Uniun europeica

L’Uniun europeica (UE) è ina federaziun da stadis europeics che dumbra actualmain (2020) 27 stadis commembers. La populaziun da l’entira UE munta a radund 450 milliuns abitants. Tar il martgà europeic che vegn furmà da tut ils stadis commembers sa tracti – mesirà vi dal product naziunal brut – dal pli grond martgà communabel en tut il mund.

Bandiera
Parola: «Unì en diversitad»
Stadis commembers	Austria, Belgia, Bulgaria, Cipra, Croazia, Danemarc, Estonia, Finlanda, Frantscha, Germania, Grezia, Italia, Lettonia, Lituania, Luxemburg, Malta, Pajais Bass, Portugal, Pologna, Republica da l'Irlanda, Rumenia, Spagna, Svezia, Slovachia, Slovenia, Tschechia, Ungaria
Cussegl europeic	Secretariat general: Brüssel
Cumissiun europeica	Sedia: Brüssel
Parlament europeic	Sedia: Strasbourg, Brüssel, Luxemburg
Banca centrala europeica	Francfurt
Surfatscha	4 132 796 km²
Abitants	447,1 miu.
Spessezza	102 abitants per km²
Munaida	euro (€)
Zona d'urari	da UTC -1 ad UTC +2 da -4 ad +4 cun zonas externas
Imni	Imni europeic (Oda a l’allegria)
Di da l’Europa	9 da matg
Linguas las pli derasadas	tudestg, franzos, englais, talian, polonais, spagnol, ollandais, grec, portugais, svedais
TLD d’internet	.eu

Suenter las experientschas or da las duas guerras mundialas, èn ils iniziants dal process europeic d’integraziun vegnids guidads da la voluntad d’impedir la guerra sco med politic. Per quest intent duevan ils stadis europeics collavurar adina pli stretgamain – l’emprim sin plaun economic e pli tard er sin plaun politic – e laschar vegnir lur entretschaments vicendaivels uschè stretgs ch’i daventia nunpussaivel da far guerra per schliar conflicts. Da quai è resortida ils onns 1950 l’emprima allianza da stadis europeics. En il decurs dals proxims decennis èn adina dapli pajais s’associads a quest’emprima communitad.

En il decurs da si’istorgia ha l’Uniun europeica odierna purtà differents nums: Il pass da fundaziun decisiv è succedì il 1957 cun ils Contracts da Roma ch’han mess ad ir la Communitad economica europeica. Dapi il Contract da Maastricht (1992) sa numna quella Communitad europeica e s’occupa er da champs politics che na concernan betg en emprima lingia dumondas economicas. E cun il Contract da Lissabon (2007) èn las singulas pitgas da la collavuraziun europeica vegnidas reunidas a l’Uniun europeica odierna. Quai è però be la vart giuridica e formala – en la pratica politica ed en la lingua da mintgadi èn ils nums respectivs gia sa fatgs valair pli baud: il num ‹Communitad europeica› successivamain a partir dal Contract da fusiun dal 1965/67 (ch’ha unì las organisaziuns dals Contracts da Roma sut la noziun superiura ‹Communitads europeicas›) ed il num ‹Uniun europeica› dapi il Contract da Maastricht dal 1992 (ch’ha definì las ‹trais pitgas da l’Uniun europeica›).

Dals 27 stadis da l’Uniun europeica furman 19 in’uniun economica e monetara. L’onn 2002 han ins introducì ina valuta communabla per quests pajais, l’euro. En rom dal spazi da libertad, segirezza e dretg collavuran ils stadis commembers en la politica da l’intern e da giustia. Entras la politica exteriura e da segirezza communabla sa stentan els da sa preschentar communablamain envers stadis terzs.

L’Uniun europeica ha furmà il 2016 en tut il mund il segund grond spazi economic tenor product interiur brut nominal (suenter ils Stadis Unids) e tenor product interiur brut cun resguardar la capacitad da cumpra (suenter la Republica Populara da la China). Sco federaziun da stadis furma ella il pli grond producent da bains e la pli gronda pussanza economica dal mund. Ils stadis commembers han in dals pli auts standards da viver dal mund, schebain ch’i dat entaifer l’Uniun europeica cleras differenzas tranter ils singuls stadis. En l’Index dal svilup uman èn vegnids qualifitgads il 2015 26 dals 28 commembers sco «fitg sviluppads».

Suenter l’extensiun a l’ost ils onns 2004 e 2007 è l’Uniun europeica confruntada, surtut pervi da la crisa da finanzas dal 2007 e la crisa da fugitivs dapi il 2015, cun ina sceptica creschenta da parts da la populaziun cunter il process d’unificaziun europeica. Quai è tranter auter sa manifestà en furma dal referendum da brexit dal 2016 ch’ha manà il favrer 2020 a l’extrada da la Gronda Britannia da l’Uniun europeica. Cun divers plans da refurma sa stenta l’UE da dar cuntrapais a questas tendenzas.

Istorgia

Dals sis stadis fundaturs a las Communitads europeicas da dudesch commembers

Sala e lieu da conferenza nua ch’èn vegnids segnads il 1957 ils Contracts da Roma

L’onn 1950 ha Robert Schuman, minister dals affars externs da la Frantscha, proponì la creaziun d’ina communitad da las industrias europeicas da charvun e d’atschal. A l’origin da questa proposta è stà il quità d’impedir l’industria d’armament naziunala. L’onn 1951, pia be sis onns suenter la fin da la Segunda Guerra mundiala, han la Belgia, la Republica Federala Tudestga, la Frantscha, l’Italia, il Luxemburg ed ils Pajais Bass segnà il contract da Paris e fundà uschia la Communitad europeica da charvun ed atschal.

Sis onns pli tard, il 1957, han ils dus contracts da Roma dà l’entschatta a duas ulteriuras communitads, la Communitad economica europeica (CEE) e la Communitad europeica da l’energia atomara (Euratom). La CEE è vegnida creada cun la finamira da stgaffir in martgà communabel, entaifer il qual dueva esser pussaivla la libra circulaziun da raubas, servetschs, chapital e forzas da lavur. L’Euratom dueva garantir in svilup communabel a favur d’in’utilisaziun paschaivla da l’energia atomara.

L’onn 1959 han ins cumenzà a reducir successivamain ils dazis entaifer la CEE. Stgars diesch onns pli tard, il prim da fanadur 1967, èn las trais organisaziuns d’enfin qua (Communitad europeica da charvun ed atschal, CEE ed Euratom) vegnidas reunidas sut il term general da las trais Communitads europeicas. In onn pli tard è entrada en vigur l’uniun da duana. Quella ha dismess ils dazis per il traffic commerzial a l’intern da la CEE e fixà ina tariffa da dazi communabla per il commerzi cun stadis terzs.

Il december 1969 han ins decidì d’instradar in’uniun economica e monetara. Cun limitar la fluctuaziun dal curs da stgomi è suandà il 1972 in emprim pass en direcziun d’ina valuta communabla.

Il 1973 èn s’associads il Danemarc, l’Irlanda e la Gronda Britannia als sis stadis fundaturs. L’onn precedent aveva il pievel norvegiais percunter refusà d’aderir a las Communitads europeicas.

L’ulteriur svilup fin il 1990

Il 1978 è crudada la decisiun areguard il sistem da valutas europeic ch’ha manà ad in’ulteriura unificaziun en direcziun da l’uniun monetara. Ed il 1979 ha gì lieu in pass da democratisaziun cun laschar eleger il Parlament europeic directamain tras il pievel.

Il 1981 è la Grezia daventada il 10avel commember; il 1986 èn vegnids vitiers la Spagna ed il Portugal. Quests stadis avevan per part gia empruvà dapi lung temp da s’avischinar a las Communitads europeicas. Pervi da lur regenzas autoritaras n’eran els però betg vegnids admess; quai è pir stà pussaivel suenter avair instradà vasts process da democratisaziun. Ils dudesch stadis dal 1986 dumbravan ensemen gia 340 milliuns abitants (en cumparegliaziun cun radund 240 milliuns dals Stadis Unids da l’America).

Sper las singulas staziuns d’integraziun han las Communitads europeicas però adina puspè stuì vegnir a frida cun fasas da stagnaziun. Gia ils onns 1950/60 aveva tranter auter il plan d’ina communitad da defensiun europeica fatg naufragi pervi dal veto da la Frantscha sut Charles de Gaulle. E durant ils onns 1980 èsi surtut stà la Gronda Britannia sut Margaret Thatcher ch’ha franà ulteriurs pass d’integraziun.

In’impurtanta etappa en l’istorgia da l’integraziun europeica ha furmà l’Acta unica europeica ch’è entrada en vigur il prim da fanadur 1987. Quest’acta ha rinforzà las incumbensas da las Communitads europeicas ed accelerà la realisaziun da la fiera interna dals 12 pajais da la CEE. Dapi lura vegnan las trais Communitads europeicas administradas d’instituziuns communablas – Cumissiun, Cussegl dals ministers, Parlament europeic, Curt da giustia e Curt da quint – ed ins discurriva gia da quel temp, per simplifitgar e per disa, sulettamain da la «Communitad europeica» (che dueva purtar quest num uffizialmain pir dapi il 1992).

L’onn 1990 han gì lieu emprimas contractivas tranter la Communitad economica europeica e l’Associaziun europeica da commerzi liber per furmar in spazi economic communabel. Anc il medem onn han ins inizià l’emprim stgalim vers il Spazi economic europeic (SEE).

Dal Contract da Maastricht a l’introducziun da l’euro

La fin da la confruntaziun tranter vest ed ost l’onn 1990 ha puspè dà nov schlantsch al process d’integraziun: l’october 1990, suenter la reuniun tudestga, è l’anteriura Republica democratica tudestga daventada automaticamain ina part da la Communitad europeica.

Ils 7 da favrer 1992 han ins segnà a Maastricht il contract davart la fundaziun da l’uniun economica e monetara. La Communitad economica europeica è vegnida renumnada Communitad europeica (CE). A medem temp èn la Communitad europeica, la collavuraziun sin ils champs da la giustia e dal dretg penal sco er la politica da l’exteriur e da segirezza communabla vegnidas definidas sco las trais pitgas da l’Uniun europeica.

A partir dal 1993 è sa furmà il martgà naziunal europeic. Entaifer quel vala il princip da la libra circulaziun da persunas, rauba, servetschs e chapital. Il 1995 èn l’Austria, la Finlanda e la Svezia daventads commembers da l’Uniun europeica. La Norvegia ha danovamain votà cunter l’adesiun.

Il mars 1995 è entrada en vigur la Cunvegna da Schengen. Quai ha muntà che las controllas da cunfin entaifer ils stadis da l’UE – cun excepziun da l’Irlanda e da la Gronda Britannia – èn crudadas davent.

L’onn 1998 ha la Banca centrala europeica cumenzà cun sia lavur. Il 1999 han ins duvrà l’emprima giada l’euro a la bursa sco valuta virtuala; il 2002 è l’euro lura daventà il daner contant en indesch stadis da l’Uniun europeica.

L’engrondiment vers ost

Per l’integraziun dals anteriurs stadis dal bloc da l’ost han ils stadis commembers da l’Uniun europeica fixà il 1993 ils uschenumnads criteris d’adesiun da Copenhagen. Cun quels han ins declerà la libertad, la democrazia, il stadi da dretg, ils dretgs umans e las libertads fundamentalas dals burgais sco valurs da basa da l’Uniun e sco premissas centralas per aderir a quella.

Il prim da matg 2004 hai dà l’engrondiment il pli grond en l’istorgia da l’Uniun europeica: Otg pajais da l’Europa Centrala e da l’Europa da l’Ost sco er Malta e Cipra (facticamain: la part greca situada en il sid da l’insla) èn daventads commembers da l’UE. Tgi avess pensà avant il 1990 che l’Estonia, la Lettonia, la Lituania, la Pologna, la Slovachia, la Slovenia, la Tschechia e l’Ungaria daventassan in di commembers da l’UE? Quest’extensiun ha signifitgà definitivamain la fin da la divisiun da l’Europa e da la Guerra fraida. Grazia a l’extensiun vers l’ost è l’UE s’augmentada per 75 milliuns abitants e 740 000 kilometers quadrat ed ha cumpiglià en tut 25 stadis.

L’october 2004 han ils schefs da stadi e da la regenza segnà a Roma in’emprima proposta per ina constituziun europeica. Il 2005 è questa constituziun però vegnida refusada en rom da referendums en Frantscha ed en ils Pajais Bass.

Il prim da schaner 2007 èn suandads la Rumenia e la Bulgaria sco 26avel e 27avel stadi commember. Ed il prim da fanadur 2013 è la Croazia daventada il 28avel stadi commember da l’Uniun europeica.

Lissabon 2007 – la via a l’Uniun europeica odierna

En la lingua da mintgadi discurr’ins gia dapi il Contract da Maastricht dal 1992 da l’«Uniun europeica». Il 1992 han ins numnadamain segnà il «Contract davart l’Uniun europeica». Quel ha furmà il pli grond pass d’integraziun europeica dapi la fundaziun da las Communitads europeicas ils onns 1950/60 ed ha definì l’Uniun europeica sco furma da collavuraziun surordinada che collia – sco gia menziunà survart – la Communitad europeica, la collavuraziun sin ils champs da la giustia e dal dretg penal sco er la politica da l’exteriur e da segirezza communabla.

En rom d’ulteriurs contracts da refurma èn vegnidas schlargiadas las cumpetenzas supranaziunalas da l’UE (Amsterdam 1997, Nizza 2001). A medem temp han ins inizià il process da democratisar las instituziuns communablas. Damai ch’igl aveva dà il 2005 referendums en Frantscha ed en ils Pajais Bass cunter ina constituziun europeica, han ins alura fatg il Contract da Lissabon. En quel èn bain vegnids integrads ils elements constituziunals centrals, però cun reveder il Contract dal 1992 e betg cun remplazzar quel dal tuttafatg tras ina constituziun, sco che quai era stà previs oriundamain. En rom dal Contract da Lissabon han ins er fusiunà la Cuminanza europeica e l’Uniun europeica ed integrà en quest’ultima la collavuraziun sin ils champs da giustia e da politica da l’exteriur. Dapi lura sa numna la Cuminanza europeica pia er de jure «Uniun europeica».

Dapi il Contract da Lissabon dispona l’Uniun europeica ultra da quai d’in’atgna persunalitad giuridica e posseda uschia il dretg da discurrer e d’avair invista en las Naziuns unidas.

Sfidas actualas

L’Uniun europeica è sa furmada cun l’intent d’impedir ch’ils stadis europeics mettian ad ir in cunter l’auter acziuns da guerra per cuntanscher intents politics. Quest’obligaziun centrala ha l’Uniun europeica ademplì fin oz. Ma en l’ulteriur svilup da l’Uniun èn dumondas economicas e socialas, sco er la participaziun politica a l’intern e la dumonda d’ina politica exteriura cuminaivla daventadas adina pli impurtantas. La crisa da l’euro dal 2010, la decisiun da la Gronda Britannia d’extrar da l’Uniun europeica (zercladur 2016; entrada en vigur il favrer 2020), las differentas undas da migraziun dals ultims onns e la guerra en l’Ucraina dapi il 2014/2022 mussan che l’Uniun europeica vegn adina puspè a stuair sa definir da nov tegnend quint dals svilups actuals.

Geografia

Tut en tut cumpiglia il territori statal dals stadis commembers actuals (2020, senza GB) ina surfatscha da 4 132 796 km². Sin la terra franca europeica han ils stadis cunfins exteriurs cun en tut 17 stadis betg commembers.

Al territori da l’Uniun europeica appartegnan ordaifer l’Europa

• ils tschintg departaments d’ultramar franzos Guayana Franzosa, Guadeloupe e Martinique en l’America, Mayotte e Réunion en l’Africa sco er la Collectivité d’outre-mer Saint-Martin,
• las Inslas Canarias sco er Ceuta e Melilla a la costa marocana (sco part da la Spagna),
• Madeira e las Azoras (sco part dal Portugal),
• la Republica da la Cipra situada en l’Asia.

Topograficamain è l’Uniun europeica sparpagliada fermamain. Ella cumpiglia intginas peninslas pli grondas sco la Peninsla Iberica, la Peninsla da las Apenninas, parts da la Peninsla Scandinava e da la Peninsla dal Balcan sco er peninslas pli pitschnas sco la Bretagna e Jütland. Las pli grondas da las numerusas inslas furman l’Irlanda, Sicilia e Sardegna.

Pervi da moviments colliads cun la tectonica da plattas èn sa furmadas muntognas sco las Alps, las Pireneas, las Apenninas e las Carpatas. La subducziun da la platta continentala africana sut quella europeica maina en tschertas regiuns ad in vulcanissem activ.

Il pli aut punct da l’Uniun europeica furma il Mont Blanc (4810 meters sur mar), situà en las Alps tranter l’Italia e la Frantscha; il punct il pli bass sa chatta en ils Pajais Bass en la vischnanca Zuidplas (7 meters sut il nivel da la mar).

En ils stadis commembers vivan tut en tut radund ina mesa milliarda umans. En la gronda part dals pajais stagnescha u sa sbassa il dumber da la populaziun indigena; l’immigraziun tegna il dumber da la populaziun sin in nivel pli u main constant.

Stadis commembers

Ils suandants 27 stadis èn commembers da l’Uniun europeica (en successiun alfabetica, situaziun dal prim da favrer 2020):

Stadis commembers (blau) e candidats (oransch), situaziun dal 2020

Austria Belgia Bulgaria Cipra Croazia Danemarc Estonia Finlanda Frantscha Germania Grezia Italia Lettonia Lituania

Luxemburg Malta Pajais Bass Portugal Pologna Republica da l'Irlanda Rumenia Spagna Svezia Slovachia Slovenia Tschechia Ungaria

Sistem politic

Il sistem politic da l’Uniun europeica cumpiglia tant elements interguvernamentals (Cussegl europeic e Cussegl da l’Uniun europeica) sco er elements supranaziunals (tut las ulteriuras instituziuns). Ils organs principals sa laschan tuttavia metter en relaziun cun la legislativa e l’executiva dals singuls stadis naziunals.

Per far la cumparegliaziun cun la Svizra: il Parlament europeic represchenta il pievel e correspunda al Cussegl naziunal da la Svizra; il Cussegl da l’Uniun europeica fa valair ils interess dals singuls stadis ed ha en quest senn ina funcziun sco en Svizra il Cussegl dals chantuns. Ensemen furman il Parlament europeic ed il Cussegl da l’Uniun europeica la legislativa. La Cumissiun europeica percunter ha da represchentar l’Uniun europeica independentamain dals interess dals singuls stadis commembers. En questa funcziun sco er areguard las incumbensas executivas sa lascha quest gremi cumparegliar en Svizra cun il Cussegl federal.

Las singulas instanzas

Cussegl europeic

L’onn 1974 han las scheffas ed ils schefs da stadi dals stadis commembers decidì da sa reunir regularmain; da quai è resultà il Cussegl europeic. Quest cussegl fixescha las finamiras e las directivas politicas generalas da l’Uniun europeica sco per exempel il sistem monetar europeic, la finanziaziun da las incumbensas communablas, la politica agrara u er la recepziun da novs commembers. En l’ulteriura procedura da legislaziun da l’Uniun europeica n’è il Cussegl europeic percunter betg involvì.

Las decisiuns dal Cussegl europeic vegnan prendidas «en consens», pia unanimamain. Da las sedutas dal Cussegl europeic prenda er part la presidenta u il president da la Cumissiun europeica, dentant be a moda consultativa. Il Cussegl europeic sa raduna almain quatter giadas l’onn, per regla a Brüssel.

Cussegl da l’Uniun europeica

Il Cussegl da l’Uniun europeica – er numnà Cussegl da las ministras e dals ministers u simplamain Cussegl – furmava oriundamain l’organ da decisiun central e l’organ legislativ da l’Uniun europeica. En rom da las stentas da democratisar l’Uniun europeica è sa sviluppà en il decurs dals davos onns il Parlament europeic ad in segund organ legislativ cun dretgs quasi eguals a quels dal Cussegl.

Commembras e commembers dal Cussegl da l’Uniun europeica èn las ministras ed ils ministers dals stadis commembers. Sia cumposiziun variescha tenor las tractandas, dentant vala il Cussegl dals ministers da l’exteriur sco la delegaziun la pli impurtanta. Il Cussegl po dentant er sa cumponer dals ministers d’agricultura, finanzas, transport, economia u fatgs socials dals stadis commembers.

Il Cussegl da l’Uniun europeica vegn presidià en roda da mintga stadi commember per ina durada da sis mais. Il Cussegl ha sia sedia a Brüssel, las sesidas han per part er lieu a Luxemburg.

En cunvegnientscha cun il Parlament europeic decida il Cussegl davart las propostas elavuradas da la Cumissiun. Ils ministers delegads dals stadis commembers prendan lur decisiuns u a l’unanimitad u cun ina maioritad qualifitgada. La procedura da votaziun è concepida da maniera ch’ils stadis gronds na pon betg maiorisar sistematicamain ils stadis pitschens.

Parlament europeic

Survista dals organs da l’Uniun europeica

Las delegadas ed ils delegads da quest parlament professiunal vegnan elegids directamain da las burgaisas e dals burgais dals stadis commembers per tschintg onns. En il process legislativ da l’Uniun europeica preschenta il Parlament ubain ina posiziun consultativa u bain ha – en spezial dapi il Contract da Lissabon dal 2009 – la medema cumpetenza da decider sco il Cussegl da las ministras e dals ministers.

En il Parlament europeic n’existan naginas secziuns naziunalas, mabain sulettamain fracziuns politicas, en las qualas las deputadas ed ils deputads dals divers stadis cun sumegliantas posiziuns politicas s’uneschan (p. ex. la fracziun socialista, la fracziun da la partida populara europeica u la fracziun liberaldemocratica). Las elecziuns sco talas vegnan dentant manadas tras a nivel naziunal. Il dumber da las deputadas e dals deputads sa drizza tenor la grondezza dal stadi. Stadis pli pitschens han dentant in dumber da sedias surproporziunal per pudair correspunder a la situaziun politica a nivel naziunal.

Il Parlament europeic sa raduna mintga mais per quatter dis a Strasbourg; ulteriuras sesidas (da cumissiun, per part er plenaras) han lieu a Brüssel. Questa moda da pendular tranter dus lieus da lavur vegn adina puspè crititgada, betg il davos er da las delegadas e dals delegads sezs.

Cumissiun europeica

La Cumissiun europeica furma l’executiva da l’Uniun europeica. Ella ha sco suletta la cumpetenza da prender iniziativas per crear nov dretg cuminaivel ed ella surveglia ch’il dretg da l’Uniun europeica vegnia observà dals stadis commembers. La Cumissiun consista bain d’in represchentant da mintga stadi commember; ma ella ha da represchentar ils interess da l’Uniun europeica, lavura pia en tutta independenza tant da lur regenzas sco er dal Cussegl. Sulettamain il Parlament europeic po provocar ina demissiun en bloc da la Cumissiun.

La Cumissiun europeica sa raduna ina giada per emna. En emprima lingia surveglia ella ch’ils contracts da basa da l’Uniun europeica vegnian resguardads. Sch’in stadi na sa suttametta betg a questas ordinaziuns, sa drizza la Cumissiun a la Curt da giustia e surveglia silsuenter l’applicaziun dals acts giuridics. In’autra funcziun impurtanta è la surveglianza da las clausulas da protecziun che permettan excepziuns transitoricas da las reglas dals contracts en cas che questas reglamentaziuns portan difficultads particularas per in dals stadis commembers.

Entaifer la Cumissiun surpiglia mintga cumissari in ressort, cumparegliabel als ministers entaifer las regenzas dals stadis commembers. Il president da la Cumissiun ha ina funcziun centrala entaifer las instituziuns da l’Uniun europeica, eguala a quella dal schef da la regenza a nivel naziunal. In’administraziun da ca. 23 000 funcziunaris, installada per gronda part a Brüssel e per ina pitschna part a Luxemburg, lavura per ordra da la Cumissiun. Ella è sutdividida en passa 20 direcziuns generalas. Cumpareglià cun l’administraziun en ils singuls stadis naziunals n’è l’administraziun da l’Uniun europeica betg fitg gronda.

Curt da giustia da l’Uniun europeica

La Curt da giustia da l’Uniun europeica cun sedia a Luxemburg è l’instanza giuridica suprema da l’Uniun europeica. Ella ha l’incumbensa da proteger il dretg da l’Uniun europeica cur ch’ils contracts cuminaivels vegnan applitgads ed interpretads.

Sch’in stadi commember surpassa quests contracts, per exempel cun violar las reglas da la circulaziun libra da bains industrials u agriculs, alura avra la Cumissiun in’inquisiziun e fa a savair al stadi pertutgà las mesiras necessarias per regularisar la situaziun. Sch’in stadi na sa suttametta betg a questas ordinaziuns, sa drizza la Cumissiun a la Curt da giustia. La sentenzia da questa curt è lianta tant per il stadi commember sco er per las instituziuns. Da l’autra vart po er in stadi commember appellar a la curt cunter decisiuns da la Cumissiun.

Dapi il 1989 exista supplementarmain in tribunal d’emprima instanza, il Tribunal europeic. Omadus Tribunals cumpiglian mintgamai almain in derschader da mintga stadi commember.

Banca centrala europeica

La Banca centrala europeica ha sia sedia a Francfurt a.M. Ella è l’instanza monetara communabla dals stadis commembers da l’Uniun europeica. Ensemen cun las bancas centralas dals singuls stadis furma ella il Sistem europeic da las bancas centralas. Dapi il Contract da Lissabon posseda la Banca centrala europeica formalmain il status d’in organ da l’Uniun europeica.

Curt da quint

La Curt da quint controllescha che las entradas ed expensas sajan correctas e correspundian a las leschas da l’Uniun europeica. Ella po er extender sias examinaziuns sin ils stadis commembers, uschè lunsch che quels han funcziuns cun effect per il quint da l’Uniun europeica (p. ex. l’incasso da duanas). La Curt da quint ha sia sedia a Luxemburg.

Procedura da legislaziun

Cunfin da Schengen avert tranter l’Austria e la Germania

La Cumissiun europeica funcziunescha tenor il princip da collegialitad. Ella sto pia prender las decisiuns, confidadas ad ella tenor ils contracts, sco gremi e na po betg delegar la cumpetenza a l’in u l’auter da ses commembers.

Avant che fixar las directivas d’ina politica, saja quai en il sectur da l’agricultura, dal svilup regiunal, da la perscrutaziun u en mintg’auter sectur da sia cumpetenza, dumonda la Cumissiun ils avis dals tschertgels interessads.

Il project decidì da la Cumissiun vegn alura debattà en il Parlament europeic e silsuenter en il Cussegl da l’Uniun europeica. Quests dus gremis emprovan – sche necessari cun adattar en pliras lecturas la proposta da lescha – da chattar in cumpromiss che po vegnir acceptà dad omaduas chombras.

Finanzas

Per finanziar las expensas posseda l’Uniun europeica agens meds che sa cumponan da contribuziuns dals stadis commembers e – per ina pli pitschna part – da duanas d’import al cunfin exteriur da l’Uniun europeica. Ils daners che vegnan sbursads dals stadis derivan d’ina cumpart da la taglia sin la plivalur e da contribuziuns directas. Questas contribuziuns vegnan calculadas en proporziun tar il product naziunal brut dals singuls stadis.

Il 2009 disponiva l’Uniun europeica d’in budget da bun 130 milliardas euros. Radund 45 % da quests meds finanzials èn vegnids duvrads per il fonds da structura e da coesiun, 43 % per la politica agrara communabla, 6 % per mesiras a l’exteriur (per exempel per projects d’agid a pajais en svilup) ed 1 % per la segirtad ed il cumbat cunter la criminalitad. Il rest da radund 5 % è vegnì duvrà per l’administraziun da l’Uniun europeica. Questa survista mussa che radund 90 % dals meds finanzials van puspè enavos en ils stadis commembers. Quai succeda dentant tenor criteris ch’emprovan d’egualisar las differenzas economicas e structuralas da las singulas regiuns, uschia che singuls stadis retschaivan dapli che quai ch’els impundan e viceversa.

Perspectivas

La maschaida singulara da caracteristicas structuralas tant supranaziunalas sco er interguvernamentalas ha adina puspè fatg vegnir en la critica l’Uniun europeica e ses organs. Medemamain sa laschan deducir da la furma da l’uniun perspectivas divergentas areguard ses svilup futur.

In dals puncts da discussiun furma la dumonda, quant stretga che l’uniun tranter ils stadis commembers duaja esser, pia quantas cumpetenzas che duain restar al nivel dals stadis naziunals e tge grad da suveranitad che duaja vegnir transferì da quels a las structuras supranaziunalas. D’ina vart stat qua – per allegar ils piuniers da l’emprim’ura – la visiun da Churchill dals stadis unids da l’Europa (analog als Stadis Unids da l’America), da l’autra vart in’Europa dals pajais naziunals en il senn da de Gaulle. Er il politolog Zielonka vesa en il process d’integraziun da l’Uniun europeica tant elements d’in stadi central sco er d’in imperi neomedieval policentric en il senn dal Sontg Imperi roman.

In ulteriur tema che dat adina puspè da discutar è la dumonda suenter la legitimaziun democratica dals organs da represchentaziun e da decisiun da l’Uniun europeica. Sin la critica d’in deficit da democrazia instituziunal han ins reagì cun diversas refurmas (t.a cun rinforzar la posiziun dal Parlament europeic); ma la problematica fundamentala n’è tras quai betg schliada e las vuschs criticas n’èn betg stulidas.

Svilups ed eveniments dals ultims onns ch’han furmà per l’Uniun europeica situaziuns da crisa, ma ch’han er animà la discussiun davart la structura futura da quella, èn stads la crisa da finanzas dapi il 2007, la crisa da fugitivs dapi il 2015, il referendum da brexit da la Gronda Britannia il 2016, la crisa da corona dapi l’entschatta dal 2020 e la guerra en l’Ucraina dapi il 2014/2022.

Incontestads èn percunter ils merits da l’Uniun europeica a favur da la reconciliaziun en l’Europa suenter las guerras mundialas e da la reuniun dad ost e vest suenter la fin da la Guerra fraida. Per quest engaschament han ins surdà il 2012 a l’Uniun europeica il Premi Nobel da la pasch.

Litteratura

Ovras da survista

• Ruth Reichstein: Die 101 wichtigsten Fragen – Die Europäische Union. (C.H.Beck Paperback, tom 7034), 4. ed. amplifitgada, C.H. Beck, Minca 2016, ISBN 978-3-406-68396-1.
• Werner Weidenfeld: Die Europäische Union. 3. ed. actualisada, UTB / Fink, Minca 2013, ISBN 978-3-8252-3986-2.
• Andreas Wehr: Die Europäische Union. 2. ed. actualisada, Papyrossa, Cologna 2015, ISBN 978-3-89438-498-2.

Politologia

• Hans-Jürgen Bieling: Die Globalisierungs- und Weltordnungspolitik der Europäischen Union. VS Verlag für Sozialwissenschaften, Wiesbaden 2010, ISBN 978-3-531-17303-0.
• Sven Bernhard Gareis, Gunther Hauser, Franz Kernic (ed.): The European Union – A Global Actor? Opladen, Berlin e.a. 2013, ISBN 978-3-8474-0040-0.
• Jürgen Hartmann: Das politische System der Europäischen Union. Eine Einführung. 2. ed. actualisada, Campus, Francfurt a.M. 2009, ISBN 978-3-593-39025-3.
• Ulrike Jureit, Nikola Tietze (ed.): Postsouveräne Territorialität. Die Europäische Union und ihr Raum. Hamburger Edition, Hamburg 2015, ISBN 978-3-86854-287-5.
• Claus Offe: Europa in der Falle. Berlin 2016.
• Jürgen Rüttgers, Frank Decker (ed.): Europas Ende, Europas Anfang. Neue Perspektiven für die Europäische Union. Francfurt a.M./New York 2017.
• Wolfgang Wessels: Das politische System der Europäischen Union. VS Verlag, Wiesbaden 2008, ISBN 978-3-8100-4065-7.
• Jens Wissel: Staatsprojekt Europa. Grundzüge einer materialistischen Theorie der Europäischen Union. Münster 2015, ISBN 978-3-89691-859-8.
• Jan Zielonka: Europe as Empire: The Nature of the Enlarged European Union. Oxford University Press, Oxford 2006, ISBN 978-0-19-929221-9.

Istorgia

• Wilfried Loth: Europas Einigung. Eine unvollendete Geschichte. Campus, Francfurt a.M. 2014, ISBN 978-3-593-50077-5.
• Guido Thiemeyer: Europäische Integration. Motive, Prozesse, Strukturen. Böhlau / UTB, Cologna 2010, ISBN 978-3-412-20411-2.

Scienza dal dretg

• Manfred A. Dauses (ed.): Handbuch des EU-Wirtschaftsrechts. 24. ed., Beck, Minca 2009, ISBN 978-3-406-44100-4.
• Dieter Grimm: Europa ja – aber welches? Zur Verfassung der europäischen Demokratie. Minca 2016.
• Stephan Keiler, Christoph Grumböck (ed.): EuGH-Judikatur aktuell. Linde, Vienna 2006, ISBN 3-7073-0606-2.
• Marcel Haag, Roland Bieber, Astrid Epiney: Die Europäische Union: Europarecht und Politik. 11. ed., Nomos, Banden-Baden / Helbing Lichtenhahn, Basilea 2015, ISBN 978-3-8487-0122-3.

Politica

• Daniel Cohn-Bendit, Guy Verhofstadt: Für Europa. Ein Manifest. Translatà da Philipp Blom. Hanser, Minca 2012, ISBN 978-3-446-24187-9.
• Ulrike Guérot: Warum Europa eine Republik werden muss!: Eine politische Utopie. Dietz, Bonn 2016, ISBN 978-3-8012-0479-2.
• Jürgen Habermas: Zur Verfassung Europas. Ein Essay. Bonn 2012.
• Johannes Heinrichs: Die Logik des europäischen Traums. Eine systemtheoretische Vision. Academia Verlag, Sankt Augustin 2014, ISBN 978-3-89665-641-4.
• Bodo Hombach, Edmund Stoiber (ed.): Europa in der Krise. Vom Traum zum Feindbild? Marburg 2017.
• Srecko Horvat, Slavoj Žižek: Was will Europa? Laika, Hamburg 2013, ISBN 978-3-942281-68-3.
• Jeremy Rifkin: Der Europäische Traum: Die Vision einer leisen Supermacht. Translatà da Hartmut Schickert, Campus, Francfurt a.M. 2004, ISBN 978-3-593-37431-4.
• Thomas Schmid: Europa ist tot, es lebe Europa! Eine Weltmacht muss sich neu erfinden. Minca 2016, ISBN 978-3-570-10318-0.

Colliaziuns

 Commons: Uniun europeica – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

Paginas uffizialas

• Pagina uffiziala da l’Uniun europeica
• Publicaziuns da l’Uniun europeica
• Eurostat – statisticas davart l’Uniun europeica
• Uniun europeica – portal politische-bildung.de
• Uniun europeica – dossier da la Bundeszentrale für politische Bildung
• Zahlen und Fakten: Europa
• Archiv istoric da l’Uniun europeica

Portals d’infurmaziun e da medias independents

• CVCE – infurmaziuns e funtaunas davart l’Uniun europeica e si’istorgia
• europa-digital – infurmaziuns davart l’Uniun europeica
• EurActiv – portal da medias davart dumondas che concernan l’Uniun europeica
• eurotopics – revista da pressa da tut ils pajais da l’Uniun europeica e da la Svizra