Discussiun:Segunda Guerra mundiala

(Mi'a ag'ad'o kontraŭ la ne'ad'ist'o'j est'as inter'naci'a, sekv'e, mi skrib'as en Esperanto. Se iu pov'as traduk'i ĝi'n por la ne'esperanto'kon'ant'o'j, tio est'us tre ŝat'at'a) Kiel oni far'os por evit'i ke la ne'ad'ist'o'j skrib'us ili'a'n supoz'at'o'n en la artikol'o ? 86.192.128.220 02:34, 26 favrer 2021 (CET)

La Segunda Guerra mundiala (1939–1945) è stada in conflict tranter las Pussanzas da l’axa (Germania, Italia e Giapun) ed ils Alliads (Frantscha, Gronda Britannia, Stadis Unids da l’America ed Uniun Sovietica). La Segunda Guerra mundiala è stada la pli crudaivla e sanguinusa guerra da l’umanitad. 55–60 milliuns umans han pers la vita, da quai 6 milliuns Gidieus ch’èn daventads unfrendas dal holocaust.

Cronologia animada da la Segunda Guerra mundiala en Europa

Preistorgia

Benito Mussolini ed Adolf Hitler a Minca (1938)

Suenter l’Emprima Guerra mundiala (1914–1918) ha l’economia tudestga fatg tras ina gronda crisa, tranter auter pervia dals pajaments da reparaziun als victurs da guerra. Il crash da la bursa a New York l’onn 1929 ha be anc pegiurà la situaziun e chaschunà en Germania in’immensa inflaziun. Sin quest terrain ha l’avanzament da la Partida naziunalsocialistica (NSDAP) cumenzà. Suenter las elecziuns dals 1933 han ils nazis surprendì la regenza ensemen cun lur alliads conservativs. Adolf Hitler è daventà chancelier da la Germania ed ha manà il pajais en ina dictatura. Sia finamira era da prender en ina posiziun centrala entaifer l’Europa.

L’onn 1935 ha Hitler occupà il territori demilitarisà situà al cunfin cun la Frantscha. In onn pli tard è l’Austria vegnida annectada u integrada en il Reich tudestg. Il medem onn è er il territori sudetic en Tschechoslovachia vegnì annectà da la Germania. Il mars 1939 ha Hitler la finala occupà l’entira Tschechia, e la Slovachia è daventada in stadi da satellit da la Germania. Curt suenter ha la Lituania cedì il territori da Memel als nazis.

Per evitar l’engrondiment da la Germania han la Frantscha e la Gronda Britannia furmà in’allianza ensemen cun la Pologna. In gieu dubel ha giugà en quella fasa l’Uniun Sovietica. Suenter la Revoluziun da favrer encunter il zar era la Russia sa retirada l’onn 1917 da l’Emprima Guerra mundiala. En la Revoluziun da l’october avevan ils communists surpiglià il stadi russ. Cur che Stalin è arrivà a la pussanza, ha el midà l’Uniun Sovietica en ina dictatura. L’avust 1939 han Hitler e Stalin suttascrit surprendentamain in pact da betg attatgar in l’auter. En in’agiunta secreta è vegnì definì pli u main la partiziun da la Pologna, l’expansiun russa en il Balticum e l’attatga russa en Finlanda.

1922 è Benito Mussolini marschà vers Roma ed ha surpiglià l’Italia ch’è s’alliada pli tard cun la Germania. Durant la Guerra civila spagnola (1936–1939) ha general Franco battì las forzas republicanas, socialistas e communistas cun agid dals naziunalsocialists tudestgs ed ha medemamain installà ina dictatura militara.

L’expansiun dal Giapun ha entschet ils onns 1930 cun l’intenziun da dominar l’Asia. L’onn 1931 ha il Giapun annectà la Mandschuria ch’appartegneva a la China. L’onn 1936 è il Giapun entrà en ina coaliziun cun la Germania ed in onn pli tard ha la Segunda Guerra giapunaisa-chinaisa cumenzà.

La Germania attatga la Pologna

L’attatga da la Germania sin la Pologna marchescha il cumenzament da las acziuns da guerra (settember 1939)

Il prim da settember 1939 a las 4.45 uras ha l’attatga tudestga sin la Pologna cumenzà, e quai senza decleraziun da guerra formala. La citad da Danzig è vegnida attatgada da bastiments da guerra tudestgs e quasi per lung da l’entir cunfin èn bumbas crudadas. La Frantscha e la Gronda Britannia (ensemen cun il Canada, l’Australia e la Nova Zelanda) han sinaquai declerà ils 3 da settember la guerra a la Germania. Ils Alliads han dentant desistì d’attatgar la Germania nà dal vest e surlaschà cunquai la Pologna a ses destin. Ils 17 da settember è la Pologna crudada e vegnida occupada en il vest dals nazis ed en l’ost dals soviets. Ina decleraziun da guerra da vart da la Frantscha e da l’Engalterra a l’Uniun Sovietica n’ha betg lieu. Ils 28 da settember ha la chapitala Varsovia capitulà suenter ina battaglia da 10 dis. Ils 8 d’october han nazis e russ partì la Pologna cun ina lingia da demarcaziun. Sut l’occupaziun è la populaziun da la Pologna vegnida terrorisada e Gidieus èn vegnids stgatschads, serrads en ghettos ed assassinads.

Guerra da posiziun a la front dal vest

Sco reacziun sin la sutmissiun da la Pologna ha l’armada franzosa cumenzà a far preparativas al cunfin cun la Germania. Cunquai ch’i na ha dà naginas attatgas pli grondas, vegn questa fasa numnada guerra da posiziun.

Guerra d’enviern en Finlanda

Ils 30 da november 1939 han ils Russ attatgà la Finlanda. Las sperditas russas en dentant stadas pli grondas che spetgà. Ils 12 da mars 1940 è vegnì suttascrit in contract da pasch, en il qual la Finlanda ha stuì surdar a la Russia parts da la Carelia e la peninsla Kalastajansaarento. En las diras battaglias cunter ils Fins ha l’armada russa fatg experientschas ch’èn sa mussadas sco preziusas e ch’han pli tard influenzà lur strategia da defensiun cunter ils Tudestgs.

Occupaziun dal Danemarc e da la Norvegia 1940

La Norvegia e la Svezia eran impurtants furniturs da materia prima per la Germania. Ils Brits vulevan interrumper questas furniziuns cun occupar il port da mar da Narvik en Norvegia. Ils nazis han intervegnì da quest plan ed han vulì vegnir avant als Brits. Ils 5 d’avrigl è la mar avant la Norvegia vegnida surtratga cun minas, in di pli tard è ina gronda part da la flotta tudestga sa muvida vers Narvik. Ils 9 d’avrigl èn divisiun tudestgas sa tschentadas en la Norvegia. Gia in di pli tard controllavan ils nazis er Stavanger e Trondheim, latiers il Danemarc che na veva betg fatg resistenza. La Gronda Britannia ha occupà ils 12 d’avrigl las Inslas Faröer ch’appartegnevan al Danemarc. Ils proxims dis hai dà plirs grevs cumbats maritims. Ils 17 d’avrigl èn truppas alliadas sa tschentadas en la Norvegia. Il success dals nazis en la Frantscha ha dentant sfurzà ils Alliads da partir da la Norvegia. Ils 10 da zercladur ha la finala er l’armada norvegiaisa capitulà. Ils nazis han sin quai installà ina regenza da marionetta.

La campagna en il vest 1940

Parada da truppas tudestgas davant l’Arc de Triomphe a Paris (zercladur 1940)

L’armada franzosa era sa postada lung la Lingia da Maginot ch’era vegnida rinforzada cun fortezzas e foss. La chadaina da muntognas da las Ardennas furmava quasi la prolungaziun natirala da quella. Il prim plan d’in sviament dals Tudestgs sur il nord è crudà en mauns alliads ed è uschia daventà irrealisabel. Il segund plan preveseva in’attatga tras las Ardennas. Ils 10 da matg 1940 ha la Germania cumenzà l’attatga vers ils stadis neutrals Belgia, Ollanda e Luxemburg. Ils 14 da matg ha l’Ollanda capitulà; ils 17 da matg è la citad da Brüssel crudada. L’avanzament dals nazis ha cuntinuà vers la Frantscha. Ils 19 da matg è l’armada tudestga arrivada ad Abbeville ed ha serrà en las divisiuns franzosa e britannicas a Dünkirchen. Ils nazis han interrut lur attatgas e pussibilità als Alliads l’evacuaziun da sur 300 000 schuldads. Senza quest’armada britannica cun grond’experientscha fiss la Gronda Britannia stada en ina situaziun pauc favuraivla. Il stop da l’attatga tudestga è probablamain d’attribuir ad ina malchapientscha tranter ils manaders militars e politics.

Ils Franzos èn sinaquai sa preparads persuls sin la defensiun da lur pajais. Ils 5 da zercladur ha l’attatga tudestga cumenzà, ils 9 da zercladur han els surpassà la Seine. Ils 11 da zercladur ha er l’Italia declerà la guerra a la Frantscha e l’Engalterra. Ils 14 da zercladur 1940 èn ils nazis la finala arrivads a Paris. Ils 17 da zercladur ha la Frantscha capitulà ed a partir dals 25 da zercladur han las armas taschì. La campagna en il vest ha durà be 6 emnas e 3 dis. La Frantscha è vegnida partida en duas zonas: il nord ed il vest èn vegnids occupads dals nazis; la part dal sid e da l’ost èn restadas sut controlla franzosa, er pervia cha las divisiuns da muntogna da la Frantscha ch’han resistì a las attatgas talianas. La Frantscha da Vichy è dentant daventada in stadi da marionetta dals nazis.

Battaglia en l’Atlantic

Sin il sutmarin britannic HMS Tribune (settember 1942)

La battaglia en l’Atlantic cumpiglia tut las acziuns da la marina tudestga cunter bastiments da battaglia e da transport dals Alliads en l’Ocean Atlantic durant la Segunda Guerra mundiala. Sco insla era l’Imperi britannic fermamain dependent d’imports dals stadis dal Commonwealth e dals Stadis Unids da l’America. Suenter l’occupaziun da la Frantscha ha la Royal Navy englaisa stuì proteger la riva al Chanal e reducir la surveglianza da bastiments da transport. Il medem mument han ils nazis gudagnà novas pussaivladads strategicas entras ils ports atlantics conquistads en il vest da la Frantscha. En quest’emprima fasa da la battaglia en l’Atlantic ha la Gronda Britannia stuì subir grondas sperditas da bastiments da vitgira.

Suenter che plirs bastiments da guerra da la Germania èn vegnids sfundrads – e cunzunt suenter la sperdita da lur bastiment da prestige Bismarck ils 27 da matg 1941 – han ils nazis quasi mo pli attatgà cun sutmarins. L’emprim èsi reussì als Tudestgs da tutgar effectivamain ils convois dals Englais. En il decurs da la guerra è la situaziun da la marina tudestga dentant vegnida pli e pli desolata, cunzunt pervia da novaziuns tecnicas per localisar sutmarins (p.ex. il radar). La sfundrada da bastiments alliads è sa sminuida cuntinuadamain da 5,7 miu. tonnas da register il 1942 sin 175 013 l’onn 1944.

Tranter il 1939 ed il 1945 èn 36 000 mariners daventads unfrendas da guerra sin la vart dals Alliads. Sur 5000 bastiments, da quels 175 da battaglia, èn vegnids sfunsads. La vart tudestga ha pers varga 30 000 mariners, 783 sutmarins e quasi tut ils bastiments da battaglia. Il pli datiers a lur finamira – l’isolaziun da las inslas britannicas – è la marina tudestga stada l’onn 1941 avant l’entrada en guerra dals Stadis Unids. Ma cun ina durada da la guerra maritima da 6 onns eran las abilitads da prestaziun economicas dal Reich tudestg surdumandadas.

Acziuns enturn la Mar Mediterrana

Ils 28 d’october 1940 han divisiuns talianas attatgà da l’Albania ennà la Grezia, èn dentant vegnidas bittads enavos. Hitler n’era betg vegnì orientà davart quest’attatga. Tuttina ha el gidà ils Talians or da lur miserabla situaziun cun lantschar la campagna sin il Balcan.

Campagna sin il Balcan

Ils nazis han l’emprim empruvà da gudagnar il Balcan sco stadis alliads. La Rumenia ha acceptà in tal contract, la Jugoslavia e la Grezia perencunter betg. Ils 6 d’avrigl 1941 ha l’attatga tudestga cunter la Jugoslavia cumenzà; quella è ida a fin ils 17 d’avrigl cun la capitulaziun. Medemamain ils 6 d’avrigl han ils Tudestgs lantschà l’assagl sin la Grezia. La resistenza greca è dentant stada dira e lunga. En spezial en ils territoris muntagnards da la Grezia dal Nord èn las sperditas dals nazis stadas fitg grondas. Ils Brits staziunads en Grezia han fatg resistenza a las Termopilas, èn dentant tuttina vegnids battids. Ils 27 d’avrigl 1941 èn ils nazis arrivads ad Athen. L’invasiun da l’insla Creta ha durà in’emna pli ditg ed ha purtà autas sperditas als nazis.

Guerra cunter l’Uniun Sovietica 1941–1943

La campagna militara encunter l’Uniun Sovietica en survista

La campagna en il Balcan ha retardà l’attatga sin la Russia per quatter emnas. Ils 22 da zercladur 1941 ha l'imperi tudestg cumenzà cun la campagna militara en l’ost. Il retard ed in’entschatta prematura da l’enviern han procurà per difficultads betg spetgadas da vart tudestga. Malgrà la situaziun da provediment malsegira ha Hitler declerà l’occupaziun da Moscau sco finamira da la campagna en l’ost.

Ils manaders sovietics n’eran a l’entschatta betg preparads sin l’attatga. Al cunfin n’èsi betg vegnì fatg gronda resistenza. Pir ils 29 da zercladur ha la Russia proclamà la gronda guerra per la patria. Fin la fin settember eran las citads da Minsk e Kiev dentant gia crudadas en mauns dals nazis. Gia l’october hai entschet a naiver e l’offensiva tudestga n’è betg pli vegnida enavant. Ils 5 da december ha ina cunteroffensiva dals Russ decidì la situaziun da la citad da Moscau che n’è betg vegnida occupada dals nazis. La Finlanda perencunter ha pudì reconquistar territoris pers il 1940 e latiers parts da la Carelia. Sin quai han ils Russ translocà lur industria da guerra davos las muntognas da l’Ural. Ils 16 da december ha Hitler dà il cumond a sias truppas da sa fermar; l’armada tudestga è dentant vegnida bittada adina pli lunsch enavos. Pir las battaglias da la proxima primavaira han purtà novs success als nazis. Ils 28 da matg è la citad da Charkow vegnida occupada, ils 5 da fanadur Sewastopol ed ils 4 d’avust Stawropol. Ils 21 d’avust 1941 sgulatschava la bandiera dal Reich tudestg sin la muntogna da l’Elbrus en il Caucasus. Ils 6 da settember han ils nazis en pli occupà las citads a la Mar Naira Anapa e Noworossijsk.

Entrada en la guerra dals Stadis Unids da l’America

Ils Stadis Unids da l’America eran formalmain neutrals, sustegnevan dentant la Gronda Britannia cun material ed armas. Durant la guerra en l’Europa ha il Giapun occupà vasts territoris en il sidost da l’Asia, per exempel l’Indochina franzosa. Ils 7 da december 1941 han aviuns giapunais attatgà nunspetgadamain il port american Perl Harbour situà en l’Ocean Pacific. Ils 11 da december ha era la Germania declerà la guerra als Stadis Unids. Or da la guerra europeica è sa sviluppà uschia la Segunda Guerra mundiala. Malgrà las attatgas giapunaisas èn ils Americans sa decidids da batter l’emprim la Germania.

Las battaglias en l’Africa dal Nord 1940–1943

Sco en l’Europa han ils Talians era subì en l’Africa dal Nord grondas sperditas en lur battaglias cunter ils Brits, cunzunt en la Libia. Ils Tudestgs han perquai tramess il 1941 in’armada sut il commando d’Erwin Rommel per sustegnair lur alliads. Cun ina tactica offensiva èsi reussì ad els da bittar enavos ils Englais e da reconquistar la Libia. Ussa vulevan ils Tudestgs era occupar l’Egipta ed il Chanal da Suez; l’offensiva è dentant vegnida bittada enavos dals Englais. Sut il nov cumandant Bernard Montgomery ha entschet la cunteroffensiva ed ils Tudestgs èn stads necessitads da sa retrair. Cun l’arrivada da truppas americanas a Casablanca ed Algier èn ils Tudestgs stads enserrads ed han capitulà ils 13 da matg 1943 en Tunesia.

Stalingrad e la vieuta en l’ost

Il center da la citad da Stalingrad, favrer 1943

Encunter il maini d’ina part da la generalitad ha Hitler ordinà sper las attatgas en il Caucasus er l’attatga sin la citad da Stalingrad. Ils 23 d’avust 1942 ha il bumbardament or da l’aria cumenzà. En diras battaglias per vias e chasas è l’armada russa sa defendida stinadamain. Ils Tudestgs han occupà radund 90 % da la citad destruida, l’occupaziun totala n’è dentant betg reussida. Ils 19 da november ha la Russia lantschà la cunteroffensiva. Igl è reussì a l’armada russa d’enserrar la sisavla armada tudestga a Stalingrad e da distatgar ella da furniziuns da material, nutriment ed umens. A partir dals 10 da schaner 1943 han in milliun schuldads russ attatgà e battì ils Tudestgs. 100 000 Tudestgs èn daventads praschuniers, be 6000 dad els duevan returnar pli tard or dals champs da lavur en Sibiria.

La battaglia da Stalingrad ha manà natiers la vieuta en la guerra tudestga-russa. Las battaglias per la citad Charkow e la pli gronda battaglia da chars armads da l’istorgia a Kursk han ils Russ decidì en lur favur. La fin dal 1943 era Kiev puspè en mauns sovietics. L’arrivada da truppas alliadas en la Sicilia ha sfurzà la Germania da sa retrair; l’armada sovietica è avanzada vinavant encunter vest. La fin da fanadur stevan truppas russas avant l’anteriur cunfin finlandais e sin l’autezza da la citad da Minsk. Il prim d’avust 1944 ha la citad da Varsovia revoltà encunter ils occupants. Ils soviets èn marschads en la Rumenia ch’ha sinaquai cumenzà a collavurar cun Moscau. Ils 5 da settember ha l’armada cotschna era occupà la Bulgaria. En consequenza da l’avanzament russ ha l’armada tudestga era stuì sa retrair da la Grezia, divisiuns britannicas han surpiglià Athen ils 13 d’october. Ils 20 d’october èn Belgrad e la Jugoslavia vegnids liberads da l’armada russa e da partisans jugoslavs sut Tito. A Varsovia èn ils Russ arrivads ils 17 da schaner 1945, a Budapest ils 11 da favrer. Vienna è crudà ils 13 d’avrigl en mauns russ, ils 10 da matg èn chars armads russ entrads a Prag. La davosa battaglia da defensiun al cunfin tudestg ha gì lieu ils 18 d’avrigl en vischinanza da Seelow, ils 25 d’avrigl era la citad da Berlin circumdada da l’armada russa. Adolf Hitler è sa suicidà ils 30 d’avrigl ed ils davos defensurs da Berlin han capitulà ils 2 da matg 1945.

L’Italia 1943/44

Ils 10 da fanadur 1943 èn furmaziuns alliadas sa tschentadas en Sicilia ed han entschet a stgatschar nazis e faschists vers nord. Sin cumond da la curuna taliana è il duce Benito Mussolini vegnì arrestà. Ils 8 da settember ha l’Italia fatg pasch cun ils Alliads; sinaquai è ella vegnida occupada dals Tudestgs ch’èn entrads ils 10 da settember a Roma. Pervia da la dira defensiun dals Tudestgs han ils Alliads, sustegnids da l’armada taliana e da var 250 000 partisans, pudì avanzar mo plaun. Il marschal tudestg Albert Kesselring ha refusà da cumbatter en la citad eterna ed ha bandunà Roma ils 4 da zercladur 1944 cun sias truppas. Fin la fin da la guerra na han ils Alliads dentant betg dumagnà da deliberar l’entira Italia, tranter auter era territoris alpins sco la Vuclina.

La front dal vest 1944/45

Schuldads canadians en Normandia (ils 6 da zercladur 1944)

L’entschatta 1944 ha Erwin Rommel surpiglià il commando da la defensiun en il vest. Dal schaner enfin l’avrigl han aviuns tudestgs puspè bumbardà Londra. Ils 6 da zercladur èn ils Alliads sa tschentads en la Normandia. Ils Tudestgs avevan installà fermas posiziuns da defensiun. Ils Alliads han perquai pudì avanzar be plaun, malgrà ch’els avevan attatgà cun fitg blers umens. Ils 15 d’avust èn ulteriuras forzas alliadas sa tschentadas en il sid da la Frantscha (en vischinanza da Cannes). Ils 25 d’avust èn divisiuns franzosas entradas a Paris. Il general Dietrich von Choltitz ha refusà il cumond da Hitler da destruir Paris.

Gia ils 3 da settember è Brüssel vegnì deliberà, il di suenter Antwerpen. Aachen, l’emprima citad tudestga, han ils Alliads conquistà ils 21 d’october suenter grevs cumbats. Ils 7 da mars 1945 han ils Alliads surpassà il Rain, ils 18 e 19 d’avrigl èn las citads da Magdeburg e Lipsia crudadas. Ils 25 d’avrigl èn las armadas alliadas ed ils Russ s’entupads. Ils 26 d’avrigl è la citad da Bremen crudada, ils 2 da matg Lübeck ed ils 3 da matg Hamburg crudadas en ils mauns dals Brits. Entant eran ils Americans arrivads ils 30 d’avrigl a Minca ed ils Franzos ils 22 d’avrigl a Stuttgart. Ils 3 da matg èn ils Americans s’entupads al Pass dal Brenner cun lur cumpatriots che vegnivan si da l’Italia. A Dongo al Lai da Como avevan partisans tschiffà e schluppettà Benito Mussolini ils 28 d’avrigl. Ils 2 da matg han las truppas tudestgas en l’Italia capitulà.

Fin da la guerra en l’Europa

Avant che Adolf Hitler ha fatg suicidi, ha el elegì l’admiral Karl Dönitz sco ses successur che dueva cuntinuar cun ils cumbats. Ma gia la damaun dals 7 da matg ha il colonel en il rang da general Alfred Jodl suttascrit la capitulaziun senza cundiziuns da tut las truppas tudestgas. Quella è entrada en vigur ils 8 da matg 1945 a las 23.01 uras. L’Uniun Sovietica ha dentant schlià pir ils 25 da matg il stadi da guerra cunter la Germania.

Fin da la guerra en l’Asia ed en il Pacific

Bumbas atomaras sur las citads giapunaisas da Hiroshima e Nagasaki

L’ambiziun dal Giapun era la dominanza en l’Asia. Ils schuldads giapunais cumbattevan a moda ordvart stinada. Pliras giadas è er la populaziun civila vegnida attatgada crudaivlamain (p.ex. tar la mazzacra da Nanjing). Suenter l’attatga sin il port american Pearl Harbor ils 7 da december 1941 e l’entrada en guerra dals Stadis Unids da l’America ha il Giapun occupà vastas parts da l’Ocean Pacific. Pir la mesadad dal 1942 è la situaziun sa midada a disfavur dal Giapun. Enfin l’onn 1944 hai dà regularmain dirs cumbats per inslas e territoris maritims. A partir dal 1944 èn ils Americans adina vegnids pli datiers al Giapun. Ils 6 d’avust 1945 han els bittà giu l’emprima bumba atomara sur la citad da Hiroshima, ils 9 d’avust ina segunda sur la citad da Nagasaki. Ils 15 d’avust ha il manader giapunais annunzià la capitulaziun. Quella è vegnida suttascritta ils 2 da settember 1945 sin la mar avant Tokio.

Crim da guerra

Lieu commemorativ che regorda a la mazzacra da Nanjing

Durant la Segunda Guerra mundiala hai dà nundumbraivels crims da guerra. Ils Tudestgs, tschorvs tras lur ideologia, han assassinà carstgauns da gruppas etnicas, religiusas, politicas u socialas (Gidieus, Sinti e Roma, Europeans da l’ost, communists, socialdemocrats, adversaris dal régime, intellectuals, omosexuals, impedids da spiert etc.) a moda crudaivla ed inumana en tut ils territoris ch’èn insacura stads sut lur controlla.

Ils nazis avevan installà champs da concentraziun per assassinar sistematicamain quels carstgauns (tranter auter ad Auschwitz-Birkenau, Buchenwald, Dachau, Lublin, Sobibor, Treblinka e Theresienstadt). Radund 6 milliuns Gidieus èn daventads unfrendas dals nazis, sper blers auters umans. Cifras exactas n’èn betg eruiblas, perquai ch’ils Tudestgs n’han betg registrà tut ils morts e destruì actas vers la fin da la guerra. Latiers vegnan ils bumbardaments sin citads britannicas.

Ils schuldads russ han commess differents crims da guerra en lur territoris occupads, tranter auter violaziuns da ver 400 000 dunnas en l’Europa, da quai 200 000 en Germania. Ils Giapunais èn cunzunt stads criminals vers ils Chinais (mazzacra da Nanjing). En tut duain 20 milliuns carstgauns esser daventads unfrendas da las agressiuns giapunaisas. Ils Americans ed ils Brits han bumbardà la Germania en grond stil, destruì entiras citads e mazzà blers civilists. Ils Americans han er bumbardà citads giapunaisas e latiers sa chargià la culpa d’avair bittà giu duas bumbas atomaras.

Consequenzas

Churchill, Roosevelt e Stalin a la Conferenza da Jalta (favrer 1945)

En la Segunda Guerra mundiala han la Germania, l’Italia ed il Giapun pers lur posiziun militara. La Frantscha, la Gronda Britannia e l’Ollanda han diminuì tala uschè ferm ch’els han stuì dar si lur colonias. Militarmain dominavan a partir da 1945 ils Stadis Unids e l’Uniun Sovietica. L’Europa (e la Germania) è vegnida partida en territoris d’influenza da questas pussanzas mundialas. Il vest (Germania dal Vest, Austria, Italia, Scandinavia, Grezia, Britannia, Frantscha e Spagna) è sa drizzà vers l’America, l’ost (Germania da l’Ost, Pologna, Tschecoslovachia, Ungaria e Jugoslavia) è vegni sut il domini da l’Uniun Sovietica. Questa partiziun ha durà fin l’onn 1989 (Germania) respectivamain 1991 (implosiun da l’Uniun Sovietica). Dapi lura exista sin bunamain l’entir continent europeic in’uniun interstatala (Uniun Europeica) che dat stabilitad a l’Europa ch’ha ina fitg lunga istorgia da charplinas e guerras.

Blers Gidieus èn emigrads avant, durant e suenter la guerra vers l’America u vers l’anteriura colonia britannica en Palestina. Là han els fundà il 1948 il stadi Israel. Dapi lura è l’Israel involvì cuntinuadamain èn conflicts violents cun ils stadis arabs ch’al circumdeschan.

Litteratura

tudestg

• Alexander Brakel: Der Holocaust. Judenverfolgung und Völkermord. Augsburg 2012, ISBN 978-3-8289-4527-2.
• Jörg Echternkamp: Der Zweite Weltkrieg – Die 101 wichtigsten Fragen. C.H. Beck, München 2010, ISBN 978-3-406-59314-7.
• Jörg Friedrich: Der Brand. Deutschland im Bombenkrieg 1940–1945. Propyläen, München 2002, ISBN 3-549-07165-5.
• Lothar Gruchmann: Totaler Krieg. Vom Blitzkrieg zur bedingungslosen Kapitulation. dtv, München 1991, ISBN 3-423-04521-3.
• Lothar Gruchmann: Der Zweite Weltkrieg. Kriegführung und Politik (dtv-Weltgeschichte des 20. Jahrhunderts). dtv, München 1985, ISBN 3-423-04010-6.
• Christian Hartmann: Unternehmen Barbarossa. Der deutsche Krieg im Osten 1941–1945. C.H. Beck, München 2011, ISBN 978-3-406-61226-8.
• David Jordan, Andrew Wiest: Atlas des Zweiten Weltkrieges. Tosa, Wien 2005, ISBN 3-85492-972-2.
• John Keegan: Der Zweite Weltkrieg. Rowohlt, Reinbek 2004, ISBN 3-87134-511-3.
• Ian Kershaw: Das Ende. Kampf bis in den Untergang. NS-Deutschland 1944/45. DVA, München 2011, ISBN 978-3-421-05807-2.
• Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg 1940/41. 2. ed., DVA, München 2008, ISBN 978-3-421-05806-5.
• James Lucas: Die Wehrmacht von 1939 bis 1945. Tosa, Wien 2004, ISBN 3-85492-880-7.
• Birgit Morgenrath (ed.): Unsere Opfer zählen nicht. Die Dritte Welt im Zweiten Weltkrieg. Assoziation A, Berlin 2005, ISBN 3-935936-26-5.
• Richard Overy: Die Wurzeln des Sieges: Warum die Alliierten den Zweiten Weltkrieg gewannen. rororo, Reinbek 2002, ISBN 3-499-61314-X.
• Michael Sontheimer (ed.): Bilder des Zweiten Weltkrieges. DVA, München 2005, ISBN 3-421-05872-5.
• Hedley Paul Willmott: Der Zweite Weltkrieg. Gerstenberg Verlag, 2005, ISBN 3-8067-2561-6.
• Heinrich August Winkler: Geschichte des Westens. Die Zeit der Weltkriege 1914–1945. C.H. Beck, München 2011, ISBN 978-3-406-59236-2.
• Adam Tooze: Ökonomie der Zerstörung. Die Geschichte der Wirtschaft im Nationalsozialismus. Siedler Verlag, 2007, ISBN 978-3-88680-857-1.
• Christian Zentner (ed.): Der Zweite Weltkrieg. Ein Lexikon. Tosa, Wien 2005, ISBN 3-85492-818-1.

englais

• Michael Armitage e.a.: World War II Day by Day. DK Publishing, London 2004, ISBN 0-7566-0296-3.
• Robin Cross: World War II. DK Adult, New York 2004, ISBN 0-7566-0521-0.
• Jon E. Lewis: The Mammoth Book of Eyewitness World War II. Carroll & Graf, London 2002, ISBN 0-7867-1071-3.
• Kelly S. Tunney (ed.): Memories of World War II. Photographs from the archives of the Associated Press. Abrams, New York 2004, ISBN 0-8109-5013-8.
• Gerhard L. Weinberg: A world at arms. A global history of World War II. University Pr., Cambridge 2005, ISBN 0-521-85316-8.

Colliaziuns

Commons

Commons: Segunda Guerra mundiala – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• Guerras mundialas en il Lexicon istoric retic
• Segunda Guerra mundiala en il Lebendiges virtuelles Museum Online (LeMO)
• Segunda Guerra mundiala en la Virtual Library Zeitgeschichte
• Segunda Guerra mundiala en il Informationsportal zur politischen Bildung
• Collections Online dal Imperial War Museum
• World War II Multimedia Database
• World War II Archiv american da maletgs e da tun