun aua pli ditg ed en pli grondas quantitads che surfatschas libras cumparegliablas. La deflussiun a la surfatscha da l’aua da plievgia vegn franada; sumegliant ad ina spungia vegn l’aua arcunada en il terren ed er l’evapuraziun sa sbassa perquai che la vegetaziun dat sumbriva al terren (percunter crescha la transpiraziun).

Cun la funcziun da protecziun cunter immissiuns è manegià il fatg ch’il guaud filtrescha l’aria d’erosols da tuttas sorts sco er da substanzas toxicas u er da radioactivitad. Il medem vala per l’aua, la quala vegn nettegiada en medema moda.

Guauds furman in spazi da viver e lieu da retratga per bleras spezias d’animals. En quest senn ademplescha el er in’impurtanta funcziun en rom da la protecziun da la natira. Da l’autra vart po l’expansiun dal guaud – per exempel sche pastgiras alpinas na vegnan betg pli cultivadas – er periclitar spezias da plantas e d’animals che vivan be sin prads e pastgiras.

Il guaud sco regulatur dal clima

Tar la fotosintesa retiran las plantas verdas da l’aria dioxid carbonic (CO₂) ad alimenteschan persuenter quella cun oxigen (O₂). Il guaud lia il dioxid carbonic en sia biomassa, en tut il mund betg main che 862 milliardas tonnas (en la vegetaziun ed en il terren).

Damai che surtut il dioxid carbonic è responsabel per il stgaudament global, adempleschan ils guauds uschia in’impurtanta funcziun da protecziun da l’ambient. En rom da cunvegnas da protecziun da l’ambient internaziunalas han ils stadis er la pussaivladad da cumpensar ina part da lur emissiuns cun liar CO₂ en guauds (cf. survart).

Funcziun sociala: Territori da recreaziun e turissem

Spassegiar en il guaud

Muntada istoric-culturala

En differentas epocas da l’istorgia d’art ed istorgia da la litteratura ha il guaud adina puspè furmà in motiv popular. Uschia è il guaud in dals pli impurtants lieus d’acziun da mitus da differentas culturas sco er da ditgas e paraulas popularas. Surtut la romantica ha venerà il guaud sco simbol d’ina natira pittoresca, ma er dal misterius ed imperscrutabel. En las ovras da picturs sco Caspar David Friedrich u poets sco Joseph von Eichendorff è il guaud omnipreschent. Ma er en la litteratura pli nova ed en il film è il guaud adina puspè lieu d’acziun, e quai en funcziuns dramaturgicas fitg differentas che tanschan da l’idilla fin a la culissa sombra.

Muntada odierna

Cun il guaud èn colliads per l’uman aspects da sanadad e psicologics: Sco che mussan divers studis stiman visitaders l’aria schubra, las savurs vegnan resentidas sco empernaivlas e la canera che po chaschunar stress vegn mitigiada. Quai po per exempel gidar a sbassar la pressiun dal sang ed er avair in effect positiv sin il stadi psichic.

Sper la recreaziun en general sa servan ils umans er dal guaud per far sport (viandar, nordic walking, jogging, velo da muntogna, passlung e.a.). Regiuns sco il Guaud Nair èn schizunt sa spezialisadas sin in turissem da guaud e porschan ina vasta rait da sendas da viandar a lunga distanza.

Medemamain sa fatga in num ha la pedagogia da guaud. L’intent da quella è da render pli enconuschentas en la publicitad las funcziuns multifaras dal guaud e da promover ina relaziun emoziunala tar il guaud. Talas purschidas pon sa drizzar ad uffants da scolina e da scola, ma er a creschids (p.ex. en furma da sendas instructivas).

Funcziuns spezialas

Guauds furman ina part da l’ierta culturala. Els èn en lur furma odierna in element da nossa cuntrada e valan sco bain degn da protecziun. Da vulair transfurmar guaud en terren da bajegiar u d’auter diever è perquai be pussaivel excepziunalmain. Ed en cas che quai vegn concedì, ston per ordinari vegnir ademplidas prestaziuns cumpensatoricas che pon er cumpigliar emplantaziuns.

En tut il mund vegnan guauds mess sut protecziun sco spazi da viver per spezias da plantas e d’animals. Divers programs che servan a la protecziun da l’ambient vegnan er promovids per quest intent tras ils stadis industrials. En l’Europa Centrala pon quai esser guauds selvadis, ma er giuradas che dastgan, accumpagnadas da la scienza, puspè sa sviluppar a guauds selvadis.

La finala furman ils guauds er in object da perscrutaziun per scuvrir novas spezias e – per exempel per l’industria farmaceutica – per chattar novas substanzas activas per medicaments e.a.

Conflict tranter guaud e selvaschina

Spessezzas da selvaschina memia autas pon chaschunar donns da ruier. Tras quai na po il guaud betg sa regiuvinar sco che quai fiss giavischà ord vista ecologica ed economica. Cun rusignar a moda selectiva plantas preferidas po la selvaschina er reducir la diversitad da las spezias da plantas.

Svilup dals plantadis

Sut circumstanzas natiralas domineschan guauds dapertut là nua che la vegetaziun respectiva (plantas lainusas) po sa far valair envers autras plantas sco gramineas (fains). Talas cundiziuns chatt’ins sin las surfatschas da la terra en blers lieus sur grondas surfatschas. Disturbis dal svilup dal guaud han furmà da vegl ennà eveniments catastrofals sco incendis da guaud ed erupziuns da vulcans, ma er midadas dal clima sco las midadas tranter periodas chaudas e fraidas en il quartar. Analisas da pollen mussan co che las surfatschas da glatsch èn vegnidas populadas a la fin dal temp da glatsch successivamain tras differentas spezias da plantas ch’eran sa retratgas en refugis. Guauds pon ultra da quai vegnir disturbads tras animals. Uschia stgaffeschan elefants tras lur activitad per part destruinta vi da plantas ina cuntrada da fain cun singulas plantas, sco ch’ella è tipica per la savanna. En ils guauds boreals monotons da l’America e da l’Eurasia datti adina puspè disturbis tras la multiplicaziun en massa d’insects, ils quals chaschunan donns vi da las guglias u autras parts da la planta, uschia che las plantas moran entaifer curt temp sin grondas surfatschas.

Grond’influenza sin il svilup dal guaud ha surtut l’uman, e quai dapi l’entschatta da la civilisaziun. Surtut èn guauds vegnids runcads per gudagnar surfatschas da colonisaziun e d’agricultura. Pli tard è daventada impurtanta en l’Europa la funcziun dal guaud sco furnitur d’energia e da materia prima. La cuntrada da bostgaglia da la regiun da la Mar Mediterrana e la cuntrada segnada da la mancanza da guaud en ils pajais d’anteriuras naziuns da navigaturs dattan fin oz perditga da quest svilup. Tut en tut sa lascha l’aspect da la cuntrada ch’è usità oz en l’Europa, cun sia midada da cultira, prads, guauds ed abitadis, per ordinari manar enavos quasi dal tuttafatg sin l’activitad da l’uman. En ils pajais bainstants sa mida la cumpart dal guaud vi da l’utilisaziun dal terren oz mo pli a moda marginala.

Ordaifer l’Europa existan anc ozendi grondas surfatschas da guaud coerentas, las qualas sa reduceschan però mintg’onn per radund 13 milliuns ha, surtut en l’America Latina, il batschigl dal Congo e l’Asia dal Sidost (Indonesia, Malaisia).

Situaziun en Svizra

Guaud da guglias en Surselva

Radund in terz da la surfatscha da la Svizra è cuverta cun guaud. Quai è relativamain bler, sch’ins tira en consideraziun che grondas parts dal pajais na pon betg furmar guauds pervi da la topografia.

Areguard la reserva da lain per surfatscha sa chatta la Svizra cun 336,6 m³/ha schizunt sin l’emprim plaz en tut l’Europa. Cumbain che stemprads sco Vivian u Lothar han fatg gronds donns, è il guaud creschì ils ultims ventg onns per 4 % (situaziun dal 2011); quel s’extenda però surtut en la muntogna ed en autras posiziuns marginalas (terrens cun utilisaziun limitada). Il tagl da laina sa laschass anc augmentar considerablamain, ma è en blers lieus savens betg lucrativ avunda.

En las Alps adempleschan ils guauds in’impurtanta funcziun da protecziun cunter lavinas ed erosiun. Quests guauds da protecziun cumpiglian radund 10 % da la surfatscha dal guaud svizra e giaudan ina protecziun speziala.

Litteratura

• Hans Leibundgut: Der Wald als Erbe und Verpflichtung. Haupt, Berna e Stuttgart 1991, ISBN 3-258-04281-0.
• Peter Steiger: Wälder der Schweiz. Ott Verlag, Thun 1994, ISBN 3-7225-6205-8.
• Hannes Mayer: Wälder Europas. Fischer, Stuttgart e New York 1984, ISBN 3-437-30441-0.
• Hansjörg Küster: Geschichte des Waldes. C.H. Beck, Minca 2003, ISBN 3-406-50279-2.
• Wolfgang Bauer, Sergius Golowin, Herman de Vries, Clemens Zerling: Heilige Haine, Heilige Wälder. Saarbrücken 2005, Verlag Neue Erde, ISBN 3-89060-064-6.
• Viktoria Urmersbach: Im Wald, da sind die Räuber. Eine Kulturgeschichte des Waldes. Vergangenheitsverlag, Berlin 2009, ISBN 978-3-940621-07-8.
• Heinrich Hofmeister: Lebensraum Wald. Ein Weg zum Kennenlernen von Pflanzengesellschaften und ihrer Ökologie. Paul Parey, Hamburg e Berlin 1990, ISBN 3-490-17118-7.
• Albrecht Lehmann: Von Menschen und Bäumen. Die Deutschen und ihr Wald. Rowohlt, Reinbek bei Hamburg 1999, ISBN 3-498-03891-5.

Colliaziuns

 Commons: Guauds – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• Infurmaziuns davart il guaud e la selvicultura, sin: waldwissen.net
• Bayerische Landesanstalt für Wald und Forstwirtschaft: Wald ist unser Thema.
• Bundeszentrale für politische Bildung: Dossier Umwelt: Wald.
• Charta da la derasaziun dal guaud en tut il mund